J

ULIUSZ

V

ERNE

L

OS NA LOTERIĘ

1

I

— Która godzina? — zapytała pani Hansen wytrząsnąwszy popiół z fajki, podczas gdy ostatnie

kłęby dymu rozwiały się pomiędzy kolorowymi belkami powały.

— Ósma, matko — odrzekła Hulda.

— Jest mało prawdopodobne, by jacyś podróżni przybyli do nas w nocy. Zbyt brzydka dziś

pogoda.

— Nie sądzę, by ktokolwiek przyszedł. W każdym razie pokoje są przygotowane i usłyszę, jeśli

ktoś się odezwie na dworze.

— Twój brat nie wrócił?

— Jeszcze nie.

— Czyż nie powiedział, że wróci dzisiaj?

— Nie, matko. Joel pojechał z jakimś podróżnikiem nad jezioro Tinn, a ponieważ wyruszył

bardzo późno, nie sądzę, by mógł wrócić do Dal wcześniej niż jutro.

— A więc noc spędzi w Moel?

— Tak, niewątpliwie, chyba żeby udał się do Bamble, by złożyć wizytę farmerowi Helmboe…

— I jego córce?

— Tak, Siegfried, mojej najlepszej przyjaciółce, którą kocham jak siostrę! — odrzekła ze

śmiechem dziewczyna.

— W takim razie zamknij drzwi, Huldo, i idźmy spać.

— Dobrze się czujesz, matko?

— Dobrze, lecz jutro mam zamiar wcześnie wstać. Muszę się udać do Moel…

— A po co?

— Ech! Czyż nie należy zająć się uzupełnieniem zapasów przed zbliżającym się sezonem?

— Czyżby do Moel przyjechał już z Christianii sprzedawca win i artykułów spożywczych?

— Tak, Huldo, właśnie dziś po południu — odrzekła pani Hansen. — Lengling, podmajstrzy w

tartaku, spotkał go i przechodząc poinformował mnie o tym. Z naszej szynki i wędzonego łososia

niewiele już pozostało, a nie chciałabym zostać bez zapasów. Lada dzień, zwłaszcza jeśli poprawi

się pogoda, turyści mogą rozpocząć swe wycieczki po Telemarku. Nasza oberża musi być gotowa

na ich przyjęcie, zaś oni powinni znaleźć w niej wszystko, czego im będzie trzeba. Czy wiesz

Huldo, że mamy już 15 kwietnia?

2

— 15 kwietnia! — szepnęła dziewczyna.

— Tak więc jutro — ciągnęła pani Hansen — zajmę się wszystkim. W dwie godziny zrobię

zakupy, które posłaniec dostarczy tutaj, i wrócę z Joelem jego kariolą.

— Matko, gdybyś przypadkiem spotkała kuriera, nie zapomnij go spytać, czy nie ma dla nas

jakichś listów…

— Szczególnie dla ciebie! To całkiem możliwe, bo ostatni list od Olego przyszedł miesiąc

temu.

— Tak! Miesiąc!… Cały miesiąc!

— Nie martw się Huldo! W tym opóźnieniu nie ma nic dziwnego. Zresztą, nawet jeśli poczta

nie przysłała nic z Christianii, czy to znaczy, że nie może nic przysłać z Bergen?

— Zapewne, matko — odrzekła Hulda — lecz cóż chcesz? Jeśli się frasuję, to tylko dlatego, że

łowiska nowofundlandzkie są tak daleko! Trzeba przepłynąć cały ocean, a pogoda jest taka

okropna! Mija już rok, jak mój biedny Ole wyjechał i kto może powiedzieć, kiedy wróci do nas, do

Dal?…

— I czy my tu będziemy, kiedy wróci? — szepnęła pani Hansen, lecz tak cicho, że jej córka nie

mogła tego usłyszeć.

Hulda poszła zamknąć drzwi oberży wychodzące na drogę do Vestfjorddal. Nawet nie przyszło

jej do głowy, by zatrzasnąć zasuwę. W tak gościnnym kraju, jakim jest Norwegia, owe środki

ostrożności nie są konieczne. Chodzi o to, by każdy podróżny mógł wejść do domu w dzień i w

nocy, tak by nie trzeba mu było otwierać. Nie należy się przy tym obawiać wizyt łazików czy

złoczyńców nawet w najodleglejszych, prowincjonalnych wsiach. Żadne występki przeciw

osobom lub ich dobytkowi nigdy nie zakłócają bezpieczeństwa mieszkańców.

Matka i córka zajmowały dwa pokoje na pierwszym piętrze, od frontu oberży. To prawda, że

oba były skromnie umeblowane, lecz pozostawały czyste i wszystko wskazywało, że zajmowała

się nimi dobra gospodyni. Nad nimi, pod samym dachem, spadzistym jak w góralskiej chacie,

znajdował się pokój Joela, wyposażony w okno o framudze misternie wyciętej ze świerkowego

drewna. Stąd, przemierzywszy widniejące na horyzoncie góry, spojrzenie mogło spłynąć aż na dno

wąskiej doliny, w której szemrał Maan, na wpół strumień, na wpół rzeka.

Z dużej sali na parterze, drewniane schody o solidnych wspornikach i lśniących stopniach

prowadziły do pokoi na wyższych piętrach. Szczególnie pociągający był już sam wygląd tego

domu, gdzie podróżny mógł znaleźć komfort, jaki rzadko spotkać można w norweskich oberżach.

3

Tak więc Hulda i jej matka mieszkały na pierwszym piętrze. Gdy były same, obie udawały się

wcześnie do swych pokoi. Pani Hansen, przyświecając sobie świecznikiem z różnobarwnego

szkła, pokonała już pierwsze stopnie schodów, gdy nagle przystanęła.

Ktoś pukał do drzwi. Usłyszała głos:

— Ej! Pani Hansen! Pani Hansen! Pani Hansen zeszła na dół.

— Któż to może być o tak późnej porze? — zapytała.

— Czyżby Joelowi przydarzył się jakiś wypadek? — rzekła pośpiesznie Hulda.

Natychmiast wróciła do drzwi.

Stał tam młody chłopak, jeden z tych dzieciaków, które wykonują zawód skydskarla,

polegający na czepianiu się karioli i odprowadzaniu koni do stajni, jeśli podróżnik akurat kończył

jeden z etapów swej podróży. Ten jednak przyszedł piechotą i stał teraz na progu.

— Czego chcesz o tej porze? — spytała Hulda.

— Przede wszystkim życzyć pani miłego wieczora — odrzekł chłopak.

— To wszystko?

— Nie, to nie wszystko, lecz czyż nie należy zaczynać rozmowy od grzecznych słów?

— Masz rację! Któż więc cię przysyła?

— Przychodzę od pani brata Joela.

— Od Joela?… A o co chodzi? — zapytała pani Hansen.

Podeszła do drzwi owym powolnym i miarowym krokiem, charakterystycznym dla

mieszkańców Norwegii (pełno jest żywego srebra w żyłach ich ziemi, lecz w ich własnych

niewiele lub wcale), ale najwyraźniej odpowiedź ta wywołała u niej pewne emocje, gdyż

pośpiesznie zapytała:

— Czy coś się stało?

— Owszem!… Przyszedł list, który kurier z Christianii przywiózł z Drammen…

— List z Drammen? — zapytała żywo pani Hansen ściszając głos.

— Nie mam pojęcia — odrzekł chłopak. — Wszystko co wiem, to to, że Joel wróci dopiero

jutro i że przysłał mnie tu, bym przyniósł list.

— Więc to coś pilnego?

— Zdaje się.

— Daj — rzekła pani Hansen tonem wskazującym na dość wyraźne zaniepokojenie.

— Oto i on, czysty i nie pomięty. Tylko nie jest do pani.

4

Pani Hansen zdała się odetchnąć z ulgą.

— A do kogo? — zapytała.

— Do pani córki.

— Do mnie! — zawołała Hulda. — To list od Olego, jestem pewna, list, który przyszedł przez

Christianię! Mój brat nie chciał, bym na niego zbyt długo czekała!

Hulda wzięła list i przysunąwszy świecznik spojrzała na adres.

— Tak!… To on!… To on!… Oby tylko pisał, że „Viken” wraca! Tymczasem pani Hansen

mówiła do młodzieńca:

— Nie wchodzisz?

— Tylko na minutkę! Muszę jeszcze dziś wrócić do domu, bo jutro rano mam robotę przy

karioli.

— W takim razie proszę cię, byś powiedział Joelowi, że mam zamiar jutro do niego dołączyć.

Niech więc na mnie czeka.

— Jutro wieczorem?

— Nie, rano. Niech nie wyjeżdża z Moel przed spotkaniem ze mną. Razem wrócimy do Dal.

— Jasne, pani Hansen.

— Może kropelkę brandy?

— Z przyjemnością!

Młodzieniec podszedł do stołu, a pani Hansen nalała mu nieco tej wzmacniającej wódki,

najlepszej na wieczorne mgły. Nie zostawił ani kropli w małej filiżance. Później rzekł:

— God aften!

— God aften, mój chłopcze.

Co po norwesku znaczy „dobranoc”. Pożegnanie zostało wymówione bez jednego skinienia

głową i chłopak wyruszył, nie przejmując się długim marszem, jaki miał przed sobą. Odgłos jego

kroków rozpłynął się wkrótce wśród drzew rosnących wzdłuż ścieżki, która biegła brzegiem

rwącej rzeki.

Hulda nadal patrzyła na list od Olego i nie śpieszyła się z otwarciem go. Ta cienka, papierowa

koperta musiała przemierzyć cały ocean, by do niej dotrzeć, całe to wielkie morze, w którym

nurzają się brzegi zachodniej Norwegii. Przyglądała się znaczkom. List wysłany 15 marca, do Dal

dotarł dopiero 15 kwietnia. Upłynął cały miesiąc od czasu, gdy Ole go napisał! Ile rzeczy mogło się

wydarzyć w ciągu tego miesiąca w owych odległych zakątkach Nowej Fundlandii, którym to

5

mianem określają Anglicy wyspę Nowej Ziemi! Czyż łowiska te nie są najgorszymi na świecie,

smaganymi przez okrutne wichry, napływające z bieguna przez północnoamerykańskie równiny?

Zawód rybaka, uprawiany przez Olego, jest trudny i niebezpieczny! A trudzi się nim tylko dla niej,

dla swej narzeczonej, którą poślubi po powrocie! Biedny Ole! Cóż pisze w swym liście?

Niewątpliwie, że kocha Huldę i że kochać ją będzie zawsze, tak jak ona jego, że ich myśli łączą się

ze sobą mimo odległości i że chciałby, żeby to już był dzień jego przyjazdu do Dal!

Tak! Na pewno tak pisał, Hulda była o tym przekonana. Lecz być może dodawał, że rychło

powróci, że sezon rybacki, który skłania marynarzy z Bergen, by odpływali tak daleko od swej

ziemi rodzinnej, wkrótce się skończy! Być może Ole pisze, że „Viken” kończy sztauowanie, że się

szykuje do podniesienia kotwicy i że ostatnie dni kwietnia spędzą razem w tym szczęśliwym domu

w Vestfjorddal? Być może, wreszcie, pisał, że można już ustalić dzień przybycia do Moel pastora,

który połączy ich w skromnej, drewnianej kapliczce, której dzwonnica wznosi się ponad gęstym

zagajnikiem, o kilkaset kroków od oberży pani Hansen?

By się tego dowiedzieć, wystarczyło złamać pieczęć na kopercie, wyjąć z niej list Olego,

przeczytać go, choćby przez łzy bólu lub radości, których przyczyną mogła się stać jego treść. I

niewątpliwie niejedna niecierpliwa dziewczyna z Południa, z Danii lub Holandii, już dawno by

wiedziała to, o czym młoda Norweżka nie miała jeszcze pojęcia! Lecz Hulda marzyła, zaś

marzenia kończą się wtedy, gdy życzy sobie tego Bóg. I jakże często ludzie tego żałują, tak

rzeczywistość potrafi rozczarować.

— Moja córko — rzekła pani Hansen — ten list przysłany przez twojego brata jest od Olego?

— Tak! Rozpoznałam jego pismo!

— Czyżbyś chciała odłożyć do jutra jego lekturę?

Hulda po raz ostatni spojrzała na kopertę, po czym, otworzywszy ją niespiesznie, wyjęła

starannie wykaligrafowany list i przeczytała go.

Saint–Pierrre–Miquelon, 17 marca 1882.

Droga Huldo,

Zapewne z przyjemnością przyjmiesz do wiadomości, że połowy były niezwykle obfite i że za

kilka dni zostaną zakończone. Tak! To już koniec sezonu! Po rocznej nieobecności jakże będę

szczęśliwy wróciwszy do Dal, do mej jedynej rodziny, która jest zarazem Twoją.

Mój udział w zyskach jest dość znaczny. Bracia Help, nasi armatorzy z Bergen, zostali

6

powiadomieni, że ,,Viken” powróci prawdopodobnie między 15 a 20 maja. Możesz więc

spodziewać się mnie w tym czasie, czyli za kilka tygodni.

Droga Huldo, mam nadzieję zastać Cię jeszcze piękniejszą niż przed wyjazdem, zaś Twą matkę

w dobrym zdrowiu, podobnie jak tego dzielnego przyjaciela, mego kuzyna a Twego brata Joela,

który również stanie się mym bratem.

Po otrzymaniu niniejszego listu przekaż wyrazy mej przyjaźni pani Hansen, którą stąd widzę,

jak siedzi w swym drewnianym fotelu, przy starym piecu w dużej sali. Powtórz jej, iż kocham ją w

dwójnasób, przede wszystkim dlatego, że jest Twoją matką, a po wtóre dlatego, iż jest mą ciotką.

Przypadkiem nie wyjeżdżajcie po mnie do Bergen. Być może ,,Viken” przypłynie wcześniej niż

to napisałem. W każdym razie, w dwadzieścia cztery godziny po zejściu na ląd, droga Huldo,

możesz liczyć, że dotrę do Dal. I nie zdziw się zbyt mocno, jeśli zjawię się wcześniej.

