padki zazdr oś ci o m a c i c ę wśród mężczyzn zaczęły
Gloria
nabierać cech epidemii1.
Steinem
W rzeczy samej, wiara w naturalne prawo kobiety do
dominacji leżała u podstaw zachodniej cywilizacji ma-
Gdyby Freud był kobietą*
triarchalnej. Uczone kobiety bez trudu potrafiły wyjaśnić,
że chociaż mężczyzni mogli bawić się w uprawianie sztu
ki, to nie mieli szans, aby zostać naprawdę wi el ki mi
malarzami, rzezbiarzami, muzykami, poetami ani nikim,
kto do twórczości potrzebuje wyobrazni. Brakowało im
o by było, gdyby uważano, że to heteroseksualni
bowiem macicy, która była wyobrazni kolebką. Podobnie,
nauczyciele wykorzystują seksualnie dzieci, a nie ponieważ mężczyzni mieli tylko dziwne, jakby wykastro
homoseksualni (co z punktu widzenia statystyki wane piersi, które nie były w stanie wytwarzać pokarmu,
mogli gotować w domu, ale na pewno nie mogli stać się
Cjest bardziej logiczne)? Czy gdyby zgwałcona
wielkimi szefami kuchni, handlarzami wina, zielarzami,
w 1989 roku w Parku Centralnym kobieta była czarna, a nie
dietetykami ani pracować w żadnej profesji, która wyma
biała, też dowiedzielibyśmy się o mej w wieczornych wia
ga wrażliwości na pożywienie, wiedzy na temat wartości
domościach? A gdyby tak każdy, kto nie jest biseksualny,
odżywczych lub naturalnego instynktu wyczuwania niu
otrzymał etykietkę monoseksualisty"? Co by było, gdyby
ansów smakowych. A ponieważ z racji rodzenia dzieci ko
to kobieta-prezydent zwymiotowała i osunęła się na pre
biety korzystały z systemu opieki zdrowotnej częściej niż
miera Japonii, tak jak to zrobił George Bush? A gdyby to
mężczyzni i uczyniły z porodu naturalny ośrodek medycz
mężczyzni musieli zadawać pytanie: Jak mam pogodzić
nych zainteresowań2, nie było specjalnie powodów, aby
pracÄ™ zawodowÄ… i obowiÄ…zki rodzinne?".
namawiać mężczyzn do objęcia pozycji lekarzy, chirur
Szukając powodów, dla których Zygmunt Freud jest wciąż
gów, badaczy czy podejmowania innych prac poza nisko
wśród nas i, co najważniejsze, by dociec, co czuje ten, kto
płatnymi posadami pomocy medycznych.
znalazł się w trudnej sytuacji z powodu aktualności poru
Nawet pozostawienie mężczyznom projektowania ubio
szanych przez niego problemów, proponuję, aby mężczyzni,
rów dla nich samych prowadziło do bardzo nieprzyjem
a także ci, którzy uprawiają zawód psychologów (tak męż
nych rezultatów. Kiedy pozwalano im ubierać się według
czyzni, jak i kobiety), wyobrazili sobie, że poddawani są
własnego gustu, nigdy nie potrafili uwolnić się od zazdro
psychologicznemu badaniu. By przez chwilÄ™ znalezli siÄ™
ści o macicę i o kobiece genitalia, co skazywało ich na
w roli klientów tej profesji, w kulturze masowej, która
nieustanne obracanie się w kręgu kobiecych symboli sek
cała przesiąknięta jest dziełami i uwielbieniem dla jednej
sualnych. I tak wycięte w kształcie V" klapy marynarek
z najbardziej ponadczasowych, wpływowych i gorąco bro
były tylko powtórzeniem V" kobiecych genitaliów; wę
nionych myślicielek zachodniej cywilizacji: dr Phyllis
zeł w męskim krawacie odwzorowywał klitoris, podczas
Freud.
gdy długie jego końce przyjmowały kształt warg sromo
Jej postać poznacie dzięki biografii napisanej przez praw
wych; muszki miały kształt pobudzonej łechtaczki w całej
dziwego freudystÄ™. Z powodu krytyki, jaka spotyka
swej okazałości; były to, by posłużyć się terminem Phyllis
dr Freud, jej biograf przyjmuje postawÄ™ lekko defensyw
Freud, przedstawienia"3.
ną, choć i tak tworzy panegiryk, będąc przekonanym o swo
Ponadto mężczyznom brakowało bezpośredniego doświad
jej słuszności. Wszystkie elementy biografii Phyllis prze
czenia związanego z dawaniem życia lub nie. Ów brak
jęte są z biografii Zygmunta. Zamienione zostały tylko
1
imiona, zaimki i słowa wskazujące na płeć, tak aby stwo Współcześni freudyści wciąż nie potrafią wyrzec się zazdrości o pe
nisa. Książka Fr eud i kobi et y Lucy Freeman i dr. Herberta S. Strean
rzony świat był odwrotnością istniejącego. I - jak często
(wydawnictwo Continuum) z 1981 roku zawiera typowÄ… obronÄ™:
w życiu bywa - czytanie tekstu dostarcza przyjemności,
Współcześni psychoanalitycy (...) zgadzają się, że zazdrość o penisa
ale prawda tkwi w przypisach. Przeczytajcie więc także jest uniwersalną fantazją dziewczynek w wieku około czterech lat, [ale]
jeżeli potrzeby emocjonalne dziecka znajdują zrozumienie u kochającej
i przypisy.
matki i opiekuńczego ojca, normalne fantazje na temat zazdrości o pe
nisa, które pojawiają się podczas fallicznej fazy seksualnego rozwoju,
będą najpierw zaakceptowane, pózniej stłumione (...) i kobieta będzie
ależy zdawać sobie sprawę, że kiedy mała Phyl
w stanie kochać mężczyznę nie dla jego fizycznych atrybutów, ale ze
lis dorastała w Wiedniu w połowie XIX wie
względu na swoje uczucia do niego jako osoby. Będzie pragnąć go nie
ku, kobiety uważane były za lepsze od męż
jako właściciela pożądanego fallusa, ale jak partnera i ojca swojego
N
dziecka. Używając języka Freuda, jej pierwsze życzenie, by posiadać
czyzn, gdyż miały możliwość dawania życia.
penisa, zamieni się w chęć posiadania dziecka".
