Tytuł oryginalny: Economics For Dummies®, 2nd Edition
Tłumaczenie: Arkadiusz Romanek
ISBN: 978-83-246-7276-9
Original English language edition Copyright © 2011 John Wiley and Sons, Ltd, Chichester, West Sussex, England
All rights reserved including the right of reproduction in whole or in part any form.
This translation published by arrangement with Wiley Publishing, Inc.
Oryginalne angielskie wydanie © 2011 John Wiley and Sons, Ltd, Chichester, West Sussex, England
Wszelkie prawa, włączając prawo do reprodukcji całości lub części w jakiejkolwiek formie, zarezerwowane.
Tłumaczenie opublikowane na mocy porozumienia z Wiley Publishing, Inc.
Translation copyright © 2014 by Helion S.A.
Wiley, the Wiley Publishing logo, For Dummies, the Dummies Man logo, A Reference for the Rest of Us!,
The Dummies Way, Dummies Daily, The Fun and Easy Way, Dummies.com, Making Everything Easier,
and related trade dress are trademarks or registered trademarks of John Wiley and Sons, Inc. and/or it
affiliates in the United States and/or other countries. Used under License.
Wiley, the Wiley Publishing logo, For Dummies, the Dummies Man logo, A Reference for the Rest of Us!,
The Dummies Way, Dummies Daily, The Fun and Easy Way, Dummies.com, Making Everything Easier
i związana z tym szata graficzna są markami handlowymi John Wiley and Sons, Inc. i/lub firm
stowarzyszonych w Stanach Zjednoczonych i/lub innych krajach. Wykorzystywane na podstawie licencji.
Polish language edition published by Wydawnictwo Helion.
Copyright © 2014.
All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means,
electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage retrieval system,
without permission from the Publisher.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji
w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także
kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich
niniejszej publikacji.
Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były
kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym
ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą również
żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce.
Fotografia na okładce została wykorzystana za zgodą Shutterstock.
Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres
http://dlabystrzakow.pl/user/opinie/ekoby2
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Wydawnictwo HELION
ul. Kościuszki 1c, 44-100 Gliwice
tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63
e-mail: dlabystrzakow@dlabystrzakow.pl
WWW: http://dlabystrzakow.pl
Printed in Poland.
Spis treĂci
O autorach ....................................................................................................................13
PodziÚkowania od autorów ...........................................................................................15
WstÚp ............................................................................................................................17
O ksiÈĝce .........................................................................................................................................18
Konwencje zastosowane w ksiÈĝce ......................................................................................................19
Czego nie czytaÊ? ..............................................................................................................................19
Naiwne zaïoĝenia ..............................................................................................................................20
Jak podzielona jest ksiÈĝka? ...............................................................................................................20
CzÚĂÊ I: Ekonomia — nauka o tym, jak ludzie radzÈ sobie z niedoborem .........................................20
CzÚĂÊ II: Makroekonomia — nauka o wzroĂcie gospodarczym i równowadze ....................................21
CzÚĂÊ III: Mikroekonomia — nauka o zachowaniach konsumentów i przedsiÚbiorstw ........................21
CzÚĂÊ IV: Dekalogi ......................................................................................................................21
Ikony uĝyte w ksiÈĝce .........................................................................................................................21
Co dalej? ..........................................................................................................................................22
CzÚĂÊ I. Ekonomia — nauka o tym,
jak ludzie radzÈ sobie z niedoborem ........................ 23
Rozdziaï 1. Czym zajmuje siÚ ekonomia i dlaczego powinno nas to obchodziÊ ............25
Krótkie rozwaĝania o historii ekonomii ................................................................................................26
Rozwaĝania o tym, jak wredne, brutalne i krótkie byïo dawniej ludzkie ĝycie .....................................26
Instytucje, które odpowiadajÈ za wzrost standardu ĝycia ..................................................................27
PatrzÈc w przyszïoĂÊ .....................................................................................................................28
Odesïanie makroekonomii i mikroekonomii do przeciwnych naroĝników ................................................28
Ekonomia jako nauka o niedoborze ....................................................................................................29
Z oddalenia i caïoĂciowo — makroekonomia ......................................................................................30
Analiza stanu gospodarki ..............................................................................................................30
Rozpoznawanie przyczyn recesji ....................................................................................................30
Zwalczanie recesji za pomocÈ polityki fiskalnej i polityki pieniÚĝnej ..................................................31
6
Ekonomia dla bystrzaków
Z bliska i osobiĂcie — mikroekonomia ...............................................................................................31
Równowaĝenie podaĝy i popytu .........................................................................................................32
Rozwaĝania o zaletach konkurencji ....................................................................................................32
Analiza problemów zwiÈzanych z brakiem konkurencji ....................................................................32
Reformowanie praw wïasnoĂci .......................................................................................................33
Sposoby radzenia sobie z innymi czÚstymi przypadkami zawodnoĂci rynku .......................................33
ZrozumieÊ, w jaki sposób ekonomiĂci wykorzystujÈ wykresy i modele ....................................................34
Abstrahowanie od rzeczywistoĂci jest rzeczÈ dobrÈ ..........................................................................34
Twój pierwszy model: krzywa popytu .............................................................................................34
Rysowanie wïasnej krzywej popytu .................................................................................................36
Rozdziaï 2. Lody czy ciastka? — Ăledzenie wyborów konsumenckich ........................ 39
Rozwaĝania o modelu ludzkich zachowañ ...........................................................................................39
Celem jest maksymalny poziom szczÚĂcia ............................................................................................40
Wykorzystanie uĝytecznoĂci do pomiaru poziomu szczÚĂcia ..............................................................41
UwzglÚdnienie altruizmu i hojnoĂci ................................................................................................41
Wïasny interes moĝe prowadziÊ do wspólnego dobra .......................................................................42
Czerwone Ăwiatïo — analiza wïasnych ograniczeñ ...............................................................................42
OgraniczonoĂÊ zasobów ................................................................................................................43
Ograniczenia technologiczne .........................................................................................................43
Ograniczenia czasowe ...................................................................................................................44
Koszt utraconych korzyĂci — nieuniknione ograniczenie ..................................................................44
Dokonywanie ostatecznego wyboru .....................................................................................................45
Analiza ograniczeñ i niedoskonaïoĂci ekonomicznego modelu wyboru ...................................................47
Zrozumienie procesu decyzyjnego w sytuacji braku peïnej wiedzy .....................................................47
RacjonalnoĂÊ w obliczu nieracjonalnoĂci .........................................................................................48
Rozdziaï 3. WïaĂciwa droga do maksymalizacji ludzkiego zadowolenia
to produkcja wïaĂciwych dóbr ..................................................................................... 51
SiÚgniÚcie szczytu: okreĂlenie moĝliwoĂci produkcyjnych ......................................................................52
Klasyfikacja zasobów wykorzystywanych w produkcji ......................................................................53
Im wiÚcej, tym gorzej — malejÈce korzyĂci ......................................................................................54
TrochÚ tu, trochÚ tam — alokacja zasobów ....................................................................................55
Graficzna prezentacja moĝliwoĂci produkcyjnych ............................................................................56
PrzesuniÚcie krzywej GMP dziÚki lepszej technologii ......................................................................59
Co powinniĂmy produkowaÊ? ............................................................................................................60
Ocena wad i zalet systemu rynkowego i interwencjonizmu pañstwowego ...........................................62
Gïos za gospodarkÈ mieszanÈ ........................................................................................................67
Pobudzanie innowacji i rozwoju technologii ........................................................................................70
Spis treĂci
7
CzÚĂÊ II. Makroekonomia — nauka
o wzroĂcie gospodarczym i równowadze ................... 73
Rozdziaï 4. Analiza makroekonomiczna
— w jaki sposób ekonomiĂci ĂledzÈ niemal wszystko ................................................75
PKB jako narzÚdzie Ăledzenia stanu gospodarki ..................................................................................76
Czego PKB nie uwzglÚdnia? ........................................................................................................77
Co skïada siÚ na PKB? ................................................................................................................77
Przepïyw dochodów i aktywów ......................................................................................................78
Obieg pieniÈdza ...........................................................................................................................80
UwzglÚdnianie w PKB produktów i usïug, kiedy zostaïy wyprodukowane,
a nie kiedy zostaïy sprzedane .....................................................................................................82
Dobry, zïy i brzydki — wszystko zwiÚksza PKB .............................................................................82
Równanie PKB ................................................................................................................................83
C jak konsumpcja .........................................................................................................................84
I jak inwestycje kapitaïowe .............................................................................................................86
G jak pañstwo ..............................................................................................................................87
NX jak eksport minus import ........................................................................................................88
Handel miÚdzynarodowy i jego wpïyw na gospodarkÚ ..........................................................................89
Deficyt handlowy moĝe byÊ korzystny! ...........................................................................................90
UwzglÚdnienie aktywów — liczy siÚ nie tylko gotówka ....................................................................91
Wykorzystywanie przewagi komparatywnej .....................................................................................92
Rozdziaï 5. Frustracja inflacyjna
— dlaczego wiÚksza iloĂÊ pieniÚdzy nie zawsze jest dobra ........................................95
KupiÊ inflacjÚ — ryzyko zwiÈzane z nadmiarem pieniÚdzy w obiegu .....................................................96
Równowaĝenie podaĝy pieniÈdza i popytu na pieniÈdz ...................................................................96
Uleganie pokusie inflacji ...............................................................................................................98
Podsumowanie konsekwencji inflacji ............................................................................................103
Pomiary inflacji — indeksy cenowe ..................................................................................................105
Tworzenie wïasnego koszyka dóbr ...............................................................................................106
Obliczanie tempa inflacji .............................................................................................................106
Ustalanie indeksu cen .................................................................................................................107
OkreĂlanie faktycznego poziomu ĝycia za pomocÈ indeksu cen .......................................................108
Problemy zwiÈzane z indeksami cen .............................................................................................109
WyceniÊ przyszïoĂÊ — nominalne i realne stopy procentowe ..............................................................110
Równanie Fishera ......................................................................................................................111
¥wiadomoĂÊ niedoskonaïoĂci prognoz ..........................................................................................111
Rozdziaï 6. ZrozumieÊ przyczyny recesji ......................................................................113
Analiza cyklu koniunkturalnego .......................................................................................................114
Produkcja w warunkach peïnego zatrudnienia ...................................................................................115
Powrót do poziomu Y* — naturalna konsekwencja dostosowania siÚ poziomu cen ..............................116
Reakcja na wstrzÈs gospodarczy — krótko- i dïugookresowe skutki .....................................................117
8
Ekonomia dla bystrzaków
Definicja kilku kluczowych terminów ............................................................................................117
Istota P — dostosowywanie siÚ cen w dïuĝszej perspektywie czasowej ............................................119
WstrzÈs dla systemu — dostosowanie siÚ do zmiany poziomu popytu zagregowanego ......................120
Sztywne ceny w perspektywie krótkookresowej ..............................................................................121
Zïoĝenie perspektyw krótko- i dïugookresowej ...............................................................................124
Droga do recesji — lepkoĂÊ cen .......................................................................................................125
Obniĝka wynagrodzeñ lub poziomu zatrudnienia ..........................................................................126
Sumowanie kosztów wynagrodzeñ i zysków ..................................................................................126
Powrót do Y* a interwencja ze strony pañstwa .............................................................................127
Powrót do równowagi przy lepkich cenach — model Keynesa ............................................................128
Dostosowanie poziomu zapasów zamiast poziomu cen ...................................................................130
Pobudzanie wzrostu PKB zgodnie z modelem Keynesa ................................................................137
Rozdziaï 7. Zwalczanie recesji za pomocÈ polityki pieniÚĝnej i fiskalnej ................... 141
Pobudzanie popytu w celu zakoñczenia recesji ..................................................................................142
Cel: poziom produkcji w warunkach peïnego zatrudnienia .............................................................142
PrzesuniÚcie krzywej AD w prawo — przywrócenie ludzi do pracy ................................................144
Generowanie inflacji — ryzyko nadmiernej stymulacji ........................................................................144
mwiczenie z bezcelowoĂci — próba zwiÚkszenia poziomu produkcji ponad Y* ................................145
Chwilowy wzrost — zmiany poziomu pïac realnych ......................................................................146
Nieudana stymulacja — co siÚ dzieje, gdy ludzie siÚ jej spodziewajÈ? .............................................148
Arkana polityki fiskalnej ..................................................................................................................151
Wzrost wydatków pañstwowych w celu przyspieszenia koñca recesji ...............................................152
Kwestia deficytu .........................................................................................................................153
Polityka pieniÚĝna rozebrana na czynniki pierwsze ............................................................................155
KorzyĂci z pieniÈdza fiducjarnego ................................................................................................155
Moĝna mieÊ za duĝo pieniÚdzy! ...................................................................................................157
Kilka sïów o obligacjach ..............................................................................................................159
ZwiÈzki cen obligacji i stóp procentowych ....................................................................................160
Zmiana poziomu podaĝy pieniÈdza w celu zmiany poziomu stóp procentowych ..............................161
Obniĝenie poziomu stóp procentowych w celu pobudzenia gospodarki ...........................................162
Racjonalne oczekiwania a ograniczenia polityki pieniÚĝnej .............................................................163
CzÚĂÊ III. Mikroekonomia — nauka
o zachowaniach konsumentów i przedsiÚbiorstw ......167
Rozdziaï 8. Podaĝ i popyt ïatwo i przyjemnie .............................................................. 169
Sensownie o rynkach .......................................................................................................................170
Istota popytu ...................................................................................................................................170
WyjaĂnienie kilku terminów .........................................................................................................170