Solidnie nas wytrzęsła paskudna pogoda tej zimy, najgorsza, jaką kiedykolwiek przeżyli nasi

marynarze. Na szczęście w wielkiej ławicy była znaczna obfitość dorsza. „Viken” wiezie go ponad

pięć tysięcy kwintali. Ryby mają być dostarczone do Bergen, gdzie już zostały sprzedane staraniem

braci Help. W sumie najważniejszą rzeczą, która powinna zainteresować rodzinę jest to, że nam się

udało, a moje zyski będą duże, gdyż jestem teraz pełnoprawnym wspólnikiem.

Poza tym, nawet jeśli to co przywiozę do domu nie jest ogromną fortuną, to i tak mam wrażenie,

iż takowa będzie na mnie czekać po powrocie! Tak! Fortuna… nie licząc szczęścia! Jakim

sposobem?… To mój sekret, droga Huldo, i wybacz mi, że mam przed Tobą tajemnice.

Zresztą jest tylko jedna! I tak Ci ją wyjawię… Kiedy?… No cóż, jak tylko nadejdzie odpowiednia

chwila — przed ślubem, gdybym uległ jakiemuś nieoczekiwanemu opóźnieniu, lub po nim — jeśli

zjawię się o wyznaczonej porze i jeśli w tydzień po mym powrocie do Dal zostaniesz moją żoną,

czego tak bardzo pragnę!

Całuję Cię, droga Huldo. Proszę, byś uściskała ode mnie panią Hansen i mego kuzyna Joela.

Całuję Twe czoło, na którym ślubny wianek jaśnieć będzie niczym aureola. Po raz ostatni, do

widzenia, droga Huldo, żegnaj!

Twój narzeczony

Ole Kamp

7

II

Dal to tylko kilka domów stojących wzdłuż drogi, która, prawdę mówiąc, jest zwykłą ścieżką, i

rozrzuconych po okolicznych pagórkach. Wszystkie zwrócone są przodem ku wąskiej dolinie

Vestfjorddal, a tyłem w stronę łańcucha gór ciągnących się na północy, u stóp których płynie

Maan. Zespół tych budynków tworzyłby gaard, jednostkę administracyjną bardzo

rozpowszechnioną w tym kraju, gdyby wszystkie znajdowały się pod zarządem jednego

właściciela lub dzierżawcy. Jednak Dal ma prawo do miana, jeśli nie miasteczka, to przynajmniej

osady. Mała kaplica, wzniesiona w 1855 roku, wyposażona w dwa wąskie okna z witrażami,

dźwiga swą czworoboczną wieżę ponad plątaniną drzew. Całość została zbudowana z drewna. Tu i

ówdzie nad strumykami wpadającymi do rzeki przerzucono mostki. Nieco dalej słychać zgrzyt pił

w dwóch tartakach, napędzanych siłą strumienia. Każda piła wyposażona jest w koło ułatwiające

manewrowanie oraz w drugie, umożliwiające przesuwanie belek lub bali. Z bliska kaplica, tartaki,

domy i szałasy zdają się tonąć w delikatnej, zielonej mgle, ciemniejszej przy świerkach, jasnej przy

brzozach, utworzonej przez drzewa rosnące samotnie lub w grupach, od meandrów Maanu aż po

szczyty wysokich gór Telemarku.

Tak wygląda Dal, osada jasna i wesoła, ze swymi malowniczymi domami, pomalowanymi

jedne na kolory jasne — seledynowe lub bladoróżowe, inne na kolory ostre — jaskrawożółte lub

krwistoczerwone. Ich dachy z brzozowej kory, pokryte zielonymi trawnikami, które kosi się

jesienią, są przyozdobione prawdziwymi kwiatami. Wszystko to jest przepyszne i

charakterystyczne dla najpiękniejszego kraju świata. Krótko mówiąc, Dal leży w Telemarku,

Telemark w Norwegii, zaś Norwegia jest Szwajcarią obdarzoną tysiącami fiordów, które

pozwalają morzu szumieć u stóp gór.

Telemark znajduje się w owej wybrzuszonej części olbrzymiej retorty, której kształt przyjmuje

Norwegia pomiędzy Bergen a Christianią. Okręg ten, podlegający prefekturze w Batsberg posiada

góry i lodowce niczym Szwajcaria, lecz nie jest to Szwajcaria. Są tam wspaniałe wodospady,

niczym w Północnej Ameryce, lecz nie jest to Ameryka. Można tam zobaczyć malowane domy i

procesje mieszkańców ubranych w stroje z innej epoki, jak w niektórych miasteczkach w Holandii,

lecz nie jest to Holandia. Telemark to coś lepszego, to Telemark, to wyjątkowa w świecie kraina,

wyróżniająca się swą naturalną urodą. Autor miał przyjemność ją zwiedzić. Przemierzył ją w

karioli, zmieniając konie w placówkach pocztowych, jeśli tylko było to możliwe. Uniósł stamtąd

8

wspomnienia pełne poezji i uroku, tak jeszcze żywe, że pragnąłby nasączyć nimi tę zwykłą

historię.

W czasach, gdy się ona dzieje — w 1862 roku — przez Norwegię nie przebiegała jeszcze linia

kolejowa, dzięki której można obecnie podróżować ze Sztokholmu do Trondheim przez

Christianię. Obecnie mocne więzy szyn łączą te dwa skandynawskie kraje, niezbyt chętne do życia

we wspólnocie. Lecz zamknięty w wagonie kolejowym podróżnik, choć jedzie szybciej niż

kariolą, nie widzi ani odrobiny oryginalności niegdysiejszych dróg. Traci przejazd przez

południową Szwecję kanałem Gotha, po którym łodzie płynąc od śluzy do śluzy wznoszą się na

wysokość trzystu stóp. Wreszcie nie zatrzymuje się ani przy wodospadach Trolletann, ani w

Drammen, ani w Kongsberg, ani przy żadnym z cudów Telemarku.

W owych czasach linia kolejowa była dopiero w planach. Musiało upłynąć jeszcze dwadzieścia

lat, nim można było przemierzyć skandynawskie królestwo od jednego wybrzeża do drugiego — w

czternaście godzin — i dotrzeć do Przylądka Północnego, z biletem powrotnym na Spitsbergen.

Otóż Dal był wówczas — i oby trwało to jak najdłużej! — punktem centralnym tych okolic,

przyciągającym turystów zagranicznych i miejscowych, w głównej mierze studentów z Christianii.

Stamtąd mogli robić wypady po całym Telemarku i Hardangerze, przemierzać dolinę

Vestfjorddalu między jeziorami Mjos i Tinn, udawać się do cudownych katarakt Rjukanu. Co

prawda w osadzie jest tylko jedna oberża, lecz najlepsza i najwygodniejsza, o jakiej można by

zamarzyć, a zarazem spora, gdyż podróżni mają do swej dyspozycji cztery pokoje. Słowem, jest to

oberża pani Hansen.

Kilka ławek otacza podstawę jej różowych ścian, oddzielonych od ziemi solidnymi,

granitowymi fundamentami. Świerkowe belki i deski ścian uzyskały z czasem taką twardość, że

mogłaby się o nią stępić stal siekiery. Między belkami, ledwie ociosanymi, ułożonymi poziomo

jedne na drugich, widać spoiny z mchów i glinki, tworzące grubą wyściółkę, nie pozwalającą

nawet najsroższym zimowym wiatrom przeniknąć do środka. Sufity w pokojach, również ułożone

z belek, pomalowane są kolorami czerwonym i czarnym, kontrastującymi z łagodniejszymi i

weselszymi barwami wykładzin. W jednym z kątów wielkiej sali stoi okrągły piec, którego rura

łączy się z przewodem kominowym piecyka kuchennego. Tu mechanizm zegarowy wprawia w

ruch ostre, cyzelowane wskazówki, wędrujące po emaliowanym cyferblacie w sekundowym

rytmie dźwięcznego cykania, tam widać krągłe kształty starego sekretarzyka o brązowych

profilach tuż koło masywnego trójnoga, pomalowanego na srebrno. Na podstawce stoi gliniany

9

świecznik, który po odwróceniu staje się trójramiennym kandelabrem. Salę tę zdobią

najpiękniejsze w tym domu meble: stół o giętych nogach z korzenia brzozy, kufer o historycznych

zamkach, w którym ułożono odświętne stroje, wielki fotel, twardy jak kościelna stalla, krzesła z

jaskrawo pomalowanego drewna, wiejski kołowrotek, upiększony zielonymi tonami, odcinającymi

się ostro od czerwieni sukien prządek. Dalej garnek do przechowywania masła, maselnica do jego

ubijania, pudełko na tytoń i tarka z rzeźbionej kości. Wreszcie nad drzwiami prowadzącymi do

kuchni szeroka szafka z miedzianą i cynową zastawą, z miskami i talerzami kolorowo

emaliowanymi, fajansowymi i drewnianymi, małą osełką, na wpół schowaną w swej ślimakowej

pochewce, z antycznym, uroczyście wyglądającym kieliszkiem do jajek, mogącym służyć za

kielich mszalny. I jakże zabawne ściany, wyłożone tapetami z materiału, przedstawiającymi sceny

biblijne, rozświetlone wszystkimi barwami, z muzeum malarstwa w Epinalu! Natomiast pokoje

podróżnych, choć bardzo proste, są jednak niezwykle wygodne, ze swymi nad wyraz schludnymi

meblami, z jasnozielonymi zasłonami, zwieszającymi się spod powały, z szerokimi łóżkami o

białej pościeli z płótna zwanego tutaj akloede oraz boazeriami, na których widnieją wersety

Starego Testamentu, wypisane żółtą farbą na czerwonym tle.

Nie należy zapominać, że podłoga w głównej sali, podobnie jak w pokojach na parterze i

piętrze, usiana jest drobnymi gałązkami brzozowymi, świerkowymi i jałowcowymi, które

napełniają dom ożywczymi woniami.

Czyż może istnieć w Italii równie czarująca posada lub w Hiszpanii równie ponętna fonda?

Nie! Tym bardziej, że tłumy turystów angielskich nie zdążyły jeszcze spowodować wzrostu cen —

jak to miało miejsce w Szwajcarii.

Poza tym — o czym nie należy zapominać przy okazji pobytu w tym gościnnym domu —

jedzenie mają tu doskonałe, co jest rzeczą dość rzadką w większości okolicznych oberży. Nie na

darmo Telemark otrzymał miano „Krainy Zsiadłego Mleka”. W takich dziurach jak Tiness,

Listhus, Tinoset i w innych, nie spotka się chleba, a jeśli już, to tak niedobry, że lepiej się bez niego

obejść. Będzie to zwykły placek owsiany, flatbrod, suchy, ciemny, twardy jak tektura, lub jakieś

prymitywne pieczywo, wykonane z substancji pośredniej pomiędzy korą brzozową wymieszaną z

mchem a sieczką. Rzadko trafiają się jajka, przy czym najświeższe mogą mieć tydzień. Za to pod

dostatkiem kiepskiego piwa, zsiadłego mleka, a czasami nawet kawy, tak mocnej, że wydaje się

być raczej podobna do destylowanej sadzy niż do produktów firmy Moka, Bourbon czy Rio Nunez.

Tymczasem u pani Hansen piwnice są stosownie wyposażone. Czegóż trzeba więcej turystom,

10

choćby nawet wymagającym? Łosoś gotowany, solony lub wędzony, hores, łososie z jezior, które

nigdy nie poznały słonych wód, ryby z rzek Telemarku, drób, nie za twardy i nie za chudy, jaja w

najprzeróżniejszych sosach, miękkie podpłomyki jęczmienne i żytnie, owoce, przede wszystkiem

truskawki, chleb razowy doskonałej jakości, piwo oraz omszałe butelki wina z Saint–Julien, które

nawet w tych odległych krainach sławi imię francuskich winnic.

Dlatego też oberża w Dal ma już wyrobioną odpowiednią reputację we wszystkich krajach

północnej Europy.

Można się o tym również przekonać wertując księgę o pożółkłych kartach, do której podróżni

chętnie wpisują swe nazwiska wraz z komplementami pod adresem pani Hansen. Na ogół są to

Szwedzi i Norwegowie, przybywający z całej Skandynawii.

Jednak bywa tam również wielu Anglików, z których jeden spędziwszy godzinę na

oczekiwaniu, aż szczyt Gousta wychynie spośród porannych oparów, w iście brytyjski sposób

napisał na jednej ze stron:

Patientia omnia vincit.

Było tam także kilku Francuzów, zaś jeden, którego nazwiska lepiej nie wymieniać, pozwolił

sobie napisać:

Możemy tylko pochwalić przyjęcie, jakie nam tu ,,zagotowano”, w tej oberży!

W końcu taki błąd to nic wielkiego! Chociaż w zdaniu tym więcej jest wdzięczności niż sensu, z

powodzeniem może być hołdem złożonym pani Hansen i jej córce, czarującej Huldzie z

Vestfjorddal.

11

III

Nawet nie mając zbyt głębokiej wiedzy w zakresie nauk etnograficznych, można przypuszczać,

wraz z wielu uczonymi, iż istnieje niejakie pokrewieństwo między najlepszymi rodzinami spośród

angielskiej arystokracji, a starymi rodami królestwa skandynawskiego. Liczne tego dowody

znaleźć można zwłaszcza w nazwiskach przodków, które są identyczne w obu krajach. A jednak w

Norwegii nie ma arystokracji. Lecz nawet jeśli dominuje tu demokracja, nie oznacza to, iż nie

można być w najwyższym stopniu arystokratą. Wszyscy są równi na górze drabiny społecznej

zamiast na dole. Nawet w najskromniejszym szałasie znaleźć można drzewo genealogiczne,

bynajmniej nie zdegenerowane, choć zakorzenione w ziemi plebejskiej. Znaleźć tam można herby

rodowe szlacheckich rodów z czasów feudalnych, z których wywodzą się owi prości wieśniacy.

