Program wychowania przedszkolnego 2012

Program wychowania przedszkolnego

„Indywidualizacja pracy z dziećmi

pięcio- i sześcioletnimi

w oparciu o treści nauczania”

ISBN 978-83-7253-923-6

Warszawa 2012

Wydawnictwo JUKA-91 Sp. z o.o.
ul. Jutrzenki 118, 02-230 Warszawa
Tel. 22 381 72 07, faks 22 381 72 10
Infolinia 800 650 300
e-mail juka@juka.edu.pl
www.juka.edu.pl

Koordynator zespołu redakcyjnego
Krzysztof Chrobot

Redakcja
Monika Jasińska

Korekta
Joanna Cybula

Projekt okładki
Czartart

Skład i łamanie
Paweł Kowalski

SPIS TREŚCI

Wstęp .............................................................................................................. 5

Potrzeby rozwojowe pięcio- i sześciolatka a cele kształcenia

i wychowania ................................................................................................... 7

Cechy rozwoju pięcio- i sześciolatka ................................................................ 8

Cechy rozwoju dzieci pięcio- i sześcioletnich ................................................... 9

Potrzeby rozwojowe pięcio- i sześciolatka wynikające z cech rozwoju

a osiąganie celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem możliwości

indywidualizacji pracy ................................................................................... 13

Treści programowe ........................................................................................ 17

Umiejętności poznawcze ............................................................................... 17

Edukacja zdrowotna ...................................................................................... 25

Edukacja emocjonalna i wprowadzenie w świat wartości ............................. 31

Edukacja społeczna i otoczenie techniczne ................................................... 36

Edukacja językowa ......................................................................................... 42

Edukacja przyrodnicza i ekologiczna .............................................................. 49

Edukacja matematyczna ................................................................................ 55

Edukacja artystyczna ..................................................................................... 62

Podsumowanie .............................................................................................. 69

Bibliograﬁ a .................................................................................................... 70

WSTĘP

Program wychowania przedszkolnego W kręgu zabawy

podkreśla to, co

w przygotowaniu dziecka do etapu edukacji wczesnoszkolnej najważniejsze – in-
dywidualizację pracy w oparciu o wiedzę i umiejętności dziecka z uwzględnie-
niem jego potrzeb rozwojowych. Jednakże w celu stworzenia każdemu dziecku
optymalnych warunków rozwoju, należy wziąć pod uwagę także specyﬁ kę grupy
przedszkolnej, w skład której w latach 2012/2013 i 2013/2014 mogą wchodzić
zarówno pięcio-, jak i sześciolatki.

W myśl ustawy z dnia 27 stycznia 2012 r. zmieniającej ustawę o zmianie usta-

wy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DZ. U. z dnia
16 lutego 2012 r.), przesunięty zostaje obowiązek szkolny dzieci sześcioletnich
na wrzesień 2014 roku. W latach szkolnych 2012/2013 i 2013/2014 ustawa obo-
wiązkiem szkolnym obejmuje dziecko, które w danym roku kalendarzowym koń-
czy 6 lat, jedynie na wniosek rodziców. Dziecko w wieku 6 lat, które w latach
szkolnych 2012/2013 i 2013/2014 nie rozpocznie spełniania obowiązku szkolne-
go, kontynuuje przygotowanie przedszkolne w przedszkolu, oddziale przedszkol-
nym zorganizowanym w szkole podstawowej lub w innej formie wychowania
przedszkolnego. Ta sama ustawa zakłada, że w ramach zajęć wychowania przed-
szkolnego nauczyciel rozwija wiedzę i umiejętności dziecka, uwzględniając jego
potrzeby rozwojowe, dlatego należy podkreślić, jak ważna jest świadomość
specyfiki rozwoju dziecka.

Ponadto rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada

2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-peda-
gogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U., Nr 228,
poz. 1487) wprowadziło od roku szkolnego 2011/2012 nowy model i określiło
konkretne kroki organizacji dzieciom, rodzicom i nauczycielom pomocy psy-
chologiczno-pedagogicznej w przedszkolu. W praktyce oznacza to konieczność
stworzenia w przedszkolach takich warunków kształcenia, by uwzględnić w nich
indywidualne potrzeby i możliwości konkretnego dziecka, a tym samym wiąże
się to ze zobowiązaniem nauczyciela do indywidualizacji działań pedagogicznych,
zarówno na obowiązkowych, jak i na dodatkowych zajęciach edukacyjnych

W świetle wyżej wymienionych aktów prawnych nauczyciel przedszkola powi-

nien nie tylko znać specyﬁ kę rozwoju dziecka pięcio- i sześcioletniego, ale i grun-
townie zaplanować działania edukacyjne na bazie posiadanej wiedzy. Program

1 J. Pytlarczyk, W kręgu zabawy. Program wychowania przedszkolnego, Wydawnictwo Juka, Warszawa

2009.

2 D. Rowicka-Łagowska, M. Jasińska, Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu. Poradnik

praktyczny, Wydawnictwo Juka, Warszawa 2011r, s. 6.

W kręgu zabawy opisuje sposób realizacji podstawy programowej wychowania
przedszkolnego, a niniejsza publikacja jest wskazaniem, jak w oparciu o potrzeby
rozwojowe dzieci pięcio- i sześcioletnich osiągnąć cele kształcenia i wychowa-
nia z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy bazującej na zawartych
w programie treściach edukacyjnych.

POTRZEBY ROZWOJOWE PIĘCIO- I SZEŚCIOLATKA A CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA

Celem nadrzędnym edukacji przedszkolnej, wynikającym z podstawy progra-

mowej wychowania przedszkolnego

, jest wspomaganie rozwoju i edukacji dzie-

ci objętych wychowaniem przedszkolnym, zmierzające do osiągnięcia gotowości
do podjęcia nauki w szkole podstawowej. Pozostałe cele kształcenia i wychowa-
nia obejmują:
1. wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności in-

telektualnych potrzebnych im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji;

2. budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej

orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe;

3. kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego

radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego
znoszenia stresów i porażek;

4. rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w popraw-

nych relacjach z dziećmi i dorosłymi;

5. stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce

dzieci o zróżnicowanych możliwościach ﬁ zycznych i intelektualnych;

6. troska o zdrowie dzieci i ich sprawność ﬁ zyczną; zachęcanie do uczestnictwa

w zabawach i grach sportowych;

7. budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i tech-

nicznym oraz rozwijanie umiejętności prezentowania swoich przemyśleń
w sposób zrozumiały dla innych;

8. wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności

wypowiadania się poprzez muzykę, małe formy teatralne oraz sztuki plastycz-
ne;

9. kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy

rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej;

10. zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich

ciekawości, aktywności i samodzielności, a także kształtowanie tych wiado-
mości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej.

Cele kształcenia i wychowania są realizowane we wszystkich obszarach dzia-

łalności edukacyjnej przedszkola. Na ich podstawie nauczyciel podejmuje dzia-
łania pedagogiczne uwzględniające potrzeby rozwojowe każdego dziecka. Co

3 Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych

w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego − Załącznik nr 1 do rozporzą-
dzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. (Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009 r., Nr 4,
poz. 17)

więcej, wspomniane we wstępie rozporządzenie MEN z dnia 17 listopada 2010 r.
wprowadza do przedszkola konieczność stworzenia takich warunków kształ-
cenia, by uwzględnić w nich indywidualne potrzeby i możliwości konkretnego
dziecka, a tym samym zobowiązuje nauczyciela do indywidualizacji działań pe-
dagogicznych, zarówno na obowiązkowych, jak i na dodatkowych zajęciach edu-
kacyjnych. Sposób pracy z danym dzieckiem musi być dobierany na podstawie
diagnozy potencjału oraz deﬁ cytów oraz tego, czym dziecko się interesuje, a co
je zniechęca. Głównym celem przyświecającym indywidualizacji jest stworzenie,
dzięki wzajemnie dobrym relacjom, równych szans na uzyskanie sukcesów, a co
za tym idzie zwiększenie efektywności pracy przedszkola

. Stąd tak ważna jest

świadomość specyﬁ ki rozwoju dziecka i znajomość jego głównych wyznaczni-
ków, potrzeba obserwacji i indywidualizacji działań, gdyż każda z kategorii roz-
wojowych kształtuje i wyznacza kierunek działań pedagogicznych nauczyciela.

CECHY ROZWOJU PIĘCIO- I SZEŚCIOLATKA

Na mocy wspomnianej we wstępie ustawy

z dnia 27 stycznia 2012 r. zmie-

niającej ustawę o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (DZ. U. z dnia 16 lutego 2012 r.) obowiązek szkolny dzieci sześcio-
letnich odroczony został do września 2014 roku, przy czym na wniosek rodziców
dziecka, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat, może pójść ono do
szkoły już w latach 2012/2013 i 2013/2014. Tym samym w ciągu najbliższych
dwóch lat w grupie dzieci odbywających roczne przygotowanie przedszkolne
mogą znaleźć się jednocześnie pięcio- i sześciolatki.

Zadaniem nauczyciela jest nie tylko poznanie specyﬁ ki rozwoju każdego

dziecka, lecz także uwzględnianie potrzeb rozwojowych podczas organizowania
zajęć dydaktycznych. W związku z powyższym warto przypomnieć najważniejsze
cechy rozwoju dzieci pięcio- i sześcioletnich. Pozwoli to na głębsze zrozumienie
specyﬁ ki rozwoju człowieka pod koniec okresu wczesnego dzieciństwa i przeło-
żenie tej wiedzy na proces indywidualizacji wychowania i kształcenia, zgodnie
z potrzebami dzieci odbywających roczne przygotowanie przedszkolne.

Przed dokonaniem przeglądu głównych cech rozwoju dzieci pięcio- i sześcio-

letnich, należy dodać, że wiek rozwojowy nie zawsze pozostaje w zgodzie z wie-
kiem biologicznym. Dostrzeganie występujących trudności i stymulowanie roz-
woju jest podstawowym obowiązkiem nauczyciela wychowania przedszkolnego,

4 D. Rowicka-Łagowska, M. Jasińska, dz. cyt., s. 7.
5 Ustawa z dnia 27 stycznia 2012 r. zmieniająca ustawę o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz

o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 16 lutego 2012 r.)

na co wskazuje dodatkowo ustawa w sprawie zasad udzielania i organizacji po-
mocy psychologiczno-pedagogicznej.

CECHY ROZWOJU DZIECI PIĘCIO- I SZEŚCIOLETNICH

Obszar rozwoju

Cechy pięciolatka

Cechy sześciolatka

Rozwój ﬁ zyczny
i motoryczny

• znaczny postęp w rozwoju

i wzmacnianie organizmu,

• doskonalenie się sprawności

motorycznej, umożliwiające
osiąganie coraz większej umie-
jętności zaspokajania własnych
potrzeb oraz prowadzenie dzia-
łań uwzględniających warunki
ﬁ zyczne otoczenia,

• przyrost wysokości ciała spowo-

dowany wydłużaniem się kości,

• początek wymiany uzębienia,
• wysklepienie się łuków stóp, co

zwiększa ich wydolność,

• sylwetka staje się bardziej pro-

porcjonalna, traci cechy sylwetki
małego dziecka,

• korzystne zmiany w zarysie krę-

gosłupa – wzmacnianie kośćca
i ustalanie naturalnych krzywizn,
kifoza piersiowa,

• odporność kości na złamanie

i podatność na deformacje,

• około 5. roku życia wzrasta

umięśnienie ciała,

• zwiększanie kontroli nad pracą

mięśni,

• dalszy postęp rozwoju

motorycznego: wzrasta siła,
zręczność, zwinność, wytrzy-
małość,

• ruchy stają się bardziej celo-

we i wyspecjalizowane,

• niektóre z podstawowych

ruchów ulegają automaty-
zacji – zwiększają płynność
i swobodę,

• kontynuacja procesu wymia-

ny uzębienia,

• stopniowe zwiększanie wy-

trzymałości motoryki rąk,

• zwiększanie świadomości

zakresu ruchów, jakie mogą
wykonać dane części ciała

6 Na podstawie:
A.

Bacus-Lindroth,

Dziecko od 3 roku do 6 lat, tłum. A. Gawecka, Wiedza i Życie, Warszawa 2005, s.

212−213.

Klim-Klimaszewska,

Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa programowa, Instytut Wydawniczy

Erica, Warszawa 2010, s. 39−55.

Smykowski,

Wiek przedszkolny. Jak rozpoznać potencjał dziecka? [w:] Psychologiczne portrety czło-

wieka, pod red. A. I. Brzezińskiej, GWP, Gdańsk 2005, s. 165−205; 207−258.J. S. Turner, D. B. Helms,
Rozwój człowieka, WSiP, Warszawa 1997, s. 215−277.

• doskonalenie koordynacji

ruchowej,

• wysoki poziom cech motorycz-

nych: siły, szybkości, zwinności,
zręczności, wytrzymałości –
głód ruchu,

• przewaga chłopców nad dziew-

czynkami w zakresie sprawno-
ści w biegach, skokach,

• przewaga dziewczynek nad

chłopcami w zakresie ćwiczeń
równoważnych i rytmicznych,

• przewaga wytrzymałości moto-

ryki dużej nad motoryką małą,

• próbowanie sił w dziedzinach

wymagających dobrej równo-
wagi,

• posiadanie poczucia rytmu,
• istnienie związku pomiędzy

rozwojem ﬁ zycznym a dobrym
samopoczuciem psychicznym

Rozwój
psychiczny

• zwiększanie się masy mózgu

i doskonalenie jego struktury
– po ukończeniu 5. roku życia
szybki rozwój wyższej czynno-
ści nerwowej,

• wzrastanie zakresu odbiera-

nych bodźców,

• przewaga czynności pobudza-

nia nad hamowaniem – duża
pobudliwość,

• łatwe uleganie sugestii, zmien-

ność emocjonalna, szybka męcz-
liwość,

• reakcje stają się bardziej świa-

dome i ukierunkowane,

• przechodzenie do bardziej

złożonych form działania,

• synkretyzm postrzegania,
• myślenie konkretno-wyobraże-

niowe, przedoperacyjne,

• sprawniejsze działanie,
• lepsza orientacja w otaczają-

cej rzeczywistości,

• wyższe formy przystosowa-

nia się do sytuacji

Procesy
poznawcze

• możliwość dokonywania opera-

cji umysłowych oderwanych od
bezpośredniego spostrzegania,

• ogromna ciekawość poznawcza,
• zainteresowanie światem,
• wzrastanie możliwości skupie-

nia uwagi,

• trudność w przyjęciu perspek-

tywy drugiego człowieka,

• około 2000 słów w słowniku

czynnym,

• postępy w gramatyzacji,
• przystosowywanie się wypo-

wiedzi do reakcji rozmówców,

• intensywny okres rozwoju

pamięci dowolnej,

• stopniowe zmniejszanie dzia-

łania spontanicznego na rzecz
reaktywnego,

• tendencja do skupiania się

na wybranych percepcyjnych
aspektach poznawanych przed-
miotów − nadmierne koncen-
trowanie na jednym aspekcie
przedmiotu,

• dominacja w percepcji jednego

ze zmysłów – preferowanie
określonego rodzaju bodźców,

• rozwinięta zdolność fantazjo-

wania,

• znajomość stron lewej i prawej

• synkretyzm postrzegania

stopniowo zanika, pojawia-
nie się zdolność postrzegania
szczegółów,

• pojawianie zdolności do

postrzegania i odtwarzania
symboli, w tym liter, cyfr, ﬁ gur,

• pojawianie się zaczątków

myślenia abstrakcyjnego,
słowno-logicznego,

• wykształcony pewien sto-

pień uwagi dowolnej, umoż-
liwiający dłuższe koncentro-
wanie się i wykonywanie
bardziej złożonych zadań,

• zmniejszanie się liczby błędów

gramatycznych i rozwój umie-
jętności komunikowania się,

• posługiwanie się czasem

przeszłym, teraźniejszym
i przyszłym, choć brak świa-
domości upływu czasu,

• zdolność do zapamiętywania

intencjonalnego,

• dziecko zaczyna koordynować

percepcję z poznaniem; stop-
niowe kierowanie uwagi na
cechy istotne, a nie przypad-
kowe – nabywanie umiejęt-
ności kontrolowania uwagi,

• zdolność porównywania i róż-

nicowania cech

Rozwój
emocjonalno-
społeczny

• labialność emocjonalna,
• lęk przed wyimaginowanymi

rzeczami, samotnością, ciemno-
ścią, zgubieniem się,

• bogate przejawy emocji – reak-

cje niewerbalne i werbalne,

• czynnikami emocjonalnymi

stają się spostrzeżenia i wy-
obraźnia,

• uczucia stabilizują się i po-

głębiają,

• reakcje uczuciowe są coraz

częściej odpowiednie do
rodzaju i siły bodźców emo-
cjonalnych,

• znaczna równowaga uczu-

ciowa,

• formułowanie ocen estetycz-

nych i moralnych,

• pierwsze w pełni społeczne

uczucia,

• wdrażanie do przestrzegania

zasad współżycia w grupie,

• możliwość współdziałania, choć

w działaniu występuje agresyw-
ność i upór,

• częste konﬂ ikty z innymi dzieć-

mi i dorosłymi,

• duża podatność na wpływ

dorosłych,

• łatwe odróżnianie tego, co

dobre, a co złe u innych ludzi,

• zwracanie uwagi, gdy ktoś

postępuje w sposób niezgodny
z ustalonymi regułami,

• łatwe przyjmowanie dyrektyw,
• łatwe uleganie pozytywnym

i negatywnym wpływom oto-
czenia,

• silne poczucie własności

• pozytywny stosunek do

otoczenia,

• skłonność do współdziała-

nia,

• stopniowe uczenie się dzie-

lenia i pożyczania,

• kolekcjonowanie różnych

rzeczy,

• zaangażowanie emocjonalne

w zdarzenia z najbliższego
otoczenia dziecka,

• trudność podjęcia wyboru,
• umiejętność rozpoznawania

stanów uczuciowych innych
ludzi i dostosowania się do
nich,

• tworzenie się uczuć wyż-

szych: patriotycznych, este-
tycznych i humanistycznych,

• znaczna wrażliwość na oce-

nę własnej osoby,

• zaborczość,
• potrzeba bezpieczeństwa

i stabilizacji uczuciowej,

• zainteresowania dziecka

przestają mieć charakter
spontaniczny, a zaczynają
być skoncentrowane na tym,
co społecznie wartościowe,

• potrzeba towarzystwa i bycia

w centrum uwagi,

• mniejsza zależność emocjo-

nalna od rodziców,

• duża wrażliwość na wymy-

ślone rzeczy nadprzyrodzone

POTRZEBY ROZWOJOWE PIĘCIO- I SZEŚCIOLATKA WYNIKAJĄCE Z CECH ROZWOJU

A OSIĄGANIE CELÓW KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA Z UWZGLĘDNIENIEM MOŻLIWOŚCI

INDYWIDUALIZACJI PRACY

Nauczyciel, który pracuje z dziećmi przygotowującymi się do pójścia do

szkoły, powinien projektować sytuacje edukacyjne w taki sposób, aby były one
adekwatne zarówno do specyﬁ ki rozwoju i potrzeb dziecka pięcioletniego, jak
i sześcioletniego. Powinien on zwrócić także uwagę na dzieci, które ponownie
będą uczestniczyły w rocznym przygotowaniu przedszkolnych, wcześniej reali-
zowanym w grupie pięciolatków (zgodnie z przesunięciem obowiązku szkolnego
dla sześciolatków na rok 2014/2015 rodzice mogą zadecydować, by ich dziecko
pozostało w przedszkolu). W związku z powyższym ważna jest nie tylko wiedza
dotycząca rozwoju dziecka, lecz także zapewnienie ciągłości procesu edukacyj-
nego i zasady narastania wymagań w stosunku do dziecka.