Wykres krzywej popytu ...............................................................................................................171
Koszty utraconych korzyĂci — przebieg krzywej popytu ................................................................174
ElastycznoĂÊ cenowa popytu ........................................................................................................175
Spis treĂci
9
O podaĝy sïów kilka ........................................................................................................................177
Ilustracja krzywej podaĝy .............................................................................................................177
Skrajne przypadki podaĝy ...........................................................................................................180
Interakcja podaĝy i popytu w poszukiwaniu równowagi rynkowej ........................................................182
Poszukiwanie równowagi rynkowej ..............................................................................................182
StabilnoĂÊ równowagi rynkowej ...................................................................................................183
Dostosowywanie siÚ do nowych poziomów równowagi, gdy zmienia siÚ podaĝ lub popyt ......................185
Reakcja na wzrost popytu ............................................................................................................186
Reakcja na obniĝenie podaĝy .......................................................................................................187
Wprowadzanie utrudnieñ dla równowagi rynkowej ............................................................................188
Wprowadzenie puïapu cenowego .................................................................................................188
Wprowadzenie ceny minimalnej ...................................................................................................190
Rozdziaï 9. Homo economicus — konsument maksymalizujÈcy uĝytecznoĂÊ ............193
Optymalizacja w warunkach ograniczeñ ............................................................................................194
UĝytecznoĂÊ — uniwersalna skala pomiaru szczÚĂliwoĂci ...................................................................194
Im wiÚcej, tym mniej — malejÈca uĝytecznoĂÊ krañcowa ....................................................................195
Wybór miÚdzy wieloma moĝliwoĂciami w sytuacji dysponowania ograniczonym budĝetem ....................198
Jak najwiÚcej uĝytecznoĂci (krañcowej) .........................................................................................198
Alokacja pieniÚdzy miÚdzy dwa dobra w celu maksymalizacji uĝytecznoĂci caïkowitej ......................200
Wyrównywanie uĝytecznoĂci krañcowej nabytej
za jednostkÚ pieniÈdza dla wszystkich produktów i usïug ............................................................202
Wyprowadzanie krzywych popytu z malejÈcej uĝytecznoĂci krañcowej .................................................205
Wpïyw zmian cen na wielkoĂÊ popytu ..........................................................................................206
Wykres zmian cen i iloĂci w celu stworzenia krzywej popytu ...........................................................207
Rozdziaï 10. Esencja kapitalizmu — przedsiÚbiorstwo maksymalizujÈce zysk ..........211
Maksymalizacja zysku jest celem przedsiÚbiorstwa .............................................................................212
W obliczu konkurencji .....................................................................................................................213
Warunki zaistnienia konkurencji doskonaïej ..................................................................................213
Biorcy cen, ale wytwórcy iloĂci .....................................................................................................214
Zyski ksiÚgowe a zyski ekonomiczne .............................................................................................216
Analiza struktury kosztów przedsiÚbiorstwa .......................................................................................217
Jednostkowe koszty produkcji .......................................................................................................218
Analiza Ărednich kosztów zmiennych ............................................................................................219
Spadek Ărednich kosztów staïych ..................................................................................................220
¥ledzenie zmian Ărednich kosztów caïkowitych ..............................................................................221
Koncentracja na kosztach krañcowych ..........................................................................................222
Punkty przeciÚcia siÚ krzywej MC z krzywymi AVC i ATC .........................................................222
Przychody krañcowe a koszty krañcowe ............................................................................................224
Magiczny wzór: tam, gdzie MR = MC .......................................................................................225
Ilustracja zysków .........................................................................................................................227
Ilustracja strat .............................................................................................................................229
WyciÈgniÚcie wtyczki — gdy najlepszym rozwiÈzaniem jest zaprzestanie produkcji ..............................231
Warunek wstrzymania produkcji w krótkim okresie:
gdy koszty zmienne przewyĝszajÈ przychody caïkowite ...............................................................231
10
Ekonomia dla bystrzaków
Warunek wstrzymania produkcji w dïugim okresie:
gdy koszty caïkowite przewyĝszajÈ przychody caïkowite ..............................................................233
Na ïasce ceny rynkowej ...............................................................................................................233
Rozdziaï 11. Dlaczego ekonomiĂci kochajÈ wolne rynki i konkurencjÚ? .................... 235
PiÚkno konkurencyjnych wolnych rynków: gwarancja przewagi korzyĂci nad kosztami ..........................236
Analiza warunków niezbÚdnych dla prawidïowego funkcjonowania rynków .....................................236
Analiza efektywnoĂci wolnych rynków ..........................................................................................238
Wykorzystanie caïkowitej nadwyĝki do pomiaru uzyskiwanych korzyĂci ...........................................240
Gdy wolne rynki tracÈ wolnoĂÊ — zbÚdne straty spoïeczne .................................................................246
Puïapy cenowe a zbÚdne straty spoïeczne .....................................................................................246
ZbÚdne straty spoïeczne spowodowane podatkiem ........................................................................247
Znaki szczególne konkurencji doskonaïej: zerowe zyski i najniĝsze moĝliwe koszty ...............................250
Przyczyny i konsekwencje konkurencji doskonaïej ..........................................................................251
Konkurencja doskonaïa pod lupÈ .................................................................................................252
Graficzne przedstawienie zaleĝnoĂci miÚdzy zyskami
a wchodzeniem firm na rynek i wychodzeniem z niego ...............................................................253
Rozdziaï 12. Monopole — jak daleko byĂ siÚ posunÈï,
gdybyĂ nie miaï konkurencji? ..................................................................................... 259
Analiza maksymalizujÈcych zysk monopoli ........................................................................................260
Problemy powodowane przez monopole .......................................................................................260
½ródïo problemu: malejÈce przychody krañcowe ...........................................................................260
Wybór poziomu produkcji maksymalizujÈcego zysk .......................................................................265
Porównanie monopolistów i firm konkurencyjnych .............................................................................269
WielkoĂÊ produkcji i poziom cen ..................................................................................................269
ZbÚdne straty spoïeczne — obliczanie szkód spowodowanych przez monopole ...............................271
Skupienie siÚ na efektywnoĂci ......................................................................................................271
Przykïady dobrych monopoli ............................................................................................................272
Patenty zachÚtÈ do innowacji i inwestycji ......................................................................................272
Ograniczanie nadmiernej liczby konkurentów ...............................................................................273
Utrzymywanie niskiego poziomu kosztów dziÚki monopolom naturalnym ........................................274
Regulowanie monopoli ....................................................................................................................274
Subsydiowanie monopolisty w celu zwiÚkszenia jego produkcji .......................................................274
Narzucanie minimalnych poziomów produkcji ..............................................................................275
Regulowanie cen monopolisty ......................................................................................................276
Rozbicie monopolu na kilka konkurujÈcych firm ............................................................................278
Rozdziaï 13. Oligopol i konkurencja monopolistyczna — warianty poĂrednie .......... 279
Konkurencja czy zmowa? ................................................................................................................280
Strategiczne dziaïania w ramach oligopolu ....................................................................................280
Konsekwencje zmowy i konkurencji ..............................................................................................281
Kartele — próba naĂladowania monopolistów ...................................................................................281
Koordynacja dziaïañ kartelu to ciÚĝka praca .................................................................................282
OPEC jako przykïad trudnoĂci zwiÈzanych ze zmowÈ ..................................................................282
Spis treĂci
11
Dylemat wiÚěnia .............................................................................................................................283
Analiza dylematu wiÚěnia ...........................................................................................................284
Omerta rozwiÈzaniem dylematu wiÚěnia .......................................................................................287
Dylemat wiÚěnia na przykïadzie kartelu ............................................................................................288
OPEC uwikïana w dylemat wiÚěnia ............................................................................................290
Wykorzystanie straszaka, aby zmusiÊ czïonków OPEC do przestrzegania kwot produkcyjnych .........290
Regulacja oligopoli ..........................................................................................................................291
PostÚpowanie z dominujÈcÈ firmÈ ................................................................................................292
Ustawodawstwo antytrustowe ......................................................................................................292
Wariant hybrydowy: konkurencja monopolistyczna ............................................................................293
KorzyĂci ze zróĝnicowania produktu ............................................................................................293
W obliczu ograniczonego poziomu zysków ....................................................................................294
Rozdziaï 14. Prawa wïasnoĂci i ich wady ...................................................................299
PozwoliÊ rynkom na przynoszenie spoïecznie optymalnych rezultatów .................................................300
Efekty zewnÚtrzne — odczuwane przez innych koszty
i korzyĂci zwiÈzane z jednostkowymi dziaïaniami ............................................................................301
Pozytywne i negatywne efekty zewnÚtrzne .....................................................................................302
Konsekwencje negatywnych efektów zewnÚtrznych ........................................................................302
Zapotrzebowanie na dodatnie iloĂci negatywnych efektów zewnÚtrznych .........................................304
Przeciwdziaïanie negatywnym efektom zewnÚtrznym .....................................................................305
Konsekwencje pozytywnych efektów zewnÚtrznych ........................................................................306
Tragedia wspólnego pastwiska .........................................................................................................308
MieÊ krowÚ — zadeptanie wspólnego pastwiska ...........................................................................308
Wymieranie gatunków z powodu kiepsko okreĂlonych praw wïasnoĂci .............................................309
Rozdziaï 15. ZawodnoĂÊ rynku — asymetria informacji i dobra publiczne ................311
W obliczu asymetrii informacji .........................................................................................................312
Asymetria informacji ogranicza handel .........................................................................................312
O kwaskowatoĂci cytryn sïów kilka — rynek samochodów uĝywanych ............................................313
Ubezpieczanie klientów, gdy nie ma moĝliwoĂci ich odróĝnienia ....................................................317
Dobra publiczne .............................................................................................................................320
Opodatkowanie w celu sfinansowania dóbr publicznych ................................................................321
Zaangaĝowanie filantropów w finansowanie dóbr publicznych .......................................................322
Finansowanie dobra publicznego poprzez sprzedaĝ powiÈzanego dobra prywatnego ........................322
Nowa technologia jako dobro publiczne .......................................................................................323
CzÚĂÊ IV. Dekalogi ............................................... 327
Rozdziaï 16. (Okoïo) dziesiÚciu sïawnych ekonomistów ............................................329
Adam Smith ...................................................................................................................................329
David Ricardo ................................................................................................................................330
Karol Marks ...................................................................................................................................330
Alfred Marshall ..............................................................................................................................331
John Maynard Keynes .....................................................................................................................331
12
Ekonomia dla bystrzaków
Kenneth Arrow i Gerard Debreu .....................................................................................................332
Milton Friedman ............................................................................................................................332
Paul Samuelson ..............................................................................................................................333
Robert Solow .................................................................................................................................333
Gary Becker ...................................................................................................................................334
Robert Lucas .................................................................................................................................334
Rozdziaï 17. DziesiÚÊ atrakcyjnych bïÚdnych tez ekonomicznych .............................. 337
BïÚdna koncepcja staïej iloĂci pracy ..................................................................................................337
¥wiat doĂwiadcza problemu przeludnienia ........................................................................................338
Mylenie nastÚpstwa z przyczynowoĂciÈ .............................................................................................339
Protekcjonizm najlepszym rozwiÈzaniem dla zagranicznej konkurencji .................................................339
BïÈd uogólniania .............................................................................................................................340
JeĂli coĂ jest warte, by to zrobiÊ, zróbmy to w stu procentach ...............................................................340
Wolne rynki sÈ niebezpiecznie niestabilne .........................................................................................341
Niskie pïace za granicÈ oznaczajÈ, ĝe bogate kraje nie sÈ w stanie konkurowaÊ .....................................342
Stawki podatkowe nie wpïywajÈ na wkïadany w pracÚ wysiïek ............................................................343
Zapominanie o niezamierzonych konsekwencjach dziaïañ politycznych ...............................................343
Rozdziaï 18. DziesiÚÊ koncepcji ekonomicznych drogich naszym sercom ................. 345
Spoïeczeñstwo jest zamoĝniejsze, jeĂli wszyscy dÈĝÈ do realizacji swoich wïasnych interesów .................345
Wolne rynki wymagajÈ regulacji .......................................................................................................346
Wzrost gospodarczy zaleĝy od postÚpu technologicznego ...................................................................346
WolnoĂÊ i demokracja czyniÈ nas bogatszymi ....................................................................................346
Edukacja podnosi standard ĝycia ......................................................................................................346
Ochrona prawa wïasnoĂci intelektualnej sprzyja innowacjom ..............................................................347
½le zaprojektowane prawa wïasnoĂci sÈ przyczynÈ wszelkich problemów ekologicznych ........................347
MiÚdzynarodowy handel jest korzystny .............................................................................................348
Prywatne przedsiÚbiorstwa nie sprawdzajÈ siÚ w produkcji dóbr publicznych .......................................348
Zapobieganie inflacji jest proste .......................................................................................................349
Dodatek A. Sïownik .................................................................................................... 351
Skorowidz ................................................................................................................... 359
Rozdziaï 1: Czym zajmuje siÚ ekonomia i dlaczego powinno nas to obchodziÊ
25
Rozdziaï 1
Czym zajmuje siÚ ekonomia
i dlaczego powinno nas
to obchodziÊ
W tym rozdziale:
Ź
PrzeglÈd historii ekonomii.
