165
Ćwiczenie 19
BADANIA MIKROSKOPOWE
STALI STOPOWYCH KONSTRUKCYJNYCH
1. CEL ĆWICZENIA
Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z podstawowymi wiadomoS
ciami dotyczącymi
stali stopowych konstrukcyjnych oraz charakterystyką ich składników strukturalnych.
2. WIADOMOR
CI PODSTAWOWE
Stalami stopowymi nazywamy stale, które poza żelazem, węglem i zwykłymi do-
mieszkami (Mn, Si, P, S) zawierają inne, specjalnie wprowadzone składniki lub pod-
wyższone zawartoS
ci Mn i Si. Te celowo wprowadzone składniki noszą nazwę dodat-
ków stopowych. Dzięki wprowadzeniu do stali dodatków stopowych można uzyskać:
 wysokie własnoS
ci mechaniczne i technologiczne
 zwiększoną hartownoS
ć
 wysoką twardoS
ć i odpornoS
ć na S
cieranie
 okreS
lone własnoS
ci fizyczne i chemiczne takie jak odpornoS
ć na korozję, żaro-
odpornoS
ć, żarowytrzymałoS
ć, itp.
W zależnoS
ci od dodatków stopowych przyjęto nazwy stali np.: stale chromowe,
stale chromowo-niklowe, stale manganowe, stale wolframowe, stale niklowe itd.
Pierwiastki stopowe zwykle występują w stali w postaci:
 rozpuszczonej (w ferrycie lub austenicie): Si, Ni, Co, Cr, Mo i inne
 jako węgliki: Nb, Zr, Ti, V, W, Mo, Cr
Znacznie rzadziej występują we wtrąceniach niemetalicznych, w związkach mię-
dzymetalicznych czy też w stanie wolnym, np. Pb.
Pierwiastki stopowe rozpuszczone w ferrycie podwyższają wytrzymałoS
ć na roz-
ciąganie, granicę plastycznoS
ci i twardoS
ć stali a obniżają jej własnoS
ci plastyczne.
Węgliki stopowe powodują wzrost wytrzymałoS
ci i twardoS
ci stali, przy czym de-
cydującym czynnikiem jest zależny od uprzedniej obróbki cieplnej i składu chemiczne-
go stali, stopień ich dyspersji. Pierwiastki węglikotwórcze mogą w stalach występo-
wać w postaci zarówno roztworu stałego jak i węglików. Zależy to od zawartoS
ci
węgla w stali, jak i jednoczesnego występowania innych pierwiastków węglikotwór-
czych. Przykładowo: stal z małą zawartoS
cią węgla i dużą pierwiastka stopowego 
Opracował: Marek Mazur
166
po związaniu węgla przez S
ciS
le okreS
loną iloS
ć pierwiastka stopowego i utworzeniu
węglików stopowych nadmiar pierwiastka stopowego rozpuS
ci się w ferrycie.
Wprowadzenie do stopów Fe-C pierwiastków stopowych powoduje zmiany w wy-
glądzie układu równowagi Fe-Fe3C. Zmiany te są tym większe im większa jest za-
wartoS
ć dodatków stopowych. Dotyczy to zarówno temperatur przemian fazowych
jak i zawartoS
ci węgla w punktach charakterystycznych np. 0,8% C, 2,11% C itp.
Z uwagi na powyższe, ustalając obróbkę cieplną stali stopowych musi się S
ciS
le
podawać temperatury poszczególnych zabiegów a ze względu na fakt, że przy prze-
mianach fazowych występuje dyfuzja pierwiastków stopowych należy także uwzględ-
niać zwykle dłuższe niż dla stali węglowych czasy zabiegów cieplnych. Nie można
korzystać z temperatur z układu równowagi fazowej Fe-C, lecz z wykresów czas-
-temperatura-przemiana (CTP) opracowanych dla każdego gatunku stali stopowych.
2.1. Wymagania stawiane stalom konstrukcyjnym
Stalami konstrukcyjnymi nazywamy stale węglowe i stopowe, używane do budo-
wy konstrukcji stalowych, do wyrobu częS
ci maszyn, urządzeń i różnego rodzaju po-
jazdów. Umowna temperatura ich stosowania to -40�C do +300�C, (233 do 573 K),
zaS
S
rodowisko pracy nie może być chemicznie agresywne.