Oprócz omówionych wcześniej cech rozwojowych, uwarunkowanych konsty-

tucją ﬁ zyczną, wydolnością biologiczną, stylami poznawczymi, potrzeby czło-
wieka wiążą się także z jego osobistymi doświadczeniami, aktywnością własną
pobudzaną przez popędy, impulsy, odruchy, a w konsekwencji prowokującą do
zadawania pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi. Problem zdeﬁ niowania tego,
co należy do ludzkich potrzeb, poruszany jest przez ﬁ lozofów i psychologów od
dziesięcioleci, a znalezienie odpowiedzi na pytanie o potrzeby jest fundamen-
tem w zdeﬁ niowaniu celów edukacyjnych.

Erich Fromm

wyróżnił następujące podstawowe potrzeby człowieka:

• potrzeba wspólnoty z drugim człowiekiem, ustosunkowania się do niego –

najważniejsza potrzeba dziecka,

• potrzeba zdolności twórczej, stwarzania własnego życia – demonstrowana

w prawie każdym działaniu dziecka,

• potrzeba

zakorzenienia, braterstwa,

• potrzeba

poczucia

tożsamości i indywidualności w dążeniu do określenia sa-

mego siebie,

• potrzeba

posiadania

układu

odniesienia, rozumności – dążenie do poszerze-

nia orientacji w otaczającym świecie, uporczywe poszukiwanie rozwiązań.
Dziecko uczestniczące w zajęciach w przedszkolu ma ważną możliwość obser-

wacji innych ludzi. Spełnia w ten sposób potrzebę wspólnoty, przymierza się do
innych, poznaje własne cechy oraz dostrzega różnorodność. W ten sposób budu-
je własną tożsamość, nabywa wiedzę i konstruuje układ odniesienia, w którym
samo siebie zakorzenia.

7 E. Fromm, Mieć czy być, tłum. J. Karłowski, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1995.

Inny układ potrzeb buduje Abraham Maslow

, przy czym zwraca uwagę na to,

że ludzkie potrzeby wzajemnie się warunkują: potrzeby niższe umożliwiają po-
wstanie potrzeb wyższych. Maslow do potrzeb niższych zalicza potrzeby ﬁ zjolo-
giczne (zaspokojenie snu, pragnienia, łaknienia, regulację wysiłku i potrzebę wy-
poczynku), bezpieczeństwa (posiadanie uporządkowanego otoczenia, unikanie
bólu i cierpienia) oraz przynależności i miłości (dążenie do akceptacji, zawieranie
więzi uczuciowych). W potrzebach wyższych znajduje się szacunek − wyrażony
doznawaniem własnej wartości i uznanie siebie jako wartościowego człowieka.

Wyróżnione przez Fromma i Maslowa klasyﬁ kacje potrzeb nie wykluczają się,

wręcz przeciwnie, uzupełniają i pozwalają na lepsze zrozumienie zachowań dru-
giego człowieka, a także umożliwiają potraktowanie hierarchii potrzeb, jako źró-
dła celów edukacyjnych.

Dziecko odbywające roczne przygotowanie przedszkolne staje w obliczu

konieczności ciągłego dostosowywania się do zmieniających warunków spo-
łeczno-kulturowych. Wiek przedszkolny to okres przejścia pomiędzy życiem
w środowisku domowym a pozadomowym. Dziecko musi w tym czasie nie tyl-
ko usamodzielnić się w stosunku do rodziców, lecz także nauczyć zwracania
się o pomoc do nauczycieli i wychowawców. Każda zmiana otoczenia może
spowodować utratę poczucia bezpieczeństwa, tak potrzebną do prawidłowego
rozwoju. Jeżeli dziecko bez większych trudności ma uczyć się w szkole, musi
być ﬁ zycznie, społecznie i emocjonalnie gotowe do spędzenia kilku godzin
poza domem, w otoczeniu obcych ludzi i nieznanych przedmiotów

. Stąd już

na etapie edukacji przedszkolnej należy kształtować samodzielność, która zła-
godzi możliwość utraty poczucia bezpieczeństwa w momencie kolejnej zmiany
warunków. Doskonalenie samodzielności powinno kształtować się pod okiem
najbliższych, inaczej dziecko samo sobie nie poradzi z odróżnieniem tego, co do-
bre, a co złe.

Kształtowanie gotowości do opuszczenia domu rodzinnego i umiejętności

radzenia sobie z sytuacjami szkolnymi, w oparciu o specyﬁ kę rozwoju i indywi-
dualne potrzeby dziecka, to główne założenia przy formułowaniu celów eduka-
cyjnych. Podkreśla się zwłaszcza konieczność kształtowania u dzieci sprawności
społecznych, samopomocy oraz adekwatnego obrazu własnej osoby, głównie
po to, aby zapewnić im realizację potrzeby poczucia tożsamości. Wykorzystując
silną potrzebę bycia w grupie rówieśniczej, nauczyciel powinien tak zorganizo-
wać proces edukacyjny, aby dzieci mogły poznać się nawzajem, zaakceptować
różnice między sobą, a co dalej idzie, zaakceptować same siebie. Sześciolatki
posiadają już znacznie rozwiniętą umiejętność wyróżniania cech szczególnych

8 A. Maslow, W stronę psychologii istnienia, tłum. I. Wyrzykowska, Wydawnictwo PAX, Warszawa 1986.
9 B. Smykowski, dz. cyt., s. 165−205.

i porównywania na jej podstawie, dlatego należy wykorzystać tę właściwość roz-
wojową dla budowania potrzeby więzi i tożsamości.

Równie istotną rolę przypisuje się nabywaniu sprawności poznawczych i ję-

zykowych, które pozwalają dziecku na poszerzanie wiedzy o otaczającym świe-
cie i umiejscowienie w nim siebie, nadanie sensu swojemu życiu i zapewnienie
poczucia bezpieczeństwa. U dziecka, które posiada i nadal dobudowuje układ
odniesienia w stosunku do świata, należy szanować niezależność, ale i prze-
strzegać jej granic w obrębie wspólnoty. Pięcio- i sześciolatek powoli nabywa
umiejętność współdziałania i jeszcze z trudem przychodzi mu dzielenie się swo-
imi rzeczami, choć wykazuje dużą chęć do pomocy. Trzeba jego skłonnościami
pokierować w taki sposób, aby przeciwdziałać poddawaniu się dziecka szko-
dliwym wpływom i złym wzorcom, pokazać konieczność stosowania pewnych
ograniczeń, pobudzać do zachowania naturalnej otwartości i respektować jego
związki emocjonalne.

Aby zapewnić dziecku możliwość spełniania potrzeb, a jednocześnie realizo-

wać cele kształcenia i wychowania, niezbędne jest również stwarzanie przyjaznej
atmosfery oraz promowanie pozytywnych doświadczeń uczenia się. Pięciolatka
cechuje spontaniczność, którą należy stopniowo wygaszać na rzecz reaktywno-
ści przez proces rozwoju koncentrowania na zadaniach i problemach. Nie znaczy
to jednak, że dziecko, które idzie do szkoły, nie jest i nie powinno być sponta-
niczne. Wręcz przeciwnie, należy pielęgnować w nim charakterystyczną dla tego
wieku żywiołowość, uwalniać jego wyobraźnię i kreatywność przy jednoczesnym
tworzeniu realistycznego nastawiania do samego siebie i otoczenia. Dziecko pra-
gnie humoru i kreatywności, posiada świeży osąd oraz bogactwo emocji i uczuć,
a także dystans do pewnych rzeczy i osób. Zadaniem nauczyciela jest wyzwalanie
w procesie edukacji pozytywnych skłonności i wygaszanie negatywnych upodo-
bań, przez co dziecko ma możliwość stworzenia konstruktu własnej osobowości
i uznania siebie jako wartościowego człowieka

Na koniec należy zaznaczyć, że sukces wczesnodziecięcej edukacji opiera się

w dużej mierze na oddaniu nauczyciela i stwarzaniu przez niego dobrego klimatu
w grupie

. Dziecko śledzi zdarzenia, które zapewniają mu poczucie bezpieczeń-

stwa i szybko ocenia je emocjonalnie. Odpowiedź zwrotna w postaci pochwały
zachęca i motywuje. Dziecko włącza w struktury świadomości pozytywne do-
świadczenie, analizuje jego ważność dla siebie i podporządkowuje się wszyst-
kim, którzy oferują przyjazny stosunek. Dziecko chętnie uczy się, zapamiętuje,
ukierunkowuje swoją uwagę, gdy otacza je atmosfera zrozumienia i akceptacji.

10 D. Waloszek, Pedagogika przedszkola. Metamorfoza statusu i przedmiotu badań, Wydawnictwo Na-

ukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2006, s. 203−218.

11 J. S. Turner, D. B. Helms, dz. cyt., s. 215−277.

Podsumowując, potrzeby są najważniejszymi elementami napędzającymi

mechanizm dorastania. Dziecko, którego potrzeby nie są zaspokojone, nie ma
możliwości pełnego rozwoju i swobodnego nabywania wiedzy oraz umiejętno-
ści. Spełnienie potrzeb biologicznych (sytości, wypoczynku, ruchu), psychicznych
(aktywności, dowartościowania, sukcesu, kreatywności) i emocjonalnych (wcho-
dzenia w więzi społeczne, ciekawości), wynikających ze specyﬁ ki rozwoju dziec-
ka, przyczyni się do osiągania przez nie sukcesów na kolejnych etapach eduka-
cyjnych i w dorosłym życiu.

Wydawnictwo Juka wychodzi naprzeciw nauczycielom pracującym z dziećmi

przygotowującymi się do pójścia do szkoły i oferuje trzy różne programy naucza-
nia dostosowane do rozwoju i indywidualnych potrzeb poszczególnych uczniów.
Kuferek pięciolatka jest pakietem przeznaczonym dla dzieci pięcioletnich; bez
względu na to, czy z nadejściem kolejnego roku pójdą do szkoły, czy pozosta-
ną jeszcze na rok w przedszkolu. Dla sześciolatków przygotowany został pakiet
Mój kuferek w wersji podstawowej lub poszerzonej o dodatkowe ćwiczenia z za-
kresu kształtowania gotowości do nauki czytania, pisania i liczenia – specjalnie
dla dzieci, które ponownie będą uczestniczyły w rocznym przygotowaniu przed-
szkolnych, wcześniej realizowanym w grupie pięciolatków. Od nauczyciela i jego
wiedzy z zakresu rozwoju dziecka, a także znajomości swoich uczniów, zależy
dopasowanie odpowiedniego pakietu do indywidualnych potrzeb i możliwości
dzieci.

TREŚCI PROGRAMOWE

Treści edukacyjne programu W kręgu zabawy zostały podzielone ze wzglę-

du na obszary aktywności dzieci. Opierają się one na celach operacyjnych, od-
powiadających założeniom zawartym w podstawie programowej wychowania
przedszkolnego, i opatrzone zostały komentarzem dotyczącym możliwości indy-
widualizacji ze względu na potrzeby rozwojowe dziecka.

UMIEJĘTNOŚCI POZNAWCZE

Zamieszczony w tabeli poniżej materiał edukacyjny dotyczy następujących

obszarów z podstawy programowej:
1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z doro-

słymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadanio-
wych.

4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w po-

znawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia.

14. Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania.

Zakres treści

Treści edukacyjne

Zamierzone osiągnięcia dzieci

Percepcja
wzrokowa

• prowadzenie dokładnych

obserwacji wskazanych przed-
miotów, osób, zjawisk,

• wdrażanie do dostrzegania

cech charakterystycznych
danego przedmiotu, np. klasy-
ﬁ kowanie według określone-
go kryterium, wyszukiwanie
elementów różniących rysun-
ki, wyszukiwanie podobnych
lub takich samych rysunków,
wyszukiwanie na ilustracji
określonych przedmiotów,

• układanie obrazków z ﬁ gur

geometrycznych,

• wyróżnianie ﬁ gury z tła,
• dostrzeganie elementów róż-

niących obrazki,

• wyszukiwanie identycznych

ﬁ gur, wzorów, elementów,

Dziecko:
• wyszukuje wśród obrazków

tematycznych jeden różniący
się szczegółem,

• wyszukuje takie same obraz-

ki atematyczne,

• wyszukuje wśród obrazków

atematycznych taki, jak po-
kazywany przez nauczyciela,

• odnajduje na ilustracji okre-

ślony przedmiot,

• układa obrazki tematyczne

i atematyczne z ﬁ gur geome-
trycznych według wzoru,

• dostrzega i wskazuje różnice

pomiędzy podobnymi obraz-
kami, elementami, wzorami,

• wyszukuje takie same znaki,

wzory, elementy, litery, cyfry,

• składanie obrazka z kilku ele-

mentów,

• wskazywanie i nazywanie

symboli,

• wymienianie elementów zakry-

tego obrazka z pamięci,

• układanie obrazków według

wcześniej ustalonej kolejności,
odwzorowywanie ułożenia,

• wyszukiwanie przedmiotów

ukrytych na obrazku,

• nakładanie elementów na ich

cienie,

• tworzenie budowli według

podanego wzoru,

• doskonalenie spostrzegawczo-

ści wzrokowej, oglądanie iluzji
optycznych,

• doskonalenie koordynacji

wzrokowo-ruchowej i wzroko-
wo-słuchowo-ruchowej,

• uzupełnianie brakujących ele-

mentów w szeregach,

• uzupełnianie brakujących ele-

mentów rysunków,

• odtwarzanie kształtu przed-

miotu,

• kolorowanie według schematu,
• deﬁ niowanie przedmiotów ze

zwróceniem uwagi na cechy
charakterystyczne

• składa obrazki z kilku części

w całość według wzoru i bez
wzoru,

• dorysowuje brakujące ele-

menty,

• układa proste puzzle,
• wskazuje różnice pomiędzy

podobnymi literami, cyframi

Percepcja
słuchowa

• rozpoznawanie i nazywanie

odgłosów z najbliższego oto-
czenia dziecka,

• określanie nastroju usłysza-

nych dźwięków,

• uwrażliwianie na prawidłowy

sposób artykulacji,

• określanie miejsca danej gło-

ski w wyrazie,

Dziecko:
• rozpoznaje liczne odgłosy

z otoczenia, głosy kolegów,

• dostrzega nastrój w głosie,

muzyce,

• rozpoznaje, czy wyraz jest

wypowiedziany dobrze czy
źle pod względem artykula-
cyjnym,

• rozwijanie słuchu fonema-

tycznego przez dokonywanie
analizy i syntezy wyrazów,

• rysowanie, układanie przed-

miotów według poleceń
nauczyciela,

• wdrażanie do uważnego od-

bioru tekstu literackiego,

• rozpoznawanie instrumen-

tów przy zasłoniętym źródle
dźwięku

• wyróżnia głoski w nagłosie,

śródgłosie, wygłosie,

• dokonuje analizy głoskowej

i sylabowej wyrazów

Percepcja za
pomocą dotyku,
smaku, węchu

• poznanie różnych smaków,
• określanie smaków poznanych

potraw,

• rozpoznawanie zapachu po-

szczególnych produktów,

• rozpoznawanie cech przed-

miotu, jego kształtu za pomo-
cą dotyku,

• rozpoznawanie przedmiotów

po kształcie, zapachu, grubo-
ści, fakturze

Dziecko:
• rozpoznaje i nazywa smaki za

pomocą zmysłu smaku,

• ocenia cechy za pomocą

dotyku

Myślenie
przyczynowo-
-skutkowe

• układanie historyjek obraz-

kowych z zastosowaniem
określeń czasu,

• określanie kolejności wykony-

wanych czynności,

• rozpoznawanie i interpreto-

wanie zmian zachodzących
w najbliższym otoczeniu jako
odwracalne lub nieodwracalne,

• podejmowanie prób wyciąga-

nia wniosków z obserwowa-
nych zjawisk,

• ćwiczenie umiejętności logicz-

nego myślenia – eliminowanie
niepasujących elementów

Dziecko:
• układa historyjkę obrazkową,
• stosuje określenia czasu,
• rozpoznaje zmiany odwracal-

ne i nieodwracalne

Myślenie
symboliczne

• rozumienie i tworzenie sym-

boli oznaczających określone
rzeczy,

Dziecko:
• dopasowuje symboliczny

obraz do przedmiotu,

• poznanie i nazywanie znaków

drogowych,

• układanie zagadek,
• rozwiązywanie rebusów,
• odnajdywanie symboli znaj-

dujących się w najbliższym
otoczeniu dziecka,

• odczytywanie symboli znaj-

dujących się w najbliższym
otoczeniu dziecka,

• interpretowanie potrzeby

tworzenia symboli,

• poznanie symboli narodo-

wych,

• reagowanie na symbol i jego

zmianę, np. sygnalizację
świetlną,

• wdrażanie do rozumienia przy-

słów i powiedzeń zawartych
w tekstach literackich,

• utrwalanie znajomości znaków

matematycznych,

• kształtowanie umiejętności

korzystania z mapy,

• kształtowanie umiejętności

kojarzenia – rozwiązywanie
krzyżówki,

• kształtowanie gotowości do

nauki czytania i pisania przez
poznawanie liter

• rozpoznaje i tworzy symbole

oznaczające pogodę, ostrze-
żenie, informację, zakaz,
nakaz,

• rozpoznaje wybrane znaki

drogowe,

• tworzy symbole do określo-

nych przez siebie treści,

• odczytuje symbolikę barw,
• odczytuje i rozumie znacze-

nie cyfr,

• odczytuje litery i wyrazy jako

reprezentacje konkretnych
treści

Myślenie twór-
cze

• rozwijanie myślenia twórczego

poprzez wymyślanie nowych
słów, wierszyków, historyjek,
rymowanek,

• układanie zakończeń zdań,

opowiadań,

• tworzenie fabuły do określo-

nych obrazków,

• wymyślanie tytułów opowia-

dań,

Dziecko:
• wymyśla nowe słowa, wier-

szyki, historyjki, piosenki,

• wymyśla zakończenie do

opowiadania, historyjki,

• wymyśla tytuł do opowiada-

nia, rysunku, innych treści,

• wymyśla nowe rozwiązania

w dziedzinie nauki, techniki

• tworzy oryginalne prace

artystyczne, projektuje,

• wymyślanie nowych zastoso-

wań urządzeń,

• przekształcanie rysunków

w nowe rysunki,

• wymyślanie rozwiązań proble-

mów,

• tworzenie zagadek rucho-

wych,

• kończenie rozpoczętego ry-

sunku,

• kreatywne rysowanie

• przekształca istniejące rysun-

ki w nowe,

• wymyśla rozwiązania okre-

ślonych problemów

Pamięć

• powtarzanie nazw zapamię-

tanych rzeczy i kolejności ich
pokazywania się,

• powtarzanie znanych wierszy-

ków i piosenek,

• powtarzanie ciągu ruchów

przedstawionych przez drugą
osobę,

• odtwarzanie kolejności zda-

rzeń,

• wykorzystanie zapamiętanych

informacji w sytuacjach dnia
codziennego

Dziecko:
• zapamiętuje 3−5 przedmio-

tów, kilka obrazków pokazy-
wanych kolejno, kolejność
dźwięków, proste wierszyki,
piosenki, kolejność gestów,
kolejność zdarzeń, serie ﬁ gur
geometrycznych pokazy-
wanych jednocześnie lub
kolejno,

• zapamiętuje polecenia,

zadania, uzyskane informacje
i włącza je w system swojej
wiedzy po to, by wykorzy-
stać, gdy zajdzie ku temu
potrzeba

Uwaga

• utrzymywanie kontaktu wzro-

kowego z rozmówcą,

• skupianie uwagi na konkret-

nych przedmiotach i zauważa-
nie ich cech charakterystycz-
nych,

• koncentrowanie uwagi na oso-

bach i wykonywanych przez
nie czynnościach,

• uważne słuchanie

Dziecko:
• skupia uwagę na rzeczach

i dostrzega ich cechy,

• skupia uwagę na osobach,

dostrzega ich wygląd, wyko-
nywane czynności,

• skupia uwagę na informa-

cjach uznanych przez nauczy-
ciela za ważne

Nauczyciel, poznając dzieci, dostosowuje treści do ich możliwości. Wiek roz-

wojowy nie zawsze pozostaje w zgodzie z wiekiem biologicznym, dlatego należy

obserwować wychowanków i dostosowywać działania wychowawcze i eduka-
cyjne do ich poziomu rozwoju i specyﬁ ki potrzeb.