Ź
Jak ludzie radzÈ sobie z niedoborem?
Ź
Makro- i mikroekonomia.
Ź
Pobudzanie wzrostu gospodarczego i unikanie recesji.
Ź
Zachowania osób i przedsiÚbiorstw.
Ź
ParÚ sïów o wykresach i modelach, których ekonomiĂci uwielbiajÈ uĝywaÊ.
konomia to nauka, która bada, jak ludzie i spoïeczeñstwa dokonujÈ wyborów
pozwalajÈcych im na odniesienie maksymalnych korzyĂci z wykorzystania
ograniczonych zasobów. A poniewaĝ kaĝde pañstwo, kaĝde przedsiÚbiorstwo
i kaĝda osoba musi siÚ liczyÊ z ograniczeniami i przeszkodami, ekonomia ma wpïyw
dosïownie na kaĝdy aspekt ĝycia ludzkiego.
MógïbyĂ na przykïad nie czytaÊ teraz tej ksiÈĝki, tylko robiÊ coĂ innego. mwiczyÊ.
OglÈdaÊ film. RozmawiaÊ z przyjacielem. JedynÈ przyczynÈ, dla której powinieneĂ
czytaÊ ten rozdziaï, jest to, ĝe jego lektura jest najlepszym moĝliwym sposobem
wykorzystania Twojego ograniczonego czasu.
Podobnie powinieneĂ mieÊ nadziejÚ, ĝe papier i tusz uĝyte do wydrukowania tej ksiÈĝki
zostaïy optymalnie wykorzystane i ĝe kaĝda zïotówka pochodzÈca z podatków jest
wydawana przez rzÈd w najlepszy moĝliwy sposób, a nie roztrwaniana na podrzÚdne
projekty.
Ekonomia dociera do sedna tych zagadnieñ, analizujÈc zachowania konsumentów
i przedsiÚbiorstw, a takĝe instytucji spoïecznych i politycznych, aby siÚ przekonaÊ,
na ile wïaĂciwie spoĝytkowujÈ one ograniczone zasoby ludzkoĂci, by zapewniÊ
ludziom towary i usïugi najlepiej zaspokajajÈce ich potrzeby.
E
26
CzÚĂÊ I: Ekonomia — nauka o tym, jak ludzie radzÈ sobie z niedoborem
Krótkie rozwaĝania o historii ekonomii
Aby lepiej zrozumieÊ dzisiejszÈ sytuacjÚ ekonomicznÈ i to, jaki rodzaj polityki i zmian
instytucjonalnych moĝe przynieĂÊ najwiÚkszÈ poprawÚ, konieczne jest spojrzenie na
historiÚ ekonomii, która pokaĝe nam, w jaki sposób ludzkoĂÊ znalazïa siÚ na obecnym
etapie rozwoju. Zostañ z nami: uczynimy to doĂwiadczenie moĝliwie najmniej bolesnym
dla kaĝdego historiofoba.
Rozwaĝania o tym, jak wredne, brutalne
i krótkie byïo dawniej ludzkie ĝycie
Przez wiÚkszÈ czÚĂÊ dziejów ludzkoĂci naszym przodkom niezbyt dobrze wychodziïo
efektywne wykorzystywanie ograniczonych zasobów. Standard ĝycia byï niski, ludzie
wiedli ĝywot krótki, ubogi i raczej bolesny. Przypomnijmy kilka statystyk, które ulegïy
zmianie dopiero kilka wieków temu:
9
Oczekiwana Ărednia dïugoĂÊ ĝycia czïowieka wynosiïa okoïo 25 lat.
9
Ponad 30 noworodków nie doĝywaïo swoich piÈtych urodzin.
9
Prawdopodobieñstwo Ămierci przy porodzie wynosiïo 10%.
9
WiÚkszoĂÊ ludzi osobiĂcie doĂwiadczaïa straszliwych chorób i (lub) gïodu.
9
Standard ĝycia kolejnych pokoleñ nie byï wyĝszy niĝ poprzednich. Z wyjÈtkiem
szlachetnie urodzonych niemal wszyscy przez kolejne stulecia ĝyli na poziomie
minimum egzystencji.
W ciÈgu ostatnich 250 lat wszystko zaczÚïo siÚ zmieniaÊ. Ludzka innowacyjnoĂÊ
doprowadziïa do wynalezienia i wykorzystywania elektrycznoĂci, silników,
skomplikowanych maszyn, komputerów, radia, telewizji, biotechnologii, naukowo
wspomaganego rolnictwa, antybiotyków, lotnictwa i mnóstwa róĝnych technologii.
Nowe wynalazki pozwalaïy lepiej wykorzystywaÊ ograniczone zasoby powietrza,
wody i ziemi dane ludziom na naszej planecie.
W efekcie doszïo do diametralnej poprawy standardu ĝycia, wzrostu oczekiwanej
dïugoĂci ĝycia do ponad 60 lat na caïym Ăwiecie oraz tego, ĝe wiele osób moĝe sobie
dzisiaj pozwoliÊ na mieszkanie, odzieĝ i jedzenie znacznie lepsze niĝ to, o którym
kilkaset lat temu zwykli ludzie mogli tylko pomarzyÊ. OczywiĂcie wciÈĝ jeszcze nie
moĝna mówiÊ o sytuacji idealnej. Duĝe obszary nÚdzy sÈ nadal smutnÈ rzeczywistoĂciÈ
w wielu rejonach Ăwiata i nawet najbogatsze narody muszÈ radziÊ sobie z problemami
ekonomicznymi takimi jak bezrobocie oraz z brakiem dostÚpu do zasobów.
Jednak pozostaje niezaprzeczalnym faktem, ĝe spoïeczeñstwo siÚ bogaci i ĝe udaïo
nam siÚ podtrzymaÊ wzrost gospodarczy wiÚkszoĂci narodów, co oznacza, iĝ standard
ĝycia z kaĝdym rokiem wzrasta.
Rozdziaï 1: Czym zajmuje siÚ ekonomia i dlaczego powinno nas to obchodziÊ
27
Instytucje, które odpowiadajÈ
za wzrost standardu ĝycia
OczywistÈ przyczynÈ wyĝszego standardu ĝycia, który caïy czas roĂnie, jest to, ĝe
ludzie dopiero niedawno odkryli wiele nowych technologii i ciÈgle odkrywajÈ kolejne.
Ale jeĂliby pogrzebaÊ gïÚbiej, zaczniesz siÚ zastanawiaÊ, dlaczego technologicznie
innowacyjne spoïeczeñstwo nie powstaïo wczeĂniej.
Staroĝytni Grecy wymyĂlili prostÈ maszynÚ parowÈ i maszynÚ sprzedajÈcÈ na monety.
Opracowali nawet podstawy do stworzenia programowalnego komputera. Ale jakoĂ nie
udaïo im siÚ spowodowaÊ rewolucji przemysïowej i wejĂÊ na ĂcieĝkÚ trwaïego rozwoju
gospodarczego.
I pomimo faktu, ĝe w kaĝdym spoïeczeñstwie na Ziemi zdarzali siÚ bardzo bystrzy
osobnicy, dopiero w XVIII wieku w Anglii rozpoczÚïa siÚ w rewolucja przemysïowa
i dopiero wówczas standard ĝycia wielu narodów znaczÈco wzrósï i do dziĂ z kaĝdym
rokiem roĂnie.
A wiÚc jakie to poïÈczone czynniki spowodowaïy tak radykalne przyspieszenie tempa
wzrostu gospodarczego pod koniec XVIII wieku? Krótka odpowiedě brzmi: staïo siÚ tak,
bo doszïo do naïoĝenia siÚ na siebie efektów wynikajÈcych z istnienia nastÚpujÈcych
instytucji i zjawisk:
9
Demokracja — Owszem, moĝna przeceniÊ znaczenie demokracji dla rozwoju
ekonomicznego. Jednak caïkiem rozsÈdne jest zaïoĝenie, ĝe jesteĂ bardziej
skïonny do inwestowania, gdy Twoje inwestycje sÈ chronione przez przepisy
prawne, niĝ byïbyĂ, gdyby zaleĝaïy wyïÈcznie od kaprysu tyrana. Równieĝ
przedstawiciele wïadzy epoki demokracji zaczÚli liczyÊ siÚ z opiniÈ kupców
i producentów, którzy odpowiadajÈ za bogacenie siÚ spoïeczeñstwa.
9
Spóïki z ograniczonÈ odpowiedzialnoĂciÈ — DziÚki tej strukturze
biznesowej inwestorzy ponoszÈ odpowiedzialnoĂÊ tylko do wysokoĂci swojego
wkïadu, a nie za dïugi spóïki, których nie jest ona w stanie uregulowaÊ. Ograniczona
odpowiedzialnoĂÊ znacznie zredukowaïa ryzyko inwestowania i w konsekwencji
spowodowaïa wzrost liczby inwestycji.
9
Prawo patentowe chroniÈce wynalazców — Przed uregulowaniem prawnym
kwestii patentów pomysïy byïy zazwyczaj kradzione, zanim przyniosïy twórcom
jakiekolwiek pieniÈdze. DajÈc wynalazcom wyïÈcznoĂÊ na sprzedaĝ ich pomysïów
na rynku, patenty staïy siÚ finansowÈ motywacjÈ dla wielu róĝnych wynalazców.
W efekcie pojawili siÚ „peïnoetatowi” wynalazcy — ludzie ĝyjÈcy z wymyĂlania
wynalazków.
