Zagłada domu Usherów

1

Zagłada domu Usherów

Zagłada domu Usherów

The Fall of the House of Usher

Zagłada domu Usherów, ilustracja Aubrey

Beardsley, 1894

Autor

Edgar Allan Poe

Kraj wydania

 Stany Zjednoczone

Język

angielski

Data I wyd.

1839

Typ utworu

nowela

Zagłada domu Usherów (ang. The Fall of the House of Usher) – to nowela Edgara Allana Poe. Po raz pierwszy

została opublikowana na łamach Burton's Gentleman's Magazine we wrześniu 1839 roku. Została nieco

skorygowana przed włączeniem jej w zbiór jego utworów fikcyjnych pt.Opowieści groteskowo-arabeskowe (ang.

Tales of the Grotesque and Arabesque) w 1840. Ta zawiera jeszcze wiersz Nawiedzony pałac, który został wcześniej

opublikowany oddzielnie w kwietniu 1839 roku w magazynie Baltimore Museum.

Opis fabuły

Historia rozpoczyna się dotarciem anonimowego narratora do domu jego przyjaciela, Roderyka Ushera, od którego

otrzymał list z odległej części kraju, w którym ten narzeka na chorobę i prosi o słowa pociechy. Chociaż Poe napisał

tę nowelę przed powstaniem nowoczesnych nauk psychologicznych, symptomy Ushera mogą być opisywane

zgodnie z tą terminologią. Chodzi tu zarówno o przeczulice (wyjątkową wrażliwość na światło, dźwięki, zapachy i

zmysł smaku), hipochondrię (nadmierne zamartwianie się o istnieniu poważnej choroby) oraz ostre lęki. Zostaje

powiedziane, że bliźniacza siostra Ushera, Madeline, także jest chora i zapada na katalepsje, transy przypominające

śmierć. Narrator jest pod wrażeniem obrazów Ushera i próbuje go pocieszyć, czytając z nim i słuchając jego

improwizowanych kompozycji musicalowych na gitarze. Usher śpiewa Nawiedzony pałac, a następnie oznajmia

narratorowi, że wierzy, iż dom w którym mieszka wykazuje pewne reakcje, i że powstają one z układu obmurowania

i otaczającej go roślinności.

Usher informuje następnie narratora, że jego siostra zmarła i domaga się, aby została ona złożona w rodzinnej

krypcie na dwa tygodnie, zanim zostanie pochowana. Przez następny tydzień zarówno Usher, jak i narrator są

świadomi narastającego zdenerwowania bez jakiegoś wyraźnego powodu. Nadchodzi burza. Usher przychodzi do

sypialni narratora, która jest usytuowana bezpośrednio nad grobowcem i otwiera okno w czasie burzy. Zauważa, że

bagno wokół budynku zaczyna błyszczeć w ciemności, podobnie jak to miało miejsce przy obrazach Roderyka,

pomimo faktu, że nie spostrzega oznak błyskawic.

Zagłada domu Usherów

2

Narrator próbuje uspokoić Ushera czytając mu na głos The Mad Trist, powieść o rycerzu zwanym Ethelred, który

włamuje się do chaty pustelnika, aby uciec przed zbliżającą się burzą, a znajduje złoto pilnowane przez smoka.

Odkrywa również lśniącą mosiężną tarczę wiszącą na ścianie, na której jest zapisana legenda: każdy kto zabije

smoka, zdobędzie tarczę. Uderzeniem buzdyganu Ethelred powala smoka, który umiera, wydając przeszywający ryk.

Rycerz podchodzi do tarczy, aby ją zabrać, a ta spada na podłogę, wytwarzając przy tym nerwowy stukot. Gdy

narrator czyta o przymusowym wejściu rycerza do chaty, obaj słyszą trzeszczące i rozdzierające dźwięki gdzieś w

pałacu. Kiedy jest opisywany ryk umierającego smoka, ponownie słychać krzyk w domu. Podczas gdy jest

relacjonowane, jak tarcza upada ze ściany, słyszalny jest pusty i metaliczny pogłos. Usher staje się coraz bardziej

histeryczny i wreszcie wykrzykuje, że te dźwięki pochodzą od jego siostry, która była żywa, gdy została złożona do

grobowca i Usher o tym wiedział. Drzwi sypialni się otwierają i ukazuje się Madeline. Upada ona martwa na

podłogę, koło brata, który z przerażenia również umiera. Narrator ucieka z domu i gdy jest na zewnątrz, zauważa

błysk światła, który skłania go do spojrzenia na dom Usherów, który rozpada się na dwie części, a spadające

fragmenty wpadają do jeziora obok.