Podobnie było z Hansenami z Dal, niewątpliwie bardzo dalekimi krewnymi owych parów

angielskich, z czasów po najeździe Rollona z Normandii. A jeśli nawet nie posiadają ich bogactw,

zachowali przynajmniej oryginalną dumę, a raczej godność, która zawsze jest na swoim miejscu, w

każdych warunkach społecznych.

Nie miało to zresztą znaczenia. Mając wysoko urodzonych przodków, Harald Hansen był

oberżystą w Dal. Dom odziedziczył po ojcu i dziadku, po nim zaś jego żona kontynuowała

wykonywanie zawodu i to w sposób godny publicznego szacunku.

Czy Haraldowi się powiodło w tej profesji? Nie wiadomo. Lecz przynajmniej mógł wykształcić

swego syna Joela i córkę Huldę, a nawet syna jednej z sióstr swej żony, Olego Kampa, którego po

śmierci ojca i matki wziął pod swoją opiekę. Bez wuja Haralda, biedny sierota stałby się jedną z

owych małych istot, które pojawiają się na świecie tylko po to, by zaraz zeń zniknąć. Ole Kamp

wobec swych przybranych rodziców przejawiał wdzięczność iście synowską. Nic nie mogło

zerwać więzów łączących go z rodziną Hansenów. Małżeństwo z Huldą miało je zacieśnić jeszcze

bardziej, aż po grób.

Harald zmarł mniej więcej przed osiemnastoma miesiącami. Nie licząc oberży w Dal,

pozostawił wdowie mały soeter w górach. Soeter jest czymś w rodzaju farmy, z której zyski są co

najwyżej przeciętne, jeśli nie żadne. Ostatnie lata nie były najlepsze. Wszystkie uprawy mocno

ucierpiały, nawet pastwiska. Dało im się we znaki kilka „żelaznych nocy”, jak je nazywają

norwescy wieśniacy, nocy wietrznych i lodowatych, które wyniszczają każdy kiełek aż po

najgłębsze warstwy gleby. Stały się one przyczyną ruiny chłopów z Telemarku i Hardangeru.

12

Jednak nawet jeśli pani Hansen wiedziała jak wygląda jej sytuacja, nigdy nikomu nic nie

powiedziała, nawet swoim dzieciom. Miała charakter zimny i była małomówna, co najwyraźniej

sprawiało ból Huldzie i Joelowi. Lecz zachowując szacunek dla głowy rodziny, charakterystyczny

dla krajów Północy, musieli również zachować rezerwę, która była dla nich bardzo przykrą.

Zresztą pani Hansen nie lubiła prosić o pomoc lub radę, przekonana o słuszności własnych sądów,

co jest cechą typowo norweską.

Pani Hansen liczyła wówczas pięćdziesiąt lat. Wiek, choć posrebrzył jej włosy, nie przygiął jej

karku ani nie zmniejszył bystrości intensywnie błękitnego spojrzenia, którego lazur znaleźć można

było również w oczach córki. Jedynie jej cera nabrała żółtawego odcienia akt sądowych, a kilka

zmarszczek znaczyło jej czoło.

Zawsze ubierała się w czarną spódnicę o grubych plisach, na znak żałoby, w której trwała od

śmierci Haralda. Spod brunatnej bluzy wystawały rękawy bluzki z surowej bawełny. Ciemną

chustę zawiązaną miała na piersi, spod niej zaś wystawał fartuch, spięty z tyłu dużymi agrafkami.

Stale nosiła obszerny, jedwabny czepek, podobny do kaptura, obecnie całkiem już niemodny.

Siedząc prosto w drewnianym fotelu, surowa gospodyni z Dal porzucała kołowrotek tylko po to,

by zapalić fajeczkę z kory brzozowej, z której dym otaczał ją zwiewną mgiełką.

Prawdę mówiąc, dom ten mógłby się wydawać smutny, gdyby nie obecność dwojga dzieci!

Dzielny młodzieniec, ten Joel Hansen! Dwudziestopięcioletni, dorodny, wysoki niczym

norweski góral, z butną miną lecz bez fanfaronady, odważny, śmiały. Był ciemnym blondynem,

niemal szatynem o granatowych, prawie czarnych oczach. Ubranie podkreślało jego mocarne

ramiona i szeroką pierś, w której niczym miechy, pracowały płuca górskiego przewodnika. Miał

silne ręce, zaś nogi były jakby stworzone do wspinaczek po wyżynach Telemarku. W swym

codziennym stroju wyglądał jak prawdziwy zuch. Jego niebieskawy, ściśnięty w pasie, żakiet z

epoletami, na którego piersi widniały dwie długie, pionowe patki, zaś tył zdobiły kolorowe wzory,

podobny był do niektórych celtyckich bluz z Bretanii. Kołnierzyk koszuli układał się w kształcie

lejka, zaś żółte spodnie podtrzymywały poniżej kolana podwiązki ze sprzączkami. Na głowie nosił

przekrzywiony, ciemny kapelusz z szerokim rondem z czarną tasiemką i czerwonym obrzeżem.

Dla jego nóg najlepsze były getry z grubej wełny lub wysokie buty o mocnych podeszwach bez

obcasów, których podbicie wybrzuszało się niczym w butach rybackich.

Prawdziwym zawodem Joela była praca w charakterze przewodnika po Telemarku i górach

Hardangeru. Zawsze gotów do wyruszenia, zawsze w pełni sił, zasługiwał na porównanie z owym

13

herosem norweskim, Rollonem Wędrowcem, sławionym przez miejscowe legendy. Poza tym

często towarzyszył angielskim myśliwym, którzy chętnie przyjeżdżają, by zapolować na ripers, o

wiele większe niż na Hybrydach, oraz na jerpers, owe kuropatwy, delikatniejsze niż szkockie

grous. Zimą brał udział w polowaniach na wilki, kiedy to drapieżniki te, gnane przez głód,

zapędzają się w czasie najsroższych mrozów na lód zamarzniętych jezior. Latem przychodziła pora

na łowy na niedźwiedzia, kiedy to zwierzę wraz ze swymi młodymi wyrusza na poszukiwanie

świeżej trawy i nieraz trzeba je ścigać po płaskowyżach leżących na wysokości od tysiąca do

dwóch tysięcy pięciuset stóp. Niejednokrotnie ratował się jedynie dzięki swej nadzwyczajnej sile,

która czyniła go zdolnym do wyrwania się z uścisku tych wspaniałych zwierząt, oraz dzięki

niewzruszonej, zimnej krwi.

Wreszcie, gdy nie było turystów do oprowadzania po dolinie Vestfjorddalu ani myśliwych do

wędrowania po polach, Joel zajmował się swym soeterem leżącym w górach, w odległości kilku

mil. Tam młody pasterz, zatrudniony przez panią Hansen, trudził się pilnowaniem pół tuzina krów

i około trzydziestu owiec (soeter zajmowały pastwiska i nie było tam żadnych innych upraw).

Joel był z natury uprzejmy i usłużny. Znany był w każdym gaardzie w Telemarku i wszędzie go

lubiano. On zaś bezgraniczną miłością otaczał trzy osoby: matkę, kuzyna Olego i siostrę Huldę.

Kiedy Ole Kamp opuścił Dal, by wypłynąć w morze po raz ostatni, jakże Joel żałował, że nie

jest dość majętny, by dać posag Huldzie, żeby zatrzymała swego narzeczonego! Prawdę mówiąc,

gdyby choć trochę znał morze, nie zawahałby się wyruszyć zamiast kuzyna. Lecz na rozpoczęcie

nowego życia potrzeba było trochę pieniędzy. Skoro jednak pani Hansen nie podjęła żadnych

zobowiązań, Joel zrozumiał, że nie mogła pomniejszyć dóbr rodzinnych nawet o odrobinkę.

Dlatego Ole musiał popłynąć tak daleko, na drugą stronę Atlantyku. Joel odprowadził go aż do

krańca doliny, do drogi wiodącej do Bergen. Tam, uściskawszy go, życzył mu udanej podróży i

szczęśliwego powrotu. Potem wrócił do domu, by pocieszyć siostrę, którą kochał miłością tak

braterską, jak ojcowską.

W owych czasach Hulda miała osiemnaście lat. Nie była zwykłą pigą, jak nazywa się kelnerkę

w norweskich oberżach, lecz raczej froken — angielską miss, a więc panną, tak jak jej matka była

panią.

Cóż za czarująca twarz, okolona jasnymi, nieco złocistymi włosami, wymykającymi się spod

cienkiego czepka w postaci długich warkoczy! Jakaż wspaniała talia pod bluzą, z czerwonej

tkaniny z zieloną lamówką, dobrze dopasowaną do piersi, rozpiętą pod szyją, ozdobioną

14

kolorowymi haftami, spod której wystawały rękawy białej bluzki, zdobiące przeguby rąk

bransoletami wstążek! Co za wdzięczna figura, opięta czerwonym paskiem ze srebrną sprzączką,

podtrzymującym zielonkawą spódnicę i fartuszek w różnobarwne romby, spod którego widać białą

pończochę, znikającą w wąskim trzewiczku o ostrym szpicu, typowym dla Telemarku.

Tak! Narzeczona Olego była czarująca ze swą nieco melancholijną, jednak często uśmiechniętą

twarzą dziewczyny z Północy! Na jej widok przychodziła na myśl Hulda Jasnowłosa, której była

imienniczką, a która, wedle mitologii skandynawskiej, krąży, niczym szczęśliwa wróżka, wokół

ognisk domowych.

Powściągliwość skromnej dziewczyny, a także roztropność, w niczym nie ujmowały jej

wdzięku, z jakim przyjmowała gości, zatrzymujących się na jeden dzień w oberży. Był on

doskonale znany w światku turystów. Czyż nie była atrakcją możliwość wymiany z Huldą

shake–handu, serdecznego uścisku dłoni, którym obdarzyć można każdego? A także, po zjedzeniu,

podziękowanie:

— Dzięki za posiłek! Tackfor mad!

Czy mogło być coś przyjemniejszego, niż wymówiona dźwięcznym głosem odpowiedź:

— Na zdrowie! Wed bekomme!

15

IV

Ole Kamp wyjechał przed rokiem. Jak napisał w swoim liście, to był ciężki sezon, ta zimowa

kampania, w zakątkach Nowej Fundlandii! Kiedy już się tam zarabia, to zarobić można całe

mnóstwo, lecz rybacy mają do czynienia z gwałtownymi porywami wichrów, które zaskakują

okręty z dala od wysp i w kilka godzin potrafią zniszczyć całą flotyllę statków rybackich. Jednak u

wybrzeży Nowej Ziemi kłębią się w morskich otchłaniach duże ławice ryb, a załogi, jeśli mają

szczęście, uzyskują znaczną rekompensatę za zmęczenie i niebezpieczeństwa, na jakie są

wystawione w tym siedlisku sztormów.

Norwegowie są dobrymi marynarzami. Nie marudzą przy robocie. Pośród przybrzeżnych

fiordów, od Christiansandu po Przylądek Północny, między skałami podwodnymi Finmarku, na

torach wodnych Loffoden, nie brak okazji, by się zaznajomić z wściekłością oceanu. Gdy

przemierzają północny Atlantyk, by dotrzeć na odległe łowiska Nowej Ziemi, dają dowód

prawdziwej odwagi. Ciosy ogona huraganów, jakie otrzymują w dzieciństwie na wybrzeżach

europejskich, przyzwyczajają ich do ataków głową tych samych nawałnic w okolicach Nowej

Fundlandii. Rozpoczynają walkę ze sztormem od samego jego początku, ot i cała różnica.

Norwegowie mają w tym zresztą długą tradycję. Ich przodkowie byli nieustraszonymi ludźmi

morza, w czasach gdy Hansenowie zawładnęli handlem w Europie Północnej. Być może, w

dawnych czasach, byli po trosze piratami; lecz wówczas piractwo było rzeczą powszechną. Od

tamtych czasów handel niewątpliwie stał się znacznie bardziej moralny, choć nie da się ukryć, że

zostało jeszcze wiele do zrobienia.

W każdym razie Norwegowie byli śmiałymi żeglarzami, są nimi nadal i zapewne pozostaną.

Ole Kamp nie wyrzekał się swego pochodzenia. Jego nauka i wstęp do tej ciężkiej pracy miały

miejsce w Bergen u boku starego żeglarza marynarki przybrzeżnej. Całe dzieciństwo spędził w

tym porcie, jednym z najruchliwszych w całym skandynawskim królestwie. Nim wypłynął na

szerokie wody, był śmiałym dzieciakiem z fiordów, poszukiwaczem morskich ptaków, łowcą

niezliczonych ryb. Potem, zostawszy majtkiem, rozpoczął żeglugę po Bałtyku, Morzu Północnym,

a nawet po Morzu Norweskim. Tym sposobem odbył wiele wypraw na pokładach wielkich statków

rybackich i uzyskał stopień starszego marynarza mając dwadzieścia jeden lat. Obecnie miał lat

dwadzieścia trzy.

Między sezonami rybackimi nigdy nie zapominał odwiedzić swej ukochanej rodziny, jedynej,

16

jaka mu została na świecie.

Zaś znalazłszy się w Dal, jakim był wspaniałym, godnym Joela, towarzyszem! Chodził z nim na

wyprawy przez góry, aż ku najwyższym płaskowyżom Telemarku. Po fiordach przychodziła kolej

na pola, co odpowiadało młodemu marynarzowi i nigdy nie pozostawał w tyle, chyba żeby

dotrzymać towarzystwa swej kuzynce Huldzie.