9
Powszechne wykorzenienie analfabetyzmu i krzewienie oĂwiaty —
Nowe technologie nie powstanÈ bez wyksztaïconych wynalazców. Natomiast
bez wyedukowanej siïy roboczej nie moĝe byÊ mowy o rozpoczÚciu produkcji
na duĝÈ skalÚ. Dlatego teĝ decyzja wielu pañstw o wprowadzeniu obowiÈzku
szkolnego, najpierw na poziomie podstawowym, a potem równieĝ Ărednim,
utorowaïa drogÚ do gwaïtownego i staïego wzrostu gospodarczego.
Wymienione powyĝej rozwiÈzania i zmiany w polityce przyniosïy wzrost gospodarczy,
daïy ludziom nowe szanse i zapewniïy dostatek, o jakim wczeĂniej nie sïyszano.
28
CzÚĂÊ I: Ekonomia — nauka o tym, jak ludzie radzÈ sobie z niedoborem
Spoïeczeñstwa zaczÚïy korzystaÊ z dobrobytu na tak wielkÈ skalÚ, ĝe najwiÚkszym
wyzwaniem stojÈcym przed sïuĝbÈ zdrowia wielu krajów staïo siÚ rozwiÈzanie
problemu otyïoĂci.
PatrzÈc w przyszïoĂÊ
LudzkoĂÊ ma przed sobÈ wiele wyzwañ. Niektóre z nich sÈ negatywnÈ konsekwencjÈ
sukcesów, inne dotyczÈ rozciÈgniÚcia pozytywnych zmian na wiÚkszÈ rzeszÚ ludzi.
WĂród tych pierwszych problemów jest radzenie sobie z potencjalnymi zmianami
klimatu oraz zdefiniowanie wïaĂciwych procedur, które powinniĂmy wdroĝyÊ w reakcji
na te zmiany. W grupie tych drugich wymienia siÚ problem podniesienia standardu ĝycia
ludzi dotkniÚtych ubóstwem bez ryzykowania negatywnych zmian Ărodowiskowych.
Niektóre problemy, takie jak ubóstwo, moĝna rozwiÈzaÊ poprzez rozszerzenie na
uboĝsze spoïeczeñstwa dziaïania instytucji, które pomogïy rozwiniÚtym spoïeczeñstwom
w osiÈgniÚciu wysokich standardów ĝycia. Jednak inne problemy, takie jak
zanieczyszczenie Ărodowiska i zuĝywanie zasobów, zwiÈzane z dziaïaniem struktur
instytucjonalnych powstajÈcych w bogatszych pañstwach, wymagajÈ nowych
wynalazków i nowych instytucji.
I dlatego uwaĝamy, ĝe istniejÈ dwa bardzo dobre i wzajemnie ze sobÈ powiÈzane
powody, które powinny skïoniÊ CiÚ do przeczytania tej ksiÈĝki i poznania tajników
ekonomii:
9
Dowiesz siÚ, jak funkcjonujÈ wspóïczesne gospodarki. To pozwoli Ci nie tylko
zrozumieÊ, dlaczego tak znacznie wzrósï standard ĝycia, ale i dowiedzieÊ siÚ,
gdzie istnieje jeszcze sporo miejsca dla potencjalnych udoskonaleñ.
9
ZdobÚdziesz gruntownÈ wiedzÚ na temat fundamentalnych zasad ekonomii,
która pozwoli Ci oceniÊ propozycje polityków (miÚdzy innymi) dotyczÈce polityki
gospodarczej. Po lekturze tej ksiÈĝki bÚdziesz umieÊ oddzieliÊ ziarno od plew.
Odesïanie makroekonomii
i mikroekonomii do przeciwnych
naroĝników
Wiedza zawarta w tej ksiÈĝce zostaïa podzielona tak, abyĂmy mogli przekazaÊ Ci jak
najwiÚcej materiaïu tak szybko i bezboleĂnie, jak to moĝliwe. StaraliĂmy siÚ równieĝ,
aby tekst byï ĝywy i dowcipny. Angielski poeta Thomas Carlyle nazwaï ekonomiÚ
„posÚpnÈ naukÈ” (sam byï niezïym kawalarzem…), ale my jesteĂmy zdania,
ĝe to nieprawda. Zamierzamy uczyniÊ, co w naszej mocy, abyĂ i Ty nie zgodziï siÚ
z poglÈdem Carlyle’a.
Gïównym kryterium, wedle którego podzieliliĂmy materiaï zawarty w tej ksiÈĝce,
jest rozbicie ekonomii na dwa dziaïy:
Rozdziaï 1: Czym zajmuje siÚ ekonomia i dlaczego powinno nas to obchodziÊ
29
9
Makroekonomia zajmuje siÚ gospodarkÈ jako organicznÈ caïoĂciÈ, koncentrujÈc siÚ
na ogólnoekonomicznych czynnikach, takich jak stopy procentowe, inflacja
i bezrobocie. Obejmuje równieĝ rozwaĝania na temat wzrostu gospodarczego
i tego, jak rzÈd wykorzystuje politykÚ fiskalnÈ i politykÚ pieniÚĝnÈ do
minimalizowania konsekwencji recesji.
9
Mikroekonomia skupia siÚ na pojedynczych osobach i na pojedynczych
przedsiÚbiorstwach. W przypadku tych pierwszych wyjaĂnia, jak siÚ zachowujÈ
w sytuacjach, gdy muszÈ wydaÊ pieniÈdze lub zainwestowaÊ oszczÚdnoĂci,
natomiast w przypadku tych drugich — jak zachowujÈ siÚ na rynku firmy dÈĝÈce
do zmaksymalizowania swojego zysku, zarówno rozpatrywane indywidualnie,
jak i w kontekĂcie konkurowania z innymi.
U podstaw zarówno mikro-, jak i makroekonomii leĝÈ te same zasady, takie jak
niedobór (rzadkie wystÚpowanie zasobów) i zasada malejÈcych korzyĂci
1
. Z tego
powodu zanim przejdziemy do zgïÚbiania makroekonomii w czÚĂci II, a mikroekonomii
w czÚĂci III, resztÚ czÚĂci I poĂwiÚcamy na wyjaĂnienie tych zasad.
WiÚkszoĂÊ pozostaïych treĂci tego rozdziaïu sïuĝy jako zachÚta do lektury dalszych
czÚĂci ksiÈĝki, tak wiÚc jeĂli wolisz byÊ zaskakiwany, najlepiej przewróÊ od razu kilka
kartek i przejdě do kolejnego rozdziaïu. WyjÈtkiem jest ostatnia czÚĂÊ rozdziaïu, gdzie
omawiamy kwestie wykorzystywania przez ekonomistów wykresów i grafów. Jeĝeli
uwaĝasz, ĝe przyda Ci siÚ powtórka z odczytywania wykresów, zapoznaj siÚ z tÈ czÚĂciÈ
przed rozpoczÚciem lektury kolejnych rozdziaïów.
Ekonomia jako nauka o niedoborze
Niedobór jest fundamentalnym i nieuniknionym zjawiskiem leĝÈcym u podstaw
potrzeby nauki ekonomii. Bez niedoboru czasu, zasobów, informacji, dóbr
konsumpcyjnych, pokoju i dobrej woli na Ziemi ludziom niczego by nie brakowaïo.
To z powodu niedoboru nie moĝesz mieÊ wszystkiego, nawet jeĂli jesteĂ najbogatszym
czïowiekiem na Ăwiecie. Nawet gdyby nie brakowaïo Ci pieniÚdzy, nigdy nie bÚdziesz
mieÊ za duĝo czasu i/lub siï fizycznych. Na jakimĂ poziomie kiedyĂ trzeba bÚdzie
zdecydowaÊ siÚ na pewne wybory dotyczÈce tego, na co wydasz swoje pieniÈdze.
Ekonomista pierwszy chÚtnie zwróci Ci uwagÚ, ĝe nie moĝesz mieÊ wszystkiego!
Na nasze nieszczÚĂcie niedobór jest faktem. Nie ma wystarczajÈcej iloĂci czasu i zasobów,
aby zaspokoiÊ wszystkie zachcianki, a wiÚc ludzie sÈ zmuszeni dokonywaÊ trudnych
wyborów dotyczÈcych tego, co produkowaÊ i konsumowaÊ, aby — skoro nie mogÈ
mieÊ wszystkiego — mogli chociaĝ mieÊ to, co najlepsze w danych okolicznoĂciach.
W rozdziale 2. zajmiemy siÚ kwestiÈ niedoboru i kompromisów, do jakich niedobór
zmusza ludzi.
W rozdziale 3. wykorzystujemy informacje zawarte w rozdziale 2., pokazujÈc, jak
ekonomiĂci analizujÈ decyzje podejmowane przez ludzi w celu zmaksymalizowania
szczÚĂliwoĂci w Ăwiecie niedoboru. Proces ten okazuje siÚ blisko zwiÈzany z zasadÈ
1
Ang. diminishing returns — Zasada, zgodnie z którÈ kaĝda kolejna jednostka nakïadów
prowadzi do coraz mniejszego przyrostu korzyĂci — przyp. red.
30
CzÚĂÊ I: Ekonomia — nauka o tym, jak ludzie radzÈ sobie z niedoborem
malejÈcych korzyĂci, opisujÈcÈ smutny fakt, ĝe kaĝda dodatkowa iloĂÊ zasobu
wprowadzona do procesu produkcyjnego przynosi coraz mniejsze efekty.
Podobnie jak niedobór, tak zmniejszanie siÚ korzyĂci jest nieuniknione, dlatego
w rozdziale 3. wyjaĂniamy, jak ludzie bardzo mÈdrze radzÈ sobie z tym zjawiskiem
w celu jak najlepszego wykorzystania ograniczonych zasobów pozostajÈcych do ich
dyspozycji.
Z oddalenia i caïoĂciowo
— makroekonomia
W czÚĂci II zajmujemy siÚ makroekonomiÈ, ujmujÈcÈ gospodarkÚ jako zunifikowanÈ
caïoĂÊ. Studia makroekonomiczne niosÈ ze sobÈ wiele korzyĂci, poniewaĝ okreĂlone
czynniki, takie jak stopy procentowe czy polityka fiskalna, majÈ wpïyw na caïÈ
gospodarkÚ, a ponadto gdy gospodarka przechodzi okres recesji lub gwaïtownego
oĝywienia, efekty sÈ odczuwane przez kaĝdÈ osobÚ i firmÚ.
Analiza stanu gospodarki
W rozdziale 4. objaĂniamy, jak ekonomiĂci mierzÈ produkt krajowy brutto (PKB), czyli
wartoĂÊ wszystkich dóbr i usïug wytworzonych w gospodarce w danym okresie, zwykle
na przestrzeni kwartaïu lub roku. Pomiar ten jest niezbÚdny, gdyĝ jeĂli nie umiemy
zmierzyÊ, jak radzi sobie gospodarka, nie jesteĂmy w stanie powiedzieÊ, czy polityka
rzÈdu majÈca na celu wzrost gospodarczy speïnia swoje zadanie, czy wrÚcz przeciwnie.
Inflacja to miara tego, jak zmienia siÚ w czasie poziom cen. Temat ten, któremu
poĂwiÚcamy rozdziaï 5., jest kluczowy, poniewaĝ wysoki poziom inflacji zwykle
ïÈczy siÚ z wielkimi problemami gospodarczymi, takimi jak gïÚbokie recesje czy
niewypïacalnoĂÊ pañstw.
Studia nad inflacjÈ sÈ waĝne równieĝ dlatego, ĝe kiepska polityka rzÈdowa jest na ogóï
gïównym winowajcÈ wysokiej inflacji — co oznacza, ĝe odpowiedzialnoĂÊ za wysokÈ
inflacjÚ spada w caïoĂci na rzÈdy.
Rozpoznawanie przyczyn recesji
Recesje trwajÈ, gdyĝ czynniki instytucjonalne w gospodarce bardzo utrudniajÈ spadek
cen. Jak wyjaĂniamy w rozdziale 6., gdyby ceny mogïy spaĂÊ szybko i ïatwo, czas recesji
szybko dobiegïby koñca. Jednak poniewaĝ ceny nie mogÈ szybko i ïatwo spadaÊ,
ekonomiĂci muszÈ opracowywaÊ strategie przeciwdziaïajÈce recesji, aby wydobywaÊ
gospodarki z recesji najszybciej jak to moĝliwe.