Norma PN-91/H-01010/03 (tabl.19.1) okreS
la górną granicę zawartoS
ci pierwiast-
ków, po przekroczeniu której dany pierwiastek może być uważany za dodatek stopowy.
Tablica 19.1
Dopuszczalne zawartoS
ci pierwiastków w stalach węglowych
Mn % Si % Ni % Cr % W % Co % Cu % Al % Mo % V % Ti %
0,8 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1 0,05 0,05 0,05
PrzydatnoS
ć stali konstrukcyjnych do okreS
lonego ich zastosowania ocenia się na
podstawie badań własnoS
ci mechanicznych przeprowadzonych przy temperaturze
pokojowej lub dodatkowo przy innej temperaturze zalecanej warunkami ich pracy.
Najbardziej istotnym kryterium wytrzymałoS
ciowym jest stosunek Re/Rm . 100%, któ-
ry dla stali ulepszanych cieplnie osiąga wartoS
ć 90 do 95% (co oznacza, że konstruk-
cja stalowa nie odkształca się plastycznie w czasie pracy). Jeżeli natomiast konstruk-
cja musi być wyjątkowo sztywna, wtedy przy obliczeniach w miejsce Re stosuje się
wartoS
ć granicy sprężystoS
ci Rs.
Z uwagi na fakt, że wskazniki własnoS
ci mechanicznych nie dają jednoznacznej
informacji o odpornoS
ci stali na pękanie (zwłaszcza kruche) wprowadza się obecnie
zarówno do oceny tej własnoS
ci jak też do obliczeń konstrukcyjnych nową stałą mate-
riałową KIC (krytyczny współczynnik intensywnoS
ci naprężeń przy płaskim stanie
167
odkształcenia) lub związane z nią wielkoS
ci np. krytyczna wielkoS
ć rozwarcia pęknię-
cia (ang.COD) i inne. WielkoS
ci te wyznaczane się metodami mechaniki pękania.
Ważną informacją jest także wartoS
ć temperatury przejS
cia stali ze stanu plastycz-
nego w kruchy (TPK) czyli zakresu temperatury, poniżej której materiał traci podat-
noS
ć na odkształcenia plastyczne i pojawia się niebezpieczeństwo jego kruchego pę-
kania. Wyznacza się ją zwykle z próby udarnoS
ci przy czym stosowane są różne
kryteria oceny TPK, np. minimalna wartoS
ć udarnoS
ci na okreS
lonym poziomie (naj-
częS
ciej 30 J/cm2) lub procentowy udział przełomu ciągliwego i kruchego na powierzchni
złamanej próbki udarnoS
ciowej (np. 50%).
Na ciągliwoS
ć stali w niskich temperaturach silny wpływ mają takie czynniki jak:
skład chemiczny ( nikiel i mangan najsilniej przesuwają próg kruchoS
ci do niższych
temperatur, zaS
fosfor w kierunku temperatur dodatnich), wielkoS
ć ziarna (stale drob-
noziarniste mają próg kruchoS
ci niższy od stali gruboziarnistych), obróbka cieplna.
Dobór stali konstrukcyjnych uzależnia się również od ich hartownoS
ci, którą to
własnoS
ć zwiększają wszystkie (za wyjątkiem Co) rozpuszczone w austenicie pier-
wiastki stopowe. Należy sobie zdawać sprawę z tego, że:
 zastosowanie stali o niedostatecznej hartownoS
ci nie pozwoli osiągnąć optymal-
nych własnoS
ci po obróbce cieplnej,
 zastosowanie stali o zbyt dużej hartownoS
ci stanowi marnotrawstwo dodatków sto-
powych i niepotrzebnie powiększa koszt wyrobu.
Z uwagi na fakt, że stale stopowe konstrukcyjne stosuje się zwykle w stanie ulep-
szonym cieplnie, najkorzystniejszą kombinację wysokiej granicy plastycznoS
ci przy
dostatecznej ciągliwoS
ci mają struktury martenzytu odpuszczonego oraz sorbitu. Sto-
sowane są także stale o strukturze bainitycznej i ferrytyczno-perlitycznej. WłaS
ciwy
dobór struktury uwarunkowany jest wymaganiami, jakie się stawia elementom kon-
strukcyjnym.