Wkrótce głęboka przyjaźń zawiązała się pomiędzy Olem i Joelem. Rozumie się samo przez się,

iż uczucie to nabrało innych kształtów względem młodej dziewczyny. I dlaczegóż Joel nie miałby

go zachęcać? Gdzie jego siostra mogła, znaleźć lepszego chłopca, o sympatyczniejszej naturze,

bardziej oddanego, o gorętszym sercu? Gdyby Ole został mężem Huldy, jej szczęście byłoby

pewne. Dlatego młoda dziewczyna mogła się poddać naturalnemu pędowi swych uczuć za pełną

zgodą matki i brata. Z faktu, iż ludzie Północy niezbyt chętnie manifestują swe uczucia, nie należy

wnioskować o braku wrażliwości. O nie! Taki jest ich styl, równie dobry jak każdy inny!

Wreszcie pewnego dnia wszyscy czworo zebrali się w wielkiej sali, zaś Ole bez ogródek

przystąpił do rzeczy:

— Huldo, przyszedł mi do głowy pewien pomysł!

— Jaki? — zapytała dziewczyna.

— Sądzę, że powinniśmy się pobrać!

— Mnie się też tak wydaje.

— To byłoby właściwe — dodała pani Hansen, jakby chodziło o sprawę przedyskutowaną już

dawno temu.

— Tym sposobem, Ole — dodał Joel — w naturalny sposób zostałbym twoim szwagrem.

— Owszem — rzekł Ole — i prawdopodobnie lubiłbym cię jeszcze bardziej…

— O ile to możliwe!

— Przekonasz się!

— Daję słowo, że niczego więcej nie oczekuję! — odrzekł Joel, ściskając dłoń Olego.

— A więc, Huldo, wszystko jasne? — zapytała pani Hansen.

— Tak, matko — odrzekła dziewczyna.

— Masz rację, Huldo — ciągnął Ole. — Kocham cię już od dawna, choć nigdy o tym nie

wspominałem!

— Ja ciebie też, Ole!

— Jak to się stało, pojęcia nie mam.

17

— Ani ja.

— Niewątpliwie, Huldo, widząc cię z każdym dniem piękniejszą i lepszą…

— Chyba przesadzasz, mój drogi Ole!

— Ależ skąd! Mogę ci to powtórzyć, a ty nie musisz się czerwienić, bo to prawda. Czy pani nie

zauważyła, pani Hansen, że kocham Huldę?

— Trochę.

— A ty, Joel?

— Ja?… Oczywiście!

— No, naprawdę — odrzekł Ole śmiejąc się — mogliście mi o tym powiedzieć!

— Ale co z twoimi podróżami, Ole? — zapytała pani Hansen. — Czy nie będą dla ciebie nazbyt

przykre, kiedy się ożenisz?

— Będą tak przykre — odrzekł Ole — że po ślubie przestanę podróżować!

— Nie będziesz już podróżować?…

— Nie, Huldo. Czy mógłbym cię opuścić na tak długie miesiące?

— A więc po raz ostatni wypływasz w morze?

— Tak, lecz przy odrobinie szczęścia podróż ta pozwoli mi na dokonanie pewnych

oszczędności, ponieważ bracia Help obiecali mi wypłacić cały udział…

— Co za poczciwi ludzie! — zawołał Joel.

— Najlepsi pod słońcem — odrzekł Ole — dobrze znani i cenieni przez wszystkich marynarzy

w Bergen!

— Mój drogi Ole — powiedziała Hulda — co będziesz robił, gdy przestaniesz pływać?

— No cóż, zostanę towarzyszem Joela. Mam dobre nogi, a jeśli one nie wystarczą, to ćwicząc

dorobię się nowych. Poza tym myślałem o pewnym interesie, który mógłby być całkiem niezły.

Dlaczego nie mielibyśmy zorganizować sieci posłańców między Drammen, Kongsbergiem i

gaardami Telemarku? Komunikacja nie jest tu ani łatwa, ani regularna i być może dałoby się na

tym trochę zarobić. Poza tym mam kilka innych pomysłów, nie licząc…

— Czego?

— Niczego! Wrócimy do tego po moim powrocie. Lecz ostrzegam, że jestem gotów na

wszystko, by Hulda została moją żoną, której wszyscy będą mi zazdrościć. Tak! To postanowione.

— Gdybyś tylko wiedział, Ole, jakże to będzie łatwe! — odrzekła Hulda wyciągając ku niemu

rękę. — Czyż nie dokonało się to już w połowie? Czy istnieje równie szczęśliwy dom, jak nasz?

18

Pani Hansen na chwilę odwróciła głowę.

— A więc — podjął Ole wesołym tonem — sprawa została omówiona?

— Tak — odrzekł Joel.

— I nie będziemy do niej wracać?

— Nigdy.

— Nie będziesz żałowała, Huldo?

— Nigdy, mój drogi Ole.

— Co do daty ślubu, to myślę, że z jej ustaleniem lepiej poczekać do twojego powrotu — dodał

Joel.

— Dobrze, lecz byłbym bardzo nieszczęśliwy, gdybym nie wrócił za rok, by poprowadzić

Huldę do ołtarza kościoła w Moel, gdzie nasz przyjaciel, pastor Andresen, odmówi w naszej

intencji najpiękniejsze modlitwy!

Oto w jaki sposób postanowiono o ślubie Huldy Hansen z Olem Kampem.

Tydzień później młody marynarz musiał zjawić się na pokładzie swego statku w Bergen, lecz

przed rozstaniem przyszli małżonkowie zaręczyli się zgodnie ze wzruszającym, skandynawskim

obyczajem.

W owej prostej i prawej Norwegii zaręczyny przed ślubem należą do zwyczaju. Czasami nawet

małżeństwo zostaje zawarte dopiero dwa lub trzy lata później. Czyż nie przypomina to obyczajów

chrześcijan w pierwszych dniach Kościoła? Lecz nie należy przypuszczać, iż owe zaręczyny są

zwykłą wymianą słów, których wartość opiera się jedynie na dobrej wierze osób

zainteresowanych. O nie! Zobowiązania są jak najpoważniejsze i jeśli akt ten nie jest uznawany

przez prawo, to jednak należy do obyczaju, będącego prawem naturalnym.

Toteż w przypadku Huldy i Olego chodziło o zorganizowanie ceremonii, którą poprowadzić

miał pastor Andresen. Ani w Dal, ani w okolicznych gaardach nie ma żadnych duchownych. W

Norwegii spotyka się miejscowości zwane „miastami niedzielnymi”, w których znajdują się

probostwa, proestegjelb, gdzie spotykają się najważniejsze rodziny z danej parafii. Mają tam

nawet własne mieszkania, w których zatrzymują się na dwadzieścia cztery godziny, by wypełnić

obowiązki religijne. Wracają stamtąd niczym z pielgrzymki. Dal posiada wprawdzie kaplicę, lecz

pastor zjawia się w niej na życzenie i to w celu odprawienia ceremonii bynajmniej nie publicznych,

lecz prywatnych.

Poza tym Moel leży całkiem niedaleko, zaledwie w odległości około dziesięciu kilometrów od

19

Dal, na krańcu jeziora Tinn. Jeśli zaś chodzi o pastora Andresena, to jest to człowiek uczynny i

wprawny piechur.

Tak więc pastor Andresen został poproszony o przybycie na uroczystość zaręczyn, na której

miał wystąpić w podwójnej roli: duchownego i przyjaciela rodziny Hansenów. Znali się już od

bardzo dawna. Pastor widział, jak dorastali Hulda i Joel. Lubił ich tak samo, jak tego „młodego

wilka morskiego”, Olego Kampa. Nic nie mogło sprawić mu większej przyjemności niż to

małżeństwo, które mogło być powodem do świętowania w całej dolinie Vestfjorddalu.

Pewnego pięknego ranka, choć raczej dość dżdżystego, pastor Andresen wdział suknię

duchowną, wziął modlitewnik i wyruszył do Dal. Na miejsce dotarł w towarzystwie Joela, który

wyszedł mu na spotkanie. Można się domyślać, że został dobrze przyjęty w oberży pani Hansen i

że otrzymał piękny pokój na parterze, pełen świeżych gałązek jałowca, od których całe

pomieszczenie pachniało niczym kaplica.

Następnego dnia o godzinie pierwszej mały kościółek w Dal otworzył swe podwoje. Tam, w

obecności pastora, kilku przyjaciół i sąsiadów, Ole przyrzekł ożenić się z Huldą, zaś Hulda

przyrzekła wyjść za mąż za Olego po jego powrocie z ostatniej podróży, w którą się właśnie

wybierał. Rok oczekiwania to dużo, lecz szybko mija, jeśli narzeczeni są siebie pewni.

Teraz Ole nie mógł już bez poważnych powodów odrzucić tej, którą uczynił swą narzeczoną.

Hulda zaś nie mogła zerwać przysięgi, jaką złożyła Olemu. I gdyby Ole Kamp nie musiał wyjechać

w kilka dni po zaręczynach, mógłby skorzystać z praw, które uzyskał: mógłby odwiedzać

narzeczoną w każdej chwili, pisać do niej listy wedle własnego upodobania, wychodzić z nią na

spacer trzymając ją pod ramię, nawet pod nieobecność rodziny, korzystać z pierwszeństwa w tańcu

podczas wszelkich świąt i uroczystości.

Lecz Ole Kamp musiał pojechać do Bergen. Tydzień później „Viken” wypłynął na łowiska

Nowej Ziemi. Teraz Hulda mogła jedynie czekać na listy, które narzeczony obiecał jej przysyłać z

kolejnych portów Europy.

I wkrótce zaczęły napływać, zawsze jednakowo niecierpliwie oczekiwane. Wnosiły odrobinę

szczęścia do domu, który nieco posmutniał od czasu wyjazdu Olego. Rejs odbywał się bez

zakłóceń, połowy były obfite, a zyski miały być duże. Ponadto, na zakończenie każdego listu, Ole

zawsze wspominał o pewnym sekrecie i fortunie, którą miał on mu zapewnić. Sekret ten chciałaby

poznać nie tylko Hulda, lecz również pani Hansen, i to z powodu, którego Ole nigdy by się nie

domyślił.

20

Otóż pani Hansen stawała się coraz bardziej ponura, zatroskana i zamknięta w sobie. Zaś pewna

okoliczność, o której dzieciom nawet nie wspomniała, jeszcze bardziej pogłębiła jej zmartwienie.

Trzy dni po nadejściu ostatniego listu od Olego, 19 kwietnia, pani Hansen wracała samotnie z

tartaku, gdzie u podmajstrzego Lenglinga zamówiła worek trocin. Tuż przed domem zaczepił ją

jakiś nieznajomy.

— Czy pani Hansen? — zapytał mężczyzna.

— Owszem — odrzekła — lecz ja pana nie znam.

— Och! Nie szkodzi! — powiedział mężczyzna. — Przybyłem dziś rano z Drammen i zaraz

tam wracam.

— Z Drammen? — rzekła szybko pani Hansen.

— Czy nie zna tam pani niejakiego pana Sandgoista?…

— Pana Sandgoista! — powtórzyła pani Hansen, a jej twarz pobladła gwałtownie. — Tak…

znam go!

— Otóż, kiedy pan Sandgoist dowiedział się, że jadę do Dal, poprosił, bym się pani od niego

pokłonił.

— I… to wszystko?

— To wszystko, prócz tego, że prawdopodobnie przyjedzie się z panią spotkać w przyszłym

miesiącu!… Wszystkiego najlepszego i dobrej nocy, pani Hansen!

21

V

Huldę bardzo intrygowała uporczywość, z jaką Ole mówił w swych listach o owej fortunie,

którą miał zamiar uzyskać po powrocie. Na czym ten dzielny chłopiec opierał swe nadzieje? Hulda

nie mogła tego odgadnąć, choć bardzo chciała się dowiedzieć. Wybaczmy jej tę tak naturalną

niecierpliwość. Czy z jej strony była to jedynie próżna ciekawość? Bynajmniej. W końcu sekret

dotyczył także jej. I nie chodziło o to, że ta prosta i uczciwa dziewczyna była nadmiernie ambitna,

a bogactwo stało się celem jej życia. Wystarczała jej miłość Olego i tak miało być zawsze. Gdyby

trafiła się fortuna, przyjęliby ją bez wielkiej radości. Gdyby się nie trafiła, obeszliby się bez niej

bez żalu.

Taki właśnie pogląd wymieniła Hulda z Joelem nazajutrz po nadejściu listu od Olego. Oboje

myśleli w ten sam sposób — także o wszystkich innych sprawach.

Tylko Joel powiedział:

— Nie! To niemożliwe, siostrzyczko! Na pewno coś przede mną ukrywasz!

— Ja!… Ukrywam?….

— Tak! Trudno uwierzyć, że Ole wyjechał i nie uchylił przed tobą nawet rąbka tajemnicy!

— A czy tobie powiedział choć słowo? — odrzekła Hulda.

— Nie, siostro. Ale ja nie jestem tobą.

— Owszem, jesteś mną, braciszku.

— Nie jestem narzeczoną Olego.

— Prawie — rzekła dziewczyna — i gdyby spotkało go jakieś nieszczęście, gdyby nie wrócił z

tej podróży, byłbyś równie przybity jak ja i płakałbyś takimi samymi rzewnymi łzami!

— Ach! Siostrzyczko! — zawołał Joel. — Zabraniam ci nawet myśleć w ten sposób! Ole

miałby nie powrócić z ostatniej wyprawy rybackiej? Czyżbyś mówiła poważnie, Huldo?

— Nie, oczywiście, że nie. A jednak, nie wiem… Nie mogę się obronić przed jakimiś

przeczuciami… koszmarami!

— Złe sny, droga Huldo, to tylko złe sny!

— Pewnie, ale skąd się biorą?

— Z nas samych, nie z nieba. Boisz się, a lęk nawiedza twój sen. Tak jest zresztą niemal zawsze,

gdy się czegoś bardzo pragnie i zbliża się chwila realizacji marzeń.

— Wiem, Joelu.

22

— Naprawdę myślałem, że jesteś twardsza, siostrzyczko! Tak! Bardziej energiczna! Właśnie

otrzymałaś list, w którym Ole pisze, że „Viken” wraca za niecały miesiąc, a ty zaprzątasz sobie

głowę podobnymi zmartwieniami!