Rozdziaï 1: Czym zajmuje siÚ ekonomia i dlaczego powinno nas to obchodziÊ
31
Zwalczanie recesji za pomocÈ polityki
fiskalnej i polityki pieniÚĝnej
Powstanie strategii przeciwdziaïania recesji zawdziÚczamy przede wszystkim brytyjskiemu
ekonomiĂcie Johnowi Maynardowi Keynesowi, który w 1936 roku napisaï ksiÈĝkÚ
poĂwiÚconÈ makroekonomii i zagadnieniu zwalczaniu recesji. W rozdziale 6.
prezentujemy jego model ekonomii, pokazujÈc, w jaki sposób uwzglÚdnia on explicite
fakt, ĝe ceny nie mogÈ szybko i ïatwo spaĂÊ, aby zakoñczyÊ recesjÚ. Poniewaĝ model
bierze ten fakt pod uwagÚ, jest on najlepszym sposobem zilustrowania dwóch rzeczy,
które mogÈ pomóc w wyděwigniÚciu gospodarki z recesji.
Te dwie rzeczy to polityka fiskalna i polityka pieniÚĝna, omówione szczegóïowo
w rozdziale 7.
9
Polityka pieniÚĝna wykorzystuje zmiany w podaĝy pieniÈdza do zmiany stóp
procentowych, aby stymulowaÊ aktywnoĂÊ gospodarczÈ. JeĂli na przykïad rzÈd
decyduje siÚ na obniĝkÚ stóp procentowych, konsumenci poĝyczÈ wiÚcej pieniÚdzy,
aby kupowaÊ domy i samochody, a to pobudzi aktywnoĂÊ gospodarczÈ i pomoĝe
gospodarce szybciej siÚ rozwijaÊ.
9
Polityka fiskalna odnosi siÚ do zastosowania wyĝszych wydatków rzÈdowych
lub niĝszych stawek podatkowych w celu zwalczania recesji. Na przykïad jeĂli
rzÈd kupuje wiÚcej usïug i dóbr, zwiÚksza siÚ aktywnoĂÊ gospodarcza. Podobnie
jeĂli rzÈd obniĝa podatki, rosnÈ dochody konsumentów (po opodatkowaniu),
a ta nadwyĝka, jeĝeli zostanie wydana, napÚdza gospodarkÚ.
W pierwszych dekadach po ich zastosowaniu pomysïy Keynesa na przeciwdziaïanie
recesji wydawaïy siÚ funkcjonowaÊ bez zarzutu. Jednak w latach siedemdziesiÈtych
przestaïy siÚ tak dobrze sprawdzaÊ i staïo siÚ jasne, ĝe polityka fiskalna i polityka
pieniÚĝna, choÊ sÈ potÚĝnymi narzÚdziami zwalczania recesji, majÈ teĝ swoje ograniczenia.
Z tego powodu w rozdziale 7. opisujemy równieĝ czynniki ograniczajÈce efektywnoĂÊ
polityki pieniÚĝnej i polityki fiskalnej. KluczowÈ koncepcjÈ sÈ racjonalne oczekiwania.
WyjaĂniajÈ one, jak racjonalnie postÚpujÈcy ludzie czÚsto w reakcji na zmiany polityki
zmieniajÈ swoje zachowania w sposób, który ogranicza efektywnoĂÊ tych zmian.
TÚ koncepcjÚ musimy zrozumieÊ, jeĂli chcemy móc wyrobiÊ sobie zdanie na temat
aktualnego stanu debat o polityce makroekonomicznej.
Z bliska i osobiĂcie — mikroekonomia
Podczas gdy makroekonomia zajmuje siÚ politykÈ rzÈdu majÈcÈ na celu wzrost caïej
gospodarki, mikroekonomia pochyla siÚ nad najmniejszymi trybikami w ekonomicznej
maszynie, zajmujÈc siÚ podstawowymi podmiotami sprawczymi, a mianowicie
konsumentami i przedsiÚbiorstwami.
32
CzÚĂÊ I: Ekonomia — nauka o tym, jak ludzie radzÈ sobie z niedoborem
Równowaĝenie podaĝy i popytu
We wspóïczesnej gospodarce przedsiÚbiorstwa i konsumenci produkujÈ i konsumujÈ
wszystko, co zostaje wytworzone. Tak wiÚc opis mikroekonomii w czÚĂci II rozpoczyna
siÚ od rozdziaïu 8., w którym to pokazujemy, w jaki sposób podaĝ i popyt determinujÈ
ceny i poziom produkcji na konkurencyjnych rynkach. To logiczny punkt wyjĂcia,
poniewaĝ producenci determinujÈ podaĝ, a konsumenci popyt, natomiast ich
wzajemne relacje rynkowe okreĂlajÈ, co zostaje wytworzone i ile kosztuje.
W rozdziale 9. przedstawiamy schematy decyzyjne konsumentów dotyczÈce decyzji
ekonomicznych, które majÈ na celu zmaksymalizowania ich szczÚĂliwoĂci przy
ograniczonych dochodach. Te decyzje ksztaïtujÈ krzywe popytu, które wpïywajÈ na ceny
i poziom produkcji na rynku.
W podobny sposób decyzje majÈce na celu maksymalizacjÚ zysku podejmowane przez
przedsiÚbiorstwa ksztaïtujÈ krzywe podaĝy wpïywajÈce na sytuacjÚ rynkowÈ. W rozdziale 10.
wyjaĂniamy, jak to siÚ dzieje. Mówimy teĝ o tym, jak przedsiÚbiorstwa dÈĝÈce do
maksymalizacji zysku faktycznie realizujÈ swoje cele. JeĂli nie masz zbyt dobrego
zdania o kapitalizmie, w tym rozdziale staniesz oko w oko z wrogiem.
Rozwaĝania o zaletach konkurencji
Moĝesz nie byÊ wielkim zwolennikiem firm dÈĝÈcych do maksymalizacji zysku, jednak
ekonomiĂci je kochajÈ — przynajmniej dopóki funkcjonujÈ one w konkurencyjnych
gaïÚziach gospodarki. Przyczyna tej sytuacji jest taka, ĝe zmuszone do konkurencji
przedsiÚbiorstwa speïniajÈ dwa cudowne warunki:
9
Po pierwsze, konkurencyjne przedsiÚbiorstwa sÈ alokacyjnie efektywne, co oznacza
po prostu, ĝe produkujÈ towary i usïugi najbardziej poĝÈdane przez
konsumentów.
9
Po drugie, sÈ one produkcyjnie efektywne, co oznacza, ĝe produkujÈ te towary
i usïugi po najniĝszych moĝliwych kosztach.
Te dwa fakty zwiÈzane z konkurujÈcymi ze sobÈ firmami sÈ kluczem do zrozumienia
koncepcji niewidzialnej rÚki Adama Smitha, gïoszÈcej, ĝe w warunkach ograniczeñ
narzucanych przez konkurencjÚ przejawiana przez kaĝde przedsiÚbiorstwo ĝÈdza zysku
skïania je do dziaïania w spoïecznie optymalny sposób, tak jakby byïo kierowane przez
niewidzialnÈ rÚkÚ i dziÚki temu robiïo to, co naleĝy. TÚ koncepcjÚ (i wiele innych korzyĂci
pïynÈcych z konkurencji) omawiamy w rozdziale 11.
Analiza problemów zwiÈzanych
z brakiem konkurencji
Niestety nie wszystkie przedsiÚbiorstwa funkcjonujÈ w warunkach konkurencji.
A gdy tak siÚ dzieje, nie dziaïajÈ one w spoïecznie optymalny sposób.
Najbardziej ekstremalnym przypadkiem jest monopol, czyli sytuacja, gdy w jednej
branĝy funkcjonuje tylko jedno przedsiÚbiorstwo — co oznacza absolutny brak
konkurencji. Jak wyjaĂniamy w rozdziale 12., monopoliĂci zachowujÈ siÚ bardzo ěle,
Rozdziaï 1: Czym zajmuje siÚ ekonomia i dlaczego powinno nas to obchodziÊ
33
ograniczajÈc produkcjÚ, aby podnieĂÊ ceny i zwiÚkszyÊ swoje zyski. Te dziaïania,
szkodliwe dla konsumentów, nie majÈ koñca, dopóki rzÈd nie podejmie kroków
majÈcych na celu regulacjÚ zachowañ danego przedsiÚbiorstwa.
Mniej skrajnym przypadkiem braku konkurencji jest oligopol, czyli sytuacja, gdy
w danej branĝy jest tylko kilka firm. W takich przypadkach czÚsto dochodzi pomiÚdzy
tymi firmami do zmowy, tak aby nie musiaïy konkurowaÊ ze sobÈ i dziÚki temu mogïy
utrzymaÊ wysoki poziom cen oraz zwiÚkszaÊ zyski.
W rozdziale 13. szczegóïowo omawiamy przypadki oligopolu. WyjaĂniamy nie tylko,
dlaczego postÚpowanie oligopolistów jest zïe, ale równieĝ fakt, ĝe trudno takim firmom
dotrzymywaÊ warunków umowy o wzajemnym niekonkurowaniu w celu utrzymania
wysokich cen i zwiÚkszania zysków. Oznacza to, ĝe koñczy siÚ na tym, iĝ oligopoliĂci
jednak ze sobÈ konkurujÈ, pomimo swoich wielkich wysiïków, aby tego nie czyniÊ.
Z tego powodu nie zawsze konieczne sÈ regulacje narzucane przez pañstwo.
Reformowanie praw wïasnoĂci
Na zdolnoĂci rynków i konkurencji do przynoszenia efektów korzystnych z punktu
widzenia spoïeczeñstwa moĝna polegaÊ tylko pod warunkiem stworzenia przez
spoïeczeñstwo dobrego sytemu praw wïasnoĂci. Niemal wszystkie przypadki
zanieczyszczania Ărodowiska i wymierania gatunków sÈ bezpoĂredniÈ pochodnÈ
kiepsko zdefiniowanych praw wïasnoĂci generujÈcych zachÚty do robienia zïych rzeczy.
EkonomiĂci bardzo powaĝnie podchodzÈ do tego problemu i usilnie siÚ starajÈ
zreformowaÊ prawa wïasnoĂci, tak aby zmniejszyÊ zanieczyszczenie i zatrzymaÊ
wymieranie gatunków. Omawiamy te kwestie w rozdziale 14.
Sposoby radzenia sobie z innymi czÚstymi
przypadkami zawodnoĂci rynku
Monopole, oligopole i kiepsko zdefiniowane prawa wïasnoĂci prowadzÈ do czegoĂ, co
ekonomiĂci nazywajÈ zawodnoĂciÈ rynku — sytuacji, w której rynki generujÈ spoïecznie
nieoptymalne efekty. Dwa inne, czÚste powody zawodnoĂci rynku to asymetria
informacji i dobra publiczne.
9
Asymetria informacji ma miejsce wówczas, gdy kupujÈcy wie wiÚcej niĝ sprzedajÈcy
o jakoĂci dobra, którego zakup negocjuje, albo w sytuacji odwrotnej, czyli gdy
sprzedajÈcy wie wiÚcej niĝ kupujÈcy. Z powodu tej nierównoĂci pozycji stron
i spowodowanych niÈ podejrzeñ wiele potencjalnie korzystnych transakcji
ostatecznie nie zostaje zawartych.
9
Dobra publiczne to produkty lub usïugi, których nie moĝna zaoferowaÊ tylko
jednej osobie. Zaoferowanie ich jednej osobie powoduje koniecznoĂÊ
zaoferowania ich wszystkim. (Przykïadem niech bÚdzie pokaz sztucznych ogni).
Problemem jest to, ĝe wiÚkszoĂÊ ludzi stara siÚ czerpaÊ korzyĂci bez pïacenia.
Obie te sytuacje i sposoby radzenia sobie z nimi omawiamy w rozdziale 15.