2.2. Oznaczenia stali stopowych konstrukcyjnych
Gatunek stali stopowych konstrukcyjnych oznacza się, zgodnie z Polskimi Norma-
mi, znakiem stali składającym się z liczby dwucyfrowej okreS
lającej przybliżoną za-
wartoS
ć węgla w setnych częS
ciach procenta i litery lub kilku liter okreS
lających do-
datki stopowe, których zawartoS
ć w stali jest nie większa od ok. 1,5%. Przy większej
zawartoS
ci dodatków stopowych po literze oznaczającej pierwiastek stopowy stawia
się cyfrę okreS
lającą zawartoS
ć tego pierwiastka w procentach (w zaokrągleniu do
liczby całkowitej).
Dodatki stopowe w znakach stali stopowych konstrukcyjnych oznaczane są nastę-
pująco:
chrom  H, nikiel  N, wolfram  W, molibden  M, mangan  G, wanad  F, kobalt 
K, aluminium  J, krzem  S, tytan  T, bor  B. Dodanie litery A na końcu znaku
oznacza stal wyższej jakoS
ci. W niektórych przypadkach np. przy stalach spawalnych
168
o podwyższonej wytrzymałoS
ci na końcu oznaczenia podawane są symbole chemicz-
ne pierwiastków wprowadzonych do stali w postaci mikrododatków (do ok. 0,1%).
Stale na łożyska toczne oznaczane są literą Ł, następnie literą H i liczbą okreS
lającą
przybliżoną zawartoS
ć chromu w dziesiątych częS
ciach procenta. Występujące na
końcu oznaczenia litery S lub G oznaczają podwyższoną zawartoS
ć krzemu lub mana-
ganu w tych stalach.
2.3. Podział stali stopowych konstrukcyjnych
Podstawowymi grupami stali stopowych konstrukcyjnych są:
 stale niskostopowe o podwyższonej wytrzymałoS
ci,
 stale do ulepszania cieplnego,
 stale sprężynowe,
 stale do utwardzania powierzchniowego (nawęglania, azotowania, hartowania po-
wierzchniowego),
 stale na łożyska toczne.
Oddzielną grupę stanowią stale do pracy przy bardzo niskich temperaturach oraz
stale na konstrukcje pracujące przy wyższych temperaturach, nie powodujących jesz-
cze intensywnego utleniania, a zatem stale, o których zastosowaniu decydują jeszcze
własnoS
ci mechaniczne a nie np. odpornoS
ć na korozję gazową.
2.4. Krótkie charakterystyki poszczególnych grup stali
2.4.1. Stale niskostopowe o podwyższonej wytrzymałoS
ci (SSPW)
Do tej grupy zalicza się stale spawalne stosowane do budowy konstrukcji przemy-
słowych, statków, zbiorników ciS
nieniowych, rurociągów, nadwozi pojazdów, mostów,
zbrojenia betonów itp. Charakteryzuje je dobra spawalnoS
ć co powoduje, że ich skład
chemiczny podlega ograniczeniom i jest dobierany z uwzględnieniem wartoS
ci równo-
ważnika węgla obliczanego wg. wzoru:
(1)
gdy Ce < 0,45% to stal jest spawalna bez żadnych ograniczeń. Stale o większym
równoważniku węgla wymagają podgrzewania przed spawaniem, regulowanego chło-
dzenia albo wyżarzania po spawaniu. Z tego powodu stale te mają ograniczoną za-
wartoS
ć węgla do 0,20 %, przy czym obecnie dąży się do jego ograniczenia nawet do
0,10 %. Wysokie wartoS
ci Re (> 300 MPa) i Rm (> 500 MPa) przy tak niskiej zawar-
toS
ci węgla otrzymuje się, przede wszystkim, poprzez rozdrobnienie ziarna (rys. 19.1),
utwardzenie roztworu stałego ferrytu (manganem) jak i utwardzenie wydzieleniowe
węglikami i węglikoazotkami wprowadzonych mikrododatków (hamowanie rozrostu
169
ziarna). Stale SSPW poddaje się
50
wyżarzaniu normalizującemu lub 400
Re
ulepszaniu cieplnemu. Korzystne
0
jest stosowanie zabiegów regulo-
300
wanego walcowania czyli S
wia-
-50
domego obniżania temperatury
200
Tpk -100
walcowania podczas kolejnych
przejS
ć walcowniczych, co także
100
-150
nie dopuszcza do rozrostu ziaren.