Wiek pięciu i sześciu lat to początek łagodnego przechodzenia z myślenia

konkretno-wyobrażeniowego, przedoperacyjnego, do okresu operacji konkret-
nych. Stopniowo pojawia się wtedy zdolność postrzegania szczegółów, kierowa-
nia uwagi na cechy istotne, umiejętność porównywania i różnicowania. Istnieje
tendencja do skupiania się na wybranym aspekcie poznawanych przedmiotów
− nadmierne skoncentrowanie na jednej tylko cesze jest jednak stopniowo wy-
gaszane dzięki odpowiednim zabiegom pedagogicznym. Nauczyciel ma możli-
wość dokonywania z dziećmi klasyﬁ kacji przedmiotów na podstawie danego kry-
terium, pracy na materiale obrazkowym i ćwiczenia percepcji wzrokowej przez
określanie, co się zmieniło lub czego brakuje. Dobór ilustracji należy dostosować
do indywidualnych możliwości dziecka, co nie powinno sprawić problemu ze
względu na szeroki wybór dostępnych materiałów.

Dzięki stopniowemu rozwijaniu zdolności postrzegania, dziecko zaczyna mieć

możliwość percepcji i odtwarzania symboli, w tym liter, cyfr, ﬁ gur geometrycz-
nych, znaków matematycznych. Jest w stanie przyswoić sobie i wykonywać pro-
ste operacje na znakach. Ta właściwość rozwojowa pozwala na wprowadzenie
już podczas rocznego przygotowania przedszkolnego nauki czytania i pisania
oraz rozwiązywania prostych zadań matematycznych. Każda z tych czynności
musi być jednak poprzedzona budowaniem zainteresowania słowem pisanym
i czytanym, umiejętnością dodawania i odejmowania, przez np. kreślenie zna-
ków literopodobnych, podpisywanie sprzętów w sali przedszkolnej, wykonywa-
nie działań na liczmanach. Kształtując gotowość do nauki czytania, pisania i licze-
nia należy wziąć pod uwagę nie tylko rozwojowe możliwości każdego dziecka, ale
również fakt, że w jednej grupie przedszkolnej mogą znaleźć się zarówno pięcio-,
jak i sześciolatki. Jedne z dzieci będą pierwszy raz odbywać roczne przygotowanie
przedszkolne, inne pojawią się tam po raz drugi. Ponownie w ges i nauczyciela
jest o dobór stosownego materiału, na którym dzieci będą ćwiczyć odpowiedni
ruch dłoni w powietrzu i na kartce, kreślić szlaczki literopodobne lub litery. Ze
względu na zdecydowanie słabszą motorykę małą dla pięcio- i sześciolatków jest
to niełatwe zadanie i nie należy przesycać nim działań pedagogicznych.

W związku z ogólnym rozwojem umiejętności wyróżniania cech charaktery-

stycznych, wzrasta także wrażliwość pozostałych zmysłów. Dziecko ma możli-
wość uczestniczenia w zabawach angażujących nie tylko wzrok, ale i słuch, dotyk,
smak i zapach. Wielozmysłowe poznawanie świata pozwala mu na stopniowe
wdrażanie do dokonywania operacji umysłowych oderwanych od bezpośrednie-
go spostrzegania. Im więcej zadań polegających na dostrzeganiu cech charakte-

rystycznych, tym dziecko nabywa pełniejszą wiedzę i tym łatwiej jest mu genera-
lizować i wracać do poszczególnych elementów rzeczywistości bez konieczności
bezpośredniego postrzegania. Stąd w treściach programu nauczania tak wiele
zadań i zabaw polegających na wskazywaniu cech, segregowaniu, uzupełnianiu
brakujących części na podstawie ustalonego klucza, dobieraniu elementów, ma-
nipulowaniu, odwoływaniu się do wielozmysłowego poznania, czy to podczas
ćwiczeń słuchowych, czy poznawania smaków i zapachów. Ogromna ciekawość
poznawcza pięcio- i sześciolatków, która stanowi istotną cechę rozwojową,
umożliwia realizowanie wszelkich zadań związanych z wielozmysłowym odkry-
waniem świata. Powoli, dzięki nabywaniu pewnych schematów poznawczych,
następuje zmiana zainteresowań − z tego, co zewnętrze i dostępne zmysłom, na
to, co wewnętrzne i niedostępne w bezpośrednim poznaniu. Spostrzeżenia stają
się bardziej uporządkowane i zorganizowane. Można to zauważyć np. podczas
opisywania przez dziecko obrazka: potraﬁ ono nie tylko wymienić przedmioty
znajdujące się na ilustracji, ale zauważa czynności i zdarzenia na nim przedsta-
wione i nadaje im sens.

W związku ze stopniowym rozwojem intelektualnym, od myślenia konkretno-

-wyobrażeniowego do operacji formalnych, dziecko zaczyna postrzegać związki
przyczynowo-skutkowe. Treści nauczania zawierają takie zagadnienia, jak rozpo-
znawanie i interpretowanie zmian zachodzących w najbliższym otoczeniu jako
odwracalne lub nieodwracalne oraz podejmowanie prób wyciągania wniosków
z obserwowanych zjawisk. Wskazywanie dziecku zależności na przykładach (np.
stan skupienia wody a warunki atmosferyczne) pozwoli mu po pewnym czasie
na samodzielne dostrzeganie związków i próby interpretowania ich, zgłębiania
sensu zjawisk.

Dziecko pięcio- i sześcioletnie skłonne jest do fantazjowania, wyobrażania so-

bie, rozumowania irracjonalnego, kierowanego pragnieniami. Częściej korzysta
z intuicji niż logiki. Treści kształcenia zapewniają rozwijanie myślenia twórczego
i wyobraźni przy jednoczesnym nacisku za umiejętność odróżnienia ﬁ kcji od
rzeczywistości. Rolę tę zapewnia zabawa „na niby”, dzięki której dziecko może
zaspokoić indywidualne potrzeby emocjonalne, społeczne, moralne i umysło-
we. Jest to możliwe wówczas, gdy potraﬁ ono przenosić sens – nadawać jednym
przedmiotom i osobom cechy innych. W toku działań pedagogicznych (np. zaba-
wy w kosmonautę, zwierzęta przygotowujące się do zimy, naśladowanie zjawisk
atmosferycznych), dziecko zaczyna kojarzyć fakty i uświadamiać sobie, że jego
działania są podporządkowane pewnym zasadom, co pozwala na kontrolowanie
przebiegu zabawy. Pojawiają się reguły i pięcio-, a tym bardziej sześciolatek, jest
w stanie przewidzieć konsekwencje niedostosowania się do nich. Tym samym

zmienia się relacja między działaniem a sensem: dziecko najpierw przypomina
sobie sens zabawy, a potem rozdaje role i rozpoczyna swoje działania, naby-
wa świadomość istnienia pewnych konwencji. Najważniejszym jest jednak, by
pamiętać, że zabawa to działalność zaspokajająca istotne potrzeby rozwojowe,
rozszerzająca zakres orientacji w świecie przyrody i życia społecznego, ucząca
podporządkowania się i przestrzegania reguł i zasad, sprzyjająca rozwojowi my-
ślenia przyczynowo-skutkowego i innych funkcji psychomotorycznych

Aby jednak dziecko mogło podjąć zabawę, musi zadziałać mechanizm pamię-

ci. Pamięć pięciolatka jest jeszcze mimowolna – dziecko nie panuje się nad tym,
co zapamiętuje, a co nie; jeśli coś sobie przypomni, od razu musi o tym powie-
dzieć. Zapamiętuje sytuacje i zdarzenia fragmentarycznie. W toku działań peda-
gogicznych następuje intensywny okres rozwoju nie tylko pamięci dowolnej,
ale i kontrolowania uwagi, który umożliwia dłuższe koncentrowanie się i wyko-
nywanie bardziej złożonych zadań. W celu kształtowania zdolności intencjonal-
nego zapamiętywania i kierowania uwagi stosuje się gry typu „memo”, „kto/co
zniknęło?”, „co się zmieniło?”, a także omawia się np. poznane utwory literac-
kie: „kto był bohaterem opowiadania?”, „jak skończyła się historia?” i organizuje
przedstawienia, podczas których dzieci recytują wierszyki i śpiewają piosenki.
Należy dodać, że dziecko o wiele lepiej zapamiętuje materiał sensowny niż np.
sztucznie wymyślone zdania, a fakt, że opowiada treść poznanej historii dosłow-
nie, a nie własnymi słowami, dowodzi, że nie potraﬁ ono jeszcze uchwycić związ-
ków logicznych między częściami tekstu.

Wbrew pewnym przekonaniom obecność w grupie dzieci będących na od-

miennych etapach rozwoju pozwala nauczycielowi budować pozytywne sytu-
acje edukacyjne z wykorzystaniem opisanych powyżej różnic. Sześciolatki mają
możliwość stania się tutorami dzieci młodszych, zaś pięciolatki chętnie będą
wzorowały się na starszakach.

12 B. Sawa, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, WSiP, Warszawa 1987, s. 32.

EDUKACJA ZDROWOTNA

Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów

z podstawy programowej:
2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kultu-

ralnych. Wdrażanie dzieci do utrzymywania ładu i porządku.

5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności ﬁ zycznej dzieci.
6. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych.

Zakres treści

Treści edukacyjne

Zamierzone osiągnięcia dzieci

Budowa
własnego ciała

• nazywanie części ciała czło-

wieka,

• utrwalanie znajomości sche-

matu własnego ciała,

• wskazywanie różnic między

częściami ciała człowieka
i zwierzęcia,

• porównywanie swojego wy-

glądu z wyglądem kolegów,

• dostrzeganie różnic między

ludźmi,

• wskazywanie ﬁ zycznych cech

wspólnych z członkami swojej
rodziny,

• rozumienie występowania

różnic ﬁ zycznych pomiędzy
ludźmi i akceptowanie ich,

• rysowanie ludzkich postaci,
• dostrzeganie upływu czasu

w zmianach w wyglądzie

Dziecko:
• zna budowę własnego ciała

i nazywa jego części,

• zna funkcje podstawowych

organów człowieka

Higiena

• wyrabianie umiejętności

dbania o higienę własną
i otoczenia,

• wspólne porządkowanie sali,
• dbanie o higienę narządów

zmysłów,

• kształtowanie prawidłowych

nawyków higienicznych
przygotowywania jedzenia
i spożywania go,

Dziecko:
• wskazuje i stosuje podstawo-

we zasady związane z higieną
własnego ciała,

• stosuje zasady higieny zmy-

słów,

• troszczy się o czystość podczas

przygotowywania jedzenia,

• zachowuje czystość w miej-

scach użyteczności publicznej,

• kształtowanie prawidłowych

nawyków zachowania w miej-
scach użyteczności publicznej,

• kształtowanie nawyku dbania

o ubiór i obuwie,

• kształtowanie prawidłowych

nawyków dbania o miejsce
zabawy,

• samodzielne wykonywanie

czynności samoobsługowych,

• uzasadnianie konieczności

przestrzegania higieny wła-
snej i otoczenia

• wskazuje, jak należy dbać

o czystość odzieży i obuwia,

• dba o czystość i estetykę miej-

sca pracy i zabawy,

• uzasadnia konieczność prze-

strzegania zasad higieny

Racjonalne
żywienie

• wyrabianie umiejętności kultu-

ralnego spożywania posiłków,

• przygotowanie przyjęcia: na-

krywanie do stołu, przyjmo-
wanie gości, porządkowanie
po zakończonym przyjęciu,

• poznawanie wartości odżyw-

czych produktów,

• kształtowanie prawidłowych

nawyków żywieniowych,

• poznawanie sposobów przy-

gotowywania i przechowywa-
nia żywności,

• zrozumienie konieczności

higienicznego przygotowania
posiłków,

• zrozumienie zakazu spożywa-

nia produktów nieznanego
pochodzenia,

• wdrażanie do bezpiecznego

zbierania produktów leśnych,
w tym grzybów

Dziecko:
• podczas posiłków zachowuje

się według ustalonych zasad,

• przezwycięża opory w kontak-

cie z różnorodnością posiłków,

• nazywa pokarmy konieczne

dla zdrowia,

• wyjaśnia konieczność odpo-

wiedniego przygotowania
żywności do spożycia,

• zna podstawowe sposoby

przechowywania żywności,

• uzasadnia zakaz spożywania

nieznanych produktów

Aktywność
ruchowa i proﬁ -
laktyka postawy

• kształtowanie prawidłowej

postawy ciała,

• uwrażliwianie na konieczność

przyjmowania prawidłowej
postawy ciała dla właściwego
funkcjonowania organizmu,

Dziecko:
• przyjmuje poprawną postawę

podczas wykonywania róż-
nych czynności,

• uzasadnia znaczenie ruchu

i przyjmowania poprawnej

• rozwijanie sprawności rucho-

wej,

• wzmacnianie mięśni rąk

i nóg,

• doskonalenie wytrzymałości,
• kształtowanie potrzeby dba-

nia o własne ciało i spraw-
ność ﬁ zyczną,

• uczestniczenie w zabawach

i grach ruchowych oraz samo-
dzielne ich organizowanie,

• włączanie muzyki i opowia-

dań w gry i zabawy ruchowe,

• uwrażliwianie na prawidłowe

korzystanie z przyrządów
gimnastycznych przeznaczo-
nych do zabaw ruchowych,

• przestrzeganie reguł obowią-

zujących w grach i zabawach
ruchowych,

• rozwijanie potrzeby zabawy

na świeżym powietrzu,

• uczestniczenie w ćwiczeniach

i grach zręcznościowych,

• doskonalenie umiejętności

utrzymywania równowagi,

• rozwijanie poczucia świado-

mości własnego ciała,

• kształtowanie płynności

ruchów,

• naśladowanie charakte-

rystycznego zachowania
zwierząt,

• doskonalenie reagowania na

sygnały,

• wykonywanie kanonu rucho-

wego,

• zrozumienie konieczności

odpoczynku i poznawanie
oraz stosowanie jego różnych
form

postawy dla właściwego funk-
cjonowania organizmu,

• uczestniczy w zabawach

i grach ruchowych, również na
powietrzu,

• ilustruje ruchem muzykę,

opowiadanie nauczyciela,

• samorzutnie organizuje gry

i zabawy ruchowe,

• właściwie przygotowuje się

do zamierzonej aktywności
ruchowej,

• poprawnie wykorzystuje przy-

bory do ćwiczeń i zabaw,

• łączy ruch z muzyką, rytmem

i przyborem,

• przestrzega reguł obowiązu-

jących w grach i zabawach
ruchowych,

• rozumie pojęcia zmęczenia

i konieczności odpoczynku
oraz zna jego różne formy

Zdrowy styl ży-
cia i proﬁ laktyka

• uświadamianie potrzeby od-

poczynku i stosowanie jego
różnych form,

• uwrażliwianie na konieczność

odpoczywania na świeżym
powietrzu,

• kształtowanie nawyków

odpowiedniego zachowania
się w miejscu wypoczynku
innych osób,

• uczestniczenie w zajęciach

z wykorzystaniem technik
relaksacyjnych,

• uświadamianie potrzeby

dbania o zdrowie,

• uświadamianie potrzeby

leczenia w przypadku wystą-
pienia choroby,

• poznawanie sposobów

i kształtowanie odpowied-
nich nawyków zapobiegania
chorobom,

• rozumienie szkodliwości

długotrwałego korzystania
z komputera oraz oglądania
telewizji,

• uświadamianie zagrożeń

zdrowotnych wynikających
z braku dbałości o zdrowie

Dziecko:
• uzasadnia potrzebę i zna spo-

soby czynnego wypoczynku
na świeżym powietrzu,

• korzysta z aktywności rucho-

wej na świeżym powietrzu,

• odpowiednio zachowuje się

w miejscu wypoczynku innych
osób,

• bierze udział w zajęciach z wy-

korzystaniem różnych technik
relaksacyjnych i rozumie ich
znaczenie dla funkcjonowania
organizmu,

• dostrzega związek między

troską o zdrowie a chorobą
i leczeniem, akceptuje ko-
nieczność leczenia,

• stosuje działania zapobiega-

jące,

• rozumie szkodliwość długiego

oglądania telewizji oraz grania
w gry komputerowe

Bezpieczeństwo

• wdrażanie dzieci do dbałości

o bezpieczeństwo własne
oraz innych,

• poznanie wyposażenia sali

i zasad korzystania ze sprzę-
tów,

• poznanie i uświadamianie

znaczenia przestrzegania
poznanych zasad,

• uświadamianie zagrożeń

wynikających z nieprzestrze-
gania zakazów,

Dziecko:
• przestrzega poznanych zasad

bezpieczeństwa i stosuje się
do ustalonych zakazów,

• wskazuje zagrożenia płynące

ze świata roślin oraz zwierząt
i unika ich,

• zachowuje ostrożność wobec

nieznajomych, nie udziela im
ważnych informacji,

• stosuje zasady zachowania się

w miejscach publicznych,

• rozumienie zagrożeń płyną-

cych ze świata roślin oraz
zwierząt,

• uświadamianie konieczności

zachowania ostrożności wo-
bec nieznajomych,

• określenie sposobów za-

chowania się w miejscach
publicznych i stosowanie się
do nich,

• poznanie zasad bezpiecznego

poruszania się po drogach
i korzystania ze środków
transportu,

• wdrażanie do prawidłowego

przechodzenia przez jezdnię,

• samodzielne i bezpieczne

organizowanie czasu wolnego
w domu i przedszkolu,

• poznanie sposobów postępo-

wania w sytuacji zagrożenia,

• poznanie numerów telefo-

nów alarmowych,

• wdrażanie do dokładnego

wykonywania poleceń przez
np. chodzenie pod dyktando

• orientuje się w bezpiecznym

poruszaniu się po drogach
i korzystaniu ze środków
transportu,

• próbuje samodzielnie i bez-

piecznie organizować sobie
czas wolny w przedszkolu
i domu

• zna zagrożenia wynikające

z zabawy w miejscach do tego
nieprzeznaczonych,

• wie, jak trzeba zachować się

w sytuacji zagrożenia, zna
numery alarmowe

Aby dziecko było dojrzałe do podjęcia gotowości szkolnej, powinno posiadać

zadowalający stan zdrowia i być odporne na zmęczenie. Niezbędna jest także
ogólna sprawność ruchowa i manualna, a więc przyswojone prawidłowe nawyki
ruchowe i opanowane, precyzyjne ruchy palców, co jest niezwykle ważne w na-
uce pisania.

