1

Kontrole wykonywania przez pracodawców prawomocnych orzeczeń

wydanych przez sądy pracy stanowią stały element Programu działania

Państwowej Inspekcji Pracy, realizowany przez wszystkie okręgowe

inspektoraty pracy.

Podstawą przeprowadzanych kontroli są przede wszystkim skargi

zgłaszane przez pracowników, sygnalizujących problem niewykonywania

przez pracodawców wyroków sądowych, jak również informacje uzyskiwane z

sądów pracy o zapadłych i podlegających wykonaniu orzeczeniach.

W latach 2003 – 2005 inspektorzy pracy skontrolowali wykonanie

7 311 prawomocnych wyroków i ugód zawartych przed sądami pracy,

kontrolując w tym zakresie 2 127 pracodawców (720 w 2003 roku, 690 – w

2004 roku, 717 – w 2005 roku).

2 731

2 960

1 620

2003

2004

2005

Liczba wyroków i ugód

których wykonanie sprawdzono

w latach 2003 - 2005

W 2005 roku liczba skontrolowanych orzeczeń zmniejszyła się o 45 %

w stosunku do roku 2004 i o 40 % w stosunku do roku 2003 (powracając do

poziomu z lat 2000 – 2001), przy zbliżonej liczbie pracodawców objętych

kontrolą. Wynika to z faktu, iż w latach 2003 - 2004 wiele publicznych

placówek służby zdrowia, z uwagi na brak środków finansowych, nie

wykonało orzeczeń sądów pracy, zobowiązujących do zapłaty pracownikom

2

dodatkowego wynagrodzenia rocznego oraz podwyżki wynagrodzeń

przyznanej na mocy przepisów tzw. ustawy „203” z dnia 22.12.2000 roku

nowelizującej ustawę z dnia 16.12.1994 roku o negocjacyjnym systemie

kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców (...).

Wyniki przeprowadzonych kontroli wskazują, iż z roku na rok maleje

odsetek niewykonanych orzeczeń sądów pracy. W 2003 roku stwierdzono

niewykonanie 64 % spośród skontrolowanych przez inspektorów pracy

wyroków i ugód; w roku 2004 odsetek niewykonanych orzeczeń wyniósł

57

%, a w roku 2005 – 50 %.

Odsetek niewykonanych wyroków i ugód

w latach 2003 - 2005

64,0%

57,0%

50,0%

2003

2004

2005

Zmniejsza się również liczba pracowników pokrzywdzonych wskutek

niewykonania wyroków sądów pracy. W 2005 roku było ich 1 396, tj. o

prawie 40 % mniej niż w roku 2004 (2 310 pracowników) i o niemal 48 %

mniej niż w roku 2003, gdy pracodawcy nie wykonali orzeczeń sądowych

dotyczących 2 668 pracowników.

3

2 668

2 310

1 396

2003

2004

2005

Liczba pokrzywdzonych pracowników

w latach 2003 - 2005

Wyniki kontroli wskazują, iż w ostatnich latach maleje liczba

pracodawców niewykonujących orzeczeń sądów pracy. W 2003 roku było ich

302 – spośród 720 objętych kontrolą, w 2004 roku – 255 spośród 690

skontrolowanych, w 2005 roku – 230 na 717 skontrolowanych.

Odsetek pracodawców niewykonujących orzeczeń

w latach 2003 - 2005

42,0%

37,0%

32,0%

2003

2004

2005

4

Zakres przedmiotowy niewykonanych orzeczeń

Spośród niewykonanych orzeczeń sądów pracy największą grupę

stanowiły orzeczenia dotyczące świadczeń pieniężnych ze stosunku pracy, w

tym w szczególności wypłaty wynagrodzenia za pracę.

W 2005 roku 1 024 niewykonanych orzeczeń dotyczyło należności

pieniężnych, 60 – nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem rozwiązania

stosunku pracy, a 112 – innych roszczeń, przede wszystkim wydania lub

sprostowania świadectwa pracy.

Zakres przedmiotowy niewykonanych orzeczeń

w latach 2003 - 2005

60

97

1 793

101

90

1 618

27

112

1 024

wynagrodzenia

rozwiązanie stosunku

pracy

inne

2003

2004

2005

Przyczyny niewykonania orzeczeń

Podobnie jak w latach ubiegłych istotny wpływ na wykonywanie

orzeczeń sądów pracy dotyczących należności pieniężnych ma sytuacja

ekonomiczna pracodawców. Zła kondycja finansowa pracodawców stanowiła

przyczynę niewykonania 54 % niezrealizowanych orzeczeń w roku 2003, 82

% orzeczeń w roku 2004 i 59 % w roku 2005. W trakcie kontroli inspektorzy

pracy stwierdzali przypadki realizowania orzeczeń z opóźnieniem, w miarę

5

napływu środków pieniężnych, jak również zawierania ugód z pracownikami,

na mocy których strony ustalały indywidualnie terminy spłaty należnych

świadczeń w ratach. Poza przyczynami ekonomicznymi, częstym powodem

niewykonania orzeczenia sądu pracy była, w ocenie inspektorów pracy, zła

wola pracodawcy, umyślnie uchylającego się od wykonania prawomocnego

orzeczenia.

Środki prawne zastosowane przez inspektorów pracy

W latach 2003 – 2005 inspektorzy pracy w celu wyegzekwowania

wykonania orzeczeń sądów pracy skierowali do pracodawców 681 wystąpień

zawierających 1 003 wnioski (292 wystąpienia w roku 2003, 222 – w roku

2004 i 167 – w roku 2005).