— Nie głowę… raczej serce!

— Dzisiaj mamy 19 kwietnia — ciągnął Joel. — Ole powinien wrócić między 15 a 20 maja.

Można spokojnie zabrać się za przygotowania do ślubu.

— Tak myślisz, Joelu?

— Czy tak myślę? Huldo! Myślę, że już jest nawet zbyt późno! Pomyśl sama! Ten ślub wywoła

radość nie tylko w Dal, lecz również w sąsiednich gaardach. Jest oczywiste, że musi być bardzo

piękny, więc sam zajmę się załatwianiem spraw!

Taka ceremonia nie jest błahostką na wsi w Norwegii, szczególnie w Telemarku! I nie może się

obyć bez niejakiego hałasu!

Toteż jeszcze tego samego dnia Joel porozmawiał na ten temat z matką. Było to tuż po

spotkaniu z człowiekiem zapowiadającym rychłą wizytę pana Sandgoista, które zrobiło tak

ogromne wrażenie na pani Hansen. Siedziała w fotelu w wielkiej sali i zatopiona we własnych

myślach odruchowo kręciła kołowrotkiem.

Joel widział wyraźnie — matka była strapiona bardziej niż zwykle, lecz ponieważ nieodmiennie

odpowiadała, że „nic jej nie jest”, gdy ją o to pytał, młodzieniec chciał z nią porozmawiać o ślubie

Huldy.

— Matko — rzekł — jak wiesz, w ostatnim liście Ole pisze, że prawdopodobnie wróci za kilka

tygodni.

— Czego należałoby sobie życzyć — odrzekła pani Hansen. — Oby tylko nie było żadnych

opóźnień!

— Czy coś stoi na przeszkodzie, byśmy ustalili datę ślubu na 25 maja?

— Nic, jeśli Hulda się zgadza.

— Mam już jej zgodę. Chciałbym teraz wiedzieć, matko, czy pozwolisz przy tej okazji zrobić

wszystko jak należy?

— Co rozumiesz przez określenie „zrobić wszystko jak należy”? — zapytała pani Hansen nie

unosząc oczu znad kołowrotka.

— Rozumiem, że za twym przyzwoleniem, ceremonia będzie stosowna do naszej sytuacji.

Musimy zaprosić wszystkich znajomych, a gdyby dom był zbyt mały dla gości, nie ma takich

23

sąsiadów, którzy by ich nie przyjęli pod swój dach.

— Kim będą ci goście, Joelu?

— Myślę, że trzeba będzie zaprosić wszystkich naszych przyjaciół z Moel, Tiness i Bamble,

czym zajmę się osobiście. Sądzę również, że obecność braci Help, armatorów z Bergen, będzie

honorem dla rodziny i że, za twoim przyzwoleniem — powtarzam — poproszę ich o spędzenie w

Dal całego dnia. Ci dzielni ludzie bardzo lubią Olego, więc jestem pewien, iż się zgodzą.

— Czy naprawdę do tego ślubu trzeba przykładać tak ogromną wagę?

— Tak sądzę, matko, choćby w interesie oberży, której wartość, o ile wiem, nie zmniejszyła się

od śmierci naszego ojca.

— Nie… Joelu… nie!

— Czyż nie jest naszym obowiązkiem utrzymanie jej w co najmniej takim stanie, w jakim nam

ją zostawił? Toteż wydaje mi się korzystne nadanie pewnego rozgłosu ślubowi mej siostry.

— Niech tak będzie, Joelu.

— Z drugiej strony, czyż nie jest najwyższa pora, by Hulda rozpoczęła przygotowania, by nie

stała się przyczyną jakiegokolwiek opóźnienia? Cóż odpowiesz matko na mą propozycję?

— Róbcie z Huldą co należy! — odrzekła pani Hansen.

Być może niektórzy uznają, iż Joel zbytnio się śpieszył, że rozsądniej byłoby zaczekać do

powrotu Olego, by ustalić datę ślubu, a zwłaszcza, by rozpocząć przygotowania. Lecz, jak

powiadał, co się zrobi, to już będzie zrobione. Poza tym zajmując się tysiącem drobiazgów

związanych z taką ceremonią, Hulda miałaby jakąś rozrywkę. Nie wolno było pozwolić, by się

dała ponieść przeczuciom, których zresztą nic nie usprawiedliwiało.

No i przede wszystkim trzeba było pomyśleć o druhnie. Lecz o to nie należało się zbytnio

martwić! Wybór już został dokonany. Miała nią być sympatyczna panna z Bamble, bliska

przyjaciółka Huldy. Jej ojciec, farmer Helmboe, kierował jednym z najważniejszych gaardów

prowincji. Ten dzielny człowiek nie był pozbawiony niejakiego majątku. Już dawno temu docenił

szlachetny charakter Joela i nie da się ukryć, że na swój sposób doceniała go również jego córka,

Siegfried. Było więc możliwe, że w krótkim czasie Hulda mogła stać się jej druhną. Tak zdarza się

w Norwegii. Jednak najczęściej ten przyjemny obowiązek bywa powierzany kobietom zamężnym.

Tak więc z pogwałceniem obyczaju, ale za to z korzyścią dla Joela, Siegfried Helmboe miała

wystąpić w tej roli na ślubie Huldy Hansen.

Ważną sprawą, tak dla panny młodej, jak i druhny, są stroje, które włożą w dzień ślubu.

24

Siegfried, piękna, osiemnastoletnia blondynka, miała zamiar pokazać się podczas ceremonii w

pełnej krasie. Poinformowana przez Huldę, nie zwlekając zabrała się za pracę, wymagającą

niejakiego zaangażowania.

Chodziło bowiem o przygotowanie haftowanego gorsetu, którego regularne wzory miały być

tak ułożone, by obejmowały talię Siegfried w sposób niezwykle ścisły. Poza tym była również

mowa o spódnicy przykrywającej kilka warstw halek, których ilość miała pozostawać w ścisłym

związku z bogactwem Siegfried, a jednocześnie nie pozbawiać jej wdzięku. Co do biżuterii,

wielkim problemem było wybranie wisiorka do srebrnego łańcuszka z perełkami, broszek ze

złoconego srebra lub miedzi, ozdób w kształcie serca z ruchomymi kółeczkami, podwójnych

guzików służących do zapinania kołnierzyka bluzki, paska z wełny lub czerwonego jedwabiu, z

którego zwisają cztery cienkie łańcuszki, pierścionków z małymi oczkami, kolczyków i

bransoletek z ażurowego srebra i wszystkich tych wiejskich błyskotek, w których, prawdę mówiąc,

złota nie ma wcale, srebro pojawia się tylko w srebrzeniach, perełki są szklane, a diamenty

kryształowe! Wszystko jednak musiało cieszyć oko. Zaś w tym celu Siegfried nie zawahałaby się

nawet odwiedzić najdroższych sklepów Benetta w Christianii, by dokonać zakupów. Jej ojciec nie

miałby nic przeciwko temu. Ten wspaniały człowiek pozwalał na wszystko córce, która była

dostatecznie rozsądna, by nie opróżnić do cna ojcowskiej sakiewki. W końcu najważniejszą rzeczą

było, by tego dnia Joel ujrzał ją w całej okazałości.

W przypadku Huldy sprawa była nie mniej poważna, bowiem zwyczaje są bezlitosne i

sprawiają duży kłopot narzeczonym, jeśli chodzi o wybór stroju ślubnego.

Hulda miała przestać wreszcie nosić długie warkocze ze wstążkami, wymykające się spod jej

panieńskiego czepka, oraz szeroki pasek ze sprzączką, podtrzymujący fartuszek na szerokiej

spódnicy. Miała również zrezygnować z chusty podarowanej przez Olego w prezencie

zaręczynowym, a także ze sznura, przy którym wisiały małe woreczki z wyszywanej skóry,

zawierające srebrną łyżeczkę o krótkim trzonku, nóż, widelec, etui na igły — przedmioty, których

kobieta stale używa w życiu codziennym.

W dzień godów włosy Huldy miały swobodnie spływać na ramiona, a ponieważ były niezwykle

gęste, mogła nie używać sztucznych, lnianych, tak często stosowanych przez młode Norweżki,

gorzej wyposażone przez naturę. Jeśli chodzi o stroje i biżuterię, Hulda mogła do woli korzystać z

kufra swej matki. W gruncie rzeczy bowiem, elementy ślubnej toalety przekazywane są w rodzinie

z pokolenia na pokolenie przy okazji tej ceremonii. Można wówczas oglądać kaftan wyszywany

25

złotem, aksamitny pasek, jedwabną spódnicę, kolorową lub jednobarwną, złoty łańcuszek na szyję

oraz wianek — ów sławny, skandynawski wianek, przechowywany w najstaranniej zamkniętym

kufrze — wspaniałą koronę ze złotej tektury, ozdobioną gwiazdami lub girlandami z listków,

podobną do wianków z kwiatów pomarańczy używanych w innych krajach Europy. Było pewne,

że owa promienna aureola z delikatnymi plecionkami, dźwięcznymi wisiorkami i kolorowymi

szkiełkami, w uroczy sposób obramuje śliczną buzię Huldy. „Narzeczona w koronie”, jak ją

nazywają, uhonoruje swego męża. On zaś będzie jej godny w swym wspaniałym ślubnym stroju, w

krótkim surducie ze srebrnymi guzikami, w wykrochmalonej koszuli z wysokim kołnierzykiem, w

kamizelce z jedwabną lamówką, w krótkich spodniach, podwiązanych w kolanach za pomocą

tasiemek z wełnianymi chwościkami, w miękkim, pilśniowym kapeluszu, żółtawych, wysokich

butach i pasku, przy którym w skórzanej pochwie trzymał będzie swój skandynawski nóż, dolknif,

będący zawsze w zasięgu ręki prawdziwego Norwega.

Tak więc było czym się zajmować. Kilka tygodni mogło ledwie wystarczyć, gdyby wszystko

miało być skończone przed powrotem Olego Kampa. W końcu, gdyby Ole przyjechał wcześniej

niż zapowiedział, a Hulda nie była gotowa, nie przejęłaby się tym ani ona, ani on.

Na tych przygotowaniach upłynęły ostatnie tygodnie kwietnia i pierwsze dni maja. Joel

pozapraszał już gości, korzystając z tego, że zawód przewodnika pozostawiał mu trochę wolnego

czasu. Stwierdzono nawet, że musi posiadać w Bamble sporo przyjaciół, skoro udaje się tam tak

często. Nie wybrał się osobiście do Bergen, by zaprosić braci Help, ale do nich napisał. I, tak jak

przypuszczał, ci poczciwi armatorzy przyjęli skwapliwie zaproszenie na ślub Olego Kampa,

młodego marynarza z „Viken”.

Wreszcie nadszedł 15 maja. W każdej chwili można się było spodziewać, że Ole wysiądzie z

karioli, otworzy drzwi i zawoła swym wesołym głosem:

— To ja!… Wróciłem!

Potrzebna była tylko odrobina cierpliwości. Poza tym wszystko było gotowe. Siegfried

wystarczył tylko znak, by się zjawiła w najpiękniejszym stroju.

Upłynął 16 i 17, i nadal nic, żadnych nowych listów z Nowej Ziemi.

— Nie ma się co dziwić, siostrzyczko — powtarzał często Joel. — Żaglowiec zawsze może się

spóźnić. Z Saint–Pierre–Miquelon długa droga do Bergen. Ach! Jaka szkoda, że „Viken” nie jest

parowcem, a ja jego maszynerią! Jakże bym walczył z wiatrem i falami, choćbym miał nawet

wylecieć w powietrze po przybiciu do portu!

26

Mówił tak, gdyż widział, jak niepokój Huldy powiększał się z dnia na dzień.

W owych dniach w Telemarku panowała szczególnie zła pogoda. Srogie wiatry omiatały

płaskowyże, zaś te, które wiały z zachodu, pochodziły z Ameryki.

— Powinny przecież wspomóc „Vikena” w drodze! — powtarzała często dziewczyna.

— Oczywiście — odpowiadał Joel — lecz jeśli są zbyt silne, mogą mu przeszkodzić i zmusić do

stawienia czoła huraganowi. Na morzu nie robi się tego, na co się ma ochotę!

— Więc ty się nie martwisz, Joelu?

— Nie, Huldo, nie! Takie opóźnienia są przykre, lecz całkiem naturalne! Nie martwię się i nie

ma powodów, by się martwić!

19. do oberży przybył jakiś podróżnik, który potrzebował przewodnika. Chciał się wybrać przez

góry aż do granic Hardangeru. Joel niechętnie opuszczał Huldę, lecz nie mógł odmówić swych

usług. Miała to być co najwyżej czterdziestoośmiogodzinna nieobecność i Joel spodziewał się, że

po powrocie zastanie w domu Olego. Prawda była bowiem taka, że dzielny młodzieniec zaczął się

bardzo martwić. Wyruszył więc rano z ciężkim sercem.

Następnego dnia około pierwszej po południu ktoś zapukał do drzwi oberży.

— Och, żeby to był Ole! — zawołała Hulda.

Poszła otworzyć.

Na progu stał jakiś mężczyzna w podróżnym płaszczu, którego twarz była nieznajoma.

27

VI

— Czy to oberża pani Hansen?

— Tak, proszę pana — odrzekła Hulda.

— Czy pani Hansen jest w domu?

— Nie, ale wkrótce wróci.

— Czy aby szybko?

— Za chwilę, a jeśli chciałby pan z nią porozmawiać…

— Absolutnie. Nie mam jej nic do powiedzenia.

— Czy życzy pan sobie pokój?

— Tak, najpiękniejszy w tym domu!

— Przygotować kolację?

— Jak najszybciej i proszę się postarać, by mi podano wszystko co najlepsze!