Wiek przedszkolny nazywany jest w opracowaniach złotym wiekiem moto-

ryczności, który przejawia się u dziecka wzmożonym głodem ruchu. Ponadto
istnieje nierozerwalny związek pomiędzy rozwojem ﬁ zycznym a dobrym samo-
poczuciem psychicznym. Dzięki takim zajęciom jak skakanie, wspinanie się, bie-
ganie oraz jeżdżenie na rowerze rozwój zdolności psychomotorycznych gwałtow-
nie przyspiesza. Stąd tak ważna jest wiedza o możliwościach ﬁ zycznych dzieci
w wieku przedszkolnym oraz stopniu ich wydolności

13 J. S. Turner, D. B. Helms, dz. cyt., s. 215−277.

Program wychowania przedszkolnego wprowadza wiele okazji do zabaw ru-

chowych. Angażują one zarówno motorykę dużą (bieganie, skakanie itp.), jak
i motorykę małą (nawlekanie koralików, układanie budowli z kloców). Zadaniem
nauczyciela jest zachęcanie dzieci do uczestnictwa we wszelkich zadaniach i za-
bawach ruchowych oraz rozwijanie ich motywacji do podejmowania tych zadań.
Powinien on jednak unikać wszelkich porównań, gdyż nie ma dwojga dzieci,
które rozwijałyby się w takim samym tempie czy też ujawniały taki sam sto-
pień wprawy w czynnościach motorycznych. Wszelkie zestawienia wywołują
niepokój związany z brakiem poczucia kompetencji w danej dziedzinie, a znacz-
na wrażliwość na ocenę własnej osoby może spowodować u dziecka obniżenie
poczucia własnej wartości.

Program wychowania przedszkolnego zapewnia dzieciom swobodę ruchu

na świeżym powietrzu. Proponuje wiele gier i zabaw, które można zrealizo-
wać w przedszkolnym ogródku lub podczas wycieczki do parku lub lasu. Jako
że część ruchów sześciolatka ulega automatyzacji, zwiększa płynność i swobo-
dę, należy wspomagać opanowanie konkretnych nawyków przez codzienne
ćwiczenia sprawności motorycznej, co umożliwia jednocześnie osiąganie coraz
większej umiejętności zaspokajania własnych potrzeb. Pod koniec wieku przed-
szkolnego wzrasta siła, zręczność, zwinność, wytrzymałość. Dziecko musi mieć
możliwość częstego wykonywania danego ruchu, przez co staje się on bardziej
wyspecjalizowany i celowy. Następuje u niego także zwiększenie świadomości
zakresu ruchów, jakie mogą wykonywać dane części ciała.

Z zapewnieniem dziecku możliwości spełnienia potrzeby ruchu wiążą się rów-

nież takie zagadnienia, jak zdrowy styl życia, proﬁ laktyka wad postawy, racjonal-
ne żywienie i konieczność dbania o higienę własną oraz własne bezpieczeństwo.
Program wychowania przedszkolnego wielokrotnie podejmuje wyżej wspomnia-
ne treści. Uwrażliwia się dzieci na konieczność spożywania wartościowych pro-
duktów, takie zachowania prozdrowotne, jak dobór właściwego do danej po-
gody ubrania, unikanie konsumowania wyrobów niewiadomego pochodzenia,
dbanie o higienę jamy ustnej czy konieczność dokładnego umycia rąk po sko-
rzystaniu z toalety. Pięciolatek powyższe zagadnienia przyjmie jako dyrektywy,
jednak w miarę zdobywania nowej wiedzy i rozwoju umiejętności kojarzenia fak-
tów będzie potraﬁ ł wskazać czynniki działań proﬁ laktycznych i zrozumie związek
przyczynowo-skutkowy między brakiem dbałości o zdrowie i higienę a chorobą
i złym samopoczuciem.

Ostatnią treścią edukacji zdrowotnej jest wdrażanie dzieci do dbałości o bez-

pieczeństwo własne oraz innych. Jest to elementarna potrzeba w życiu człowie-
ka, której zaspokojenie warunkuje prawidłowy rozwój. Dokonuje się to nie tylko

podczas wycieczek do miejsc użyteczności publicznej, lecz także w trakcie zabaw
na terenie przedszkola. Nauczyciel nieustannie powinien przypominać o zasa-
dach bezpieczeństwa oraz uświadamiać znaczenie konieczności przestrzegania
tych zasad. Na podstawie przyswojonych dyrektyw dziecko powinno zdobyć
umiejętność samodzielnego i bezpiecznego organizowania sobie czasu wolnego
w przedszkolu i w domu. Bezpieczeństwo to także akceptacja drugiego człowieka
takim, jaki jest w rzeczywistości, jednak ten problem zostanie omówiony w ko-
lejnych podrozdziałach.

EDUKACJA EMOCJONALNA I WPROWADZENIE W ŚWIAT WARTOŚCI

Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów

z podstawy programowej:
1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z doro-

słymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadanio-
wych.

15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne.

Zakres treści

Treści edukacyjne

Zamierzone osiągnięcia dzieci

Rodzaje
emocji.
Sposoby
radzenia sobie
z emocjami

• rozpoznawanie stanów

emocjonalnych własnych
oraz innych ludzi,

• wyrażanie swoich stanów

emocjonalnych i właściwe
reagowanie na emocje
innych,

• rozpoznawanie potrzeb

własnych oraz innych ludzi,

• uczenie rozumienia siebie

i innych,

• wymienianie swoich moc-

nych i słabych stron,

• ocenianie swoich możliwości,
• podawanie przyczyn wywo-

łujących dane emocje,

• budowanie poczucia wła-

snej wartości,

• opanowanie i przezwycięża-

nie złości i agresji,

Dziecko:
• identyﬁ kuje i nazywa różne stany

emocjonalne,

• rozpoznaje i nazywa własne po-

trzeby, akceptuje potrzeby innych,

• wskazuje przyczyny powstałych

emocji,

• opisuje swoje mocne i słabe

strony,

• traktuje niepowodzenia jako

informacje, co trzeba poprawić,
zmienić,

• zna sposoby radzenia sobie z wła-

snymi emocjami,

• właściwie reaguje na przejawy

emocji innych,

• kontroluje własne zachowanie,
• przewiduje skutki różnych zachowań,
• określa własne plany, zamierzenia,

• uczestniczenie w zabawach

integrujących,

• poruszanie tematów

ważnych w życiu dziecka –
wypowiadanie się na temat
przyjaźni, miłości, rodziny
itp.,

• wdrażanie do wypowiada-

nia się ruchem i słowami,

• wdrażanie do umiejętno-

ści komunikowania innym
pozytywnych emocji

• opisuje wielowymiarowość czło-

wieka,

Nawiązywanie
pozytywnych
kontaktów –
współdziałanie

• przekazywanie i odbieranie

emocji oraz uczuć,

• tworzenie i przestrzeganie

reguł zachowania w grupie,

• uczestniczenie w zabawach

obejmujących współżycie
społeczne,

• uczenie się poprzez zaba-

wę przyjaznych zachować
wobec innych osób,

• inicjowanie przez dziecko

zabaw,

• przekazywanie informacji

za pomocą komunikatów
niewerbalnych,

• pełnienie wyznaczonej

funkcji,

• uwrażliwianie na potrzebę

wzajemnej pomocy,

• włączanie w wykonywanie

prac porządkowych,

• wykonywanie zadań w grupach,
• ocenianie pracy w grupach,
• poznawanie sposobów roz-

wiązywania problemów,

• uczestniczenie w zabawach

integracyjnych,

• akceptowanie różnic mię-

dzy ludźmi,

Dziecko:
• skupia uwagę na mówiącej do

niego osobie,

• odkrywa znaczenia komunikowa-

nia się w sposób niewerbalny,

• podporządkowuje się zachowa-

niom oczekiwanym przez opie-
kunów,

• wskazuje zachowania akceptowa-

ne społecznie,

• mówi wprost, czego oczekuje

i co myśli, zachowując przyjazny
klimat,

• pełni wyznaczone funkcje,

np. dyżur,

• w parach i w zespole podejmuje

i realizuje różne zadania,

• ustala zakresy obowiązków,
• ocenia sposób wykonania powie-

rzonych zadań,

• wspólnie rozwiązuje problemy

• uczestniczenie w zabawach

uczących współpracy, np.
przeciąganie liny,

• wyrabianie poczucia więzi

i bezpieczeństwa w grupie,

• wdrażanie do dostrzegania

u innych pozytywnych cech
i mówienia o tym,

• wyrabianie nawyku używa-

nia zwrotów grzecznościo-
wych,

• wdrażanie do odpowied-

niego korzystania z praw
i wykonywania obowiąz-
ków, w tym domowych,

• wdrażanie do dbania o wła-

sność wspólną

Rozwiązywanie
konﬂ iktów

• uczenie się właściwych

sposobów rozwiązywania
konﬂ iktów,

• przestrzeganie zasad kon-

wersacji,

• uwrażliwianie na potrzebę

kompromisu, możliwość
wystąpienia różnicy zdań,

• wdrażanie do samodzielnego

rozwiązywania konﬂ iktów,

• uzasadnianie konieczności

przestrzegania reguł i zasad
współdziałania w grupie,

• wdrażanie do umiejętności

asertywnego komunikowa-
nia się

Dziecko:
• dostosowuje się do zasad zacho-

wania w grupie,

• akceptuje sytuację, w której

występują różnice potrzeb, zdań
lub celów,

• dyskutuje według zasad ustalo-

nych przez nauczyciela,

• dyskutuje z kolegą i dochodzi do

kompromisu,

• doświadcza samodzielnego

rozwiązywania sytuacji konﬂ ikto-
wych

Wartości

• przybliżanie świata warto-

ści: poznawanie literatury,
sztuki, muzyki, ukazujących
takie wartości, jak prawda,
piękno, odpowiedzialność,
tolerancja, szacunek, szczę-
ście, miłość, przyjaźń i inne,

Dziecko:
• rozpoznaje takie wartości, jak:

prawda, piękno, odpowiedzial-
ność, tolerancja, szacunek, szczę-
ście, miłość, przyjaźń i inne,

• dostrzega krzywdę innych,
• nie wyśmiewa i nie chwali się,

• ocenianie zachowań

bohaterów i dostrzeganie
krzywdy innych,

• uwrażliwianie na koniecz-

ność pomocy słabszym
i skrzywdzonym ludziom,
również zwierzętom,

• wdrażanie do przestrze-

gania norm opartych na
wartościach,

• akceptowanie praw i obo-

wiązków innych ludzi,

• podejmowanie decyzji

i uwrażliwianie na przyjmo-
wanie odpowiedzialności za
własne działania,

• wdrażanie do odpowiednie-

go korzystania z praw i wy-
konywania obowiązków;
uwrażliwianie do przekona-
nia o równości praw,

• wzmacnianie więzi z rodziną,

bliskimi, grupa przedszkolną

• pomaga słabszym i potrzebują-

cym pomocy,

• uczestniczy w tworzeniu i prze-

strzega norm współżycia opar-
tych na wartościach,

• akceptuje zasadę, że wszyscy

mają równe prawa i równe obo-
wiązki,

• dostrzega skutki okazywania war-

tości w relacjach ze sobą i innymi
ludźmi,

• formułuje ocenę zachowań wła-

snych i innych osób,

• dokonuje wyborów i przeżywa

pozytywne efekty własnych
działań

W trakcie wychowania przedszkolnego dziecko zmienia się nie tylko ﬁ zycz-

nie, lecz również psychicznie. Wzrasta zakres odbieranych bodźców, reakcje
stają się bardziej świadome i ukierunkowane, lepsza jest też orientacja dziec-
ka w otaczającej je rzeczywistości. Z czasem pojawiają się także wyższe formy
przystosowania do sytuacji i sprawniejsze działanie. U pięciolatka jednak ciągle
przeważają jeszcze czynności pobudzania nad hamowaniem. Dziecko w tym wie-
ku cechuje nie tylko znaczna pobudliwość, lecz także łatwe uleganie suges i,
zmienność emocjonalna, szybka męczliwość. Wszystkie powyższe cechy rozwoju
należy uwzględnić w momencie planowania działań pedagogicznych.

Dziecko pod koniec wieku przedszkolnego, jeżeli ma zostać dopuszczone do

świata pełnych kontaktów z ludźmi i przedmiotami, musi zwiększyć zakres kon-
troli nad własnymi procesami psychicznymi i działaniami

. Powinno być one doj-

rzałe w takim stopniu, by móc podporządkować swoje zachowanie dyscyplinie
szkolnej. Celem wychowania przedszkolnego nie jest jedynie wdrażanie do prze-
strzegania ustalonych granic i doprowadzenie do posiadania poczucia odpowie-

14 B. Smykowski, dz. cyt., s. 165−205.

dzialności za własne czyny i ponoszenia konsekwencji działań. Poza czynnościa-
mi pedagogicznymi zmierzającymi do zwiększenia przez dziecko zakresu kontroli
nad własnymi działaniami i towarzyszącymi im przeżyciami, ważne jest również
wdrażanie do wyrażania swoich stanów emocjonalnych i właściwego reagowa-
nie na emocje innych. Dziecko powinno nie tylko rozpoznawać i nazywać uczu-
cia, ale i potraﬁ ć opanować swoje negatywne emocje i adekwatnie do sytuacji
okazać pozytywne. Nie oznacza to jednak, że dziecku nie wolno się złościć. Jeśli
ma potrzebę wyrażenia swojego niezadowolenia, nie można mu tego zakazać,
a jedynie należy udzielić wsparcia w zakresie radzenia sobie z własną emocjonal-
nością w sytuacjach kontaktu z drugim człowiekiem, dostarczyć jasnych i uzasad-
nionych wzorów zachowań, czy to pochodzących z literatury, czy z najbliższego
otoczenia dziecka. Ważne jest również kojarzenie wzorów z przyjemnością, na-
gradzaniem akceptowanych społecznie zachowań.

Dla właściwego rozwoju emocjonalnego dziecka w wieku przedszkolnym naj-

większe znaczenie ma autentyczne zainteresowanie jego odczuciami i zaspo-
kajanie jego podstawowych potrzeb psychicznych: bezpieczeństwa, związku
i współdziałania z osobami bliskimi, miłości i stabilizacji uczuciowej oraz akcep-
tacji i uznania

. Pięcio-, sześciolatek ma problem z samooceną – szybko za-

pomina o porażkach i powtarza zadania, które ponownie kończą się niepo-
wodzeniem. Nie potraﬁ także stworzyć uogólnionego sądu na temat samego
siebie, gdyż samoocena związana jest z wyobrażeniami na swój temat, a nie
zaś faktami.

Dziecko zaczyna uczyć się siebie dopiero w kontakcie z drugim człowiekiem,

stopniowo nabywa świadomości swojej płci i przestaje być skoncentrowane
tylko na sobie. Wiek przedszkolny ujawnia u dziecka również potrzebę bycia
razem i daje możliwość odnalezienia własnego miejsca w społeczności. Dzięki
stopniowemu wycofywaniu się rodziców, powstają w tym okresie pierwsze
w pełni społeczne uczucia, sympa e i antypa e, lecz są one niestałe. Dziecko
jest zainteresowane swoimi kolegami, chętnie wspiera przyjaciół, potraﬁ od-
różnić działania wrogie od współpracy. Równie łatwo jak zawieranie przyjaźni,
przychodzi mu popadanie w konﬂ ikty, stąd konieczność uczenia właściwych spo-
sobów rozwiązywania problemów, uwrażliwiania na potrzebę kompromisu i ko-
nieczność wprowadzania i przestrzegania reguł współdziałania w grupie. Dzieci
szybko zapominają o istnieniu zasad i często trzeba im o nich przypominać. Jed-
nak z czasem zostają one nie tylko zaakceptowane, ale i w pełni przyswojone
dzięki coraz większemu skoncentrowaniu na tym, co społecznie wartościowe.

Należy wspomnieć jeszcze o tym, że dziecko najbardziej pragnie tego, cze-

15 Tamże.

go nie miało i jest to pragnienie niemal niemożliwe do opanowania. Ciekawią
go wszystkie rzeczy posiadane przez innych, gdyż własne nie są tak atrakcyjne.
Pragnienie to pobudza wyobraźnię i powoduje silne reakcje emocjonalne. Na-
uczyciel powinien wykorzystać tę właściwość rozwojową w trakcie procesu opa-
nowywania przez dziecko konkretnych umiejętności lub wiedzy – organizować
jak najwięcej sytuacji z wykorzystaniem przedmiotów lub zjawisk nowych, np.
prezentować sposoby odmierzania czasu za pomocą różnych urządzeń lub poka-
zywać dawne zabawki, prowadzić doświadczenia ﬁ zyczne i przyrodnicze, zorga-
nizować wycieczkę na komendę policji lub do straży pożarnej i pozwolić każdemu
z dzieci wsiąść do wozu lub potrzymać sikawkę.