W związku z ujawnionymi wykroczeniami przeciwko prawom

pracownika inspektorzy pracy skierowali do sądów grodzkich 278 wniosków

o ukaranie (107 – w roku 2003, 82 – w roku 2004, 89 – w roku 2005). Sądy

grodzkie w następstwie złożonych wniosków ukarały sprawców wykroczeń

grzywnami w kwocie 56 470 zł - w 2003 roku, 24 700 zł – w 2004 roku oraz

33 920 zł w 2005 roku.

Natomiast na 513 pracodawców (76 – w roku 2003, 178 – w roku

2004, 259 – w roku 2005) nałożono grzywny w drodze mandatów karnych na

łączną kwotę 294 300 zł (kolejno – 24 550 zł, 91 850 zł, 177 900 zł).

W 59 przypadkach szczególnie nagannego i lekceważącego zachowania

pracodawcy, polegającego na uporczywym uchylaniu się od wykonania

wydanego orzeczenia lub też utrudnianiu inspektorom pracy

przeprowadzenia czynności kontrolnych, skierowano do Prokuratury

zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa (26 zawiadomień w

roku 2003, 17 – w roku 2004, 16 – w roku 2005). Spośród 16 zawiadomień

skierowanych do prokuratury w 2005 roku – 6 postępowań aktualnie się

toczy, 5 umorzono, w 1 przypadku wydano postanowienie o odmowie

wszczęcia postępowania, natomiast w stosunku do 4 pracodawców

postępowanie zakończyło się wniesieniem do sądu aktu oskarżenia.

6

Środki prawne

zastosowane przez inspektorów pracy

w latach 2003- 2005

292

107

76

222

82

178

167

89

259

wystąpienia

wnioski o ukaranie

mandaty

2003

2004

2005

Efekty działań inspektorów pracy

W wyniku działań podjętych przez inspektorów pracy pracodawcy

zrealizowali w 2003 roku 635 niewykonanych orzeczeń (36 %), w 2004 roku –

1070 orzeczeń (63,5 %), a w 2005 roku – 305 (38 %).

7

Odestek orzeczeń zrealizowanych

w wyniku działań inspektorów pracy

w latach 2003 - 2005

38,0%

63,5%

36,0%

2003

2004

2005

W latach 2003 – 2005 działania inspektorów pracy spowodowały

wypłacenie 3 234 pracownikom świadczeń pieniężnych na łączną kwotę

9 728 040 zł.

Na przykład:

• w 2004 roku Zakłady Mięsne w Ostrołęce wykonały 3 wyroki sądu

pracy na rzecz 47 pracowników, wypłacając kwotę 114 358 zł

tytułem odszkodowania za skrócony okres wypowiedzenia umów o

pracę;

• w 2005 roku SZOZ w Michałowie wykonał wyroki sądu pracy,

wypłacając 12 pracownikom dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz

podwyżkę wynikającą z tzw. ustawy „203” w łącznej kwocie 53

600,89 zł;

• w 2005 roku Mostostal Export w Warszawie zrealizował 3 wyroki

wypłacając pracownikom kwotę 14 646 zł tytułem ekwiwalentu za

niewykorzystany urlop oraz odszkodowania za niezgodne z prawem

rozwiązanie umowy o pracę.

W oparciu o wyniki kontroli wykonywania przez pracodawców orzeczeń

sądów pracy w latach 2003 – 2005 można stwierdzić, że działania

8

inspektorów pracy przynoszą wymierne efekty w postaci wymuszenia

wykonania przez pracodawców części niezrealizowanych orzeczeń sądów

pracy, dotyczących zarówno świadczeń niepieniężnych (np. wydanie lub

sprostowanie świadectwa pracy), jak i wypłaty na rzecz pracowników

wynagrodzenia i innych należności ze stosunku pracy. Odnotowywano

przypadki, w których samo skierowanie sprawy do Państwowej Inspekcji

Pracy i rozpoczęcie kontroli powodowało, iż pracodawcy przystępowali do

realizacji wyroków.

W dalszym ciągu istotny wpływ na wykonywanie orzeczeń sądów pracy

ma sytuacja ekonomiczna pracodawców. Często wyroki wykonywane są tylko

częściowo lub świadczenia wypłacane są w ratach z uwagi na trudną

sytuację finansową zobowiązanych pracodawców, w tym w szczególności

publicznych placówek służby zdrowia. Środki prawne jakimi dysponują

inspektorzy pracy okazują się w takich przypadkach niewystarczające dla

skutecznego wyegzekwowania na rzecz pracowników zasądzonych przez sądy

świadczeń. W konsekwencji część orzeczeń sądowych może być zrealizowana

jedynie w wyniku postępowania prowadzonego przez komorników sądowych.

Dodatkowo, mając na uwadze konieczność zapewnienia pracownikom

realizacji podstawowego uprawnienia, jakim jest wypłata wynagrodzenia za

pracę, w naszej ocenie wskazane byłoby objęcie penalizacją określoną w art.

218 Kodeksu karnego także przypadków niewykonania orzeczenia sądu

nakazującego wypłatę pracownikowi wynagrodzenia za pracę lub innego

świadczenia ze stosunku pracy. W obecnym stanie prawnym przestępstwem

jest tylko niewykonanie orzeczenia sądu przywracającego pracownika do

pracy, natomiast zaniechanie realizacji pozostałych orzeczeń sądu stanowi

wykroczenie z art. 282 § 2 Kodeksu pracy.