Taką rozmowę odbyła Hulda z podróżnym, który ledwie zdążył wysiąść z karioli, jaką się

posłużył, by dotrzeć do serca Telemarku poprzez lasy, jeziora i doliny środkowej Norwegii.

Kariola jest ulubionym środkiem lokomocji Skandynawów. Dwa długie drążki, między którymi

porusza się koń o kwadratowym karku, żółtawej maści, podobny do muła, kierowany za pomocą

kawałka zwykłego sznura przepuszczonego nie przez pysk, lecz przez nozdrza; dwa duże, wąskie

koła z osią pozbawioną resorów, dźwigającą małą, kolorową skrzynię, w której jest dość miejsca

tylko dla jednej osoby, bez rozkładanego dachu, błotników i stopnia, ze znajdującą się za nią deską,

na której siada skydskarl. Całość przypomina ogromnego pająka, którego sieć tworzą oba koła.

Korzystając z tego prostego pojazdu można bez zbytniego zmęczenia pokonywać etapy od

piętnastu do dwudziestu kilometrów.

Na znak podróżnika młody chłopak przytrzymał konia.

— Czy można gdzieś umieścić mój pojazd? — zapytał mężczyzna.

— Tak, proszę pana — odrzekła Hulda.

— I dać jeść koniowi?

— Zaraz zaprowadzę go do stajni.

— Niech ktoś się nim zajmie!

— Oczywiście. Czy mogę zapytać, jak długo pozostanie pan w Dal?

— Nie mam pojęcia.

28

Koń wraz z kariolą został odprowadzony do małego hangaru, stojącego pod drzwiami u stóp

góry. Była to jedyna stajnia przy oberży, lecz całkowicie wystarczająca dla jej gości.

Chwilę później podróżnik, zgodnie ze swym życzeniem, zainstalował się w najlepszym pokoju.

Tam, ściągnąwszy opończę, grzał się przy ogniu z suchych bierwion, który kazał rozpalić.

Tymczasem Hulda, chcąc poprawić jego kiepski humor, nakazała, by piga — silna dziewczyna z

osady, która w sezonie letnim pomagała w kuchni i w oberży — przygotowała możliwie jak

najlepszą kolację.

Gość, choć przekroczył już sześćdziesiątkę, wyglądał jeszcze dość solidnie. Szczupły, lekko

przygarbiony, średniego wzrostu, o kościstej głowie, gładko wygolonej twarzy, spiczastym nosie,

małych oczkach o przeszywającym spojrzeniu, którym rzucał zza grubych okularów, o

pomarszczonym czole, o wargach zbyt wąskich, by kiedykolwiek mogły z nich wydobyć się jakieś

miłe słowa, oraz o długich, haczykowatych dłoniach, słowem typowy lichwiarz. Hulda miała

przeczucie, że wizyta tego podróżnika nie przyniesie niczego dobrego dla domu Hansenów.

Niewątpliwie był Norwegiem, lecz z typu skandynawskiego przejął cechy najpospolitsze. Jego

strój podróżny składał się z płaskiego kapelusza o szerokim rondzie, jasnej marynarki, spodni

podwiązanych za kolanami za pomocą rzemienia. Na tym nosił coś w rodzaju brunatnej pelisy,

której podpinka wykonana była z baraniej skóry, co miało uzasadnienie, gdyż na płaskowyżach i w

dolinach Telemarku wieczory i noce były bardzo zimne.

Hulda nie zapytała go o nazwisko, lecz wkrótce miała je poznać, gdyż podróżny powinien się

wpisać do księgi oberży.

W tej chwili wróciła pani Hansen. Córka powiedziała jej o przybyciu podróżnego, który zażądał

najlepszej kolacji i najlepszego pokoju. Nie wiedziała, jak długo się zatrzyma, jako że nie

wypowiedział się na ten temat.

— I nie podał nazwiska? — dopytywała się pani Hansen.

— Nie, matko.

— Ani skąd przybył?

— Nie.

— To niewątpliwie jakiś turysta. Szkoda, że nie ma Joela. Co zrobimy, jeśli poprosi o

przewodnika?

— Nie sądzę, by był turystą — odrzekła Hulda. — To starszy mężczyzna…

— Jeśli nie jest turystą, to cóż robiłby w Dal? — zapytała pani Hansen, raczej samą siebie niż

29

Huldę, tonem, w którym wyczuć można było pewne zaniepokojenie.

Na pytanie to Hulda nie potrafiła odpowiedzieć, ponieważ podróżny nie wyjawił jej swych

planów.

W godzinę po przybyciu mężczyzna wszedł do dużej sali, przylegającej do jego pokoju. Na

widok pani Hansen zatrzymał się na chwilę.

Najwyraźniej nie znał swojej gospodyni, tak jak ona jego. Toteż podszedł ku niej i spojrzawszy

przez okulary zapytał:

— Pani Hansen, jak sądzę?

Nawet nie podniósł ręki do kapelusza, który nadal miał na głowie.

— Tak, proszę pana — odrzekła pani Hansen.

W obecności tego człowieka, podobnie jak córka, odczuła niepokój, który mężczyzna zapewne

zauważył.

— A więc pani jest panią Hansen z Dal.

— Niewątpliwie, proszę pana. Czyżby miał mi pan coś szczególnego do powiedzenia?

— W żadnym wypadku. Chciałem tylko panią poznać. Czyż nie jestem pani gościem? A teraz

proszę dopilnować, by mi podano kolację możliwie jak najszybciej.

— Pańska kolacja jest gotowa — odrzekła Hulda. — Gdyby zechciał pan przejść do jadalni…

— Natychmiast!

Powiedziawszy to skierował się ku drzwiom, które pokazała mu dziewczyna. Chwilę później

siedział już przy małym, schludnie zastawionym stoliczku pod oknem.

Kolacja z pewnością była wyśmienita. Żaden turysta — nawet najbardziej wybredny — nie

mógłby nic jej zarzucić. Jednak ten niecierpliwy człowiek nie oszczędził gospodarzom oznak i

słów niezadowolenia — zwłaszcza oznak, gdyż nie wyglądał na bardzo rozmownego. Można się

było naprawdę zastanawiać, czy to zły stan jego żołądka, czy też zły charakter sprawił, że był tak

wymagający. Zupa z wiśni i porzeczek niezbyt mu odpowiadała, choć była wyśmienita. Ledwie

skubnął łososia i marynowanego śledzia. Surowa szynka i apetyczna połówka kurczaka z

odpowiednimi jarzynami nie zachwyciły go wcale. Podobnie było z butelką wina Saint–Julien i z

szampanem, mimo że oba trunki naprawdę pochodziły z dobrych francuskich piwnic.

Po skończonym posiłku podróżny nawet jeden raz nie powiedział tackfor mad swej gospodyni.

Po kolacji ten źle wychowany człowiek zapalił fajkę i wyszedł na spacer wzdłuż brzegu rzeki

Maan.

30

Doszedłszy nad wodę odwrócił się. Jego spojrzenie nie schodziło z oberży. Zdawało się, iż

studiuje ją ze wszystkich stron, jakby chciał ocenić jej wartość. Policzył drzwi i okna. Potem,

podszedłszy do belek ułożonych przy podstawie domu, wykonał na nich nacięcia za pomocą swego

dolknifa, jakby chciał się zapoznać z jakością drewna i jego stanem zakonserwowania. Czyżby

chciał stwierdzić, ile była warta oberża pani Hansen? Może chciał ją nabyć, choć nie była na

sprzedaż? Było to bardzo dziwne. Następnie zajął się ogródkiem, w którym policzył wszystkie

drzewa i krzewy. Wreszcie metrowym krokiem zmierzył jego boki, zaś ruch ołówka po kartce jego

notesu wskazywał, że mnoży jedną długość przez drugą.

Co chwila kiwał głową, marszczył brwi i chrząkał z dezaprobatą.

Pani Hansen i jej córka obserwowały go przez cały czas przez okno. Z jakimż to dziwnym

osobnikiem miały do czynienia? Jaki był cel podróży tego maniaka? Prawdę mówiąc szkoda, że

wszystko to działo się pod nieobecność Joela, zwłaszcza że podróżny miał zostać w oberży na noc.

— A może to wariat? — powiedziała Hulda.

— Wariat?… Nie! — odrzekła pani Hansen. — Lecz niewątpliwie szczególny człowiek.

— To przykre, że nie zawsze wiadomo, kogo się przyjmuje we własnym domu — stwierdziła

dziewczyna.

— Huldo — rzekła pani Hansen — nim ten podróżnik wróci, zechciej zanieść księgę do jego

pokoju.

— Dobrze, matko.

— Być może zdecyduje się do niej wpisać.

Około ósmej panował już zmrok, a drobny deszcz zaczął padać napełniając dolinę chmurą

mgły, która moczyła wszystko aż do połowy wysokości góry. Toteż nowy gość pani Hansen,

przemierzywszy ścieżkę aż do tartaku, zawrócił do oberży i poprosił o szklaneczkę brandy. Po

czym bez słowa, nie mówiąc nikomu dobranoc, wziął drewniany świecznik z zapaloną świecą,

udał się do swego pokoju, zamknął za sobą drzwi na klucz i nie było go słychać przez całą noc.

Skydskarl schował się do hangaru. Tam usnął między dyszlami karioli, koło żółtego konia, nie

przejmując się brzydką pogodą.

Następnego dnia pani Hansen i Hulda wstały o świcie. Żaden dźwięk nie dochodził z pokoju

podróżnego, który jeszcze odpoczywał. Nieco po dziewiątej wszedł do dużej sali z miną jeszcze

bardziej nadąsaną niż poprzedniego dnia, skarżąc się na twarde łóżko i domowe hałasy, które go

obudziły. Z nikim się nie przywitał. Potem otworzył drzwi i popatrzył w niebo.

31

Pogoda była raczej przeciętna. Ostry wiatr omiatał szczyty Gousta zatopione w mgłach i wpadał

w dolinę, smagając ją gwałtownymi porywami.

Podróżnik ani myślał wyjść na dwór. Lecz nie tracił czasu. Paląc fajkę przechadzał się po

oberży, starając się poznać jej rozkład, zwiedził wszystkie pomieszczenia, obejrzał meble, zajrzał

do szaf, zupełnie jakby był u siebie w domu. Rzec było można, iż jest komornikiem

przygotowującym się do przeprowadzenia konfiskaty mienia.

Niewątpliwie o ile był to szczególny człowiek, o tyle jego zachowanie było co najmniej

podejrzane.

Po obchodzie zajął miejsce w wielkim fotelu w dużej sali i ostrym, szorstkim głosem zadał pani

Hansen kilka pytań. Kiedy wybudowano oberżę? Czy zbudował ją jej mąż, Harald, czy też

otrzymał ją w spadku? Czy była już remontowana? Co znajduje się w zagrodzie i w soeterze? Czy

jest dochodowa? Ilu turystów przyjeżdża w sezonie? Ile dni spędzają w oberży? itp.

Najwyraźniej podróżnik nie zapoznał się z księgą wyłożoną w jego pokoju, gdyż miałby

dokładną odpowiedź przynajmniej na to ostatnie pytanie.

W rzeczy samej, księga leżała nadal tam, gdzie położyła ją Hulda poprzedniego dnia i nadal nie

było w niej nazwiska podróżnika.

— Panie — rzekła wreszcie pani Hansen — nie rozumiem, dlaczego interesują pana takie

rzeczy. Lecz jeśli pragnie pan wiedzieć, jak nam się powodzi, nic prostszego. Wystarczy zajrzeć do

księgi oberży. Poproszę również, by zgodnie ze zwyczajem zechciał pan również wpisać tam

swoje nazwisko…

— Moje nazwisko?… Oczywiście, że wpiszę tam swoje nazwisko, pani Hansen!… Wpiszę je,

gdy będę stąd odjeżdżał!

— Czy zatrzymać pański pokój?

— Nie trzeba — odrzekł podróżnik wstając. — Wyjadę po obiedzie, żeby przed wieczorem

wrócić do Drammen.

— Do Drammen? — zawołała pani Hansen.

— Tak! Dlatego proszę szybko mnie obsłużyć.

— Pan mieszka w Drammen?

— Owszem!! Cóż w tym dziwnego, jeśli łaska, że mieszkam w Drammen?

Tak oto zaledwie po spędzeniu jednego dnia w Dal, a raczej w oberży, podróżnik wyjeżdżał nie

obejrzawszy nawet okolicy. Gousta, Rjukanfos, cuda doliny Vestfjorddalu nie interesowały go w

32

najmniejszym stopniu. Nie dla przyjemności, lecz w interesach wyjechał z Drammen i

najwyraźniej był to jedyny motyw dokładnego obejrzenia domu pani Hansen.

Hulda widziała, że jej matka jest poważnie zmartwiona. Pani Hansen usiadła w wielkim fotelu i

odsunąwszy kołowrotek pozostawała w bezruchu, nie mówiąc ani słowa.

Tymczasem podróżnik przeszedł do jadalni i usiadł do stołu. Z obiadu, równie wspaniałego jak

kolacja, bynajmniej nie był bardziej zadowolony. A jednak najadł się i napił do syta i bez

pośpiechu. Jego uwaga zdawała się być nakierowana na wartość sreber — luksus wielce ceniony

przez norweskich wieśniaków — kilku łyżek i widelców przekazywanych z ojca na syna,

przechowywanych wraz z rodzinną biżuterią.

Tymczasem skydskarl przygotowywał kariolę do wyjazdu. O jedenastej koń i powóz oczekiwali

przed drzwiami oberży.

Pogoda nadal była niezbyt zachęcająca, niebo szare i silny wiatr. Czasami deszcz chłostał

okiennice jak batem. Lecz podróżnik okutany w gruby płaszcz z podpinką nie mógł przejmować

się tymi ciosami.

Po obiedzie wychylił ostatnią szklaneczkę brandy, zapalił fajkę, włożył opończę, wrócił do

wielkiej sali i poprosił o rachunek.

— Zaraz go przygotuję — rzekła Hulda siadając przy małym biurku.