Bardzo ważnym zagadnieniem jest również wprowadzanie dziecka w świat

wartości. Powinno ono nie tylko przyswoić sobie wiedzę o określonych warto-
ściach i normach, ale również przyjąć je jako kryterium postępowania. Dziecko
pod koniec okresu edukacji przedszkolnej jest gotowe do intuicyjnego rozumie-
nia zjawisk i obdarzenia szacunkiem nowych ludzi. Szacunek i przywiązanie do
rodziców i nauczycieli pozwalają zaakceptować zakaz myślenia o pewnych rze-
czach i zajmowania się nim. Dzięki nabywaniu różnych doświadczeń i poznawa-
niu rzeczywistości oraz wdrażaniu do przestrzegania zasad, dzieci uczą się tego,
co jest wartościowe. Zainteresowania przestają mieć charakter spontaniczny,
a w toku działań pedagogicznych, takich jak np. uczenie formułowania sądów
oceniających, zaczynają być skoncentrowane na tym, co społecznie wartościo-
we. Postępowanie zgodne z regułami przynosi korzyści, a dzięki poznaniu wielu
przykładów i rozwijaniu się umiejętności rozumienia związków przyczynowo-
-skutkowych, przestrzeganie zasad zyskuje sens.

EDUKACJA SPOŁECZNA I OTOCZENIE TECHNICZNE

Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów

z podstawy programowej:
1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z doro-

słymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadanio-
wych.

8. Wychowanie przez sztukę – muzyka i śpiew, pląsy i taniec.
9. Wychowanie przez sztukę: różne formy plastyczne.

10. Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, bu-

dzenie zainteresowań technicznych.

15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne.

Zakres treści

Treści edukacyjne

Zamierzone osiągnięcia dzieci

Moja rodzina

• podawanie swojego imienia

i nazwiska, podejmowanie
próby autoprezentacji,

• podawanie adresu zamiesz-

kania,

• kształtowanie umiejętności

opisywania przez dziecko
najbliższego środowiska,

• przedstawianie członków

najbliższej rodziny, określanie
powiązań między nimi,

• nazywanie zawodów wyko-

nywanych przez członków
najbliższej rodziny,

• określanie obowiązków

członków rodziny,

• uwrażliwianie na potrzebę

okazywania uczuć najbliż-
szym osobom,

• wzmacnianie więzi z rodziną,
• wypowiadanie się na temat

tradycji rodzinnych, zwycza-
jów związanych z obchodze-
niem świąt,

• kształtowanie świadomości

własnej roli społecznej w ro-
dzinie

Dziecko:
• przedstawia się imieniem i na-

zwiskiem,

• zna imiona i nazwiska najbliż-

szej rodziny,

• opisuje swój dom,
• zna własny adres,
• wskazuje, czym zajmują się

zawodowo najbliżsi członkowie
rodziny,

• określa stopień pokrewieństwa,
• opisuje, jak okazać miłość swo-

jej rodzinie,

• opisuje zwyczaje rodzinne

Moi koledzy,
moje
przedszkole

• gromadzenie informacji na

temat kolegów,

• poszanowanie własności

i wytworów pracy kolegów,

• akceptowanie odmienności

w wyglądzie i zachowaniu się
innych,

• kulturalne zwracanie się do

siebie,

• poznanie budynku przed-

szkolnego i ogródka przy
przedszkolu,

Dziecko:
• nazywa imionami swoich kole-

gów,

• zna urządzenia i pomieszczenia

przedszkolne, korzysta z nich
zgodnie z przeznaczeniem,

• przestrzega ustalonych norm

postępowania,

• samodzielnie wykonuje proste

czynności porządkowe

• uwrażliwianie na przestrze-

ganie określonych norm
zachowania,

• wdrażanie do konieczności

przestrzegania zasad zacho-
wania obowiązujących na
terenie przedszkola,

• uwrażliwianie na konieczność

zachowania porządku,

• pomaganie w organizowaniu

spotkań z okazji ważnych
wydarzeń w przedszkolu

Moja
miejscowość

• budzenie zainteresowania

swoją miejscowością,

• korzystanie z różnego rodzaju

map,

• poznanie dokładnej nazwy

miejscowości, rozpoznawanie
zapisu nazwy,

• poznawanie otoczenia

geograﬁ cznego najbliższej
okolicy,

• poznawanie zabytków naj-

bliższej okolicy,

• nazywanie typowych zawodów

wykonywanych przez osoby
pracujące w miejscowości oraz
największych zakładów,

• budowanie miasteczka z kloc-

ków ze zwróceniem uwagi na
przeznaczenie budynków

Dziecko:
• odszukuje swoją miejscowość

na konturowej mapie Polski,

• zna terminologię geograﬁ czną

dotyczącą miejsca zamieszka-
nia,

• rozpoznaje charakterystyczne

obiekty, w tym zabytki,

• podaje pełną nazwę miejsco-

wości,

• podaje wyjątkowe fakty hi-

storyczne dotyczące swojej
miejscowości,

• nazywa największe zakłady lub

typowe zajęcia mieszkańców

Mój region

• budzenie zainteresowania

regionem,

• kształtowanie patriotyzmu

lokalnego,

• poznanie dokładnej nazwy

regionu, rozpoznawanie zapi-
su tej nazwy,

• odnajdywanie regionu na

mapie konturowej,

Dziecko:
• podaje nazwę regionu,
• odszukuje region na konturo-

wej mapie Polski,

• opisuje typowe tradycje regio-

nu,

• dostrzega różnicę pomiędzy

współczesnym strojem uroczy-
stym a strojem regionalnym,

• określenie walorów geogra-

ﬁ cznych swojego regionu,

• poznawanie historii, legend,

zabytków, kultury regionu,

• odwiedzanie skansenów pro-

mujących folklor regionu,

• kształtowanie poszanowania

dla tradycji regionu i tradycji
innych miejsc

• rozpoznaje taniec regionalny,
• zna wybrane legendy regional-

ne,

• nazywa największe miasta

regionu,

• podaje istotne fakty historyczne

dotyczące regionu,

• identyﬁ kuje się z regionem

Moja ojczyzna

• budzenie zainteresowania

krajem ojczystym,

• nabywanie świadomości

narodowej,

• poznanie nazwy kraju, rozpo-

znawanie zapisu tej nazwy,

• rozpoznawanie symboli naro-

dowych,

• śpiewanie hymnu

narodowego,

• rozpoznawanie kształtu

granic ojczyzny na mapie
ﬁ zycznej Polski,

• określanie walorów geogra-

ﬁ cznych i przyrodniczych
swojej ojczyzny, nazwanie ich
nazwami własnymi,

• uwrażliwianie na konieczność

dbania o przyrodę,

• łączenie rysunków

z właściwymi krajobrazami,

• określanie najważniejszych

regionów i miast ojczyzny,

• uwrażliwianie na wartość

różnorodności,

• poznawanie legend pochodzą-

cych z różnych zakątków kraju,

• zapoznanie z historią pań-

stwa, kulturą, nauką i uwraż-
liwianie na poszanowanie
dóbr narodowych,

Dziecko:
• nazywa ojczyznę,
• rozpoznaje kształt mapy Polski,
• rozpoznaje i wyróżnia symbole

narodowe,

• nazywa stolicę, największą

rzekę, morze,

• dostrzega piękno polskiej przy-

rody i konieczność jej ochrony,

• nazywa wybrane regiony Polski,
• nazywa największe miasta

Polski,

• dostrzega piękno polskiej

sztuki,

• dostrzega dorobek polskiej

nauki, sportu, kultury

• interesowanie się wy-

darzeniami z życia kraju
i społeczeństwa,

• poznawanie sławnych Pola-

ków oraz dziedzin, w których
się wsławili

Otoczenie
techniczne
i społeczne

• poznawanie materiałów, ich

właściwości i rozróżnianie ich
między sobą,

• konstruowanie kompozycji

z różnorodnych materiałów,

• korzystanie z podstawowych

narzędzi,

• uwrażliwianie na bezpieczne

posługiwanie się narzędziami,

• poznawanie przykładów roz-

woju techniki na przestrzeni
lat i określanie wpływu roz-
woju na życie codzienne,

• obserwowanie, jakie zmia-

ny zachodzą w najbliższym
otoczeniu – dostrzeganie
tego, w jaki sposób działania
człowieka przyczyniają się do
ułatwiania życia codziennego,

• uczestniczenie w zabawach

pozwalających na obserwację
różnych zjawisk ﬁ zycznych,

• wymienianie nazw urządzeń

wykorzystywanych w gospo-
darstwie domowym i określa-
nie ich funkcji,

• aranżowanie wnętrz własno-

ręcznie zrobionych domów
dla lalek,

• poznawanie sposobów korzy-

stania z komputera,

• nazywanie zawodów wyko-

nywanych przez rodziców,
dorosłych znajomych oraz
innych ludzi,

Dziecko:
• rozróżnia niektóre materiały,
• określa funkcje podstawowych

narzędzi i używa ich,

• wskazuje przykłady rozwoju

techniki na przestrzeni historii,

• opisuje korzyści z rozwoju

techniki,

• montuje z gotowych elemen-

tów do majsterkowania i kon-
struowania,

• określa funkcje podstawowych

urządzeń domowych,

• opisuje rolę wybranych zawo-

dów,

• opisuje wybrane procesy tech-

nologiczne,

• opisuje funkcje podstawowych

instytucji,

• nazywa podstawowe środki ko-

munikacji, rozpoznaje i nazywa
podstawowe maszyny rolnicze
i wskazuje ich rolę oraz funkcje,

• orientuje się w podstawowych

zasadach ruchu drogowego

• nazywanie czynności, jakie

wykonują osoby pracujące
w danym zawodzie,

• naśladowanie osób wykonu-

jących dany zawód,

• rozpoznawanie różnych po-

jazdów, w tym specjalistycz-
nych,

• poznawanie zasad ruchu

drogowego

Wybrane kraje
europejskie

• poznawanie państw należą-

cych do Unii Europejskiej,

• umieszczanie Polski na mapie

Europy, określanie przynależ-
ności Polski do Unii Europej-
skiej,

• rozróżnianie ﬂ ag krajów

europejskich i wyróżnianie na
ich tle ﬂ agi Polski,

• dostrzeganie odmienności ję-

zyków w różnych krajach oraz
różnic kulturowych między
nimi,

• interesowanie się życiem lu-

dzi w innych krajach i obsza-
rach geograﬁ cznych,

• przeglądanie albumów, folde-

rów i wskazywanie charakte-
rystycznych budowli, potraw,
symboli różnych krajów,

• poznawanie zabaw dzieci

z różnych stron świata i wyko-
rzystanie ich w przedszkolu,

• poznawanie postaci pocho-

dzących z różnych krajów
Europy

Dziecko:
• zna kilka wybranych krajów

europejskich,

• dostrzega różnicę pomiędzy

ﬂ agą polską a ﬂ agami innych
krajów,

• dostrzega odmienność języków

w różnych krajach,

• orientuje się, że Polska należy

do Unii Europejskiej,

• wskazuje położenie Polski na

mapie Europy,

• rozpoznaje charakterystyczne

budowle lub obiekty, potrawy,
zabawy z wybranych krajów,

• kojarzy znane postaci z krajami

europejskimi

Edukacja społeczna to budowanie poczucia więzi z innymi osobami i współ-

uczestnictwo w społeczności bliższej i dalszej. Dziecko buduje poczucie tożsamo-
ści podczas interakcji z rówieśnikami i dorosłymi, o czym była już mowa podczas
omawiania poprzedniego obszaru edukacyjnego, zaś z rozwojem w tej sferze

wiąże się również kształtowanie poczucia identyﬁ kacji z miejscem zamieszka-
nia i ojczyzną.

Budzenie zainteresowanie krajem ojczystym powinno jak najczęściej doko-

nywać się w bezpośrednim zetknięciu z kulturą, sztuką, przyrodą. Możliwe jest
to nie tylko dzięki uczestniczeniu w wycieczkach w obrębie regionu. Większość
dzieci ma bardzo bogate doświadczenia zdobyte podczas licznych podróży z ro-
dzicami. Należy więc zachęcać je do wypowiadania się na temat odwiedzonych
miejsc, przynoszenia pamiątek nabytych w różnych zakątkach kraju i za granicą.

Budowanie tożsamości z regionem i krajem to nie tylko obserwowanie zja-

wisk, ale i czynne uczestniczenie w nich. Nauka ludowych tańców, wyrabianie
rękodzieła, nauka tradycyjnych pieśni, a także poznawanie i pielęgnowanie zwy-
czajów i tradycji są elementami niezbędnymi dla poznania i docenienia wartości,
jaką jest zakorzenienie w kulturze danego kraju. Poznawanie folkloru ma ważny
wpływ na budzenie świadomości narodowej.

Otoczenie dziecka to nie tylko najbliższe osoby, ale również całe społeczeństwo

i środowisko techniczne. Pięcio- i sześciolatki przejawiają ogromne zainteresowa-
nie zawodami swoich rodziców. Często padają z ich ust sformułowania typu: „jak
dorosnę, zostanę informatykiem, jak tata”, „będę leczyła zwierzątka, jak mama”.
Rodzice, dziadkowie i nauczyciele są w tym okresie autorytetami, a dzieciom
ogromną przyjemność sprawia naśladowanie ich, odwiedzanie w miejscu pracy
i „pomaganie” w niektórych zawodowych czynnościach. Zarówno w przedszko-
lu, jak i w wyniku interakcji z innymi ludźmi poza nim, poznają także inne zajęcia,
chętnie wchodzą w role osoby wykonującej dany zawód, są w stanie wskazać
jego użyteczność. Interesują je także wszelkie urządzenia i maszyny, zarówno
znajdujące się w zakładach pracy rodziców, jak i sprzęty domowe.

Dzieci chętnie dzielą się swoimi przeżyciami, ochoczo uczestniczą też we

wszystkich zajęciach, dzięki którym mogą zaspokoić potrzebę ruchu i kreatyw-
ności. Różni je tylko czas koncentracji uwagi, ilość spostrzeżonych szczegółów,
poprawność językowa wypowiadanych zdań. Należy pielęgnować tę różnorod-
ność, gdyż buduje ona nie tylko tożsamość, ale i wpływa na uczenie się dzieci
od siebie nawzajem, rozwija potrzebę rywalizacji, ułatwia nabywanie nowych
umiejętności.

EDUKACJA JĘZYKOWA

Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów

z podstawy programowej:
3. Wspomaganie rozwoju mowy dzieci.

14. Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania.

Zakres treści

Treści edukacyjne

Zamierzone osiągnięcia dzieci

Poprawność
artykulacyjna

• rozpoznawanie i powtarzanie

dźwięków,

• artykułowanie głosek, wy-

razów zdań adekwatnie do
normy rozwojowej dla wieku
dziecka,

• wykonywanie ćwiczeń odde-

chowych i artykulacyjnych
(dmuchanie, chuchanie, wą-
chanie, zasysanie powietrza,
kląskanie, lizanie itd.),

• wykonywanie ćwiczeń utrwa-

lających prawidłową wymowę
poszczególnych głosek,

• ćwiczenia w zakresie

aktywnego słuchania
i rozumienia poleceń,

• ćwiczenia emisji głosu,
• naśladowanie głosem pracy

danego urządzenia, odgłosów
zwierzęcia i natury

Dziecko:
• różnicuje i powtarza dźwięki,
• wybiera odpowiedni obrazek

lub wykonuje polecenie odpo-
wiednio do usłyszanej wypo-
wiedzi,

• poprawnie artykułuje głoski,

wyrazy i zdania,

• wykonuje ćwiczenia narządów

mowy

Techniki
żywego słowa

• ćwiczenie operowania

natężeniem głosu,

• naśladowanie odgłosów z oto-

czenia,

• ćwiczenie oddechu, mówienie

słów, zdań, tekstów na jednym
wydechu,

• ćwiczenie różnicowania

tempa wypowiedzi,

• ćwiczenie różnicowania

emocji przekazywanych
werbalnie

Dziecko:
• operuje natężeniem głosu,
• stosuje onomatopeje,
• prawidłowo gospodaruje odde-

chem podczas wypowiedzi,

• stosuje różne tempo wypowie-

dzi,

• przekazuje głosem emocje

Poprawność
gramatyczna

• prowokowanie dzieci do

wypowiadania się na różne
tematy całymi zdaniami,

• ćwiczenia w poprawnym

konstruowaniu wypowiedzi,

Dziecko:
• wypowiada nazwy z najbliższe-

go otoczenia,

• opisuje obrazki (przedmioty,

osoby),

• układanie wypowiedzi do

ilustracji,

• układanie opowiadań i bajek,
• określanie przyczyn i na-

stępstw na podstawie history-
jek obrazkowych lub przeka-
zów ustnych,

• określanie zmian, które zaszły,
• stosowanie w wypowiedziach

prawidłowych form ﬂ ek-
syjnych odmiennych części
mowy,

• stosowanie form czasów

teraźniejszego, przeszłego
i przyszłego, stosowanie trybu
rozkazującego,

• stosowanie liczebników,
• rozumienie znaczenia zaim-

ków osobowych,

• stosowanie przysłówków

i nieodmiennych części mowy,

• prowokowanie dzieci do zada-

wania pytań i formułowania
przeczeń,

• doskonalenie umiejętności

zadawania pytań,

• wdrażanie do odpowiadania

na pytania

• opisuje swoją działalność,
• używa odmiennych części

mowy: rzeczowników, przymiot-
ników, zaimków, czasowników,
liczebników porządkowych
i wyrazów szeregujących,

• używa nieodmiennych części

mowy: przyimków, spójników,
przysłówków, partykuł

Zasób
słownictwa

• nazywanie przedmiotów z naj-

bliższego otoczenia, zwierząt,
owoców i warzyw, podsta-
wowych środków lokomocji,
kolorów i kształtów, spoty-
kanych w otoczeniu maszyn
i urządzeń, różnych materia-
łów, zawodów, podstawowych
czynności ludzi i zwierząt,

• stosowanie określeń opisują-

cych właściwości oraz cechy
ludzi, przedmiotów i zjawisk at-
mosferycznych i przyrodniczych,

Dziecko:
• nazywa przedmioty z najbliższe-

go otoczenia,

• nazywa podstawowe czynności

ludzi i zwierząt,

• nazywa zwierzęta, owoce

i warzywa, podstawowe środ-
ki lokomocji, kolory i kształty,
spotykane w otoczeniu maszyny
i urządzenia, różne materiały,
zawody,

• określanie stanów emocjonal-

nych,

• kończenie zdań rozpoczętych

przez nauczyciela,

• odgadywanie zagadek,
• wyszukiwanie określeń do

porównywania,

• stosowanie sformułowań

określających kolejność czyn-
ności,

• podawanie przykładów anto-

nimów, homonimów, zdrob-
nień i zgrubień,

• wdrażanie do uzasadniania

swojej opinii,

• wyrabianie umiejętności deﬁ -

niowania cech przedmiotów,
ludzi, zwierząt itd.,

• wzbogacanie słownictwa

przez konstruowanie łańcusz-
ków skojarzeń

• stosuje określenia opisujące

właściwości oraz cechy ludzi,
przedmiotów i zjawisk atmosfe-
rycznych i przyrodniczych,

• stosuje podstawowe określenia

dotyczące sposobu (jak?), miej-
sca (gdzie?) i czasu (kiedy?)