Wiara w wyższość kobiet tak niezwykle łatwo mylona
2
To rzeczywiście prawda - kobiety korzystają z systemu opieki zdro
była z nieodwracalną determinacją genetyczną, że przy-
wotnej o 30 procent częściej niż mężczyzni - ale na pewno nie można
stwierdzić na podstawie faktu, kto służbą zdrowia kieruje. Logika two
* Publikacja tego artykułu była możliwa dzięki pomocy Central & East
rzona jest przez logików.
3
European Publishing Project z Oksfordu.
Ponownie Freeman i Strean: W podświadomej zazdrości o penisa
Copyright Gloria Steinem, Moving Beyond Words, 1994
wiele kobiet stroi się w piórka, cekiny, futra, błyszczące ozdoby ze
srebra i zÅ‚ota, które zwisajÄ…« - psychoanalitycy nazywajÄ… je przed-
Gloria Steinem - założycielka I redaktorka-konsultantka feministycznego
stawieniami« penisa". To wszystko, Wysoki SÄ…dzie.
magazynu .Ms."; współpracuje z tygodnikiem .New Yorker".
IRP 43
wyborów między płodnością a antykoncepcją, bytem a nie pewnym momencie swej kariery Phyllis
bytem - wyborów, których kobiety dokonywały przez cały Freud zajęła się tworzeniem wspaniałych
płodny okres swojego życia - również redukował możli teorii, które daleko wykraczały poza wy
W
wość wykształcenia u mężczyzn jakiegokolwiek poczucia kształcenie XIX-wiecznego neurologa.
sprawiedliwości lub norm etycznych4. To z kolei dyskwa A jednak największy wpływ zdobyła nie przez to, że upo
lifikowało ich jako filozofów. W sposób oczywisty prowa wszechniła określenia takie jak zazdr oś ć o maci cę
dziło to również do zmniejszenia u mężczyzn zdolności do czy anat omi a j es t pr zeznaczeni em. Nie, w jej
podejmowania odpowiedzialnych decyzji o życiu i śmier czasach te prawdy były już częścią kultury. Sławę przy
ci, co tłumaczyło - i zapewne ciągle tłumaczy - dlaczego niosło jej zainteresowanie t e s t e r i ą i poszukiwanie spo
nie zajmują oni kierowniczych stanowisk w sądownictwie, sobu jej leczenia. Schorzenie to objawiało się niekontro
służbach porządkowych, armii i w podobnych zawodach. lowanymi wybuchami emocji i tajemniczymi symptoma
mi fizycznymi i było tak charakterystyczne dla mężczyzn,
Poza życiodajnymi macicami i karmiącymi piersiami naj
iż większość ekspertów przyjęła, że ma ono związek z jąd
bardziej przekonującym dowodem wyższości kobiet była
rami. Pomimo że testerycznych mężczyzn często uzna
zdolność do miesiączkowania. Tylko kobiety mogły krwa
wano za zboczeńców, symulantów lub nieuleczalnie cho
wić bez ran; tylko one powstawały co miesiąc z posoki jak
rych, to istniały pewne formy leczenia. Obejmowały one
Feniks; tylko ich ciała zharmonizowane były z życiem
całą gamę zabiegów: od zwyczajnych zabiegów wodnych,
wszechświata i rytmem przypływów. Jakże bez tego we
leżenia w łóżku, słabych wstrząsów elektrycznych czy też
wnętrznego lunarnego cyklu człowiek mógłby posiadać zmysł
zarezerwowanych dla osób zamożnych wypraw do wód,
czasu, przestrzeni czy w ogóle zdolność do mierzenia czego
aż po obrzezanie, usunięcie jąder, kauteryzację penisa i in
kolwiek? Jakże inaczej ludzie mogliby posiąść umiejętność
ne metody, które dzisiaj mogą wydawać się drakońskie,
liczenia potrzebną w matematyce, inżynierii, architekturze,
ale czasami skutecznie hamowały ataki testerii i były, na
geodezji i w wielu innych dziedzinach? Jakże mężczyzni
leży o tym pamiętać, wytworem swoich czasów7. W Pa
mogli odpowiedzialnie służyć w kościołach chrześcijańskich
ryżu Phyllis Freud była jedną z setek kobiet, które zbiera
Córze Bogini, jeżeli nie napotykali co miesiąc dowodów jej
ły się w salach wykładowych, by oglądać pokazy hipno
śmierci i zmartwychwstania? W judaizmie jakże mogli czcić
zy
Matkę-Boginię bez zrozumienia symbolu jej ofiary zapisa - nowej techniki leczenia tajemniczych symptomów
testerii poprzez docieranie do podświadomości pacjenta.
nej w Starym Estromenciel Niewrażliwi na obroty planet
Pokazy te dokonywane były na specjalnie na tę okazję
i ruch wszechświata jakże mężczyzni mogli stać się astrono
sprowadzanych mężczyznach-testerykach. Owe przypad
mami, przyrodnikami, naukowcami?5
ki Freud skojarzyła z przykładem testerii, o którym sły
Przyjęło się więc, że mężczyzni są tylko świata tego
szała w Wiedniu. Jej koleżanka neurolog doktor Józefina
ozdobÄ…, zajmujÄ… siÄ™ domem, sÄ… oddanymi synami i partne
Breuer przedstawiła postępy leczenia symptomów testerii
rami seksualnymi (oczywiście tylko dobrze przygotowani,
za pomocą namawiania pacjenta do zagłębienia się we
bo aborcja, choć akceptowana, była bolesna i należało jej
wspomnienia wcześniejszych bolesnych doświadczeń,
unikać, a mimowolne zapłodnienie mogło być ukarane wię
z którymi symptomy choroby wydawały się powiązane -
zieniem)6.