— Aby szybko! — rzekł podróżnik. — Tymczasem dajcie mi książkę, bym mógł się do niej

wpisać.

Pani Hansen wstała, poszła po księgę, a przyniósłszy położyła ją na dużym stole.

Podróżnik wziął pióro i po raz ostatni spojrzał na panią Hansen znad okularów. Po czym dużymi

literami wpisał swe nazwisko i zamknął księgę.

W tym momencie Hulda przyniosła rachunek.

Wziął go do ręki, starannie przejrzał kolejne pozycje mrucząc pod nosem; najwyraźniej

rachował.

— Hmm — chrząknął. — Ależ tu drogo! Siedem i pół marki za jedną noc i dwa posiłki?

— Do tego skydskarl i koń — zauważyła Hulda.

— Nieważne! Uważam, że to drogo! Prawdę mówiąc, nie dziwi mnie, że robiono tu dobre

interesy!

— Nie jest pan nic winien — rzekła nagle pani Hansen głosem tak strapionym, że ledwie go

było słychać.

33

Właśnie otworzyła księgę i przeczytała nazwisko. Wzięła rachunek do ręki, podarła go i

powtórzyła:

— Nie jest pan nic winien!

— Tak i mnie się wydaje! — odrzekł podróżnik.

I wyszedł bez słowa pożegnania, tak jak przyszedł nie witając się z nikim. Wsiadł do karioli, zaś

skydskarl zajął swoje miejsce na desce. Kilka chwil później zniknął za zakrętem drogi.

Gdy Hulda otworzyła księgę, znalazła tam tylko nazwisko: Sandgoist z Drammen.

34

VII

Joel miał wrócić dopiero następnego dnia po południu, po doprowadzeniu do drogi prowadzącej

do Hardangeru turysty, któremu służył za przewodnika.

Hulda wiedząc, że brat wróci od strony płaskowyżu Gousta, lewym brzegiem rzeki Maan,

czekała nad jej rwącymi wodami. Usiadła na małym pomoście, do którego przybijał prom.

Pogrążyła się w rozmyślaniach. Do zmartwienia związanego z opóźnieniem „Vikena” doszła

kolejna obawa. Jej przyczyną była wizyta tego Sandgoista i zachowanie pani Hansen. Dlaczego,

gdy poznała jego nazwisko, podarła rachunek i zrezygnowała z należnej zapłaty? Była w tym jakaś

tajemnica — niewątpliwie bardzo poważna.

Nadejście Joela wyrwało ją z rozmyślań. Ujrzała go, jak pokonywał pagórki. Czasem

pokazywał się na polankach wśród drzew, powalonych lub wypalonych, czasami znikał pod gęstą

zielenią sosen, brzóz i nastroszonych buków, wreszcie dotarł do rzeki i wsiadł na mały prom.

Kilkoma ruchami wioseł pokonał szybki nurt rzeki. Po czym, wyskoczywszy na pomost, znalazł

się u boku siostry.

— Ole wrócił? — zapytał o nim pomyślał w pierwszej kolejności. Lecz jego pytanie pozostało

bez odpowiedzi.

— Listu też nie ma?

— Żadnego! i Hulda wybuchnęła szlochem.

— Nie! — zawołał Joel. — Nie płacz, droga siostro, nie płacz! Sprawiasz mi zbyt wiele bólu…

Nie mogę patrzeć na twe łzy! Przestań!… Mówisz: nie ma listu!… Oczywiście, to zaczyna być

niepokojące! Ale nie ma jeszcze powodu do rozpaczy! Jeśli chcesz, pojadę do Bergen. Dowiem się

czegoś… Spotkam się z braćmi Help. Może mają jakieś nowiny z Nowej Ziemi. Może „Viken”

zawinął do jakiegoś portu z powodu awarii, bądź uciekając przed złą pogodą. Nie da się ukryć, że

już od tygodnia wiatr wieje z wielką siłą. Bywało, że statki z Nowej Fundlandii chroniły się na

Islandii lub w Feroe. Zdarzyło się to nawet Olemu, dwa lata temu, gdy pływał na „Strennie”. I nie

codziennie trafiają się kurierzy! Mówię ci to, co myślę, siostrzyczko. Uspokój się!… Jeśli i mnie

doprowadzisz do łez, to co z nami będzie?

— To silniejsze ode mnie, braciszku!

— Huldo!… Huldo!… Nie trać wiary!… Zapewniam cię, że ja jej nie tracę!

— Czy mogę ci wierzyć, Joelu?

35

— Tak, musisz! Lecz, by cię podnieść na duchu, mogę pojechać do Bergen jutro rano… dziś

wieczór?

— Nie chcę, żebyś mnie opuszczał!… Nie!… Nie chcę! — odrzekła Hulda uczepiwszy się

brata, jakby już tylko jego miała na świecie.

Razem ruszyli do oberży. Lecz nagle zaczęło padać, a ulewa stała się tak gwałtowna, że musieli

schronić się w szałasie przewoźnika, w odległości zaledwie kilkuset kroków od brzegu rzeki.

Musieli odczekać, aż pogoda nieco się poprawi. Joel odczuł nagłą potrzebę rozmowy. Cisza

zdawała mu się czymś o wiele bardziej przeraźliwym niż słowa, choćby nawet nie niosły nadziei.

— A jak tam nasza matka? — zapytał.

— Coraz smutniejsza! — odrzekła Hulda.

— Nikt nie przyjechał pod mą nieobecność?

— Owszem, jeden podróżny, ale zaraz odjechał.

— Tak więc w tej chwili nie ma w oberży żadnych turystów i nikt nie potrzebuje przewodnika?

— Nie, Joelu.

— Tym lepiej, gdyż wolałbym nie zostawiać cię samej. Zresztą, jeśli pogoda będzie nadal tak

paskudna, to obawiam się, że w tym roku turyści wcale nie przyjadą do Telemarku!

— Przecież mamy dopiero kwiecień, bracie!

— Niewątpliwie, lecz mam przeczucie, że ten sezon nie będzie dla nas za dobry! Zresztą

zobaczymy! Powiedz mi, czy ten podróżny opuścił Dal wczoraj?

— Tak, rano.

— Kto to był?

— Jakiś człowiek z Drammen, gdzie, jak się zdaje, mieszka, a nazywa się Sandgoist.

— Sandgoist?

— Czyżbyś go znał?

— Nie — odrzekł Joel.

Hulda już wcześniej zastanawiała się, czy powinna opowiedzieć bratu o wszystkim, co się

wydarzyło w oberży pod jego nieobecność. Gdyby Joel dowiedział się, z jaką swobodą

zachowywał się ów człowiek, jak oceniał wartość domu i sprzętów, w jaki sposób postępowała

względem niego pani Hansen, cóż by sobie pomyślał? Czy nie przyszłoby mu do głowy, że matka

miała poważne powody, by tak się zachowywać? I jakież to mogły być powody? Cóż mogła mieć

wspólnego z Sandgoistem? Była w tym zapewne jakaś tajemnica, groźna dla całej rodziny! Joel

36

chciałby ją zapewne poznać, zacząłby wypytywać matkę, zasypałby ją pytaniami… Pani Hansen,

tak mało komunikatywna, tak daleka od jakiejkolwiek wylewności, zapewne chciałaby zachować

dotychczasowe milczenie. Sytuacja między nią i dziećmi, i tak już nie najlepsza, stałaby się jeszcze

bardziej nieznośna.

Lecz czy dziewczyna miała wszystko ukryć przed Joelem? Mieć przed nim tajemnice? Czy nie

byłaby to wyrwa w łączącej ich niezłomnej przyjaźni? Nie! Przyjaźń ta nie mogła ucierpieć! Hulda

postanowiła wszystko powiedzieć.

— Kiedy jeździłeś do Drammen, nigdy nie słyszałeś nazwiska Sandgoist? — podjęła.

— Nigdy.

— No cóż, dowiedz się więc, Joelu, że nasza matka znała je.

— Znała Sandgoista?

— Tak, bracie.

— Nigdy nie słyszałem, by wymawiała to nazwisko!

— Znała je, choć nigdy wcześniej nie widziała tego człowieka!

I Hulda opowiedziała wszystkie zdarzenia, jakie zaznaczyły pobyt podróżnika w oberży, nie

zapominając o szczególnym zachowaniu pani Hansen w chwili odjazdu Sandgoista.

— Myślę, mój Joelu — dodała pospiesznie — że lepiej o nic nie pytać naszej matki. Znasz ją!

Stałaby się jeszcze bardziej nieszczęśliwa. Z pewnością przyszłość powie nam, co kryje

przeszłość. Niech niebiosa sprawią, by wrócił do nas Ole, a wtedy, jeśli jakieś nieszczęście grozi

naszej rodzinie, we troje lepiej stawimy mu czoła!

Joel wysłuchał siostry z wielką uwagą. Tak! Między panią Hansen a owym Sandgoistem

musiały istnieć jakieś więzy uzależniające ją od niego! Czyż można było wątpić, że człowiek ten

przybył, by oszacować oberżę w Dal? Oczywiście nie! A ów podarty w chwili jego odjazdu

rachunek, którego zniszczenie podróżny uznał za oczywistość, cóż mógł oznaczać?

— Masz rację, Huldo — rzekł Joel — nie będę o tym rozmawiał z matką. Być może będzie

żałowała, że nie miała do nas dość zaufania. Oby tylko nie było za późno! Biedna kobieta, na

pewno bardzo cierpi! Jest bardzo uparta! Nie rozumie, że serce dzieci jest otwarte na jej żale!

— Zrozumie to pewnego dnia, Joelu.

— Tak! Dlatego czekajmy! Lecz nic nie stoi na przeszkodzie, bym spróbował dowiedzieć się,

kim jest ten osobnik. Być może zna go pan Helmboe? Gdy tylko pojadę do Bamble, zapytam go o

to, a jeśli będzie trzeba, udam się nawet do Drammen. Tam nie będzie problemu, by się

37

dowiedzieć, co robi ten człowiek, jakimi interesami się zajmuje, co myślą o nim ludzie..

— Nic dobrego, jestem tego pewna — odrzekła Hulda. — Ma złą twarz i jeszcze gorsze

spojrzenie. Byłabym bardzo zaskoczona, gdyby pod tą grubiańską skorupą kryła się poczciwa

dusza!

— Nie oceniajmy ludzi wedle wyglądu! — rzekł Joel. — Idę o zakład, że uznałabyś jego twarz

za miłą, gdybyś na niego patrzyła stojąc u boku Olego…

— Mój biedny Ole! — szepnęła dziewczyna.

— Wróci, wróci, już jest w drodze! — krzyknął Joel. — Miej ufność, Huldo! Ole jest już blisko

i nakrzyczymy na niego po przyjeździe, że kazał na siebie tak długo czekać!

Deszcz przestał padać. Wyszli z szałasu i ruszyli ścieżką do oberży.

— A przy okazji — rzekł Joel — jutro znów wyruszam w trasę.

— Jutro?…

— Tak, rano.

— Już, braciszku?

— Muszę, Huldo. Gdy opuszczałem Hardanger, jeden z kolegów powiedział mi, że jakiś

podróżnik ma przybyć z północy, od strony płaskowyżu Rjukanfos i ma tam dotrzeć właśnie jutro.

— Kim jest ten podróżnik?

— Nie znam nawet jego nazwiska. Lecz muszę tam być, by go sprowadzić do Dal.

— Ruszaj zatem, skoro musisz — odrzekła Hulda wzdychając.

— Wyruszę jutro o świcie. Martwi cię to, Huldo?

— Tak, bracie. Jestem bardzo niespokojna, kiedy mnie opuszczasz… choćby tylko na kilka

godzin!

— No cóż, lecz tym razem wiedz, że nie wyruszam sam!

— A któż ci będzie towarzyszył?

— Ty, siostrzyczko, ty! Musisz się rozerwać, zabieram cię ze sobą!

— Ach! Dziękuję, Joelu!

38

VIII

Następnego dnia opuścili oberżę o świcie. Piętnaście kilometrów z Dal do sławnego

wodospadu, tyle samo w drodze powrotnej — dla Joela był to spacer, lecz należało oszczędzać siły

Huldy. Toteż Joel wypożyczył od podmajstrzego Lenglinga kariolę, która jak wszystkie powozy

tego rodzaju, miała tylko jedno miejsce. Jednak jej właściciel był tak gruby, że skrzynia musiała

być stosownych rozmiarów i było tam dość miejsca dla Joela i Huldy. Tak więc gdyby oczekiwany

podróżnik znajdował się w Rjukanfos, zająłby miejsce Joela, ten zaś wróciłby piechotą lub

stanąłby na deseczce z tyłu.

Droga z Dal do wodospadu była urocza, choć wyboista. Niewątpliwie była to raczej ścieżka niż

trakt. Ledwie ociosane belki przerzucone nad dopływami Maanu zastępowały mostki. Lecz

norweskie konie przyzwyczajone są do ich pokonywania pewną nogą, zaś kariola, choć

pozbawiona resorów, posiada dość giętkie dyszle, które w pewnej mierze amortyzują wstrząsy.

Pogoda była piękna. Joel i Hulda jechali dość szybko pośród zieleniejących łąk, obmywanych

przez wody Maanu. Kilka tysięcy brzóz ocieniało zalaną radosnym blaskiem słońca drogę. Nocna

mgła zamieniała się w kropelki zwisające z czubków długich traw. Po prawej stronie strumienia, na

wysokości dwóch tysięcy metrów, śniegowe pola Gousty odbijały w przestrzeń lśniące promienie.

Przez godzinę kariola jechała dość szybko. Stok był na razie bardzo łagodny. Lecz wkrótce

kotlina ścieśniła się nieco bardziej. Strumyczki zamieniły się w potoki. Choć droga stała się kręta,

nie mogła zniwelować różnicy poziomów. Tu i ówdzie przejścia stały się naprawdę trudne, lecz

Joel radził sobie z wielką zręcznością. U jego boku Hulda nie obawiała się niczego. Kiedy wstrząsy

stawały się zbyt mocne, przytrzymywała się jego ramienia. Chłód poranka ubarwiał jej śliczną

buzię, tak bladą od pewnego czasu.