34
CzÚĂÊ I: Ekonomia — nauka o tym, jak ludzie radzÈ sobie z niedoborem
ZrozumieÊ, w jaki sposób ekonomiĂci
wykorzystujÈ wykresy i modele
EkonomiĂci lubiÈ byÊ logiczni i precyzyjni, dlatego czÚsto posïugujÈ siÚ algebrÈ
i matematykÈ. LubiÈ równieĝ prezentowaÊ swoje pomysïy w ïatwy do przyswojenia
i intuicyjny sposób, co wyjaĂnia, dlaczego tak czÚsto wykorzystujÈ wykresy. Aby uniknÈÊ
paniki wywoïanej widokiem licznych wykresów zamieszczonych w tej ksiÈĝce,
zdecydowaliĂmy siÚ poĂwiÚciÊ kilka stron na zapoznanie Czytelnika z tym, co napotka
w kolejnych rozdziaïach. Weě gïÚboki oddech — obiecujemy, ĝe nie bÚdzie bolaïo.
Abstrahowanie od rzeczywistoĂci
jest rzeczÈ dobrÈ
Wykresy wykorzystywane przez ekonomistów sÈ niemal zawsze wizualizacjami modeli
ekonomicznych. Model ekonomiczny jest matematycznym uproszczeniem rzeczywistoĂci,
pozwalajÈcym skupiÊ siÚ na tym, co prawdziwie istotne, i ominÈÊ masÚ niepotrzebnych
szczegóïów.
Na przykïad ekonomiczny model popytu konsumenckiego skupia siÚ na tym, jak ceny
wpïywajÈ na iloĂÊ dóbr i usïug, które chcÈ nabyÊ ludzie. OczywiĂcie inne elementy,
takie jak zmienne style i indywidualne gusta, równieĝ wpïywajÈ na poziom popytu,
jednak kluczowe znaczenie ma cena. Weěmy na przykïad sok pomarañczowy. Jego
cena ma zasadniczy wpïyw na to, jakÈ iloĂÊ soku kupiÈ ludzie. (I niewaĝne, jaka dieta
jest akurat na topie — jeĂli sok pomarañczowy bÚdzie kosztowaï 200 zï za litr,
znajdziesz sobie prawdopodobnie innÈ dietÚ). Z tego powodu pomocne jest
abstrahowanie od innych czynników i skupienie siÚ na tym, jak cena soku
pomarañczowego wpïywa na iloĂÊ, jakÈ chcÈ zakupiÊ ludzie.
Twój pierwszy model: krzywa popytu
Wyobraěmy sobie, ĝe ekonomiĂci ruszajÈ w teren i zaczynajÈ przepytywaÊ konsumentów,
ile litrów soku pomarañczowego kupiliby miesiÚcznie przy zaïoĝeniu wystÈpienia
trzech hipotetycznych cen: 10 zïotych, 5 zïotych i 1 zïoty za litr. Wyniki takiego
hipotetycznego sondaĝu prezentuje tabela 1.1.
Tabela 1.1. IloĂÊ litrów soku pomarañczowego, jakÈ chcÈ zakupiÊ konsumenci
Cena
Litry
10 zïotych
1
5 zïotych
6
1 zïoty
10
Rozdziaï 1: Czym zajmuje siÚ ekonomia i dlaczego powinno nas to obchodziÊ
35
EkonomiĂci mówiÈ o iloĂciach, jakie byliby skïonni nabyÊ konsumenci przy okreĂlonych
cenach, jako o wielkoĂci popytu czy teĝ po prostu o popycie. Gdy spojrzysz na tabelÚ 1.1,
stwierdzisz, ĝe cena i wielkoĂÊ popytu sÈ do siebie odwrotnie proporcjonalne, co oznacza,
ĝe gdy jedna roĂnie, to druga spada.
Poniewaĝ ta odwrotna zaleĝnoĂÊ ceny i wielkoĂci popytu jest tak bardzo uniwersalna
i sprawdza siÚ w przypadku niemal wszystkich produktów i usïug, ekonomiĂci nazywajÈ
jÈ prawem popytu. Ale szczerze mówiÈc, prawo popytu staje siÚ o wiele bardziej
zrozumiaïe i interesujÈce, jeĂli na nie spojrzysz, a nie tylko sobie je wyobrazisz.
Wykorzystanie danych do tworzenia krzywej popytu
Najlepszym sposobem prezentacji danych z tabeli 1.1 jest naniesienie ich na wykres.
Na rysunku 1.1 zaznaczyliĂmy trzy punkty, nadajÈc im nazwy A, B i C. Na osi poziomej
na rysunku 1.1 znajduje siÚ informacja o iloĂci litrów soku, na jakÈ wĂród konsumentów
wystÚpuje popyt w ciÈgu miesiÈca przy róĝnych poziomach cen. Na osi pionowej
umieĂciliĂmy ceny.
Punkt A reprezentuje dane z górnego wiersza tabeli 1.1. Mówi on nam tyle, ĝe przy
cenie 10 zïotych za litr ludzie bÚdÈ skïonni do kupienia miesiÚcznie zaledwie 1 litra
soku pomarañczowego. Podobnie punkt B oznacza wielkoĂÊ popytu wynoszÈcÈ 6 litrów
soku miesiÚcznie przy cenie 5 zïotych za litr, podczas gdy punkt C wskazuje, ĝe przy
cenie w wysokoĂci 1 zïotego za litr ludzie bÚdÈ skïonni nabyÊ 10 litrów soku miesiÚcznie.
Rysunek 1.1.
Popyt
na sok poma-
rañczowy
Zauwaĝ, ĝe poïÈczyliĂmy punkty A, B i C liniÈ. ZrobiliĂmy to dlatego,
ĝe przeprowadzajÈcy badanie ekonomiĂci zaproponowali respondentom tylko
trzy hipotetyczne ceny. Gdyby dysponowali budĝetem pozwalajÈcym zapytaÊ
36
CzÚĂÊ I: Ekonomia — nauka o tym, jak ludzie radzÈ sobie z niedoborem
konsumentów o ich skïonnoĂÊ do zakupu przy kaĝdej moĝliwej cenie (na przykïad
8 zïotych i 46 groszy za litr, 2 zïote i 23 grosze za litr itd.), to na wykresie mielibyĂmy
nieskoñczonÈ liczbÚ kropek. Poniewaĝ jednak tego nie zrobiono, dokonujemy
interpolacji, wykreĂlajÈc prostÈ liniÚ. Powinna ona umoĝliwiaÊ w miarÚ dobre
oszacowanie wielkoĂci popytu przy cenach, o które bezpoĂrednio nie zapytano
w trakcie sondaĝu.
Linia prosta ïÈczÈca punkty na rysunku 1.1 to krzywa popytu. Wiemy, ĝe wcale nie jest
krzywa, jednak dla uproszczenia ekonomiĂci uĝywajÈ tego terminu w odniesieniu
do wszelkich naniesionych na wykres zaleĝnoĂci miÚdzy cenÈ a wielkoĂciÈ popytu,
bez wzglÚdu na to, czy przyjmujÈ one ksztaït linii prostej czy krzywej. (Ta konwencja
pozostaje nie bez zwiÈzku z faktem, ĝe ekonomiĂci sÈ zarazem jajogïowi
i kwadratowogïowi).
Prosta czy krzywa, ale pozwala wizualizowaÊ odwrotnie proporcjonalnÈ zaleĝnoĂÊ miÚdzy
cenÈ a wielkoĂciÈ popytu. ZaleĝnoĂÊ odwrotnie proporcjonalna oznacza, ĝe krzywe
popytu opadajÈ. Moĝna dziÚki temu dostrzec, ĝe gdy cena siÚ zwiÚksza, popyt maleje.
Wykorzystanie krzywej popytu do prognozowania
Graficzne przedstawienie krzywej popytu znacznie zwiÚksza równieĝ moĝliwoĂÊ
dokonywania szybkich prognoz. Linia prosta na rysunku 1.1 moĝe byÊ na przykïad
podstawÈ do stwierdzenia, ĝe przy cenie 9 zïotych za litr ludzie byliby skïonni do
zakupu okoïo 2 litrów soku pomarañczowego miesiÚcznie. ZaznaczyliĂmy to miejsce
na wykresie jako punkt E.
Zaïóĝmy, ĝe nie miaïbyĂ moĝliwoĂci zobaczyÊ rysunku 1.1 i widziaïbyĂ tylko zawartoĂÊ
tabeli 1.1. Czy wówczas mógïbyĂ szybko oszacowaÊ, ile soku miesiÚcznie byliby skïonni
nabyÊ ludzie, gdyby jego cena wynosiïa 3 zïote za litr? PatrzÈc na drugi i trzeci wiersz
tabeli 1.1, musiaïbyĂ stwierdziÊ, ĝe byliby skïonni nabyÊ 6 – 10 litrów soku. Ale
dokïadniejsze wskazanie iloĂci wymagaïoby sporo czasu i denerwujÈcej algebry.
Wystarczy jeden rzut oka na rysunek 1.1, aby ïatwo oceniÊ, ile soku miesiÚcznie byliby
skïonni nabyÊ ludzie przy okreĂlonej cenie. Zaczynamy od ceny 3 zïote na osi pionowej
i przesuwamy wzrok poziomo w prawo aĝ do punktu F na krzywej popytu, który
znajduje siÚ na wysokoĂci odpowiadajÈcej 8 litrom nabywanym miesiÚcznie. (Aby lepiej
to unaoczniÊ, na wykresie narysowaliĂmy przerywane linie od obu osi do punktu F).
Jak widaÊ, wykorzystanie wykresu zamiast tabeli pozwala na znacznie prostsze
prognozowanie w oparciu o model.
Rysowanie wïasnej krzywej popytu
Aby siÚ upewniÊ, ĝe korzystanie w wykresów nie sprawia Ci trudnoĂci, zachÚcamy
do wykonania prostego Êwiczenia, w ramach którego trzeba wyznaczyÊ kilka punktów
i poïÈczyÊ je liniami. To nie takie trudne, prawda?
Wyobraěmy sobie, ĝe rzÈd zaprezentowaï raport badawczy, w którym zawarto
informacje, ĝe picie soku pomarañczowego powoduje obniĝenie ciĂnienia krwi,
zmniejsza ryzyko zawaïu serca i wpïywa na poprawÚ jakoĂci ĝycia seksualnego.
Rozdziaï 1: Czym zajmuje siÚ ekonomia i dlaczego powinno nas to obchodziÊ
37
Co powinno siÚ w takim razie staÊ z popytem na sok pomarañczowy? OczywiĂcie
powinien wzrosnÈÊ.
Aby zweryfikowaÊ tÚ hipotezÚ, nasza dzielna grupa ekonomistów po raz kolejny rusza
w teren, aby przeprowadziÊ sondaĝ i zapytaÊ ludzi, jakÈ iloĂÊ soku pomarañczowego
bÚdÈ skïoni zakupiÊ w takiej sytuacji miesiÚcznie przy trzech hipotetycznych cenach:
10 zïotych, 5 zïotych i 1 zïoty, podobnie jak w tabeli 1.1. Wyniki tego nowego sondaĝu
prezentuje tabela 1.2.
Tabela 1.2. IloĂÊ litrów soku pomarañczowego, jakÈ byliby by skïonni miesiÚcznie nabyÊ
konsumenci po opublikowaniu raportu rzÈdowego
Cena
Litry
10 zïotych
4
5 zïotych
9
1 zïoty
13
JeĂli zdecydujesz siÚ wykonaÊ zalecane Êwiczenie, Twoje zadanie bÚdzie polegaïo na
naniesieniu tych odpowiedzi na wykres z rysunku 1.1, a nastÚpnie poïÈczeniu ich liniÈ
prostÈ. (Tak, moĝesz pisaÊ po ksiÈĝce!).
WïaĂnie narysowaïeĂ nowÈ krzywÈ popytu. Odzwierciedla ona preferencje
konsumentów zmienione po opublikowaniu raportu rzÈdowego. ZwiÚkszony popyt
znajduje wyraz w fakcie, ĝe w kaĝdym przypadku ludzie sÈ teraz skïonni kupiÊ wiÚcej
soku niĝ wczeĂniej. Na przykïad przy cenie 10 zïotych za litr byliby teraz skïonni
zakupiÊ 4 litry miesiÚcznie, a nie 1 litr jak poprzednio.