Analiza

Zagłada domu Usherów została po raz pierwszy

opublikowana we wrześniu 1839 roku w Burton's

Gentleman's Magazine.

Zagłada domu Usherów jest postrzegana jako najlepszy przykład

"absolutu" Poe

[1]

, gdzie każdy element i szczegół są powiązane i

istotne.

Motyw rozsypującego się nawiedzonego domu jest kluczową cechą

Zamczyska w Otranto autorstwa Horace’a Walpole’a,

osiemnastowiecznej powieści, która w dużym stopniu przyczyniła się

do zdefiniowania powieści gotyckiej. Zagłada domu Usherów ukazuje

zdolność Poe do stworzenia emocjonalnego tonu w jego twórczości,

zwłaszcza uczucia strachu, zguby i winy

[2]

. Te emocje koncentrują się

na postaci Roderyka Ushera, który jak wiele charakterów Poe, cierpi

na nieznaną chorobę. Tak jak narrator w Serce oskarżycielem jego

choroba wywołuje wyostrzenie zmysłów. Schorzenie manifestuje się

fizycznie, ale bazuje na stanie psychicznym, a nawet moralnym

Roderyka. Jest chory, jest to zasugerowane tym, że spodziewa on się

choroby, na podstawie rodzinnej historii zachorowań, co wskazuje w

zasadzie na hipochondrię

[3]

. Podobnie ma się sytuacja z jego siostrą.

Grzebie on ją żywcem, ponieważ spodziewa się, że będzie ona

pochowana żywcem, tworząc w ten sposób jego własne spełniające się

proroctwo.

Dom Usherów, z podwójnymi odniesieniami do rzeczywistej struktury

i do rodziny, gra ważną rolę w noweli. Jest on pierwszym elementem, który narrator przedstawia czytelnikowi,

ukazany jest on częściowo przez pryzmat ludzki: okna są niczym oczy w pierwszym akapicie. Szczeliny które

powstają w jego ścianach, symbolizują upadek rodziny Usherów, a dom „umiera” wraz z obojgiem rodzeństwa

Usherów. Związek ten był podkreślony w wierszu Roderyka Nawiedzony pałac, który zdaje się być bezpośrednim

odniesieniem do posiadłości, która zwiastuje zgubę

[4]

.

Lyon Sprague de Camp w jego biografii Lovecrafta napisał, że według znawcy Poe Thomasa O. Mabbotta,

Lovecraft w książce Supernatural Horror rozwiązał problem interpretacji Poe argumentując, że Roderyk Usher i

jego siostra Madeline, oraz cały dom dzielą ze sobą jedną wspólną duszę. Wyraźny psychologiczny wymiar tej

historii skłonił wielu krytyków do jej analizy jako opisu ludzkiej psychiki, porównując, na przykład, dom do

podświadomości, a jego środkową szczelinę do rozpadu osobowości zwanej osobowością mnogą. Wrażenie

Zagłada domu Usherów

3

zaburzeń psychicznych jest również wywołane przez temat melancholii, możliwego kazirodztwa i wampiryzmu.

Kazirodczy stosunek między Roderykiem i Madeline nie jest bezpośrednio stwierdzony, ale zdaje być zasugerowany

dziwnym przywiązaniem obojga

[5]

.

Główne tematy

• Motyw sobowtóra, znany z takich dzieł Poe jak William Wilson pojawia się również w Zagładzie domu Usherów.

Odbicie domu w jeziorze jest opisane w początkowym akapicie, uderzające podobieństwo brata i siostry jest

wspomniane, gdy Madeline umiera.

• Poe używa w noweli motywu śmierci i zmartwychwstania kobiety, tak jak w dziełach Ligeja i Morella.