Przygotowa-
nie do czyta-
nia, czytanie

• budzenie zainteresowania

książką,

• tworzenie biblioteczki przed-

szkolnej,

• przeglądanie przedszkolnych

książeczek, oswajanie się ze
słowem pisanym,

• słuchanie tekstów czytanych

przez nauczyciela i omawianie
ich,

• inscenizowanie utworów

literackich,

• dokonywanie analizy i syntezy

słuchowej wyrazów,

• wyklaskiwanie sylab,
• dzielenie nazw na głoski,
• liczenie głosek,
• wysłuchiwanie głosek w na-

głosie, śródgłosie i wygłosie,

Dziecko:
• korzysta z kącika książki zgodnie

z zainteresowaniami,

• ogląda obrazki, zwraca uwagę

na to, co przedstawiają,

• korzysta ze źródeł informacji

z pomocą nauczyciela,

• słucha np. opowiadań, baśni

i rozmawia o nich,

• odróżnia pojęcia: głoska, litera,

sylaba, zdanie,

• dokonuje analizy i syntezy

słuchowej wyrazów o pisowni
zgodnej z fonetyką,

• rozpoznaje i nazywa litery,
• czyta wyrazy oraz proste zdania,
• przyporządkowuje wyrazy i zda-

nia do obrazków,

• samodzielnie poszukuje infor-

macji w książkach

• określanie miejsca danej gło-

ski w nazwie,

• tworzenie słów z połączenia

głosek i sylab,

• poznawanie zapisu swojego

imienia,

• manipulowanie klockami

z literami,

• poznawanie kształtu poszcze-

gólnych liter i odpowiadają-
cych im dźwięków,

• czytanie poznanych liter,
• odszukiwanie poznanych liter

w wyrazach,

• czytanie sylab i łączenie ich,
• rozwiązywanie rebusów,
• etykietowanie przedmiotów

znajdujących się w sali przed-
szkolnej,

• czytanie całościowe wyrazów,

zdań,

• układanie wyrazów z rozsy-

panki literowej,

• czytanie tekstów obrazkowo-

-wyrazowych,

• głośne czytanie przez chętne

dziecko

Przygotowa-
nie do pisania

• rozwijanie sprawności moto-

rycznej rąk i drobnych mięśni
dłoni,

• kształtowanie płynności

ruchów,

• budzenie zainteresowania

słowem drukowanym,

• naśladowanie ruchów osoby

piszącej,

• posługiwanie się przyborami

do rysowania, malowania,
pisania,

• zabawy dłońmi,

Dziecko:
• rozpoznaje umowne znaczenie

prostych znaków, różnicuje ich
kształt i wielkość,

• przetwarza znaki graﬁ czne na

znaki ruchowe i odwrotnie,

• rysuje, maluje, koloruje, mode-

luje z mas, wydziera,

• kreśli różne formy w powietrzu

lub na dużej płaszczyźnie,

• układa i odtwarza rytmy,
• poprawnie trzyma przybory do

pisania,

• kreślenie wzorów w powie-

trzu,

• kształtowanie sprawności rąk

przez rysowanie, malowanie,
wydzieranie, lepienie, wycina-
nie itp.,

• rysowanie ﬁ gur, symboli itp.,
• odtwarzanie ﬁ gur i symboli

z pamięci,

• rysowanie po śladzie,
• rysowanie szlaczków literopo-

dobnych,

• kalkowanie rysunków,
• wypełnianie rysunków według

wzoru,

• rysowanie za pomocą szablo-

nów,

• rysowanie według wzoru,
• wyróżnianie ﬁ gury z tła,
• rysowanie bez odrywania ręki

od kartki,

• rysowanie oburącz w powie-

trzu i na kartce,

• określanie położenia w prze-

strzeni,

• określanie kierunku pisania,
• określanie znaczenia umiejęt-

ności pisania,

• zapoznanie z kształtem liter

pisanych,

• zapoznanie ze sposobem

łączenia liter,

• rozwijanie umiejętności

poprawnego pisania liter,
wyrazów, zdań,

• podpisywanie się własnym

imieniem,

• tworzenie wyrazu według

szyfru

• rysuje szlaczki cieniowane, gru-

bą i cienką linią,

• łączy punkty linią od lewej do

prawej,

• orientuje się w przestrzeni, na

kartce papieru (góra, dół, lewa,
prawa strona)

• tworzy znaki graﬁ czne wyrażają-

ce określone treści,

• rysuje oburącz i po śladzie,
• kreśli znaki literopodobne,
• odwzorowuje kształty i znaki,

także w liniaturze i na kratce,

• pisze po śladzie,
• podejmuje próby pisania liter

w liniaturze

W trakcie procesu kształtowania gotowości do nauki czytania i pisania nie-

zbędna jest dobrze wykształcona percepcja wzrokowa i słuchowa, której rozwój
został omówiony wraz z innymi procesami poznawczymi, a także poprawność
artykulacyjna i językowa. Dziecko, które przygotowuje się do nauki czytania
i pisania, powinno nabywać, a następnie doskonalić umiejętność dokonywania
analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej niezbędnych do różnicowania znaków,
dźwięków oraz odtwarzania ich.

Głoski i litery towarzyszą dziecku od momentu narodzin. Obserwuje ono czy-

tających rodziców, otrzymuje książeczki i coraz częściej pyta: „A co to za literka?
A to?”. Z wiekiem zwiększa się sprawność aparatu słuchowego i artykulacyjnego,
dziecko jest w stanie różnicować i wypowiadać głoski coraz bardziej precyzyjne
i wymagające dobrej koordynacji narządów mowy. Pięciolatek powinien mieć
już opanowaną większość głosek, w tym szereg ciszący [ś, ź, ć, dź] i syczący [s,
z, c, dz]. Powoli powinien zaczynać realizować także szereg szumiący [š, ž, č,

Do końca piątego roku życia głoska [r] może być zastępowana głoską [l]. Dziecko
ma czas na naukę prawidłowej realizacji [r] do końca szóstego roku życia. Na-
leży zadbać o jak najczęstsze włączanie w tok działań pedagogicznych ćwiczeń
usprawniających aparat mowy i słuchu. Dobrze rozwinięty słuch fonematyczny
i poprawność artykulacyjna są pierwszym krokiem w kształtowaniu gotowości
do nauki czytania i pisania.

Dziecko w wieku przedszkolnym ma ogromną potrzebę zwrócenia na siebie

uwagi innych. W młodszych latach uczy się, że nie należy tego robić za pomo-
cą krzyku czy prowokowania ﬁ zycznego kontaktu z drugą osobą. Jako pięcio-,
sześciolatek stara się zwrócić uwagę interesującymi jego zdaniem opowieściami
z własnego życia. Takie spontaniczne wypowiedzi są świetną okazją nie tylko do
diagnozy mowy pod względem artykulacyjnym, ale i oceny sprawności języko-
wych dziecka: poprawności gramatycznej i zasobu słownictwa. Warto rozma-
wiać z dziećmi, prowokować je do opowiadania i zwracać uwagę na składnię
i ﬂ eksję ich wypowiedzi. Podczas luźnej pogawędki nauczyciel ma szanse nie
tylko zbadać poziom umiejętności językowych, ale i wzbogacić słownik dziecka
o nowe pojęcia.

Jak zostało już nieraz wspomniane, praca umysłowa dziecka w wieku pię-

ciu i sześciu lat opiera się na wyobrażeniach przedoperacyjnych; w jego umyśle
kształtują się symbole przedmiotów i zjawisk, a materiałem myślenia są wciąż
konkretne wyobrażenia. Brak jest w pełni opanowanych operacji abstrahowania
i uogólniania, a zasób pojęć o świecie dotyczy wciąż jeszcze wiedzy potocznej.
Wraz z wiekiem w coraz większym stopniu w myślenie dziecka włącza się mowa,
a nabywanie nowego słownictwa powoduje szybkie wzbogacanie się zasobu

pojęć. Za pomocą nazwy dziecko utrwala treść doświadczenia, zaczyna myśleć
o różnych rzeczach i zjawiskach słowami i zdaniami, a właściwość ta prowadzi do
rozwinięcia potrzeby pisania i czytania jako środków wyjaśniania pojęć.

W związku z rozwojem myślenia symbolicznego dziecko zaczyna przyswajać

sobie znaki i rozumieć znaczenie wyrazów jako graﬁ cznych odpowiedników słów.
Nabywa orientacji w przestrzeni, co umożliwia rozpoznawanie i odtwarzanie kie-
runków, położenia i proporcji odwzorowywania form graﬁ cznych. Duży udział ma
w tym procesie doskonalenie się percepcji wzrokowej, możliwość kontrolowania
wzrokiem własnych ruchów i umiejętności wyróżniania cech charakterystycznych.

Dojrzałość do nauki czytania i pisania nie jest jedynie kwes ą rozwoju, ale

w dużej mierze zależy także od pomocy dorosłych w zakresie rozwijania funkcji
biorących udział w czynności czytania. Składają się na nią aspekty:
• psychomotoryczny – umiejętność rozpoznawania i kojarzenia znaków,
• leksykalno-pojęciowy – językowe ujmowanie doświadczeń,
• emocjonalno-motywacyjny – zainteresowanie umiejętnościami czytania i pi-

sania oraz potrzeba kontaktu z innymi ludźmi

Treści programu nauczania poruszają każdy z tych aspektów i włączają kształ-

towanie gotowości dziecka do nauki czytania i pisania w tok codziennych działań
pedagogicznych.

EDUKACJA PRZYRODNICZA I EKOLOGICZNA

Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów

z podstawy programowej:

11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unika-

niu zagrożeń.

12. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt.

Zakres treści

Treści edukacyjne

Zamierzone osiągnięcia dzieci

Różnorod-
ność w świe-
cie przyrody

• budzenie zainteresowania

przyrodą poprzez wycieczki,
spacery, książki przyrodnicze,

• oglądanie i poprawne nazywa-

nie roślin i zwierząt,

Dziecko:
• obserwuje walory estetyczne

przyrody,

• korzysta z wszystkich zmysłów

podczas poznawania środowisk
przyrodniczych,

16 A. Kaczmarczyk, Dojrzałość szkolna dzieci i metody prowadzące do jej osiągnięcia [w:] Wybrane za-

gadnienia z pedagogiki przedszkolnej, pod red. E. Zyzik, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-
-Przyrodniczego J. Kochanowskiego, Kielce 2009, s. 131−160.

• poznawanie budowy ciała

zwierząt, trybu życia, różno-
rodności kolorów i kształtów,

• poznawanie najbliższego

otoczenia podczas wycieczek
krajoznawczo-turystycznych,

• obserwowanie zjawisk atmos-

ferycznych,

• przygotowywanie kalendarza

pogodowego,

• oglądanie albumów przyrod-

niczych,

• interesowanie się otaczającą

dziecko przyrodą,

• prowadzenie obserwacji zwie-

rząt i roślin podczas zmieniają-
cych się pór roku,

• porównywanie zebranych

okazów przyrodniczych,

• dostrzeganie cech istotnych

w świecie roślin i zwierząt,

• wzbogacanie wiadomości na

temat roślin i zwierząt dzięki
albumom przyrodniczym, cza-
sopismom, Internetowi,

• poznawanie domów zwierząt

• dostrzega różnorodność

w świecie przyrody,

• dostrzega różnorodność obiek-

tów i krajobrazów oraz ich
walory estetyczne

Zależności
w świecie
przyrody

• wdrażanie do dostrzegania

związków przyczynowo-skut-
kowych,

• określanie cech danej pory

roku,

• dostrzeganie w przyrodzie zna-

ków zmieniających się pór roku,

• porównywanie cech pór roku

i określanie przyczyn zmian,

• zwrócenie uwagi na barwy

danej pory roku,

• nazywanie zjawisk atmosfe-

rycznych,

• prowadzenie kalendarza pogo-

dowego,

Dziecko:
• dostrzega i nazywa zjawiska

atmosferyczne związane z okre-
śloną porą roku,

• wskazuje zagrożenia związane

z niebezpiecznymi zjawiskami
atmosferycznymi,

• rozpoznaje wybrane ekosyste-

my,

• przyporządkowuje poszczególne

elementy przyrody ożywionej
do konkretnych ekosystemów,

• dostrzega wzajemne, przy-

czynowo-skutkowe zależności
w środowisku,

• wdrażanie do ubierania się

dostosowanego do pogody,

• dostrzeganie wpływu pogody

na zachowanie zwierząt,

• podejmowanie prób wyjaśnia-

nia wybranych zjawisk zacho-
dzących w przyrodzie,

• uwrażliwianie na zagrożenia

płynące z niebezpiecznych
zjawisk atmosferycznych,

• zapoznanie ze środowiskiem

przyrodniczym danego
miejsca, np. parku, poznanie
przedstawicieli roślin i zwie-
rząt, określanie zmian w przy-
rodzie, na które ma wpływ
pora roku,

• obserwacja przyrody w lesie

lub na łące,

• zapoznanie z konkretnym

gatunkiem zwierząt lub roślin
przez określenie cech charak-
terystycznych, przystosowania
do życia w danym środowisku,

• określenie warunków nie-

zbędnych do życia wszystkim
organizmom,

• uwrażliwienie na niebezpie-

czeństwa płynące z niszczącej
siły przyrody,

• obserwowanie przystosowa-

nia roślin i zwierząt do życia
w określonym środowisku,

• wdrażanie do systematycznej

obserwacji przyrody

• dostrzega niszczącą siłę przyro-

dy,

• dostrzega przystosowanie roślin

i zwierząt do życia w określo-
nym środowisku,

• określa warunki niezbędne do

życia wszystkim organizmom

Zasoby
przyrody
nieożywionej

• zapoznanie się ze zjawiskiem

krążenia wody w przyrodzie,

• badanie stanów skupienia

wody,

• badanie właściwości śniegu,

Dziecko:
• nazywa element przyrody nie-

ożywionej,

• bada i opisuje wybrane właści-

wości gleby, wody, powietrza,

• uczestniczenie w zabawach

badawczych dotyczących przy-
rody nieożywionej,

• poznawanie właściwości wy-

branych minerałów,

• dostrzeganie naturalnych źró-

deł światła,

• poznawanie znaczenia wody

i światła,

• rozumienie znaczenia wody

i światła dla istot żywych,

• poznawanie właściwości ma-

gnesu podczas zabawy,

• poznanie sposobów ogrzewa-

nia mieszkań

• rozpoznaje wybrane bogactwa

naturalne, bada i opisuje ich
właściwości

• opisuje sposoby wykorzystania

zasobów przyrody nieożywionej
przez człowieka

Relacje: czło-
wiek – przy-
roda

• prowadzenie hodowli wybra-

nej rośliny i zwierzątka,

• poznawanie współzależności

człowieka i środowiska,

• wielozmysłowe poznawanie

owoców i warzyw,

• rozpoznawanie i nazywanie

jadalnych części roślin,

• opisywanie poznanych warzyw

i owoców,

• wykonywanie sałatki owoco-

wej lub warzywnej,

• określanie zmian zachodzą-

cych w roślinach z uwzględnie-
niem pór roku,

• poznawanie cykli rozwojo-

wych zwierząt,

• uwrażliwianie na dostrzeganie

potrzeb zwierząt,

• opiekowanie się roślinami,
• prowadzenie kalendarza po-

godowego i próba dokonania
prognozy pogody na kolejny
dzień,

• wcielanie się w role prezente-

ra pogody,

Dziecko:
• uczestniczy w prowadzeniu

prostych hodowli,

• nazywa części rośliny,
• opisuje cykl rozwojowy wybra-

nych roślin,

• prowadzi proste prace pielęgna-

cyjne podczas hodowli roślin
i zwierząt,

• nazywa narzędzia i maszyny

stosowane przez człowieka
w kontaktach z przyrodą,

• uzasadnia konieczność prze-

widywania pogody, wyjaśnia
pojęcie „prognoza”,

• wyjaśnia znaczenie przyrody dla

człowieka

• wskazuje wpływ działalności

człowieka na przyrodę

• poznawanie znaczenia przyro-

dy dla człowieka,

• zakupienie warzyw i owoców

na straganie,

• poszukiwanie materiału przy-

rodniczego do wykonywania
prac plastycznych,

• przestrzeganie zasad dotyczą-

cych porządku i szanowania
zieleni w najbliższym otocze-
niu,

• uświadamianie zagrożenia śro-

dowiska naturalnego ze strony
człowieka,

• rozumienie potrzeby uprawia-

nia roślin przez człowieka

Ochrona
środowiska

• wyjaśnianie potrzeby do-

karmiania ptaków i innych
zwierząt,

• planowanie pomocy dla zwie-

rząt,

• poznanie podstawowego

pokarmu dla zwierząt, dobie-
ranie zwierząt do miejsca spo-
żywania przez nie pokarmu,

• budowanie karmnika dla pta-

ków, umieszczanie go w odpo-
wiednim miejscu,

• wdrażanie do nawyku segre-

gowania odpadów,

• wspólne sprzątanie sali

przedszkolnej i przedszkolnego
ogródka,

• wyjaśnianie konieczności

oszczędzania zasobów przy-
rody,

• wykonywanie prac przestrzen-

nych z zebranych odpadów,

• poznanie sposobów ogrzewa-

nia mieszkań

Dziecko:
• uczestniczy w dokarmianiu

ptaków zimą,

• uczestniczy w opiece nad zwie-

rzętami i roślinami,

• uczestniczy w utrzymywaniu

porządku w otoczeniu przed-
szkola, na osiedlu

• uzasadnia konieczność oszczę-

dzania zasobów przyrody i pro-
duktów naturalnego pochodze-
nia,

• wyjaśnia pojęcie „segregacja

odpadów”, wskazuje sposoby
zmniejszenia ich ilości,

• dokonuje wyborów i podejmuje

decyzje dotyczące środowiska
w codziennym życiu

Kosmos

• uczestniczenie w zabawach

z wykorzystaniem globusa,

• odkrywanie istnienia innych

planet oraz gwiazd,

• poznawanie zawodów związa-

nych z Kosmosem

• Dziecko:
• wyjaśnia, co to znaczy, że Zie-

mia jest planetą życia,

• zwraca uwagę na istnienie

innych planet,

• dostrzega rolę człowieka w po-

znawaniu Kosmosu

Treści dotyczące edukacji przyrodniczej i ekologicznej są obszarem zdecydo-

wanie najbliższym dziecku. Od najmłodszych lat uczy się ono wiedzy o świecie
przyrody, który dostarcza mu pozytywnych emocji, wzbudza zainteresowanie
i wciąż zaskakuje. Zaczynając od poznawania zwierząt domowych, naśladowania
ich głosów i zachowania, przez hodowanie własnego pupila (również zwierzątek
przedszkolnych), dziecko uczy się odpowiedzialności za świat przyrody. Podczas
spacerów ma bezpośredni kontakt z roślinami, często włączane jest w przygoto-
wywanie posiłków i ma możliwość poznania owoców i warzyw przeznaczonych
do spożycia – oceny ich smaku, zapachu, koloru i kształtu. Żywo interesuje się
zjawiskami atmosferycznymi; bawi się na śniegu, ogląda niebo, opala się i chodzi
po kałużach. Z czasem zaczyna dostrzegać związki łączące człowieka z przyrodą
i w wieku sześciu lat jest już w stanie nadać zależnościom sens.