Ze względu na skład chemicz-
-200
ny i strukturę można wyróżnić
0 5 10 15 20
następujące grupy stali SSPW: wielkoS
ć ziarna, d-1/2 [mm-1/2]
 zawierające Mn i mikrododat-
Rys. 19.1.
ki: Al, V, Ti, Nb i N, o struktu-
ZależnoS
ć granicy plastycznoS
ci (Re) i progu kruchoS
ci
rze ferrytyczno-perlitycznej np.:
(Tpk) stali od wielkoS
ci ziarna
09G2, 15GA, 18G2, 15G2ANb,
15G2ANNb, 18G2AV itp. (wg PN-86/H-84018),
 zawierające Mn (do 2,5%), Si (do 1,5%) i mikrododatki Nb, V, Zr i Ce o strukturze
ferrytyczno-martenzytycznej ( tzw. dual phase steel) charakteryzujące się wyso-
ką wytrzymałoS
cią (Rm > 600 MPa), dobrą plastycznoS
cią (A ~ 30%) i bardzo
dobrą podatnoS
cią do głębokiego tłoczenia,
 stale wielofazowe np. ferrytyczno-martenzytyczno-bainityczne o składzie chemicz-
nym zbliżonym do stali z pierwszej grupy lecz poddanych obróbce cieplno-plastycz-
nej o S
ciS
le okreS
lonych parametrach, co powoduje, że mają one znacznie lepsze
własnoS
ci technologiczne od pozostałych stali SSPW.
2.4.2. Stale stopowe do ulepszania cieplnego
Do tej grupy zalicza się stale przeznaczone na elementy konstrukcji i częS
ci ma-
szyn podlegające dużym obciążeniom mechanicznym, np. wały, koła zębate, korbowo-
dy, oprawy narzędzi składanych z częS
cią roboczą z węglików spiekanych. Charakte-
ryzuje je S
rednia lub duża hartownoS
ć wyrażona S
rednicą krytyczną (po hartowaniu w
wodzie) od ok. 30 do 80 mm. Należą tu stale niskostopowe o zawartoS
ci węgla ok.
0,25  0,5% (decydującego o własnoS
ciach wytrzymałoS
ciowych) oraz dodatków sto-
powych, których głównym celem jest nadanie stali okreS
lonej hartownoS
ci takich, jak:
Mn, Cr, Si, Mo, Ni, V i W, w łącznym stężeniu nie przekraczającym 3 do 5%. Molib-
den i wanad powodują dodatkowo zmniejszenie wrażliwoS
ci na kruchoS
ć odpuszcza-
nia stali.
Ze względu na zawartoS
ć głównego dodatku stopowego wyróżnić można nastę-
pujące grupy stali:
k
e
Tp [�C]
R [MPa]
170
 manganowe, np.: 30G2, 45G2, 35SG,
 chromowe, np.: 30H, 37HS, 30HGS, 25HM, 40H2MF, 38HNM, 37HGNM,
45HNMF, 30HGSNA, 25H2N4WA,
 krzemowe, np. 65S2WA.
Założone własnoS
ci wyrobów ze stali stopowych do ulepszania cieplnego uzyskuje
się po obróbce cieplnej polegającej na hartowaniu i odpuszczaniu. Niekiedy dopuszcza
się stosowanie hartowania izotermicznego. Zróżnicowanie własnoS
ci warstwy wierzch-
niej i rdzenia jest możliwe metodami hartowania powierzchniowego lub obróbki ciepl-
no-chemicznej.
2.4.3. Stale sprężynowe
Materiał na sprężyny powinien charakteryzować się następującymi własnoS
ciami:
 bardzo dobre własnoS
ci sprężyste, a więc wysoka granica sprężystoS
ci,
 duża wartoS
ć stosunku Rs do Re i Rm,
 pewne minimum plastycznoS
ci aby w razie przekroczenia granicy sprężystoS
ci nie
występowało kruche pękanie materiału,
 duża wytrzymałoS
ć na zmęczenie ważna zwłaszcza dla sprężyn i resorów pojaz-
dów mechanicznych.
Należą tu stale o zawartoS
ci węgla ok. 0,5 do 0,7%. Podstawowym pierwiastkiem
stopowym w tych stalach jest Si, który zasadniczo zwiększa Rs, Re i Rm, równocze-
S
nie niekorzystnie obniżając ich hartownoS
ć. Większą hartownoS
cią charakteryzują
się stale sprężynowe manganowe lub stale z dodatkiem chromu, wanadu (mogą pra-
cować nawet do temp. 300�C).