najpierw za pomocą hipnozy, a pózniej przez opowiada
4
W wieku 76 lat, kierując się mądrością całego zawodowego życia,
nie o nich na zasadzie wolnych skojarzeń. W rzeczywi
Freud napisał: Uważamy również, że kobiety są mniej zainteresowane
stości metoda ta została wynaleziona i nazwana lecze
sprawami społecznymi i mają mniejsze niż mężczyzni możliwości sub-
limowania swoich instynktów". Jego założenie, że kobiety nie są w sta niem rozmową" przez rzeczonego młodego pacjenta Ber
nie osiągać najwyższego stopnia rozwoju etycznego - co z maskulini-
ta Pappenheima.
stycznego punktu widzenia sprowadzało się do podporządkowania jed
nostki abstrakcyjnej zasadzie - stało się podstawowym założeniem w
etyce. Jako odtrutka: patrz Carol Gilligan Innym głosem (wydawnictwo
iedy Freud podjęła odważną decyzję zmierze
Harvard University Press).
nia się z testerią i rozpoczęła praktykę w swoim
5
Odtrutką na uprzedzenia na temat miesiączki może być następujący
wiedeńskim mieszkaniu, połączyła ze sobą hip
argument: jako że podczas trudnych" dni poprzedzających menstruac
ję kobiecy hormon ma najniższy poziom, kobiety są w tych dniach nozę i leczenie rozmową". Symptomy, z ja
K
w stanie, który najbardziej przypomina stan, w jakim mężczyzni są
kimi się spotykała, obejmowały całą skalę objawów, od
przez cały mi esi ąc.
6 depresji, halucynacji i różnych dolegliwości fizycznych,
Tak, aborcja była w tamtym okresie karana więzieniem, inne od
wrotności są również prawdziwe. Opisu seksizmu, który występował takich jak paraliż, nieznośne bóle głowy, chroniczne wy
w epoce, użyłam po to, by stosunek do kobiet stał się bardziej zrozu
mioty i kaszel oraz trudności z przełykaniem, aż do peł
miały, a nawet wydawał się postępowy. Ignorowanie wielu faktów z je
nych ataków testerii, udawanych ciąż i samookaleczeń,
go epoki powoduje, że grunt dookoła Freuda wydaje się płaski, a on
wyżej ponad nią wyrasta. Oto kilka innych faktów: George Sand uro między innymi couvade, czyli rozrywania skóry penisa -
dziła się o pół wieku przed Freudem i była jedną z wielu kobiet, którym
udało się żyć w większej wolności i pod mniejszą presją konwenansów, 7
Na temat sadystycznych sposobów traktowania pacjentek - od tera
niż Freud mógłby sobie wyobrazić. Sufrażystki z USA wydały Dekla
pii szokowej do klitorydektomii i innych zabiegów związanych ze sferą
rację uczuć (Declaration of Sentiments) z Seneca Falls osiem lat przed
seksualnÄ… - patrz Jeffrey Moussaieff Masson Ciemna nauka: kobiety,
urodzeniem Freuda. W okresie kiedy Freud zdobywał wykształcenie,
seksualność i psychiatria w XIX wieku (wydawnictwo Farrar, Straus &
sufrażystki, socjaliści i reformatorzy zajmowali się wszystkimi aspekta
Giroux). Na temat tradycyjnych metod stosowanych w czasach Freuda
mi społecznych i politycznych praw kobiet - podobnie działo się w in
nych krajach. A na przełomie wieków istniał w Austrii również aktyw patrz Phyllis Chesler, Kobiety i szaleństwo (wydawnictwo Harcourt
ny ruch na rzecz praw homoseksualistów.
Brace Jovanovich).
44 IRP
ekstremalnej formy zazdrości o macicę i menstruację, której wiście pod warunkiem, że podpiszą się pod jej teorią, tak
celem było naśladowanie funkcji kobiecych8. jak robiły to kobiety-analitycy. (Niewątpliwie Freud nie
Chociaż Freud w swojej pracy wykorzystywała począ zaakceptowałaby dzisiejszych żądań historii mężczyzn"
tkowo hipnozę, a pózniej coraz częściej psychoanalizę i innych form specjalnego traktowania.)
(uhonorowała leczenie rozmową" Pappenheima, nadając Jest również pewne, że każdy z opisywanych przez Freud
jej nową, naukową nazwę), to jednocześnie pracowała nad przypadków świadczy o jej prawdziwym zrozumieniu dla
tworzeniem teorii przyczyn występowania choroby. Po płci przeciwnej12.
nieważ testeria występowała przede wszystkim u młodych
mężczyzn - nastolatków i dwudziestolatków - Freud przy szystko, co usłyszała od testerycznych męż
puszczała, że ma ona swoje zródło w tym, iż prowadzenie czyzn, bardzo trzezwo przepuściła przez
domu, opieka nad dziećmi, usługi seksualne, produkcja filtr własnej wiedzy na temat pasywnego
spermy i inne naturalne męskie dziedziny jeszcze nie spra zachowania mężczyzn, tak seksualnego, jak
W
wiają im prawdziwej satysfakcji. Ponieważ niektórzy męż intelektualnego i etycznego. To upewniło ją w przekona
czyzni oddawali się również niebezpiecznej praktyce ma niu, że libido (jest w swej istocie kobiece i - by użyć
sturbacji, popadali w poważne neurozy i seksualny dys- jednego z jej genialnych, zakorzenionych w kobiecym do
funkcjonalizm. Intelektualiści i mężczyzni o buntowniczej świadczeniu sformułowań - mężczyzni posiadają słab
naturze z kolei mieli problem nadmiernej zazdrości o ma szy instynkt seksualny".
cicę, który uniemożliwiał im znalezienie partnerki. Byli Dowodziła tego monoorgazmiczna natura mężczyzny.
