2. Chrześcijaństwo straciło wiele: Ziemi JezusoW ej nie odzyskano, złupiono Cesarstwo Bizantyjskie, a same wyprawy, wbrew ewangelicznym hasłom, niewiele miały wspólnego ' z I7ekalogiem. Kościół nauczył się szerzyć wiarę "wojnami krzyżowymi" i kmvawymi sądami inkwizycyjnymi także w samej Europie - nie był to budujący obraz.

3. Krucjaty przyniosły wzrost fanatyzmu wobec "heretykóW " i niespAtykaną dotąd nietolerancję wobec Żydów. To wtedy zrodziło się określenie Izraelitów jako "morderców Jezusa" i zaczęła epoka okrutnych pogromów, absurdalnych oskarżeń o sprowadzanie klęsk, czy też np. o sporządzanie przez Żydów paschy z knvi chrześcijańskich niemowląt. Izraelitów zaczęto zamykać w wydzielonych dzielnicach miast - gettach. Zrodzona w średniowieczu nienawiść do potomków św. Piotra i Pawła będzie miała długi żywot i przetrv.va do czasów współczesnych.



ROZKWIT GOSPODARKI I KULTURY ŚREDNIOWtECZNEJ (XI-XIII W.)



W wiekach tych w Europie Zachodniej rozwinęła się gospodarka i kultura średniowieczna. Odzwierciedleniem tego było:

1. Ukształtowanie się społeczeństwa feudalnego (zob. Charakterystyka społeczeństwa średniosviecznego, s. 46).

2. Rozwój rolnictwa i związane z tym przemiany społeczne:

a) po 7 wiekach wędrówek ludów Europa w XI w. przeżywa czasy względnego spokoju;

b) korzystna zmiana klimatu (wilgoć), wynalazek chomąta, upoivszechnienie żelaznych narzędzi, młynów, wiatraków, trójpolówka - większe plony;

c) tworzenie się wsi parafialnych z samorządem, pojawienie się czynszbw zamiast pańszczyzny, systemu dzierżaw, zanikanie poddaństwa chłopów, rozkład włości senioralnej.

3. Odrodzenie dużych miast i ożywienie handlu międzynarodowego:

a) rozwój handlu, szczególnie między miastami włoskimi a Bliskim Wschodem (Lewantem) oraz na Bałtyku (hanzeatycki); pojawienie się stowarzyszeń handlowych (hanzy, gildie, vkompanie), bankócv i wielkich jarmarków (np. w Szampanii) wpłynęły na

60

b) odrodzenie . miast. Zrzucały one zależność od feudałów, tworza samorządne gminy miejskie, stanowiąc prawa miejskie i wybierając własną władzę (np. radę miejską). Na ziemiach polskich głócv-ym wzorc'em praw miejskich stały się prawa magdeburskie. Opróc: potęg: miast-republik włoskich (Wenecja, Florencja, Mediolan, Genua) wyrosła, nad Bałtykiem, potęga zcviązku miast i kupców niemieckich - Hanza. Związek Hanzeatycki, na którego czele stała Lubeka, nie tylko regulował handel na Bałtyku, ale prowadził równorzędną politykę wobec państw nadbałtyckich;

c) spekulacja pieniędzmi, lichwiarstwo, banki, ruchliwość kupców, poczucie wolności ("powietrze miejskie czyni wolnym") sprawiały, że moraliści zaczęli określać miasta mianem "wynalazku Szatana".

4. Rozkwit kultury chrześcijańskiej i rycerskie;

a) wzrost znaczenia rycerzy w dobie krucjat, wykształcenie się rytuału rycerskiego. (pasowanie; kodeks honorowy, dworski styl życia). Rycerskie cnoty i miłości opiewali trubadurzy;

b) język międzynarodvwy - łacina - sprzyjał rozwojowi i przepływowi uniwersalnej kultury chrześcijańskiej;

c) pojawienie się nowych zakonów dobrowolnego ubóstwa (żebrzących) - typowo miejskich, duszpasterskich (franciszkanie i dominikanie), odbiegających od zamkniętych i suroivych reguł benedyktynów i cystersów;

d) IV sobór laterański (1215 r., Innocenty III) nakazał masową katechizację, co przyniosło niebyvale szybki wzrost liczby szkół parafialnych, miejskich i prywatnych. Coraz większa rzesza ludzi mogła uczestniczyć w kulturze pisanej, a nie tylko obrazów i gestów (propaganda kościelna);

e) narodziny aniwersytetów - stowarzyszeń profesorów i studentów - ivyrosłych ze szkół katedralnych (Bolonia, Paryż, Oksford, Padwa). Uprawianie nauki stało się zawodem;

f) rozwój filozofii średniowiecznej wiązał się ściśle z klasztornymi rozważaniami o Bogu i wierze. Dogmaty wiary udowadniano metodą scholastyczną (szkolną) z wykorzystaniem logiki Arystotelesa (Piotr Abelard). Wielotomowa summa teologiczna św. Tomasza z Akwinu z XIII w., w której uczony dominikanin podał 5 dowodów na istnienie Boga, stała się w XIX w. oficjalną nauką Kościoła (tomizm i neotomizm);

g) "odkrycie" niektórych dzieł greckich i arabskich. (Hipokrates, Ptolemeusz, Awicenna), eksperymentowanie. Prawo rzymskie fundamentem stanowionych praw;

h) rozpowszechnienie się stylu romańskiego w architekturze i sztuce. Pojawienie się stylu wczesnogotyckiego (strzelistość, przestronność dzięki łukowi ostremu i stosowaniu cegły - przeciwstawione mroczności i ciężkości stylu romańskiego). Gotyk (pochodzenie nazwy: zobacz s. 95) stał się nie tylko sztuką sakralną (katedry), ale i miejską (bramy, kąmienice, sukiennice).

Monarchie feudalne XII-XIII w.

Anglia

Cechą charakterystyczną monarchii wczesnofeudalnych była słabość władzy monarszej. Była ona odwrotnie proporcjonalna do siły możnowładców. Walki między monarchą a możnymi wypełniały znaczną czgść wewnętrznych dziejów krajów feudalnych.

Trzeba też pamiętać, że ówczesne państwa i narody kojarzone były nie ze wspólnotą języka czy tradycji, ale z dynastią i osobą panującego. Na przykład Plantageneci w poł. XII w. zdobyli władzę nie tylko iv Anglii, ale - z racji pokrewieństwa - nad olbrzymią częścią rrancji: od Normandii po Gaskonię. Utrzymanie tak olbrzymiego państwa, czemu sprzyjało utworzenie urzędu szeryfa, pobieranie podatków, regaliów (s. 55) itp., wymagało nie lada wysiłków przy ówczesnych możliwościach administracyjnych. Kary były surowe - na miarę poczucia zagrożenia władzy i tronu. Gdy arcybiskup Canterbury Tomasz Becket sprzeciwił się królowi Henrykowi II Plantagenetowi w kwestii ograniczania praw kościelnych - został zarąbany przez rycerzy króleivskich w katedrze (1170). Rozstrzygnięcie sporu, jak może zawvażyliście, przypomina konflikt Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem w Polsce.

Jednakże zvładza Plantagenetów nad posiadłościami we Francji słabła. Za panowania Ryszarda Lwie Serce i Jana bez Ziemi (I poło.va XIII w.) dynastia Plantagenetów utraciła większość prowincji francuskich.

W Anglii w XIII wieku narodził się parlament.