Ze względu na zawartoS
ć głównego dodatku stopowego wyróżnić można nastę-
pujące grupy stali:
 krzemowe, np. 45S, 50S2,60S2A, 60SG, 60SGH,
 manganowe, np. 65G,
 chromowe, np. 50HG, 50HS, 50HF.
Obróbka cieplna sprężyn i resorów polega na hartowaniu i S
rednim odpuszczaniu,
przy czym ważne jest aby powierzchnia wyrobu nie została odwęglna i była wolna od
wad powierzchniowych. Dodatkowo pióra resorów można poddać S
rutowaniu lub
młotkowaniu aby wprowadzić naprężenia S
ciskające zwiększające odpornoS
ć na zmę-
czenie stali.
2.4.4. Stale stopowe do utwardzania powierzchniowego
A. Stale stopowe do nawęglania
Stale do nawęglania stanowią najliczniejszą grupę gatunków poza stalami do ulep-
szania cieplnego. Są to stale niskostopowe charakteryzujące się małą zawartoS
cią
171
węgla  do 0,25%, zapewniającą ciągliwoS
ć rdzenia wyrobu w stania zahartowa-
nym i niskoodpuszczonym, oraz zwykle niewielkim dodatkiem chromu  1 do 2%.
Dodatkowo stale te mogą zawierać Ni (do 3,5%), Mo (do 0,3%), W (1,0%)
i Ti (0,1%). Dodatki stopowe zwiększają hartownoS
ć, zapewniają wymagane wła-
snoS
ci wytrzymałoS
ciowe rdzenia wyrobu, zapobiegają rozrostowi ziarna i zmniej-
szają naprężenia hartownicze. Oznaczenia typowych gatunków  przedstawicieli
poszczególnych grup stali stopowych do nawęglania  są następujące: 15H, 16HG,
15HGM, 15HGN, 15HN, 20HNM, 18H2N4WA.
Najwyższe własnoS
ci wytrzymałoS
ciowe i wysokie własnoS
ci plastyczne rdzenia
wykazują stale chromowo-niklowe, korzystnie z dodatkiem Mo, a szczególnie W.
Obróbka cieplna polega na hartowaniu z temperatury nawęglania z niskim odpusz-
czaniem.
B. Stale stopowe do azotowania
Azotowanie pozwala otrzymać cienką, twardą i odporną na S
cieranie warstwę
powierzchniową o zwiększonej odpornoS
ci na korozję. TwardoS
ć warstwy wierzch-
niej, jak i wytrzymałoS
ć rdzenia powinny być większe od uzyskiwanych w wyniku
nawęglania i obróbki cieplnej. Podstawowymi składnikami stali do azotowania są
Cr, Mo i Al. ZawartoS
ci węgla (0,25 do 0,40%) są tak dobierane aby po ulepszaniu
cieplnym zapewnić właS
ciwą wytrzymałoS
ć rdzenia wyrobu. Polska Norma PN-
89/H-84030/03 zaleca stosowanie trzech gatunków stali do azotowania tj. 38HMJ,
33H3MF i 25H3M. Azotowanie jest ostatnią operacją w procesie technologicz-
nym stosowaną dla przedmiotów zahartowanych i wysoko odpuszczonych (zwy-
kle w temperaturze wyższej od temperatury azotowania).
Niekiedy w grupie stali do utwardzania powierzchniowego oddzielnie wyróżnia się
stale do hartowania powierzchniowego. Jednakże Polska Norma nie przewiduje stali
przeznaczonych tylko do takiej obróbki, gdyż w zasadzie hartować powierzchniowo
można stale do ulepszania zawierające co najmniej 0,3% C.
2.4.5. Stale na łożyska toczne
Z uwagi na zastosowanie do stali konstrukcyjnych zalicza się również stale na
łożyska toczne, chociaż ich skład chemiczny (do 1,0% C) odpowiada stalom narzę-
dziowym. Powinny charakteryzować się bardzo dużą twardoS
cią, odpornoS
cią na S
cie-
ranie, jednorodnoS
cią struktury (równomiernie rozmieszczone, sferoidalne węgliki),
wysokim stopniem czystoS
ci (max. 0,027%P i 0,020%S) oraz hartownoS
cią zapew-
niającą występowanie struktury martenzytycznej na całym przekroju. Podstawowym
pierwiastkiem stopowym w tych stalach jest chrom (1,5%) oraz dodatki Mn (do 1%)
i Si (do 0,6%), mające na celu zwiększenie hartownoS
ci. Polska Norma (PN-74/H-
84041) przewiduje dwa gatunki stali stopowych na łożyska toczne tj. ŁH15 i ŁH15SG.