Treści nauczania z zakresu edukacji przyrodniczej i ekologicznej pozwalają

dziecku na zdobycie elementarnej wiedzy na temat różnorodności, a także dają
możliwość zauważenia i zrozumienia cech wspólnych wszystkich istot żywych –
potrzeby pokarmu, wzrostu, rozwoju. Poznawanie przyrody umożliwia nie tylko
wzbogacanie zasobu wiadomości na jej temat, ale i przeżywanie emocji zwią-
zanych np. z narodzinami zwierzątka czy wykiełkowaniem roślinki z ziarenka.
Opieka nad żywymi istotami kształtuje takie cechy charakteru, jak odpowiedzial-
ność i sumienność, a możliwość dania życia nowemu istnieniu lub zapewnienie
opieki wzmacnia w dziecku poczucie własnej wartości.

Rolą nauczyciela jest bazowanie na różnorodnych doświadczeniach dzieci

w zakresie kontaktu z przyrodą ożywioną i nieożywioną i organizowanie sytuacji
dydaktycznych, podczas których będą one mogły poznawać naturę w bezpo-
średnim kontakcie z nią, zachowując przy tym postawy proekologiczne. Troska
o przyrodę nie jest tematem obcym, coraz większa świadomość ekologiczna do-
rosłych wpływa na nastawienie dzieci, a niezmierna ciekawość w stosunku do
natury sprzyja utrwalaniu pozytywnej postawy w tym zakresie.

EDUKACJA MATEMATYCZNA

Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów

z podstawy programowej:
4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w po-

znawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia.

13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną.

Zakres treści

Treści edukacyjne

Zamierzone osiągnięcia dzieci

Orientacja
przestrzenna

• nazywanie części ciała,
• posługiwanie się określenia-

mi dotyczącymi kierunków
w przestrzeni,

• wprowadzenie i utrwalanie

pojęć lewa, prawa,

• określanie kierunków w prze-

strzeni względem osi ciała,

• określanie położenia przed-

miotów w sali,

• określanie położenia przed-

miotów względem siebie
w przestrzeni,

• poznawanie schematu ciała

drugiej osoby,

• wprowadzenie kierunków

w przestrzeni od przedmiotów
i osi ciała drugiej osoby,

• ćwiczenia na orientację na

kartce papieru,

• wykorzystanie orientacji

w przestrzeni w grach i zaba-
wach ruchowych,

• porównywanie wielkości

przedmiotów

Dziecko:
• orientuje się w schemacie ciała,

nazywa poszczególne części,

• określa i porównuje wielkości,
• określa położenie przedmiotów

w przestrzeni,

• orientuje się w kierunkach,
• ustala, co widzi druga osoba,

porównuje to z własnym punk-
tem widzenia,

• orientuje się na kartce papieru

Rytmy

• wystukiwanie, wyklaskiwanie

podanych rytmów,

• odtwarzanie rytmu przedsta-

wionego w sposób graﬁ czny,

• wyklaskiwanie rytmów zna-

nych piosenek,

Dziecko:
• dostrzega powtarzające się ele-

menty i rytmicznie układa szere-
gi według podanego wzoru,

• słucha i powtarza rytmy za po-

mocą symboli,

• rysowanie szlaczków w rytm

uderzeń,

• tworzenie układów rytmicz-

nych i ich odtwarzanie,

• rozumienie rytmicznej organi-

zacji czasu,

• dostrzeganie upływu czasu,
• tworzenie kalendarza,
• utrwalanie nazw pór dnia, dni

tygodnia, miesięcy, pór roku,

• posługiwanie się określeniami

czasu,

• tworzenie szeregów, uzupeł-

nianie brakujących elemen-
tów,

• tworzenie kompozycji rytmicz-

nych z użyciem stempli

• odtwarza rytm w ruchach i ge-

stach,

• dostrzega przemienność rytmu

dnia i nocy, dni tygodnia, pór
roku, miesięcy, układa graﬁ czne
kalendarze,

• dostrzega upływ czasu

Liczenie

• budowanie zainteresowania

umiejętnością liczenia,

• liczenie obiektów widocznych

i niewidocznych, określanie
ich liczby,

• liczenie na zbiorach zastęp-

czych,

• przeliczanie przedmiotów

z otoczenia dziecka,

• posługiwanie się liczbami

w aspektach kardynalnym
i porządkowym,

• poznawanie cyfr w zakresie

0−10,

• tworzenie zbiorów i klasyﬁ ko-

wanie,

• porównywanie liczebności,
• określanie relacji między zbio-

rami przedmiotów,

• tworzenie zbiorów o określo-

nej liczbie elementów,

• porównywanie liczebności

zbiorów, określanie, czego jest
więcej, a czego mniej,

Dziecko:
• wyodrębnia obiekty do liczenia,

szacuje,

• liczy wyodrębnione przedmioty

z zastosowaniem liczebników
w zakresie dostępnym dziec-
ku, dostrzega rolę ostatniego
liczebnika oznaczającego liczbę
policzonych przedmiotów,

• uświadamia sobie, że ilość nie

zależy od sposobu liczenia,

• liczy obiekty znikające,
• liczy obiekty i pokazuje na zbio-

rach zastępczych,

• kojarzy liczbę wyrażoną za

pomocą liczebnika, np. siedem
z odpowiednią cyfrą 7,

• liczy od dowolnego miejsca (4,

5, 6…) i na wspak (8, 7, 6…),

• pokazuje na palcach: pięć, dzie-

sięć i liczy po pięć: pięć, dziesięć

• powiększanie liczebności

w zbiorach,

• dobieranie elementów we-

dług wskazówek nauczyciela,

• układanie kostek domina we-

dług polecenia nauczyciela,

• liczenie na obiektach z dowol-

nego miejsca i na wspak

Dodawanie
i odejmowa-
nie, rozdzie-
lanie

• dodawanie i odejmowanie

w zakresie 10 na obiektach,

• łączenie przedmiotów w pary,
• dzielenie po równo,
• porównywanie ilościowe,
• powiększanie, pomniejszanie

zbiorów o określoną liczbę
elementów,

• odtwarzanie liczby elementów

zbioru,

• porządkowanie zbiorów we-

dług ich liczebności,

• zapisywanie działań,
• rozwiązywanie prostych zadań

tekstowych o treści bliskiej
dziecku,

• układanie zadań tekstowych

przez dziecko,

• dodawanie i odejmowanie

w pamięci,

• stosowanie obliczeń mate-

matycznych w oparciu o tekst
literacki

Dziecko:
• dostrzega, że po dodaniu jest

więcej, po odjęciu jest mniej,

• ustala wynik dodawania i odej-

mowania na przedmiotach,

• rozdziela tak, aby każdy miał

tyle samo,

• dodaje i odejmuje na palcach

i innych zbiorach zastępczych
w zakresie do 10,

• rozdaje po kilka,
• potraﬁ w pamięci wykonywać

operacje dodawania i odejmo-
wania w zakresie 10

Klasyﬁ kacja

• określanie cech przedmiotów,
• tworzenie zbiorów według

określonego kryterium,

• dostrzeganie i nazywanie róż-

nic między przedmiotami,

• klasyﬁ kowanie według kilku

cech jednocześnie,

• stosowanie symboli oznaczają-

cych daną grupę przedmiotów,

Dziecko:
• manipuluje przedmiotami, do-

strzega wynik tego działania,

• porównuje przedmioty, obrazki,
• klasyﬁ kuje przedmioty, obrazki

i uzasadnia według jakiegoś
kryterium,

• segreguje przedmioty według

kilku cech równocześnie,

• wdrażanie do postrzegania

cech charakterystycznych
przedmiotów,

• porównywanie cech zebra-

nych okazów

• stosuje symbole oznaczające

cechy przedmiotów

Stałość
pojęcia liczby,
równolicz-
ność

• poznawanie monet, przelicze-

nia ich,

• tworzenie zbiorów równolicz-

nych i różnolicznych,

• ustalenie liczby elementów

w zbiorze,

• porównywanie liczby elemen-

tów w zbiorach i sprawdzanie
ich równoliczności,

• dostrzeganie, że zmiana

kolejności nie zmienia liczby
elementów,

• łączenie przedmiotów w pary

Dziecko:
• wymienia jeden element za

inny element w sytuacji kupna
i sprzedaży,

• porównuje liczebność przez

przeliczanie i ustawianie w pary,
nakładając elementy jeden na
drugi,

• dostrzega, że zmiana kolejności

ustawienia nie zmienia liczby
elementów

Aspekt
porządkowy
liczby

• posługiwanie się pojęciami

dotyczącymi wielkości,

• porównywanie przedmiotów

według kryterium wielkości,

• segregowanie przedmiotów

według podanego porządku,

• odliczanie kolejności,
• ustawienia się w kolejności,
• posługiwanie się liczebnikami

porządkowymi,

• ustalanie miejsca w szeregu,
• przeliczanie, poczynając od

dowolnego miejsca,

• przyporządkowywanie nume-

ru do danego obiektu,

• tworzenie szeregów i wypo-

wiadanie się na ich temat
z użyciem liczebników porząd-
kowych

Dziecko:
• określa i porównuje wielkości,
• ustawia przedmioty według

podanego porządku,

• wykonuje polecenia oznaczają-

ce kolejność,

• określa za pomocą liczebników

porządkowych schody, krzesła,

• ustala miejsce w szeregu,
• liczy od początku do końca i od

końca do początku, zaczynając
z dowolnego miejsca,

• numeruje obiekty

Mierzenie
długości

• posługiwanie się pojęciami

dotyczącymi długości,

• porównywanie długości i wy-

sokości różnych przedmiotów,

Dziecko:
• porównuje długości,
• porównuje wysokości,

• poznawanie różnych spo-

sobów mierzenia i narzędzi
pomiarowych,

• mierzenie długości i wysokości

różnymi sposobami, np. za
pomocą sznurka,

• porównywanie długości mie-

rzonych przedmiotów,

• uświadamianie, że zmiana

ułożenia nie zmienia długości,

• porównywanie wysokości

dzieci,

• porównywanie długości trasy

przebytej przez pojazdy, mie-
rzenie umowną miarą

• mierzy długości krokami, stopa

za stopą, dłonią, patykiem,
sznurkiem,

• rozpoznaje i nazywa przybory

do mierzenia,

• uświadamia sobie, że zmiana

ułożenia nie zmienia długości

Wprowadze-
nie do geo-
metrii

• nazywanie podstawowych

ﬁ gur geometrycznych, porów-
nywanie ich,

• odszukiwanie geometrycz-

nych kształtów w najbliższym
otoczeniu dziecka,

• układanie kompozycji z ﬁ gur

geometrycznych,

• wyróżnianie ﬁ gury geome-

trycznej z tła,

• rysowanie oburącz symetrycz-

nych kształtów,

• odszukiwanie symetrycznych

przedmiotów w najbliższym
otoczeniu,

• odszukiwanie symetrii w ciele

zwierzęcia i człowieka,

• rozpoznawanie kształtu

geometrycznego za pomocą
dotyku,

• tworzenie zbiorów ﬁ gur geo-

metrycznych,

• odtwarzanie kształtu przed-

miotu

Dziecko:
• rozpoznaje i nazywa podstawo-

we ﬁ gury geometryczne,

• układa kompozycje płaskie

i przestrzenne z ﬁ gur geome-
trycznych,

• odkrywa lustrzane odbicie i zja-

wisko symetrii,

• dostrzega symetrię w otoczeniu

Mierzenie
ilości płynu

• dostrzeganie zależności

między czynnością dolewa-
nia i odlewania a poziomem
cieczy w pojemniku,

• mierzenie objętości cieczy za

pomocą miary,

• porównywanie pojemności

naczyń,

• tworzenie szeregów naczyń

z różną ilością płynu,

• poznawanie pojemników

o różnej objętości,

• porównywanie objętości pły-

nu w dwóch pojemnikach uło-
żonych różnie w przestrzeni

Dziecko:
• dolewa i dostrzega, że jest wię-

cej, odlewa i dostrzega, że jest
mniej,

• dolewa miarką i liczy, ile takich

miarek zmieści się np. w szklan-
ce,

• porównuje ilości płynu w dwóch

pojemnikach,

• obserwuje zachowanie płynu

w zamkniętym pojemniku na
skutek odwracania,

• wnioskuje o stałości ilości płynu

Ważenie

• ważenie przedmiotów za po-

mocą wagi szalkowej,

• określanie ciężaru przedmiotu

w porównaniu z innymi przed-
miotami i podobnej wielkości,

• określanie ciężaru (jest lżejszy,

jest cięższy),

• wnioskowanie o tym, że ciężar

nie zależy od wielkości

Dziecko:
• porównuje ciężar przedmiotów

na wadze szalkowej,

• waży na wadze szalkowej za

pomocą klocków,

• zauważa, że ciężar nie zależy od

wielkości

Kodowanie
i odczytywa-
nie czynności
matematycz-
nych

• poznawanie znaków matema-

tycznych,

• stosowanie zapisu matema-

tycznego podczas dodawania
i odejmowania,

• stosowanie zapisu matema-

tycznego podczas rozwiązy-
wania i formułowania zadań
z treścią,

• rozwiązywanie prostych zadań

z treścią z zastosowaniem
zapisu matematycznego,

• utrwalanie znajomości zna-

ków matematycznych: doda-
wania, odejmowania, równo-
liczności i różnoliczności

Dziecko:
• rozpoznaje i rozumie sens cyfr

oraz znaków matematycznych,

• zapisuje czynności matematycz-

ne wyrażone zadaniem mate-
matycznym z treścią za pomocą
cyfr i znaków,

• odczytuje zakodowane czynno-

ści matematyczne i je rozwią-
zuje

Kształtowanie
odporności
emocjonalnej

• konstruowanie przez nauczy-

ciela gier i zabaw matema-
tycznych,

• zachęcanie do tworzenia przez

dzieci własnych gier i zabaw
matematycznych

Dziecko:
• konstruuje gry i rozgrywa z ko-

legami

Przygotowanie do nauki matematyki powinno odbywać się podczas wszyst-

kich aktywności, w które włączyć można liczenie na konkretach, porównywanie,
tworzenie zbiorów, ćwiczenia orientacji w przestrzeni i czasie, mierzenia, klasy-
ﬁ kowania itp. Dziecko dojrzałe do nauki matematyki powinno rozumieć i umieć
określić stosunki czasowe, przestrzenne, ilościowe, wielkościowe, klasyﬁ kować
przedmioty według określonego kryterium, a także wykonywać działania mate-
matyczne w zakresie 10 na konkretach.

Aby dziecko potraﬁ ło spełnić wszystkie powyższe wymagania, potrzebny jest

mu duży zasób doświadczeń, stąd kształtowanie gotowości do nauki matematyki
powinno towarzyszyć wszystkim możliwym działaniom pedagogicznym nauczy-
ciela. Nabywanie umiejętności jest także nierozłącznie związane z rozwijaniem
umiejętności poznawczych, swoistym dla każdego dziecka.

Pięciolatek powoli zaczyna określać położenie przedmiotu, stosując w tym

celu wyrażenia przyimkowe. Proces nabywania orientacji w przestrzeni odby-
wa się także na podstawie utrwalania umiejętności rozróżniania lewej i prawej
strony ciała. Sześciolatek powinien sprawnie posługiwać się tymi określeniami.
Ćwiczenia orientacji w przestrzeni wchodzące w zakres treści programu mają
pomóc dziecku w spostrzeżeniu i zrozumieniu stosunków przestrzennych mię-
dzy obiektami. Ze względu na ograniczone możliwości poznawcze dzieci, rozwój
pojęć przestrzennych powinien być oparty o naturalne stosunki między przed-
miotami i odbywać się przy każdej nadarzającej się ku temu okazji.

Dzięki nabywaniu umiejętności wyróżniania cech szczególnych, dzieci uczą

się klasyﬁ kowania przedmiotów według różnych kryteriów; potraﬁ ą wyodręb-
nić ﬁ gurę z tła, dostrzegają elementy niepasujące do pozostałych, a także cechy
wielkościowe przedmiotów: wielkość, długość, wysokość itp. Uchwycenie cech
danego przedmiotu możliwe jest dla dziecka pięcio- i sześcioletniego w porów-
naniu z innym przedmiotem, dlatego tak dużo w programie nauczania treści
opartych na zabawach manipulacyjnych, konstrukcyjnych i in. Rozwijanie umie-
jętności klasyﬁ kowania ułatwia fakt, że większość rzeczy w najbliższym otoczeniu
da się przyporządkować do jakiegoś zbioru, a samo dziecko odbywające roczne
przygotowanie przedszkolne zazwyczaj jest kolekcjonerem: czy to określonego
typu zabawek, czy pamiątek z wakacji, czy nakrętek od napojów. Pięcio- i sze-

ściolatek do wykonania operacji klasyﬁ kacji przestaje także potrzebować kon-
kretnych przedmiotów, a dalsze ćwiczenia w tym zakresie można przenieść na
kartę pracy.

W naturalny sposób dzieci zaczynają na pewnym etapie swojego rozwoju

liczyć: wszystko i wszystkich. Początkowo robią to mechanicznie, np. podczas
wchodzenia po schodach, z czasem dostrzegają jednak, że liczenie nie jest tyl-
ko pamięciowym odtwarzaniem szeregu, ale liczby reprezentują jakąś ilość.
Stąd ważne są ćwiczenia w zakresie porównywania zbiorów, przeliczania, stwier-
dzania, gdzie jest więcej, a gdzie mniej i wszystkie inne operacje wykonywane
z udziałem liczenia na konkretach. Ponadto, dzięki stopniowemu nabywaniu
umiejętności dostrzegania zależności i odczytywania symboli, staje się możliwe
kodowanie i odczytywanie czynności matematycznych przez dziecko.

W przypadku umiejętności precyzyjnego rozpoznawania kształtu, wielkości,

pojemności i ciężkości ponownie dużą rolę odgrywa umiejętność postrzegania
i różnicowania cech przedmiotu. Dziecko pod koniec okresu przedszkolnego pra-
widłowo rozpoznaje i różnicuje zarówno kształty przedmiotów, jak i ﬁ gur geo-
metrycznych; jest w stanie odnaleźć znane formy w obserwowanym otoczeniu.

Rozwijanie umiejętności matematycznych przed okresem szkolnym znacznie

ułatwia pracę na dalszych etapach edukacji. Należy pamiętać, że aby dziecko
było dobrze przygotowane do nauki matematyki, musi złożyć się na to wiele
czynników rozwojowych, a każda zabawa stwarzająca okazję do różnicowania,
klasyfikowania, liczenia, będzie sprzyjała nabywaniu przez dziecko nowych kom-
petencji w tym zakresie.

EDUKACJA ARTYSTYCZNA

Zamieszczony w tabeli materiał edukacyjny dotyczy następujących obszarów

z podstawy programowej:
7. Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem.
8. Wychowanie przez sztukę – muzyka i śpiew, pląsy i taniec.
9. Wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne.