również nieszczęśliwi mężowie ożenieni z kobietami, któ Nikt o poważnym autorytecie nie próbował podważać faktu,
re nie liczyły się z ich satysfakcją seksualną; ich żony że kobiety, będąc istotami multiorgazmicznymi, były le
stosowały na przykład coitus interruptus albo jako środek piej przystosowane, by doświadczać przyjemności ciała,
antykoncepcyjny, albo po prostu lekceważenie9. a przez to były naturalnymi seksualnymi agresorkami;
w rzeczywistości wchłonięcie", jak w sądowym języku
Nie należy się dziwić, że Freud spotkała się z olbrzymią
określa się stosunek seksualny, jest wyrazem tego aktyw-
wdzięcznością pacjentów. Phyllis była nie tylko jedną z nie
no-pasywnego układu13, który w skali mikrokosmosu od
licznych kobiet, które chciały słuchać tego, co mężczyzni
bija się również w samym akcie zapłodnienia. Wyobraz
mieli do powiedzenia, ale ponadto traktowała poważnie
my sobie: duża komórka jajowa nie zużywa niepotrzebnie
ich wynurzenia, uczyniła z nich przedmiot swoich genial
energii, lecz czeka, aż sperma, w typowo męski i masochi
nych teorii, a nawet włączyła je do naukowego obiegu.
styczny sposób, sama znajdzie drogę do samozniszczenia.
To postępowe podejście jest jeszcze jednym dowodem
Potem wchłania po prostu nieskończenie drobny plemnik.
na to, jak nieuzasadniona jest niechęć maskulinistów oskar
Plemnik jest, w dosłownym tego słowa znaczeniu, zjada
żających doktor Freud o androfobie10. Już w młodości Freud
ny żywcem - tak jak samiec pająka pożerany jest przez
przetłumaczyła nawet na niemiecki książkę Harriet Taylor
swoją partnerkę. Nawet najbardziej zatwardziały działacz
Mili Emancypacja mężczyzn, traktat o równości mężczyzn,
ruchu wyzwolenia mężczyzn musi pogodzić się z faktem,
którego żadna mniej światła kobieta na pewno by nie
że biologia nie zostawia miejsca na wątpliwości co do
przeczytała". W pózniejszym okresie wspierała pogląd, że
również mężczyzni mogą zostać psychoanalitykami - oczy- wrodzonej wyższości kobiet14.
Freud nie była jednak zainteresowana samymi biologicz
8 nymi faktami, ale ich znaczeniem psychologicznym: na
Nie mogłam sobie odmówić wspomnienia o couvade, rytuale uda
wania ciąży w kulturach plemiennych, w których czczona jest ciąża przykład sposobem, w jaki mężczyzni stawali się nieule
i narodziny. Kobiety w kulturach patriarchalnych przedstawiane sÄ… jako
czalnie narcystyczni, niespokojni i drażliwi, jako że ich
z natury" masochistyczne, lecz czy obrzezanie również nie wydaje się
genitalia znajdowały się w nie zabezpieczonym i odkrytym
masochistyczne?
Ponadto nacięcia i inne samookaleczenia, na które natykali się Freud miejscu - na zewnątrz. Brak macicy u mężczyzn, posiada
i jego koledzy w swojej praktyce, były prawdopodobnie tym, co dzi
nie tylko śladowych pozostałości po piersiach z bezuży
siaj nazywa się śladami rzeczywistych wydarzeń o charakterze seksu
tecznymi sutkami były wynikiem długiej ewolucji, ograni
alnego lub sadystycznego wykorzystywania w dzieciństwie: kobiety
(i mężczyzni, jeżeli wykorzystywani są w ten sam sposób) powtarzają czenia funkcji organizmu do produkcji spermy, noszenia jej
to, co im uczyniono, karzą ciało, które uwiodło" albo zasłużyło" na
i dostarczania. Kobiety były odpowiedzialne za wszystkie
takie traktowanie, i znieczulają się na ból w taki sam sposób, jak
zmuszone były czynić to w przeszłości.
9 12
Ciekawe, że ten przykład działa w obie strony. Ponieważ coitus Na pewno.
13
interruptus może być zdefiniowany jako interruptus przez każdą ze Spróbujcie zamienić wnikanie" na wchłonięcie" i zobaczcie,
stron, która skończyła coitus - mam nadzieję, że to jasne - nie ma jak to zadziała na waszą wyobraznię.
14
potrzeby tworzenia jego odwrotności. Spójrzmy prawdzie w oczy. Biologii można użyć do udowodnienia
10
W porządku, może to nie najszczęśliwszy termin, ale zastanówcie wszystkiego. Phyllis opisuje zapłodnienie w kategoriach kobiecej do
się nad innym słowem określającym nienawiść do mężczyzn. Zasta minacji. Słownictwo Freuda lepiej pasuje do opisu aktu gwałtu: Mę
nówcie się również, dlaczego takie słowo do tej pory nie istnieje. skie komórki rozrodcze aktywnie poszukują kobiecych, podczas gdy
11
komórki jajowe są nieruchome i pasywnie czekają", napisał Freud w Ko
Freud zarobił trochę dodatkowych pieniędzy tłumacząc Emancy
biecości. To zachowanie podstawowych seksualnych organizmów jest
pację kobiet Johna Stuarta Milla podczas odbywania służby wojskowej.
modelowe dla zachowania podczas stosunku seksualnego. Samiec po
Dowodzi to jedynie, że pierwotnie zainteresowany był ideami równo
szukuje samicy w celu seksualnego zbliżenia, bierze ją w posiadanie
ści, ale je odrzucił. Jak napisał do swojej żony Marthy: Miałbym
i wnika w nią". Feminizm zadaje pytanie - i mam nadzieję, że nauka
myśleć o mojej delikatnej, słodkiej dziewczynce jak o konkurentce?
też je kiedyś postawi - dlaczego z góry zakłada się istnienie domina
[...] pozycja kobiety nie może być inna niż jest: ma być adorowaną
cji? Czy nie można by za punkt wyjścia uznać współdziałania?
narzeczoną w młodości i ukochaną żoną, kiedy dojrzeje".