Obróbka cieplna polega na hartowaniu w oleju i niskim odpuszczaniu (180�C).
Bieżnie łożysk wielkogabarytowych wykonuje się ze stali do nawęglania.
172
2.4.6. Stale do pracy przy niskich temperaturach
Charakteryzują się dużą ciągliwoS
cią przy niskich temperaturach, tzn. temperatura
przejS
cia plastyczno-kruchego dla tych stali musi być możliwie niska. Zakres tempe-
ratur ich stosowania wynosi 20�C do -273�C. Obniżenie temperatury, zwłaszcza znacz-
nie poniżej 0�C, powoduje wzrost granicy plastycznoS
ci i wytrzymałoS
ci, z równocze-
snym zmniejszeniem plastycznoS
ci. Zatem o możliwoS
ci stosowania stali przy bardzo
niskich temperaturach decydują nie tylko własnoS
ci wytrzymałoS
ciowe (jak u innych
stali konstrukcyjnych), ale odpowiednia ciągliwoS
ć dla zapobiegania kruchemu pęka-
niu.
W zależnoS
ci od zakresu temperatur przejS
cia plastyczno-kruchego stosowane są
stale:
 do ok. -50�C  stale typu SSPW z mikrododatkami,
 od ok. -50 do -200�C  stale niklowe normalizowane i ulepszane cieplnie o za-
wartoS
ci: 2,5% Ni do -60�C, 3,5% Ni do -100�C, 5% Ni do -120�C i 9% Ni do -200�C.
 od ok. -200 do -270�C  stale specjalne austenityczne chromowo-niklowe typu
18/8 i chromowo-manganowe z dodatkami niklu i azotu.
2.4.7. Stale do pracy w temperaturach podwyższonych
Są stosowane głównie w energetyce na rury wymiennikowe, armaturę kotłów
i turbin, walczaki kotłów parowych itp. pracujące w temperaturach do ok. 500�C i dla-
tego dodatkowo muszą być odporne na zmęczenie cieple, pełzanie, korozję. Można tu
wyróżnić następujące grupy stali:
 niskostopowe, o zawartoS
ci do 0,15% C i łącznej zawartoS
ci dodatków stopowych
do 3%, np. 16M, 15HM, 15HMF, 10H2M,
 S
redniostopowe, o zawartoS
ci węgla od 0,15 do 0,35% i łącznej zawartoS
ci dodat-
ków stopowych do 5%, np. 19G2, 20MF, 20HM, 21HMF, 20H3MWF, 34HN3M,
 wysokostopowe, o zawartoS
ci dodatków stopowych powyżej 5%, np. 15H11MF,
23H12MNF, 15H12WMF.
3. MATERIAŁY I URZĄDZENIA
1. Mikroskopy metalograficzne wraz z wyposażeniem.
2. Komplet zgładów metalograficznych.
3. Komplet przezroczy mikrostruktur stali.
173
4. PRZEBIEG ĆWICZENIA
1. Omówienie celu ćwiczenia z równoczesnym prezentowaniem na przex
roczach cha-
rakterystycznych mikrostruktur.
2. Obserwacje mikroskopowe zgładów.
3. Narysowanie obserwowanych mikrostruktur z zaznaczeniem poszczególnych wcze-
S
niej omówionych składników strukturalnych.
5. WYTYCZNE DO OPRACOWANIA SPRAWOZDANIA
Sprawozdanie powinno zawierać:
1. Krótkie charakterystyki obserwowanych gatunków stali wraz z ich zastosowa-
niem.
2. Rysunki mikrostruktur próbek stali wraz z opisem.
6. LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA
[1] Rudnik S.: Metaloznawstwo. PWN, Warszawa 1994.
[2] Malkiewicz T.: Metaloznawstwo stopów żelaza. PWN, Warszawa 1976.
[3] Dobrzański L.A.: Metaloznawstwo i obróbka cieplna stopów metali. Wyd.
Politechniki R
ląskiej, Gliwice 1993.