Nadal oczywiĂcie mamy do czynienia z odwrotnie proporcjonalnym stosunkiem ceny
i wielkoĂci popytu, co oznacza, ĝe pomimo nowo odkrytych zalet zdrowotnych soku
pomarañczowego, które wpïywajÈ na wzrost skïonnoĂci do jego zakupu, poziom jego
ceny nadal ma wpïyw na iloĂÊ, jakÈ skïonni byliby nabyÊ konsumenci. Wzrost ceny
nadal oznacza spadek wielkoĂci popytu i krzywa popytu nadal opada.
Czy jesteĂ gotowy na ostatnie Êwiczenie przed przejĂciem do kolejnych rozdziaïów?
Wykorzystaj swojÈ nowo narysowanÈ krzywÈ popytu, aby oszacowaÊ, jakÈ iloĂÊ soku
konsumenci byliby skïonni nabyÊ miesiÚcznie przy cenie rzÚdu 7 i 2 zïotych za litr.
Oszacowanie tego tylko na podstawie tabeli 1.2 moĝe byÊ trudne, jednak przy uĝyciu
nowej krzywej popytu z wykresu powinno byÊ znacznie ïatwiejsze.
Skorowidz
A
AD, aggregate demand, 118
administracja pañstwowa, 341
aktywa, 79, 91
alokacja zasobów, 55, 64
altruizm, 41
amortyzacja, 351
analfabetyzm, 27
analiza
cyklu koniunkturalnego, 114
dylematu wiÚěnia, 284
efektywnoĂci wolnych rynków, 238
makroekonomiczna, 75
ograniczeñ, 47
stanu gospodarki, 30
struktury kosztów, 217
Ărednich kosztów zmiennych, 219
wïasnych ograniczeñ, 42
Arrow Kenneth, 332
asymetria informacji, 33, 311, 351
B
bank centralny, 164
barter, 97
Becker Gary, 334
bezrobocie frykcyjne, 116
bimetalizm, 102
bïÚdne koncepcje ekonomiczne
konkurowanie bogatych krajów, 342
koszt bezpieczeñstwa, 340
mylenie nastÚpstwa z przyczynowoĂciÈ, 339
niestabilnoĂÊ rynków, 341
niezamierzone konsekwencje, 343
problem przeludnienia, 338
protekcjonizm, 339
staïa iloĂÊ pracy, 337
uogólnienia, 340
zwiÚkszanie stawek podatkowych, 343
bïÚdy logiczne, 337
bïÚdy w ocenie kosztów i korzyĂci
koszty caïkowite, 49
koszty utopione, 48
wartoĂÊ korzyĂci, 49
brak
konkurencji, 32
peïnej wiedzy, 47
budĝet zrównowaĝony, 87
C
cena, 36, 97, 171
minimalna, 188, 190, 351
nominalna, 108, 351
obligacji, 160
pieniÈdza, 161
realna, 108, 351
równowagi, 255
rynkowa, 233, 252
sprzedaĝy, 263
sztywna, 121
CPI, Consumer Price Index, 105
cykl koniunkturalny, 114
ekspansja, 114
recesja, 114
zmienny poziom cen, 116
czynniki produkcji, 351
D
dÈĝenie do szczÚĂcia, 41
Debreu Gerard, 332
decyzje prywatne i publiczne, 61
deficyt, 153
budĝetowy, 87
handlowy, 90–92
deflacja, 105, 351
demokracja, 27
dïug, 154
360
Ekonomia dla bystrzaków
dïug publiczny, 153
dobra
niĝszego rzÚdu, 171
publiczne, 33, 320, 351
finansowanie, 321, 322
nowe technologie, 323
przeksztaïcanie w dobra prywatne, 324
substytucyjne, 209
dochód, 79
doskonale
elastyczna podaĝ, 182
nieelastyczna podaĝ, 180, 181
dostosowanie
poziomu zapasów, 130, 136
do popytu, 120
cen, 116, 119
drukowanie pieniÚdzy, 154
dylemat wiÚěnia, 283, 351
okreĂlanie strategii, 285
omerta, 287
OPEC, 290
zachowania karteli, 288
E
efekt
elastycznoĂci
cenowej popytu, 208
krzyĝowej popytu, 208
substytucji, 206
zewnÚtrzny, 352
negatywny, 302
pozytywny, 302
dochodowy, 207
zewnÚtrzny
negatywny, 304
pozytywny, 306
efektywnoĂÊ
alokacyjna, 52, 60, 352
produkcyjna, 52, 58, 63, 355
ekonomia, 25, 39
ekonomia tradycyjna, 352
ekonomiczny model wyboru, 45, 48
ekspansja, 114
eksport netto, NX, 88, 133
elastycznoĂÊ
cenowa popytu, 175
rynku, 341
F
faza
spadkowa gospodarki, 114
wzrostowa gospodarki, 114
fiat money, 100
finansowanie dobra publicznego, 322
Friedman Milton, 332
G
generowanie inflacji, 144
GMP, granica moĝliwoĂci produkcyjnych,
56–60, 63, 352
gospodarka
mieszana, 67
nakazowa, 67, 352
rynkowa, 64, 352
tradycyjna, 68
gwarancja zysków, 267
H
handel, 312
handel miÚdzynarodowy, 89, 91, 348
hazard moralny, 319
hiperinflacja, 95, 99, 352
I
iloĂciowa teoria pieniÈdza, 352
iloĂÊ
dóbr, 132
pieniÚdzy, 96, 98
indeks
cen, 105–108
CPI, 105, 110, 352
RPI, 352
RPI-X, 105
inflacja, 95, 101–106, 154, 349
interakcja podaĝy i popytu, 182
interwencjonizm pañstwowy, 62, 65, 69, 127
inwestycje, 352
inwestycje kapitaïowe, 86
Skorowidz
361
J
jakoĂÊ dóbr, 109
jednostkowe dziaïania, 301
jednostkowy koszt pracy, 342
K
kapitaï, 352
kapitaï ludzki, 53, 352
kartel, 281, 353
dylemat wiÚěnia, 283
kwoty produkcyjne, 282
podziaï zysków, 282
kategorie wydatków, 84
Keynes John Maynard, 331
klasyfikacja zasobów, 53
koncepcja niewidzialnej rÚki, 32
koncepcje ekonomiczne, Patrz takĝe bïÚdne
koncepcje ekonomiczne
nieskrÚpowany rozwój, 346
niewidzialna rÚka, 345
ochrona prawa wïasnoĂci intelektualnej, 347
otwarcie na handel miÚdzynarodowy, 348
pañstwowe finansowanie dóbr
publicznych, 349
regulacje wolnych rynków, 346
rozwój nauk Ăcisïych i technicznych, 347
wprowadzanie systemów praw wïasnoĂci, 348
zaleĝnoĂÊ wzrostu od postÚpu, 346
zapobieganie inflacji, 349
konkurencja, 32, 213
doskonaïa, 213, 251, 257, 353
monopolistyczna, 280, 293, 353
niedoskonaïa, 213
konkurencyjne wolne rynki, 235
konsekwencje inflacji, 103
konsumpcja, 84, 133
niekonkurencyjnoĂÊ, 321
niewykluczalnoĂÊ, 321
koszty
ekonomiczne, 216, 353
jednostkowe produkcji, 218
krañcowe, 222–224, 353
pracy
godzinowe, 342
jednostkowe, 342
produkcji, 178
staïe, 217, 220, 353
utopione, 48
utraconych korzyĂci, 44, 58, 174, 216, 353
wynagrodzeñ, 126
zmienne, 217, 219, 353
zwiÚkszonych wydatków pañstwa, 152
koszyk dóbr, 106, 109, 353
Krajowy UrzÈd Statystyczny, 76
krañcowa skïonnoĂÊ do konsumpcji, 85
krzywa
GMP, 56, 59, 66
kosztów krañcowych, MC, 265, 303
podaĝy zagregowanej
dïugookresowa, LRAS, 118, 124, 143
krótkookresowa, SRAS, 121, 124, 143
popytu zagregowanego, AD, 118, 124, 144
przychodów krañcowych, MR, 262, 265, 267
Ărednich kosztów caïkowitych, ATC, 265, 268
krzywe
kosztów, 222, 253
podaĝy, 177, 179, 353
popytu, 34–37, 171–174, 186, 207, 241,
262, 295, 353
L
lepkoĂÊ
cen, 125, 149, 353
pïac, 149
leseferyzm, 68
liczba konkurentów, 273
linia
planowanych wydatków, 134
trendu, 115
LRAS, long-run aggregate supply, 118
Lucas Robert, 334
M
macierz korzyĂci, 285
majÈtek, 80
makroekonomia, 29, 73, 353
makroekonomia Keynesa, 83
maksymalizacja
caïkowitej nadwyĝki, 239
caïkowitej uĝytecznoĂci, 200, 202, 208
ludzkiego zadowolenia, 51
zysku, 225, 265
firmy konkurencyjnej, 270
monopolu, 260
przedsiÚbiorstwa, 211
362
Ekonomia dla bystrzaków
maksymalny rozmiar produkcji, 115
malejÈca uĝytecznoĂÊ krañcowa, 198, 205, 357
malejÈce
korzyĂci, 52, 54, 357
przychody krañcowe, 260
Marks Karol, 330
Marshall Alfred, 331
mikroekonomia, 29, 31, 167, 353
minimalizacja strat, 225
model
ekonomiczny, 34, 354
Keynesa, 128
krzywa popytu, 34
ludzkich zachowañ, 39
makroekonomiczny, 118
podejmowania decyzji, 45
popytu i podaĝy, 169
wyboru, 45, 47
monopol naturalny, 274, 354
monopole, 213, 259
analiza korzyĂci, 272
analiza kosztów, 260
ignorowanie popytu, 261
konkurencja, 293
koszt produkcji, 265, 274
maksymalizowanie zysku, 260
narzucone ceny, 276
narzucone poziomy produkcji, 275
niska efektywnoĂÊ, 271
patenty, 272, 274
porównanie z firmami konkurujÈcymi, 269
przychód caïkowity, 262, 264
przychód krañcowy, 261
spoïeczna szkodliwoĂÊ, 260, 271
subsydiowanie, 274
wielkoĂÊ produkcji, 269
wybór poziomu produkcji, 265
zyski, 267
moĝliwoĂci produkcyjne, 52, 56
malejÈce korzyĂci, 52
ograniczone zasoby, 52
N
nadprodukcja dóbr, 303
nadwyĝka
caïkowita, 240, 245, 351
handlowa, 90
konsumenta, 241, 354
podaĝy, 184
popytu, 185
producenta, 241, 243, 354
negatywne
efekty zewnÚtrzne, 303–305
konsekwencje monopolu, 260
negatywny wstrzÈs popytowy, 120, 123
niedobór, 29, 39
niekonkurencyjnoĂÊ, 321
niepewnoĂÊ, 48
niewidzialna rÚka rynku, 32, 354
niewykluczalnoĂÊ, 321
NIPA, 75
nominalna stopa procentowa, 158, 354
nowe technologie, 323
O
obieg pieniÈdza, 80
obliczanie
nadwyĝki konsumenta, 242
PKB, 77, 84
poziomu planowanych wydatków, 132
tempa inflacji, 106
obligacje, 159, 160
obniĝanie
pïac, 126
podaĝy, 187
poziomu stóp procentowych, 162
oczekiwania inflacyjne, 163
odgórna lepkoĂÊ pïac, 149
ograniczenia
czasowe, 44
handlu, 312
nieuniknione, 44
polityki pieniÚĝnej, 163
technologiczne, 43
ograniczone zasoby, 39, 43, 52
ograniczony poziom zysków, 294
okreĂlanie ceny uĝytecznoĂci, 199, 200
oligopol, 279, 291, 354
omerta, 288
opadajÈca krzywa popytu, 294, 295
OPEC, 282, 290
operacje otwartego rynku, 162, 354
optymalizacja
poziomu zysku, 295
w warunkach ograniczeñ, 194
Skorowidz
363
optymalne
poziomy produkcji, 226, 239, 301, 356
rezultaty rynków, 300
oszczÚdzanie, 153
P
pañstwo, 87
parytet zïota, 102, 156
patenty, 70, 272, 324
peïne zatrudnienie, 115, 127
perspektywa
dïugookresowa, 117, 125
krótkookresowa, 117, 121, 125
pewnoĂÊ wpïywów podatkowych, 153