45
RP
inne procesy związane z reprodukcją. Zachowanie kobiet, ły na rozwój nauki, męska seksualność osiągała fazę doj
ich zdrowie i psychologia rządziły zapłodnieniem i naro rzałości tylko wtedy, gdy odczuwanie przyjemności prze
dzinami. Od najdawniejszych czasów ten nierówny udział nosiło się z penisa do bardziej rozwiniętych sensualnie ob
w reprodukcji gatunku prowadził do nierówności między szarów: do palców i języka. Freud wywiodła genialnie, że
płciami. (Freud zdawała sobie sprawę, że miało to konse skoro zapłodnienie i ciąża nie muszą towarzyszyć każde
kwencje i dla kobiet, prowadząc między innymi do st ra mu orgazmowi multiorgazmicznych kobiet, to również
chu pr zed kas t r acj ą pi er si : kobieta, która patrzyła w wypadku mężczyzn dojrzałość seksualna mierzona być
na spłaszczoną klatkę piersiową mężczyzny z dziwnymi, powinna możliwością szczytowania w nieprokreacyjny spo
niepotrzebnymi brodawkami sutkowymi, w głębi swojej sób. Niedojrzałe orgazmy prąciowe powinny być zastąpio
psychiki odczuwała strach, że powróci do stanu wykastro ne orgazmami językowymi i palcowymi. W Maskulinizmie
wanych piersi.) Phyllis Freud jak zwykle przejrzyście przedstawiała ten
problem: W klitoralnej fazie u chłopców penis jest wio
Penis miał również swoje znaczenie fizjologiczne. Po
dącą strefą erogenną. Ale oczywiście nie jest to stan nie
twierdzał pierwotny biseksualizm wszystkich ludzi15.
zmienny... Penis powinien... oddać swoją wrażliwość i jed
W końcu życie w swoich początkach ma formę kobiecą,
nocześnie swoją ważność obszarom językowo-palcowym"19.
tak jeśli chodzi o macicę, jak i inne organy16 (to wyjaśnia
istnienie uwstecznionych brodawek piersiowych u męż
czyzn). Tkanka penisa wzięła początek z klitoris, co ozna hociaż Phyllis Freud była genialną myślicielką,
cza, że posiada on również porównywalną liczbę zakoń to wysłuchując historii testeryków w pierwszych
czeń nerwowych17. Jednak gdzieś na drodze ewolucji penis dziesięciu, dwunastu latach swojej praktyki, po
zaczął pełnić podwójną funkcję: wydzielania moczu i do pełniła zasadniczy błąd, którego próba napra
C
starczania spermy. (W rzeczy samej, podczas kobiecej, ma- wienia doprowadziła do powstania zrębów teorii freudy-
sturbacyjnej, klitoralnej fazy w rozwoju chłopców - zanim zmu. Na początku pomyłka była trudna do uchwycenia.
zobaczyli oni kobiece genitalia i zdali sobie sprawę, że ich Freud zauważyła, że wiele testerycznych symptomów, któ
penisy były narażone na niebezpieczeństwo i śmieszność re wykazywali jej męscy pacjenci, było zbyt poważnych,
w porównaniu ze zwartymi, dobrze chronionymi łechtacz aby można je było przypisać takim traumatycznym i de
kami - penis miał również trzecią, aczkolwiek niedojrzałą strukcyjnym, lecz jednocześnie tak bardzo powszechnym
funkcję przyjemności masturbacyjnej)18. Wszystko to do aktom jak masturbacja (która u mężczyzn występowała rza
prowadziło do powstania organu cierpiącego na nadmiar dziej ze względu na ich mniejszy instynkt seksualny) czy
funkcji. Najbardziej oczywistą, bolesną, codzienną i conocną uczestniczenie w prymarnej scenie" seksualnej między
konsekwencją tej ewolucji stało się to, iż mężczyzni rodzicami (w której matka pochłaniała bezbronnego ojca).
s ą zmus z eni do oddawani a moczu pr zez Nie były też one wynikiem testerycznych kłamstw ani dzie
swoj ą klitoris. dziczenia skazy" choroby psychicznej, jak twierdziło wiele
Nie ma wątpliwości, że był to powód, dla którego penis innych badaczek. Wprost przeciwnie, doktor Freud zauwa
w sposób tak groteskowy powiększył się i wysunął na ze żyła, że obezwładniające napady strachu u jej pacjentów,
wnątrz; brak ochrony zaowocował z kolei zmniejszeniem a nawet testeryczne paroksyzmy, podczas których wyda
się jego wrażliwości. Podczas gdy zakończenia nerwowe wało się, że walczą oni z niewidzialnymi wrogami, są frag
w kobiecej łechtaczce pozostają wyjątkowo wrażliwe i po mentami układanki, która - gdy w końcu obraz zaczyna
łożone są tuż pod powierzchnią - otoczone delikatną wil nabierać kształtów - odkrywa sceny seksualnych napaści
gotną tkanką i chronione przez wargi sromowe - odsłonię przebytych w dzieciństwie, zazwyczaj z rąk członków ro
te zakończenia tych samych nerwów na męskim członku dziny lub innych dorosłych, od których dziecko było całko
z czasem uzyskały osłonę osłabiającego wrażliwość na wicie zależne. Co więcej, te testeryczne symptomy urucha-
skórka, co sprawia, iż mężczyzni pozbawieni są intensyw
19
W Kobiecości Zygmunt Freud tłumaczył: W fallicznym okresie
nej, promieniującej i ogarniającej całe ciało przyjemności
u dziewczynek klitoris jest wiodÄ…cÄ… sferÄ™ erogennÄ…. Ale ten stan oczy
dostarczanej wyłącznie przez klitoris. Mniejszy pociąg
wiście ulega zmianie (...) Wrażliwość jak i znaczenie łechtaczki po
seksualny u mężczyzn i coraz mniejsze możliwości osiąg winno przemieścić się do pochwy".