• Temat choroby psychicznej jest zgłębiany w tej noweli, tak jak w kilku innych historiach, jak np. Berenice.

• Motyw pogrzebania żywcem jest również w dziełach Przedwczesny pogrzeb oraz w Beczce Amontillado.

• Jest tu również kilka różnych elementów charakterystycznych dla literatury gotyckiej, jak walący się zamek i

jezioro, którego znaki rozkładu odzwierciedlają psychiczną kondycję Usherów, która szybko się pogarsza.

Biblioteka Roderyka

Wszystkie książki wspomniane w historii istnieją naprawdę z wyjątkiem The Mad Trist. Nie ma również, dokładnie

tak jak opisał to Poe, dzieła Vigiliae Mortuorum secundum chorum Ecclesiae Maguntina, choć istnieje rzeczywiście

bardzo rzadka pozycja pod tym samym tytułem. Pozostałe tytuły w noweli to:

• Jean-Baptiste-Louis Gresset (1709–1777): Vert-Vert (1734), La Chartreuse

• Niccolò Machiavelli (1469–1527): Novella di Belfagor Arcidiavolo (1545)

• Emanuel Swedenborg (1688–1772): De Coelo et Ejus Mirabilibus, et de Inferno, et Auditis et Visis (1758)

• Ludvig Holberg (1684–1754): Niels Klims underjordiske Rejse (1741)

• Robert Fludd/Robertus de Fluctibus (1574–1637):

• Utriusque Macrocosmi at Microcosmi Historia (published between 1617 and 1619)

• Integrum Morborum Mysterium: Medicinae Catholicae (1631)

• Joannes Indagine (1467–1537): Die Kunst der Chiromantzey (c.1523)

• Marinus Cureau de la Chambre (1594–1669): Discours sur les Principes de la Chiromancie (1653)

• Johann Ludwig Tieck (1773–1853): Das alte Buch und die Reise ins Blaue hinein. Eine Mährchen-Novelle

(1835)

• Tommaso Campanella né Giovanni Domenico Campanella (1568–1639): Civitas Solis (1623)

• Nicolau Aymerich (c. 1320–1399): Directorium Inquisitorum (1376)

• Pomponiusz Mela: De situ orbis (c.43 CE)

Znaczenie

Zagłada domu Usherów to najbardziej znana nowela Poe

[6]

. Ta przepełniona elementami makabrycznymi historia,

jest postrzegana jako arcydzieło amerykańskiej literatury gotyckiej. Podobnie jak w wielu innych książkach Poe,

także w tym wypadku autor zapożycza wiele z powieści gotyckiej. G. R. Thomson pisał we wstępie do Great Short

Works of Edgar Allan Poe, że dzieło dawno zostało okrzyknięte arcydziełem gotyckiego horroru, jest nim również w

odniesieniu do dramatycznej ironii i symbolizmu strukturalnego.

Rzeczywiście nowela była krytykowana za zbytnią schematyczność. Poe był krytykowany za podążanie za swoimi

własnymi wzorami z nowel Morella i Ligeja, stosując raz jeszcze oklepane postawy w oklepanych ujęciach.

Monotonne tematy jak nieznane choroby, szaleństwo, oraz motyw zmartwychwstania również znalazły się w ogniu

krytyki

[7]

.

Inspiracją dla Poe mogły być wydarzenia w domu Usherów na nabrzeżu w Bostonie. Podług tej historii, marynarz i

żona starego właściciela domu zostali złapani i zamknięci przez jej męża w miejscu, gdzie się spotykali. Gdy dom

Zagłada domu Usherów

4

Usherów został zburzony w 1800, znaleziono dwa ciała w otworze w piwnicy domu

[8]

.

Lista filmów

• Upadek domu Usherów (La Chute de la maison Usher) Francja, 1928) reż. Jean Epstein

• The Fall of the House of Usher (USA, 1928) reż. James Sibley Watson i Melville Webber

• The Fall of the House of Usher (Wielka Brytania, 1949) reż. Ivan Barnett

• House of Usher (znana również jako Fall of the House of Usher lub The Mysterious House of Usher) (1960)reż.