pieniÈdz, 80, 96, 103
pieniÈdz fiducjarny, fiat money,155, 157
PKB, 76, 129, 355
eksport netto, NX, 84
metoda sumowania wydatków, 84
nowo wyprodukowane dobra, 82
obliczanie wartoĂci produktów i usïug, 77
pañstwowe zakupy, G, 84
wydatki inwestycyjne, I, 84
wydatki konsumpcyjne, C, 84
wzrost wartoĂci, 76
pïace
nominalne, 147, 354
realne, 146, 354
pobudzanie
gospodarki, 162
innowacji, 70
popytu, 142
wzrostu PKB, 137
podatek, 248, 249, 321
podatek inflacyjny, 104
podaĝ, 32, 169, 177, 180, 354
doskonale elastyczna, 182
doskonale nieelastyczna, 180
pieniÈdza, 96, 161, 163
zagregowana, 113, 118, 355
wykres krzywej, 177
podnoszenie pïac nominalnych, 147
podwyĝka cen, 150
podwyĝszanie podatków, 343
podziaï Ărodków
kapitaï, 53
praca, 53
ziemia, 53
polityka
fiskalna, 31, 141, 151, 355
inflacyjna, 101
pieniÚĝna, 31, 141, 155, 163
pomiar
aktywnoĂci gospodarczej, 75
inflacji, 105
nadwyĝki caïkowitej, 245
nadwyĝki konsumenta, 241
nadwyĝki producenta, 243
poziomu szczÚĂcia, 41
popyt, 32, 35, 169, 175, 354
elastycznoĂÊ cenowa, 175
na pieniÈdz, 96, 158
wpïyw zmiany cen, 206
wykres krzywej, 171
zagregowany, 113, 118, 355
porównanie monopoli i firm
konkurencyjnych, 269
postÚp technologiczny, 323
poziom
cen, 116
cen zrównowaĝony, 118
dochodu, 171
dyktowanej ceny, 267
konsumpcji, 133
kosztów monopoli naturalnych, 274
PKB, 129
pïac realnych, 146, 147
popytu, 171
popytu zagregowanego, 120
produkcji, 131, 142, 145, 239, 263, 266, 301,
304
produkcji monopolisty, 266
produkcji równowagi, 138
produkcji w gospodarce, 81
równowagi, 158, 183, 185
równowagi nominalnej stopy procentowej, 161
stóp procentowych, 164
szczÚĂcia, 41
zapasów, 130, 131
zatrudnienia, 126
ĝycia, 108
pozytywne efekty zewnÚtrzne, 306
poĝyczanie, 153
prawo
autorskie, 70
malejÈcych przychodów, 53
niezamierzonych konsekwencji, 343
364
Ekonomia dla bystrzaków
prawo
patentowe, 27, 70
popytu, 355
wïasnoĂci, 33, 299, 309, 347
proces decyzyjny, 47, 61, 193
produkcja, 115, 231
dóbr i usïug, 60
nieefektywna, 297
rynkowa, 355
produkt krajowy brutto, PKB, 76, 129, 355
prognozy, 36, 111
próg rentownoĂci, 216
przedsiÚbiorstwo
alokacyjnie efektywne, 32
analiza struktury kosztów, 217
koszt wynagrodzeñ, 126
maksymalizacja zysków, 211, 225
minimalizacja strat, 225
optymalny poziom produkcji, 226
produkcyjnie efektywne, 32
strata, 229, 253, 256
wielkoĂÊ produkcji, 256
wstrzymanie produkcji, 231
zróĝnicowanie produktu, 295
zysk, 215, 227, 254, 256
przeksztaïcanie dóbr publicznych, 324
przemieszczenie krzywej
podaĝy, 187
popytu, 186
przepisy antytrustowe, 355
przepïyw
dochodów i aktywów, 78
towarów i usïug, 77
przesuniÚcie krzywej
AD, 144
GMP, 60, 61
popytu, 172, 296
przewaga
absolutna, 94
komparatywna, 92, 93, 355
przewidywanie stymulacji, 149
przychód
caïkowity, 262, 264
krañcowy, 224, 261
przyczyny
bogactwa narodów, 42
recesji, 113
puïap cenowy, 188, 247, 355
punkt równowagi rynkowej, 135, 186
R
rachunek dochodu i produktu narodowego, 75
racjonalne oczekiwania, 31, 150, 355
realne stopy procentowe, 356
realny poziom PKB, 129
recesja, 113, 125, 129, 141, 356
rozpoznawanie przyczyn, 30
zwalczanie, 31
reformowanie praw wïasnoĂci, 33
regulacja
cen monopolisty, 276
oligopoli, 291
wolnych rynków, 346
restrykcje wobec handlu miÚdzynarodowego, 92
Ricardo David, 330
rodzaje aktywów, 157
rolowanie dïugu, 154
rozbijanie monopolu, 278
rozwiÈzanie
dylematu wiÚěnia, 287
problemu cytryn, 315
rozwój technologii, 70
równanie
Fishera, 111
PE, 132
PKB, 83, 89, 133
równowaga, 128, 135, 158, 182, 188, 296
równowaga stabilna, 158
równowaĝenie podaĝy i popytu, 32
RPI-X, Retail Price Index, 105
rynek, 170, 356, Patrz takĝe wolne rynki
asymetria informacji, 311, 312
czynników produkcji, 80
finansowy, 80, 356
konkurencyjny, 63, 356
samochodów uĝywanych, 313
gwarancja, 316
opinia eksperta, 317
reputacja, 316
ubezpieczenia, 317
zawodnoĂÊ, 313
rynkowa krzywa
podaĝy, 214
popytu, 214
rzadkoĂÊ zasobów, 356
Skorowidz
365
S
Samuelson Paul, 333
schemat obiegu zamkniÚtego, 78, 81
selekcja negatywna, 319
skïadanie perspektyw, 124
Smith Adam, 329
Solow Robert, 333
sondaĝ, 37
spïata
dïugu, 154
obligacji, 154
spóïki z ograniczonÈ odpowiedzialnoĂciÈ, 27
SRAS, short-run aggregate supply, 121
stabilnoĂÊ równowagi rynkowej, 183
stagflacja, 165
standard ĝycia, 27
stopa
bazowa, 161
procentowa, 110, 158–164, 356
nominalna, 110
realna, 110
zwrotu, 157
malejÈca, 219
rosnÈca, 218
straszak ekonomiczny, 291
strata, 216, 229, 256
struktura aktywów, 91
strumieñ, 80
stymulacja, 148
stymulacja gospodarki, 101
subsydiowanie
badañ, 324
dóbr, 208, 307
monopolisty, 274
symbol Y*, 116
system
cenowy, 64
fiducjarny, 100
rynkowy, 62
wolnorynkowy, 64
szkodliwoĂÊ monopoli, 260, 271
szkody spoïeczne, 308
¥
Ăledzenie stanu gospodarki, 76
Ărednie koszty
caïkowite, ATC, 221, 228
staïe, AFC, 220
zmienne, AVC, 220
T
technologia, 70, 178
technologia biznesowa, 70
tempo inflacji, 106
tempo inflacji oczekiwane, 110
tezauryzacja, 103
tragedia wspólnego pastwiska, 308, 356
transakcje barterowe, 96
trust, 292
tworzenie
konkurencji, 278
krzywej popytu, 35, 207
U
ubezpieczenia, 317–319
usïugi wytworzone w kraju, 89
ustawodawstwo antytrustowe, 292
utracone korzyĂci, 44
uĝytecznoĂÊ, 194, 356
caïkowita, 46, 196, 200
kardynalna, 194
krañcowa, 45, 195–197, 202, 356
porzÈdkowa, 194
W
wady
interwencjonizmu pañstwowego, 66
systemu wolnorynkowego, 64
wartoĂci kosztu i korzyĂci
krañcowe, 49
Ărednie, 49
wartoĂÊ
importu, 89
pieniÈdza, 97
PKB, 76
produkcji, 135
warunek
wstrzymania produkcji, 232, 234
zaprzestania produkcji, 356
weryfikowanie hipotezy, 37
wielkoĂÊ
popytu, 35, 170, 206, 352
produkcji, 256, 300, 357
wïasna krzywa popytu, 36
wïasny koszyk dóbr, 106
366
Ekonomia dla bystrzaków
wolne rynki, 235
analiza efektywnoĂci, 238
gwaïtownoĂÊ zmian, 341
optymalny poziom produkcji, 239
regulacje, 346
rodzaje ingerencji, 246
spoïecznie optymalne rezultaty, 300
warunki funkcjonowania, 236
zbÚdne straty spoïeczne, 246
wpïywy podatkowe, 153
wskaěnik, Patrz takĝe indeks
cen detalicznych, 105
cen towarów i usïug, 105
inflacji, 357
wstrzÈs popytowy, 120, 143
wybory
konsumenckie, 39
nieracjonalne, 48
racjonalne, 48
wybór poziomu produkcji, 265
wydatki
budĝetowe, 88
faktyczne, 132
inwestycyjne, 86, 87
konsumpcyjne, 85
na dobra wytworzone w kraju, 89
na produkty i usïugi, PE, 133
na towary i usïugi, 89
pañstwa, 152
planowane, 132
wykorzystanie krzywej popytu, 36
wykres, 34
wymuszanie poziomu produkcji monopolu, 275
wynagrodzenie, 126
wypracowywanie zysku, 216
wyprowadzanie krzywych popytu, 205
wyrównywanie uĝytecznoĂci krañcowej, 202
wyznaczenie krzywej przychodów
krañcowych, 261
wzrost
gospodarczy, 30, 70, 357
kosztów produkcji, 179
PKB, 83, 137
pïac realnych, 147
podaĝy pieniÈdza, 161
popytu, 173, 186
popytu zagregowanego, 149
poziomu zadowolenia, 83
standardu ĝycia, 27
wydatków pañstwowych, 138, 152
Z
zachowania konsumenckie, 39
zalety interwencjonizmu pañstwowego, 65
zaleĝnoĂÊ miÚdzy cenÈ a wielkoĂciÈ popytu, 36
zaïoĝenia polityki pieniÚĝnej, 164
zapasy, 130
zapobieganie inflacji, 349
zasada malejÈcych korzyĂci, 29
zatrudnienie, 126
zawodnoĂÊ rynku, 33, 311, 313, 357
asymetria informacji, 33
dobra publiczne, 33
zbÚdne straty spoïeczne, 246, 248, 249, 251,
269, 357
zerowy poziom zysków, 256
zmiana
cen, 178
kosztów, 179
poziomu pïac realnych, 146
poziomu podaĝy pieniÈdza, 161
zmowa oligopolistyczna, 280, 281, 282
zróĝnicowanie produktu, 295
zwalczanie recesji, 141, 152
zwiÚkszanie
podaĝy pieniÈdza, 163
popytu zagregowanego, 144, 145
poziomu produkcji, 145
zysk
przedsiÚbiorstwa, 126, 215, 227
monopolisty, 267
zyski
ekonomiczne, 216, 357
ksiÚgowe, 216
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Ekonomia dla bystrzakow Wydanie II ekoby2
Ekonomia dla bystrzakow Wydanie II ekoby2
Ekonomia dla bystrzakow Wydanie II ekoby2
Ekonomia dla bystrzakow Wydanie II
Ekonomia dla bystrzakow Wydanie II
biznes i ekonomia zarzadzanie dla bystrzakow wydanie ii bob nelson ebook
Elektronika dla bystrzakow Wydanie II
Instrumenty klawiszowe dla bystrzakow Wydanie II pianby
Chemia dla bystrzakow Wydanie II chemb2
Grillowanie dla bystrzakow Wydanie II grilby
Grillowanie dla bystrzakow Wydanie II
Pilhofer M Teoria muzyki dla bystrzaków Wydanie II
Elektronika dla bystrzakow Wydanie II
Zarzadzanie dla bystrzakow Wydanie II zazbys
Efektywne zarzadzanie czasem dla bystrzakow Wydanie II
Zarzadzanie dla bystrzakow Wydanie II
więcej podobnych podstron