Czy powinniśmy wybaczyć mu, jako że żył w innych czasach? Oto,
nięcia orgazmu są jedynie tego prostym następstwem.
co konkludujÄ… Lisa Appignanesi i John Forrester w Kobietach Freuda
Jak Phyllis Freud udowodniła w studiach klinicznych,
(wydawnictwo HarperCollins): To prawie niewyobrażalne, że Freud
które wkrótce zyskały szeroki rozgłos i ogromnie wpłynę- nie zdawał sobie sprawy z zupełnie jednoznacznych poglądów współ
czesnych mu anatomów i fizjologów, którzy jeszcze u progu wieku
udowadniali, że klitoris była szczególnie wrażliwym miejscem dla
15
Zygmunt Freud rzeczywiście wierzył w biseksualizm - szczególnie kobiecej przyjemności seksualnej, i którzy w pismach medycznych
u małych dzieci, które jeszcze nie zrozumiały, jak cenny jest penis. z tego okresu stwierdzali, że wagina nie pełni właściwie żadnych
16
funkcji erotycznych. Autorzy XIX-wiecznej encyklopedii medycznej
To prawda.
opisywali klitoris w taki sam sposób, w jaki zrobił to Alfred Kinsey
" Też prawda. Kt oś startował z pozycji równości.
18
w połowie XX wieku, dodając elementy jednoznacznej, choć mrożą
Oto Zygmunt w Niektórych psychologicznych konsekwencjach ana
cej krew w żyłach medycznej retoryki: na całej waginie można doko
tomicznych różnic między płciami: Istnieje nagłe odkrycie, którego
nywać operacji bez znieczulenia".
muszą dokonać małe dziewczynki. Zauważają one penis brata czy
kolegi, uderzająco widoczny i stosunkowo duży, i natychmiast uznają
Czy w tym kontekście zamiana sytuacji na palcową-językową wciąż
go za wyższą formę, przeciwstawną ich własnemu, małemu i niepo
wydaje się zbyt daleko idąca? Może, ale mimo wszystko daje ona
zornemu organowi. Od tego czasu stają się ofiarami zazdrości o peni
mężczyznom prawo do większej liczby zakończeń nerwowych, niż
sa... Widziały go, wiedzą, że go nie posiadają, i go pragną".
Freud przyznał nam, kobietom.
46
IRP
miane były tylko przez te elementy z terazniejszego oto jenta. Innym razem dwoje pacjentów zostało w dzieciń
czenia, które były częścią wypartych wspomnień. Sympto stwie wykorzystanych przez tę samą osobę. W innym przy
my zaczynały ustępować, kiedy pogrzebane wspomnienia padku rodzic zaczął płakać po tym, jak dziecko oskarżyło
wyciągnięte zostały na światło dzienne i wprowadzone do go o seksualne molestowanie, przyznając się w ten sposób
świadomości. do winy. Phyllis, jak zwykle wrażliwa na cierpienia in
nych, porzuciła temat, tak aby rodzic i dziecko mogli ra
Nagle Freud doznała objawienia: te s ceny" mogą
zem wrócić do domu. Zachęcana takimi potwierdzeniami,
być pr awdzi we! Napisała: Faktem jest, że pacjenci
coraz (bardziej podniecała się wagą swojego odkrycia i za
nigdy nie powtarzajÄ… spontanicznie swoich historii. Nigdy
częła przygotowywać pracę o cięższym kalibrze aniżeli te,
też podczas trwania leczenia nie przedstawiają nagle leka
które wygłaszała na konferencjach towarzystw nauko
rzowi pełnych wspomnień z tego rodzaju scen. Fizyczny
wych21.
ślad przedwczesnych doświadczeń seksualnych udaje się
wytropić tylko pod bardzo silną presją analitycznej proce Phyllis Freud doskonale zdawała sobie sprawę, że jej
dury i wbrew olbrzymiemu oporowi. Co więcej, wspomnie teoria uwiedzenia" uczyni z niej jedną z tych osób, któ
nie musi być wydobywane fragment po fragmencie, a kie re zakłócają sen świata", lecz mimo to liczyła na nagrodę
dy zaczyna docierać do świadomości pacjenta, staje się on i sławę. Była więc gorzko rozczarowana, kiedy jej kon
ofiarą emocji, których nie da się sfałszować". Nie trzeba cepcje zostały przyjęte przez koleżanki raczej chłodno,
dodawać, że gotowość dania wiary bredniom testerycznych a nawet z irytacją. Prawdopodobnie mimo wszystko trwa
mężczyzn oznaczała odrzucenie matriarchalnego systemu łaby w swoim uporze, gdyby nie rozstrzygająca myśl, któ
dotychczasowej wiedzy. Mimo to Phyllis Freud czuła, że ra kazała porzucić jej teorię uwiedzenia". Phyl l i s
jest blisko jakiegoś odkrycia. Mogło to być odkrycie, któ Fr eud zaczęł a r oz umi e ć , że aby obr oni ć
rego od dawna pragnęła, które przyniosłoby jej, jak pisała, swoj ą t eor i ę, mus i ał aby wdać si ę w abs ur
wieczną sławę" i nawet pewne bogactwo". Odkrycie dal ny i oc z e r ni a j ą c y pr oc e s os k a r ż a ni a
przyczyn testerii mogło być zaczątkiem sławy na miarę włas nej r odzi ny.