Roger Corman występ. Vincent Price

• The Fall of the House of Usher (1966) (TV)

• Zánik domu Usheru (The Fall of the House of Usher) (1980) (wersja animowana reż. Jan Švankmajer)

• "Histoires extraordinaires: La chute de la maison Usher" (1981) (TV) z Mathieu Carrière

• The Fall of the House of Usher (1982) (TV) występ. Martin Landau i Ray Walston

• "El hundimiento de la Casa de Usher'" (1983) reż. Jesus Franco z Howardem Vernonem

• The House of Usher (1988) występuje Oliver Reed

• The House of Usher (2006)

• "House of Usher" (2008) reż. David DeCoteau

Literatura

• Beebe, Maurice. "The Universe of Roderick Usher" as collected in Poe: A Collection of Critical Essays, Robert

Regan, ed. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, Inc., 1967. p. 123.

• Butler, David. "Usher's Hypochondriasis: Mental Alienation and Romantic Idealism in Poe's Gothic Tales" as

collected in On Poe: The Best from "American Literature". Durham, NC: Duke University Press, 1993. ISBN

0822313111 p. 189–90.

• Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. New York City: Cooper Square Press, 1992. ISBN

0684193701 p. 111.

• Hoffman, Daniel. Poe Poe Poe Poe Poe Poe Poe. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1972. ISBN

0807123218 p. 297.

• E. A. Poe Society of Baltimore — A Few Minor Poe Topics

• Kennedy, J. Gerald. "Introduction: Poe in Our Time" collected in A Historical Guide to Edgar Allan Poe. Oxford

University Press, 2001. ISBN 0195121503 p. 9

• Krutch, Joseph Wood. Edgar Allan Poe: A Study in Genius. New York: Alfred A. Knopf, 1926. p. 77

• A.I.A. Guide to Boston. Susan and Michael Southworth p. 59

• Gazda G.: Gotycyzm i groza w kulturze, Łódź : Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2003. s. 31

Przypisy

[1] ^ Beebe, Maurice. "The Universe of Roderick Usher" as collected in Poe: A Collection of Critical Essays, Robert Regan, ed. Englewood

Cliffs, NJ: Prentice Hall, Inc., 1967. p. 123.

[2] ^ Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. New York City: Cooper Square Press, 1992. ISBN 0684193701 p. 111

[3] ^ Butler, David. "Usher's Hypochondriasis: Mental Alienation and Romantic Idealism in Poe's Gothic Tales" as collected in On Poe: The Best

from "American Literature". Durham, NC: Duke University Press, 1993. ISBN 0822313111 p. 189–90.

[4] ^ Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. New York City: Cooper Square Press, 1992. ISBN 0684193701 p. 111.

[5] ^ Hoffman, Daniel. Poe Poe Poe Poe Poe Poe Poe. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1972. ISBN 0807123218 p. 297.

[6] ^ Kennedy, J. Gerald. "Introduction: Poe in Our Time" collected in A Historical Guide to Edgar Allan Poe. Oxford University Press, 2001.

ISBN 0195121503 p. 9

[7] ^ Krutch, Joseph Wood. Edgar Allan Poe: A Study in Genius. New York: Alfred A. Knopf, 1926. p. 77

[8] ^ A.I.A. Guide to Boston. Susan and Michael Southworth p. 59

Źródła i autorzy artykułu

5

Źródła i autorzy artykułu

Zagłada domu Usherów  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=25100233  Autorzy: Adamt, Bukaj, Dmitry Rozhkov, Electron, Gregok, Harkew, Marcin.Lepiarz, McEld, Mix321,
Odoaker, Persiana, Zorro2212, 2 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Aubrey Beardsley - Edgar Poe 3.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Aubrey_Beardsley_-_Edgar_Poe_3.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: .:Ajvol:.,
Midnightdreary

Plik:Flag of the United States.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Flag_of_the_United_States.svg  Licencja: Public Domain  Autorzy: User:Dbenbenn, User:Indolences,
User:Jacobolus, User:Technion, User:Zscout370

Plik:BurtonsGentlemansMagazine.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:BurtonsGentlemansMagazine.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Midnightdreary

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/