Zakres treści

Treści edukacyjne

Zamierzone osiągnięcia dzieci

PLASTYKA
Elemen-
ty wiedzy
o sztuce

• poznawanie pojęć związanych

ze sztuką,

• rozpoznawanie i nazywanie

barw,

• łączenie barw i nazywanie

powstałych kolorów,

Dziecko:
• rozpoznaje i nazywa barwy

podstawowe i pochodne, różne
stopnie nasycenia barwy,

• operuje barwną plamą,
• operuje linią i jej formami,

• wykorzystywanie jak najwięk-

szej ilości kolorów,

• eksperymentowanie z barwą,
• zwrócenie uwagi na barwy

danej pory roku,

• eksperymentowanie z linią,
• próbowanie regulowania

napięcia mięśniowego dłoni
podczas rysowania,

• poznawanie właściwości pa-

pieru,

• próbowanie kalkowania obraz-

ków,

• tworzenie różnorodnych kom-

pozycji w układzie pasowym
i kołowym,

• projektowanie prac plastycz-

nych

• tworzy różnorodne kompozy-

cje według wzoru i własnego
pomysłu, w układzie pasowym
i kołowym,

• samodzielnie projektuje prace,
• właściwie rozplanowuje pracę

na różnym formacie papieru,

• rozróżnia pojęcia: portret, pej-

zaż, martwa natura

Aktywność
twórcza

• tworzenie ilustracji na okre-

ślony temat i w określonej
technice,

• kształtowanie umiejętności

wykorzystywania różnorod-
nych materiałów do wykony-
wania prac plastycznych,

• wdrażanie do przekazania

rysunkiem treści utworu lite-
rackiego,

• wykorzystanie rozmaitych na-

rzędzi podczas tworzenia prac
plastycznych,

• budzenie zainteresowania

sztuką ludową i próby wykona-
nia rękodzieła,

• łączenie materiałów oraz

kolorów i wykorzystywanie ich
w pracach plastycznych,

• wyrażanie za pomocą prac

plastycznych emocji,

• tworzenie wystaw plastycz-

nych,

Dziecko:
• tworzy ilustracje plastyczne do

muzyki oraz w powiązaniu z tre-
ścią utworów literackich,

• posługuje się przyborami i na-

rzędziami,

• tworzy elementy sztuki ludowej,
• stosuje różne techniki plastycz-

ne,

• wycina,
• eksperymentuje w zakresie

łączenia różnych technik i mate-
riałów,

• rozróżnia, nazywa i opisuje ce-

chy poszczególnych materiałów,

• uczestniczy w tworzeniu wystaw

plastycznych,

• eksperymentuje kolorem, różni-

cuje odcienie,

• wyraża za pośrednictwem bar-

wy określone nastroje i emocje,

• projektowanie kos umów,

scenograﬁ i, pacynek, kukiełek
do przygotowywanych przed-
stawień,

• wykonywanie plakatów,
• próby przedstawienia ruchu na

płaszczyźnie i w przestrzeni,

• wykorzystanie w zabawach

technik aktywizujących,

• wykonywanie prac grupowych,
• tworzenie gier planszowych

i przygotowywanie do nich
pomocy,

• poszukiwanie materiału przy-

rodniczego do wykonywania
prac plastycznych i układanie
z niego kompozycji

• projektuje kos umy, scenogra-

ﬁ ę, pacynki, kukiełki,

• poszukuje sposobów przedsta-

wiania ruchu na płaszczyźnie,
w przestrzeni

Kształtowa-
nie wrażliwo-
ści estetycz-
nej

• doskonalenie wrażliwości

zmysłowej,

• samodzielne wybieranie tech-

nik wykonywania danej pracy,

• wypowiadanie się na temat

własnych wytworów, opisywa-
nie wrażeń estetycznych,

• porządkowanie miejsca pracy,
• dekorowanie sali przedszkolnej

i innych pomieszczeń,

• oglądanie obrazów, rzeźb i in-

nych dzieł sztuki,

• uczestniczenie w wizycie

w muzeum, galerii sztuki, na
wystawie teatralnej

Dziecko:
• nazywa i interpretuje własne

wytwory,

• opisuje wrażenia estetyczne

dotyczące wytworów sztuki
plastycznej,

• właściwie zachowuje się pod-

czas zwiedzania wystaw pla-
stycznych,

• dba o porządek w toku pracy

i po jej zakończeniu,

• uczestniczy w urządzaniu i deko-

rowaniu pomieszczeń

MUZYKA
Elementy
muzyki –
wysokość
dźwięku,
linia me-
lodyczna,
barwa, dyna-
mika,

• aktywne słuchanie znanych

piosenek,

• rozpoznawanie piosenek na

podstawie usłyszanego frag-
mentu,

• dostrzeganie zmian w wysoko-

ści dźwięków, tempa, dynami-
ki; reagowanie na zmianę,

Dziecko:
• rozpoznaje melodię znanych

piosenek,

• dostrzega i odróżnia rodzaj

dźwięków z otoczenia,

• reaguje na zmiany tempa, wyso-

kości i dynamiki, przerwę,

rytm, tempo,
struktura
utworu

• tworzenie i odtwarzanie pro-

stych rytmów,

• budzenie zainteresowania

instrumentami muzycznymi,

• reagowanie ruchem na akom-

paniament,

• wystukiwanie rytmu wyliczanki,
• wyklaskiwanie rytmu piosenki,
• wyczuwanie i reagowanie na

cechy dźwięków i całych utwo-
rów muzycznych,

• wyczuwanie powtarzających

się części utworu,

• rozróżnianie nastrojów utwo-

rów muzycznych,

• układanie i śpiewanie zróż-

nicowanych pod względem
tempa, rytmu i natężenia siły
głosu wyliczanek,

• dostrzeganie różnic między

melodiami,

• dobieranie charakteru melodii

do treści wiersza,

• odzwierciedlanie tempa

i dynamiki muzyki za pomocą
światła

• odtwarza prosty rytm za pomo-

cą dłoni, całego ciała i instru-
mentów,

• rozpoznaje brzmienie znanych

instrumentów,

• rozpoznaje i nazywa dynamikę

utworu, wysokość i długość
dźwięku,

• reaguje ruchem na akompania-

ment,

• dostrzega powtarzające się czę-

ści utworu,

• dostrzega i określa kierunek linii

melodycznej,

• wyczuwa akcent metryczny

Formy mu-
zyczne:
śpiew i ćwi-
czenia mowy,
ruch przy
muzyce, gra
na instru-
mentach,
słuchanie
muzyki

• śpiewanie piosenek

z repertuaru dziecięcego
i ludowego,

• uwrażliwianie na prawidłową

postawę i oddychanie podczas
śpiewu,

• określanie nastroju utworów,

interpretowanie nastroju przy
pomocy różnych form plastycz-
nych lub ruchu,

• granie na instrumentach mu-

zycznych,

• naśladowanie za pomocą gry

na instrumentach odgłosów
przyrody,

Dziecko:
• śpiewa zbiorowo i indywidual-

nie,

• przyjmuje prawidłową postawę

podczas śpiewu,

• rytmicznie oddycha podczas

śpiewu,

• określa nastrój słuchanego

utworu,

• uczestniczy w zabawach rucho-

wych ze śpiewem,

• gra na instrumentach,
• konstruuje i wykorzystuje

samodzielnie wykonane proste
instrumenty perkusyjne,

• tworzenie instrumentów mu-

zycznych i granie na nich,

• uczestniczenie w zabawach ru-

chowych przy muzyce klasycz-
nej i popularnej,

• wykonywanie elementów tań-

ca indywidualnie i w grupie,

• aktywne słuchanie fragmen-

tów utworów muzycznych,

• łączenie różnych form

ekspresji twórczej,

• recytacja rytmicznych wypo-

wiedzi,

• układanie akompaniamentu,
• rozpoznawanie instrumen-

tów przy zasłoniętym źródle
dźwięku

• interpretuje muzykę za pomocą

form ruchowych i plastycznych,

• wykonuje elementy tańca,
• słucha utworów muzyki klasycz-

nej,

• dzieli się swoimi wrażeniami po

wysłuchaniu fragmentu dzieła
muzycznego,

• uczestniczy w zabawach opar-

tych na muzyce klasycznej

Działania
twórcze

• prowadzenie śpiewanej roz-

mowy,

• układanie melodii do znanych

tekstów literackich,

• wykonywanie improwizacji

muzycznych,

• tworzenie i odtwarzanie rytmów,
• przedstawianie emocji za po-

mocą różnych form ekspresji
twórczej,

• tworzenie muzycznych zagadek

Dziecko:
• interpretuje ruchem opowieści

ruchowe przy muzyce,

• improwizuje rytmy,
• odzwierciedla swoje emocje

i przeżycia w improwizacjach,

• dobiera melodie do rymowa-

nek, wierszyków,

• łączy różne formy ekspresji

Kultura od-
bioru muzyki

• uczestniczenie w wycieczkach

na koncerty,

• wdrażanie do odpowiedniego za-

chowania się podczas koncertów,

• opisywanie wrażeń dotyczą-

cych wysłuchanych utworów,

• poznawanie sylwetek ludzi

zajmujących się zawodowo
tworzeniem i odtwarzaniem
muzyki,

• naśladowanie ruchów muzy-

ków i dyrygenta

• Dziecko:
• uczestniczy w koncertach,
• opisuje wrażenia estetyczne

dotyczące słuchanych utworów,

• odróżnia, na czym polega praca

kompozytora, muzyka, dyrygen-
ta, śpiewaka

LITERATURA
I TEATR
Odbiór i in-
terpretacja

• aktywne słuchanie utworów

literackich,

• określanie wrażeń wywoła-

nych wysłuchanym utworem
literackim,

• dostrzeganie zdarzeń rzeczywi-

stych i fantastycznych w utwo-
rach literackich,

• interpretowanie i ilustrowanie

wybranego tekstu,

• charakteryzowanie bohaterów

poznanego tekstu i ocenianie
ich postępowania,

• tworzenie własnych zakończeń

tekstów,

• rozpoznawanie elementów

humoru w wybranym utworze,

• recytowanie ze zmianami

intonacji

Dziecko:
• słucha utworów literatury dzie-

cięcej,

• interesuje się obrazem lub inną

formą ilustrującą słuchany tekst,

• wyraża swoje wrażenia i przeży-

cia związane z odbiorem utworu
literackiego lub przedstawienia
teatralnego,

• charakteryzuje bohaterów lite-

rackich i teatralnych,

• układa zakończenie do opowia-

dania,

• wskazuje elementy humoru

Ekspresja
teatralna

• odgrywanie scenek dramo-

wych w różnych sytuacjach,

• odgrywanie scenek ułożonych

według własnych pomysłów,

• wykorzystywanie przedmiotów

jako rekwizytów,

• dostrzeganie elementów

humorystycznych w przedsta-
wieniu,

• naśladowanie gestów, ruchów,

zachowania,

• nauka rymowanek, wierszy-

ków, tekstów piosenek

• odtwarzanie roli według sce-

nariusza lub improwizując,

• uczestniczenie w formach te-

atralnych amatorskich i profe-
sjonalnych,

• uczestniczenie w tworzeniu

przedstawienia teatralnego,

• inscenizowanie pantomimicz-

• Dziecko:
• uczestniczy w spontanicznej

i zorganizowanej aktywności
ruchowej, wynikającej z treści
poznanych utworów literackich,

• odkrywa znaczenie komuniko-

wania się w sposób niewerbal-
ny,

• gra różne role, stosując techniki

żywego słowa,

• odgrywa scenki z rekwizytami,
• uczestniczy w formach teatral-

nych,

• planuje i angażuje się w two-

rzoną formę teatralną, tworzy
przedstawienia za pomocą
różnych technik

Wiedza o te-
atrze i kultu-
ra odbioru
sztuki

• uczestniczenie w spektaklach

teatralnych,

• wdrażanie do odpowiedniego

zachowania się podczas przed-
stawienia,

• budowanie zainteresowania

teatrem,

• poznawanie pojęć związanych

z teatrem

• Dziecko:
• zachowuje się kulturalnie pod-

czas odbioru dzieł literackich
i teatralnych,

• wskazuje elementy pięk-

na w utworach literackich
i w przedstawieniach teatral-
nych

Za pomocą działań twórczych dziecko pokazuje, jak odbiera świat. Ma ono

świeże spojrzenie na sztukę, jest umuzykalnione, wyraża wrażliwość estetycz-
ną za pomocą tańca, śpiewu, prac plastycznych i innych form ekspresji. Chętnie
uczestniczy w przedstawieniach teatralnych.

Twórczość plastyczna jest jedną z najważniejszych form wyrażenia osobo-

wości przez dziecko, spełnienia potrzeby autokreacji. Treści programowe umoż-
liwiają swobodę wypowiedzi twórczej za pomocą rozmaitych technik. Ponadto
zajęcia plastyczne ćwiczą nie tylko sprawność motoryki małej, tak potrzebną
w nauce pisania, ale także przyzwyczajają dzieci się do coraz dłuższych okresów
koncentracji uwagi na wykonywanej pracy i skupiania zainteresowania na jednej
czynności przez dłuższy czas.

Również muzyka jest ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój dziecka:

pobudza pracę analizatora słuchowego, kształtuje pamięć i koncentrację, łagodzi
negatywne emocje, pozwala włączać ruch. Treści edukacji muzycznej w wycho-
waniu przedszkolnym obejmują nie tylko słuchanie i odtwarzanie piosenek, ale
pozwalają na ich tworzenie wraz z akompaniamentem. Gra na instrumentach
jest jedną z najbardziej atrakcyjnych form zabawy. Rozwija wyobraźnię i wspie-
ra potrzebę twórczości, pozwala na wprowadzanie i utrwalanie pojęć z zakresu
muzyki.

Kontakt z teatrem i książką pozwala na wprowadzenie dziecka w świat sło-

wa pisanego i rozwijanie zainteresowań czytelniczych. Literatura pozwala na
poszerzanie wiedzy o otaczającym świecie, wprowadza nowe pojęcia, przed-
stawia wzory zachowania nie zawsze dostępne dziecku i pozwala na ich inter-
pretację i ocenę moralną. Czytanie dziecku umożliwia mu także osłuchiwanie
się z językiem literackim i usprawnianie własnych zdolności w zakresie mowy.
Zabawy w teatr pozwalają na rozwijanie pamięci, wyrabianie śmiałości, a także
wchodzenie w role i prezentowanie różnych stanów uczuciowych.

PODSUMOWANIE

Podsumowując rozważania na temat indywidualizacji procesu kształcenia

i wychowania w oparciu o wiedzę i umiejętności dziecka z uwzględnieniem jego
potrzeb rozwojowych, należy zaznaczyć, że pomimo wielu wspólnych cech, każ-
dy pięcio- i sześciolatek posiada niepowtarzalną osobowość i właściwy tylko
jemu rytm rozwoju. Ważne jest również, aby rozwój traktować całościowo i dbać
o harmonijne współdziałanie wszystkich jego obszarów, podtrzymywać indywi-
dualne zainteresowania dzieci i umożliwić realizowanie potrzeb.

Program wychowania przedszkolnego W kręgu zabawy zawiera wytyczne

dotyczące osiągania celów kształcenia i wychowania, a także wskazówki doty-
czące obserwacji pedagogicznych, analizy gotowości dziecka do podjęcia nauki
w szkole i arkusz badania gotowości, dokumentację wspomagania i korygowania
rozwoju, przykładowy ramowy rozkład dnia, plan pracy wychowawczo-dydak-
tycznej.

Zadaniem niniejszej publikacji jest przypomnienie charakterystycznych cech

rozwojowych dzieci pięcio- i sześcioletnich i wskazanie, jak w oparciu o potrze-
by, osiągnąć cele kształcenia i wychowania zawarte w podstawie programowej,
a jednocześnie uwzględnić możliwości indywidualizacji pracy. Świadomość spe-
cyﬁ ki rozwoju dziecka pozwala na zaplanowanie adekwatnych i zindywidualizo-
wanych działań edukacyjnych podczas realizacji założeń programowych wycho-
wania przedszkolnego.

BIBLIOGRAFIA

Literatura:
J. Pytlarczyk, W kręgu zabawy. Program wychowania przedszkolnego, Wy-

dawnictwo Juka, Warszawa 2009.A. Bacus-Lindroth, Dziecko od 3 roku do 6 lat,
tłum. A. Gawecka, Wiedza i Życie, Warszawa 2005.

A. Birch, T. Malim, Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do

dorosłości, tłum. J. Łuczyński, M. Olejnik, PWN, Warszawa 2001.

E. Fromm, Mieć czy być, tłum. J. Karłowski, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań

1995.

A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa programo-

wa, Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa 2010r.

A. Maslow, W stronę psychologii istnienia, tłum. I. Wyrzykowska, Wydawnic-

two PAX, Warszawa 1986.

H. Nartowska, Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przed-

szkolnego, WSiP, Warszawa 1986.

Psychologiczne portrety człowieka, pod red. A. I. Brzezińskiej, GWP, Gdańsk

2005.

D. Rowicka-Łagowska, M. Jasińska, Pomoc psychologiczno-pedagogiczna

w przedszkolu. Poradnik praktyczny, Wydawnictwo Juka, Warszawa 2011.

B. Sawa, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, WSiP, Warszawa 1987.
J. S. Turner, D. B. Helms, Rozwój człowieka, WSiP, Warszawa 1997.
D. Waloszek, Pedagogika przedszkola. Metamorfoza statusu i przedmiotu ba-

dań, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2006.

Wybrane zagadnienia z pedagogiki przedszkolnej, pod red. E. Zyzik, Wydaw-

nictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego J. Kochanowskiego, Kielce
2009.

Akty prawne:
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddzia-

łów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania
przedszkolnego − Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 23 grudnia 2008 r. (Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009 r., Nr 4, poz. 17).

Ustawa z dnia 27 stycznia 2012 r. zmieniająca ustawę o zmianie ustawy o sys-

temie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 16 lutego
2012 r.).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r.

w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej
w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 228, poz. 1487).

NOTATKI

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO
PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO DLA PRZEDSZKOLI
PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO (1)
PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO
PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO, STUDIA
kkj, Podstawa programowa wychowania przedszkolnego, Podstawa programowa wychowania przedszkolnego
Program wychowawczy w przedszkolu Kształtowanie postaw społecznych w oparciu o pracę w grupie
Arkusz analizy programu wychowania przedszkolnego
PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO DLA PRZEDSZKOLI
podstawa programowa wychowania przedszkolnego GZIEG4RBWRHNI7NTIOSZ57OPO25ANSAKWX25PYI
podstawa programowa wychowania przedszkolnego, Przedszkole
podstawa programowa wychowania przedszkolnego, podstawa programowa wych. przedszkolnego
PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO DLA PRZEDSZKOLI, pedagogika przedszkolna
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego, Podstawa programowa przedszkole
program wychowania przedszkolnego 3 latki Y74ZEEV34FOLYZ26ERM5RJJUERC7AEMQO56XYPY
Nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego wykład V

więcej podobnych podstron