Aleksandry Wielkiej lub Hannibalii, sławy, która była jej
przeznaczona. Nowej teorii korzeni testerii nadała dziwną wiadomość ta pojawiła się wkrótce po długotrwa
nazwę teorii uwiedzenia", nie dlatego, że sugerowała, łej chorobie i śmierci matki, która wpłynęła na nią
aby bardzo młodzi chłopcy mogli współdziałać z napastni o wiele mocniej, niż się tego spodziewała. Za ży
kami, lecz by w delikatny sposób odnieść się do przed cia czuła do matki wrogość. Było to uczucie od
Åš
wczesnych doświadczeń seksualnych". Co więcej, w pry wrotne niż miłość i seksualny pociąg, jaki czuła do swoje
watnych listach i zawodowych notatkach broniła wiary go pięknego i adorowanego ojca. Stan zdrowia tej starej
godności swoich pacjentów20. kobiety nie wpływa na mnie deprymująco", pisała do swo
jej długoletniej przyjaciółki Wilhelminy Fliess. Wolała
Ze zrozumiałych względów Phyllis Freud nie mogła ba
bym, aby jej choroba się nie przedłużała". Lecz kiedy
dać sytuacji rodzinnej pacjentów ani tym bardziej interwe
matka umarła jesienią 1896 roku, Freud napisała: Jedna
niować w jakikolwiek sposób w drażliwe domowe proble
z tych ciemnych ścieżek za progiem świadomości... Śmierć
my. Nie mogła stawiać w kłopotliwej sytuacji rodzin, któ
staruszki głęboko mnie dotknęła".
re przysyłały do niej swoich synów. Ale dowody czasami
same pukały do drzwi. Kiedyś ktoś z rodzeństwa teste- Przez wiele następnych miesięcy Freud nadal spisywała
rycznego pacjenta przyznał, że był świadkiem seksualnie historie napastowanych pacjentów22. Nie było jej łatwo
perwersyjnych aktów, które były powodem cierpień pac- rozstać się z teorią, którą tak długo pieściła. W jednym
przypadku zaobserwowała, że testeryczny ból głowy
20
Sto lat temu Freud zaczął przedstawiać perwersyjny i szkodliwy
z uczuciem nacisku na czubek głowy, skronie i tak dalej
charakter seksualnego, i nie tylko seksualnego, molestowania dzieci -
fakty, które dopiero teraz na nowo są odkrywane. Często nie udawało
21
mu się opublikować całej prawdy (na przykład czekał całe lata, zanim W pracach tych przedstawione były prawdziwe przypadki - wszyst
wyjawił, że w użytym w Studiach nad histerią przykładzie młodej kie dotyczące ojców i córek. Freud pisał o jednym z nich: Powiedzia
dziewczyny opisywanym gwałcicielem był jej ojciec, mimo że stu łem jej, iż jestem prawie pewny, że śmierć kuzyna nie ma nic wspólne
dium było anonimowe). A mimo to z listów i prac opublikowanych go z jej stanem... W tym momencie otworzyła się na tyle, że wyrzuciła
Freuda możemy zrekonstruować to, o czym mu opowiadano w ramach z siebie jedno znaczące, oderwane zdanie; ale natychmiast powstrzy
jego praktyki lekarskiej: historie obolu i strachu związanym z wyda mała się, a stary ojciec, który siedział za nią, zaczął gorzko płakać.
laniem kału i menstruacją, o których obecnie wiadomo, że wiążą się Oczywiście nie naciskałem więcej, ale już nigdy nie zobaczyłem tej
z przeżyciem analnych stosunków we wczesnym dzieciństwie lub pacjentki". Rozbudowany opis tego przypadku znajduje się w książce
z wpychaniem siłą do odbytnicy i pochwy przedmiotów; skargi na Jeffrey Moussaief Zamach na prawdę: o zdławieniu teorii uwiedze-
temat wymiotów i innych zaburzeÅ„ Å‚aknienia, które obecnie wiąże siÄ™ nia« przez Freuda (wydawnictwo Farrar, Straus & Giroux).
22
z wykorzystywaniem przez dorosłych płci męskiej ust niemowląt i ma
Freud napisał na przykład o pewnej młodej pacjentce: (...) kiedy
łych dzieci do seksu oralnego; opisy trudności z chodzeniem lub mó
była pomiędzy szóstym a dwunastym rokiem życia, jej wydawałoby się
wieniem, których powodem wydają się być wspomnienia bycia stra
szlachetny i szanowany ojciec brał ją regularnie do łóżka i wykorzy
szonym lub wiązanym podczas aktów seksualnego wykorzystywania;
stywał ją bez wnikania (...) O sześć lat starsza siostra, której zwierzyła
zaburzenia snu i koszmary senne, które pojawiają się w tym samym
się o wiele pózniej, przyznała, że też miała z ojcem tego typu do
czasie, w jakim miało miejsce seksualne molestowanie - i tak dalej.
świadczenia. Kuzynka powiedziała jej, że kiedy miała piętnaście lat,
To, co nazywamy histerią", prawie zawsze okazywało się nadreakcją
musiała uwalniać się z uścisków swojego dziadka (...) - to zupełnie
(abreaction): ukrytym wspomnieniem prawdziwego wydarzenia, przy
zwyczajny przypadek histerii ze zwykłymi objawami". Jednym ze
wołanym przez coś z otoczenia i odczuwanym w taki sposób, że emocje
zwykłych" objawów byto to, iż bardzo bała się podróżować powo
związane z dawnym wydarzeniem przeżywane były na nowo, tak jak
zem. Jej brat został odwieziony powozem do domu dla psychicznie
by działy się w danym momencie.
chorych. Nie dowiadujemy się o tym, co brata do tego doprowadziło.
47
IRP
jest charakterystyczny dla scen, w których głowa trzyma sem prawdziwych wydarzeń. A nawet jeżeli były to praw
na jest nieruchomo w celu wykorzystania ust do pewnych dziwe wydarzenia, to nie miały one głębszego znaczenia,
działań". Freud cierpiała na tego rodzaju bolesne i obez gdyż naprawdę istotne były fantazje i pragnienia związane
władniające bóle głowy przez całe swoje życie. Fakt ten z rodzicami. Już nie musiała dalej szukać24.
niewątpliwie musiał mieć wpływ na jej stosunek do teorii We wrześniu Freud była w końcu gotowa przedstawić
uwiedzenia". Następne zdanie jasno pokazuje, jakie mo przetworzoną teorię uwiedzenia" w liście do Fliess. Ten
gły być następstwa, gdyby teoria była konsekwentnie sto list miał stać się sławny i być cytowany przez wszystkich,
sowana: moja własna matka była odpowiedzialna za te- którzy zwalczali powierzchowny pogląd, iż cierpienie wy
sterię mojej siostry... i kilku młodszych braci"23. woływane jest przez autentyczne wydarzenia, a nie od
wieczną walkę, jaka toczy się w ludzkiej psyche. To wła
W maju 1897 roku Freud zdała sobie sprawę, że wszystkie
śnie była wielka tajemnica, która powoli się zaczęła prze
dzieci czują wrogość do swoich rodziców i życzą im śmier
de mną odkrywać w ciągu ostatnich miesięcy. Już nie wie
ci: To życzenie śmierci u synów skierowane jest przeciw
rzę w moją neurozę". Napisała: Rozumiem teraz brak
ko ojcu, a u córek przeciwko matce". Było to nie tylko uspo
sukcesu, na który tak liczyłam". A także: We wszystkich
kajające potwierdzenie własnej normalności, ale początek
wypadkach matka, nie wyłączając mojej własnej, musiała
odkrycia kompleksu Elektry i mniej istotnego kompleksu
by zostać oskarżona o perwersję". Co więcej, uświadomiła
Edypa. Wkrótce też Freud zdała sobie sprawę z powodów,
sobie również fakt, jak niespodziewanie liczne są wypad
dla których odczuwała melancholię po śmierci matki: natu
ki występowania testerii z dokładnie takimi samymi obja
ralna wrogość do rodzica tej samej płci ,jest stłumiona
wami, choć z pozoru nie wydaje się możliwe, aby akty
w okresach, kiedy współczucie w stosunku do jednego z ro
perwersji wobec dzieci mogły występować na tak szeroką
dziców wzrasta - w okresie jego choroby lub śmierci".
skalę"25. Ta nowa świadomość pomogła jej przezwyciężyć
W sierpniu Phyllis Freud wyjechała do Włoch, gdzie jej
rozterki, chociaż wiązało się to z publicznym przyznaniem
cierpliwa autoanaliza w końcu zaczęła przynosić skutki.
się do zmiany stanowiska, a więc do tego, za czym Freud
Nie wiemy, jakie heroiczne walki Phyllis Freud toczyła
nie przepadała. Phyllis Freud odważnie przeprosiła za swo
z samą sobą. Jednym z jej poczynań był odwrót od stu
je błędy. Napisała: Wierzyłam w te historie, przez co
diów nad pamięcią i przeniesienie uwagi na dziedzinę fan
wydawało mi się, że odkryłam, iż korzenie pózniejszych
tazji, rozwinięcie symbolicznej interpretacji marzeń, które
neuroz leżą w doświadczeniach seksualnych z dzieciństwa",
są ukrytymi, nie spełnionymi życzeniami.
i dalej: Jeżeli czytelniczki mają ochotę pokiwać głową
Jako że wszyscy chłopcy zakochani byli w swoich ma
nad moją łatwowiernością, nie mogę mieć im tego za złe".
tkach i chcieli zająć miejsce ojca, sceny" z rodzicami
mogły być tylko wskazówkami co do pragnień, a nie opi Przełożyła Barbara Limanowska
23 24
Oto petny cytat opublikowany po raz pierwszy w pracy Jeffrey Nigdy nie dowiemy się, co naprawdę przydarzyło się Freudowi. Oto
Mousson Petny wybór listów Zygmunta Freuda do Wilhelma Fliessa, najbardziej bezpośrednia informacja, odnosząca się do tej sytuacji.
1887-1904 (wydawnictwo Harvard University Press): Histeryczne bó W książce Freud i jego ojciec Mariannę Krull, która dokładnie przeba
le głowy, którym towarzyszy uczucie ucisku na czubek głowy, skronie dała listy Freuda, opisy jego snów i działań po śmierci ojca, dochodzi
i tak dalej są charakterystyczne dla scen (to określenie Freuda dla sek do wniosku, że nagła decyzja, aby molestowanie dzieci uznać za fan
sualnych wspomnień z dzieciństwa jego pacjentów), w których głowa tazje", pojawiła się dokładnie w chwili, kiedy własna autoanaliza mo
trzymana jest nieruchomo w celu wykorzystania ust do pewnych dzia głaby zmusić go do oskarżenia ojca o uwiedzenie go, o zboczenie".
25
łań. (Pózniej niechętnie wkładają głowę w obejmę u fotografa.) Nieste
Oczywiście jest to przeciwieństwo tego, co mówił Freud i co zebrał
ty mój własny ojciec był jednym z takich zboczeńców i odpowiedzialny
w swojej bibliotece. Ale nie o to chodzi. Bardziej interesujÄ…ce wydaje
jest za histerie mojego brata (...) i kilku młodszych sióstr. Częstotliwość
się nagłe przejście od osobistych i dokładnych opisów do danych poza-
występowania tego przypadku jest zadziwiająca".
personalnych i statystycznych. Oto Zygmunt Freud w Etiologii histerii:
Wszystkie konkretne warunki, pod wpływem których zle dobrana
para prowadzi związek miłosny - z jednej strony dorosły, który (...)
uzbrojony jest w niepodważalny autorytet oraz prawo do karania i mo
że zmieniać role, by zaspokajać swoje zachcianki, a z drugiej strony
dziecko, które w swojej bezbronności całkowicie poddane jest arbitral
nej władzy (...) i u którego wykonywanie poleconych mu działań seksu
alnych często zakłócone jest przez zbyt małą kontrolę nad własnymi
naturalnymi potrzebami - te wszystkie groteskowe, a przecież jakże
tragiczne niezgodności odciskają się na pózniejszym rozwoju jednostki
i na jej neurozach".
48 RP
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
(PRZEKRÓJ TEOWY 2002 12 01)id94248 12Arion? CN PCB94Biuletyn 01 12 201412 control statementsRzym 5 w 12,14 CZY WIERZYSZ EWOLUCJI12 2krlwięcej podobnych podstron