Trzeba było jednak wspiąć się jeszcze wyżej. Dolina robiła miejsce tylko dla wąskiego biegu

rzeki, która płynęła między dwiema stromymi ścianami. Na sąsiednich równinach pojawiło się

kilkanaście samotnych domów, ruiny soeterów i gaardów, porzucone szałasy pasterzy, ukryte

między brzozami i bukami. Wkrótce rzeka znikła z widoku; słychać było jedynie jej szum wśród

skał. Krajobraz nabrał wspaniałego, a zarazem dzikiego wyglądu.

Po dwóch godzinach jazdy ujrzeli tartak zbudowany na krawędzi wodospadu wysokości tysiąca

pięciuset stóp, którego wody wprawiały w ruch podwójne koło mechanizmu piły. Kaskady tej

wysokości nie są rzadkością w Vestfjorddalu, lecz masa ich wody jest niewielka. W tym względzie

39

wszystkie przewyższa Rjukanfos.

Joel i Hulda dotarłszy do tartaku przystanęli i wysiedli.

— Czy półgodzinny marsz nie zmęczy cię zbytnio, siostrzyczko? — zapytał Joel.

— Nie, bracie, nie jestem zmęczona. Marsz mi dobrze zrobi.

— Ale będzie go sporo i cały czas pod górę!

— Wesprę się na twym ramieniu, Joelu!

Musieli pozostawić tam kariolę. Nie przejechałaby stromymi ścieżkami, nie zmieściła się w

wąskich przejściach, pośród ruchomych kamieni, nie pokonałaby stoków, których niewyraźne

kontury, ocienione drzewami lub nagie, zapowiadały obecność wielkiego wodospadu.

Widać już było coś w rodzaju gęstej mgły pośród odległego błękitu. Były to rozpryski wód

Rjukanu, których kłęby wznosiły się na dość dużą wysokość.

Hulda i Joel ruszyli ścieżką, dobrze znaną przewodnikom, opadającą ku zwężeniu doliny.

Trzeba było się prześlizgiwać pomiędzy drzewami i krzewami. Kilka chwil później siedzieli oboje

na skale porośniętej żółtawym mchem, niemal na wprost wodospadu.

Tam, brat i siostra ledwie by się słyszeli, gdyby zapragnęli porozmawiać. Lecz myśli, które ich

dręczyły, mogli sobie przekazywać sercami, bez pomocy ust.

Masy wody Rjukanu są ogromne, jego wysokość znaczna, a ryk donośny. Łożysko Maanu

obniża się nagle o dziewięćset stóp, mniej więcej w połowie drogi między jeziorami Mjos i Tinn.

Dziewięćset stóp, czyli sześciokrotna wysokość Niagary, przy czym warto jednak zauważyć, że

szerokość tego ostatniego wodospadu wynosi trzy mile, od brzegu amerykańskiego po kanadyjski.

Rjukanfos nabiera tu dziwnych kształtów, trudnych do opisania. Nawet obraz nie odtworzyłby

go w dostateczny sposób. Istnieją takie cuda natury, które trzeba ujrzeć, by pojąć ich piękno,

między innymi ten właśnie wodospad, najsławniejszy na kontynencie europejskim.

Właśnie podziwianiem wodospadu zajmował się turysta siedzący na skale po lewej stronie

Maanu. Stamtąd mógł obserwować Rjukanfos z najbliższej odległości.

Choć był dobrze widoczny, ani Joel, ani jego siostra jeszcze go nie spostrzegli. Nie miała na to

wpływu odległość, lecz efekt optyczny, charakterystyczny dla gór, które sprawiają, że obiekty

zdają się mniejsze, a tym samym bardziej odległe niż w rzeczywistości.

W tym momencie podróżnik wstał i nieostrożnie przemieszczał się po skalistym garbie, który

niczym kopuła opadał ku łożysku Maanu. Najwyraźniej ów ciekawski człowiek zapragnął ujrzeć

dwie rozpadliny Rjukanfos, jedną po lewej, pełną kipiących wód, drugą po prawej, zawsze

40

wypełnioną gęstą mgłą. Być może nawet chciał się dowiedzieć, czy w połowie wodospadu nie ma

trzeciej, znajdującej się niżej, rozpadliny. Jej istnienie mogłoby bowiem wyjaśnić, w jaki sposób

Rjukan najpierw opadłszy, wyrzuca później swe wody w górę, w nieregularnych odstępach. Rzec

można nawet, że woda wyrzucana jest w powietrze jakby wskutek wybuchu, po czym opada na

okoliczne tereny w postaci dżdżu.

Jednak turysta nadal przemieszczał się po garbie, kamienistym i śliskim, pozbawionym

roślinności, a nawet mchów i porostów, noszącym miano „Grań Marii”, czyli Maristien.

Nieostrożny turysta nie znał legendy, która rozsławiła tę grań. Pewnego dnia Eystein chciał tą

niebezpieczną drogą dotrzeć do pięknej Marii z Vestfjorddal. Narzeczona po drugiej stronie grani

wyciągała ku niemu ramiona. Nagle młodzieniec potyka się, pada i nie mogąc uczepić się skały

gładkiej jak szkło, znika w otchłani. Bystry nurt Maanu nigdy nie oddał jego ciała.

Czyżby to, co zdarzyło się nieszczęsnemu Eysteinowi, miało również spotkać owego turystę?

Można się było tego spodziewać. Podróżnik dostrzegł niebezpieczeństwo, lecz było już zbyt

późno. Nagle stracił punkt oparcia, krzyknął, stoczył się o dwadzieścia kroków i ledwie zdołał

uczepić występu skalnego tuż nad krawędzią przepaści.

Joel i Hulda nadal go nie widzieli, lecz usłyszeli krzyk.

— Cóż to było? — zapytał Joel.

— Krzyk! — odrzekła Hulda.

— Tak!… Okrzyk przerażenia!

— Z której strony?

— Posłuchamy!

Rozglądali się w prawo i lewo, lecz niczego nie mogli dostrzec. Usłyszeli jednak słowa: „Do

mnie!… Do mnie!…” w czasie jednej z owych spokojnych chwil, które trwają przez minutę po

każdym podskoku wodospadu.

Krzyk rozległ się ponownie.

— Joelu — rzekła Hulda — to musi być jakiś turysta w niebezpieczeństwie wołający o pomoc!

Musimy iść do niego…

— Tak, siostro, nie może być daleko! Tylko gdzie jest? Z której strony?… Nic nie widzę!

Hulda wspięła się na skarpę wznoszącą się tuż za skałą, na której siedzieli, czepiając się wątłych

kępek trawy porastających lewy brzeg Maanu.

— Joelu! — krzyknęła wreszcie.

41

— Widzisz go?

— Tam… tam!

Hulda wskazywała na nieszczęśnika zawieszonego niemal nad samą otchłanią. Gdyby nie stopa

oparta o niewielki występ, zsunąłby się niżej, doznałby zawrotu głowy i byłby stracony.

— Trzeba go uratować! — zawołała Hulda.

— Tak, trzeba! — odrzekł Joel. — Jeśli zachowamy zimną krew, dotrzemy do niego!

Joel krzyknął bardzo głośno, zaś podróżnik usłyszawszy jego głos zwrócił ku niemu głowę.

Potem przez kilka chwil Joel zastanawiał się nad najszybszym i najskuteczniejszym sposobem

wyciągnięcia turysty z opresji.

— Hulda, nie boisz się?

— Nie, bracie!

— Znasz dobrze Maristien?

— Przechodziłam tamtędy kilka razy!

— Dobrze więc, podejdź do niego od góry możliwie jak najbliżej. Następnie zsuń się powoli ku

niemu i schwyć go mocno za rękę. Lecz nie próbuj się podnosić! Mógłby doznać zawrotu głowy,

pociągnąłby cię za sobą i bylibyście zgubieni!

— A ty, Joelu?

— Ja tymczasem podczołgam się od dołu, od strony Maanu. Dotrę do niego w tej samej chwili

co ty i gdybyście się ześlizgnęli, być może uda mi się was zatrzymać!

To rzekłszy, korzystając z kolejnej spokojnej chwili, krzyknął:

— Niech się pan nie rusza!… Niech pan czeka!… Spróbujemy podejść do pana!

Hulda zniknęła już za skarpą, by zsunąć się ku turyście po drugim garbie Maristien.

Joel ujrzał wkrótce dzielną dziewczynę na zakręcie przy ostatnich drzewach.

Sam zaś, z narażeniem życia, zaczął się czołgać po stromym fragmencie garbu, tuż nad

Rjukanfosem. Jakże zaskakujący spokój oraz pewność nóg i rąk były potrzebne do stawienia czoła

tej otchłani, której ściany zwilgotniały od mgieł wodospadu!

Równolegle do niego, lecz o jakieś sto stóp wyżej, Hulda posuwała się ukosem, by wygodniej

dotrzeć do miejsca, w którym podróżnik tkwił nieruchomo. W pozycji, jaką zajmował, nie można

było dostrzec jego twarzy, która była zwrócona w stronę wodospadu.

Joel dotarłszy do niego, zatrzymał się. Wparł się solidnie w skalną szczelinę i zawołał:

— Hej, panie! — Podróżnik odwrócił głowę. — Hej, panie! Niech się pan nie rusza, tylko

42

mocno trzyma!

— Niech pan będzie spokojny, przyjacielu. Trzymam się mocno! — odrzekł turysta pewnym

głosem. — Gdybym się dobrze nie trzymał, to już od kwadransa leżałbym na dnie Rjukanfosu!

— Moja siostra zejdzie do pana! — ciągnął Joel. — Złapie pana za rękę. Lecz dopóki nie znajdę

się całkiem blisko, niech pan nie próbuje się podnosić!… Niech pan się nie rusza!

— Będę nieruchomy jak skała! — zawołał podróżnik.

Hulda zaczęła już schodzić, wyszukując co bardziej chropowate fragmenty garbu, wsuwając

stopy w szczeliny, gdzie znajdowały solidne oparcie. Szła z gołą głową, dumnie uniesioną, jak

przystało na dziewczynę z Telemarku, przyzwyczajoną do górskich wspinaczek.

Krzyknęła podobnie jak Joel:

— Niech się pan mocno trzyma!

— Dobrze, trzymam się… i będę się trzymał, zapewniam, dopóki będę mógł!

Jak widać, dobrych rad miał w bród. Przychodziły z góry i z dołu.

— Przede wszystkim niech pan się nie boi! — dodała Hulda.

— Nie boję się!

— Uratujemy pana! — krzyknął Joel.

— Bardzo na to liczę, gdyż, na świętego Olafa, nie umiałbym wyratować się sam!

Najwyraźniej podróżnik zachował pełną jasność umysłu. Lecz niewątpliwie po upadku ręce i

nogi odmówiły mu posłuszeństwa i wszystko, co mógł uczynić, to trzymać się wąskiego występu

oddzielającego go od przepaści.

Hulda schodziła coraz niżej. Kilka chwil później znalazła się przy podróżniku i oparłszy się o

występ skalny, schwyciła go za rękę.

Turysta spróbował unieść się nieco.

— Niech pan się nie rusza!… Niech pan się nie rusza! — zawołała Hulda. — Pociągnie pan

mnie za sobą, a ja nie mam dość siły, by pana zatrzymać! Musimy zaczekać na mojego brata!

Kiedy znajdzie się między panem a Rjukanfosem, spróbuje pan się podnieść, żeby…

— Podnieść się, dzielna panienko? Łatwiej powiedzieć, niż zrobić! Obawiam się, że to nie

będzie łatwe!

— Czy jest pan ranny?

— Hmm! Nie mam nic złamanego, jak sądzę, tylko spore otarcie na nodze!

Joel znajdował się o jakieś dwadzieścia stóp od miejsca zajmowanego przez Huldę i

43

podróżnika. Krzywizna garbu nie pozwoliła mu na pełne zbliżenie, toteż musiał teraz pokonać ową

wypukłą powierzchnię. Było to najtrudniejsze i najniebezpieczniejsze. Ryzykował życiem.

— Ani jednego ruchu, Huldo! — krzyknął po raz ostatni. — Jeśli ześlizgniecie się oboje, to

będziemy zgubieni, bo w tej pozycji nie uda mi się was złapać!

— Nic się nie bój, Joelu! — odrzekła Hulda. — Myśl tylko o sobie i niech cię Bóg wspomoże!

Joel zaczął się przesuwać na brzuchu niczym prawdziwy wąż. Dwu lub trzykrotnie poczuł, że

traci wszelki punkt oparcia. Lecz wreszcie, dzięki zwinności, udało mu się dotrzeć do podróżnika.

Ów starszy, lecz o żwawym wyglądzie, mężczyzna, miał ładną twarz, miłą i uśmiechniętą.

Prawdę mówiąc, Joel spodziewał się spotkać raczej jakiegoś młodego śmiałka, który postanowił

pokonać Maristien.

— To bardzo nieostrożne, co pan zrobił — rzekł Joel na wpół leżąc i próbując złapać oddech.

— Nieostrożne? — odrzekł turysta. — Proszę raczej powiedzieć: absurdalne!

— Ryzykował pan życiem!

— I zmusiłem pana, by narażał pan własne!

— Och, moje! Taki mój zawód! — odrzekł Joel. I podnosząc się dodał:

— Teraz trzeba dostać się na szczyt garbu. Najtrudniejsze mamy już za sobą.

— Och! Najtrudniejsze!…

— Tak, najtrudniejsze było dotarcie do pana. Teraz mamy do pokonania o wiele łagodniejszą

pochyłość.

— Tylko proszę na mnie za bardzo nie liczyć. Jedna noga nie posłuży mi wcale ani teraz, ani

być może przez kilka dni!

— Niech pan spróbuje się unieść!

— Chętnie… z pańską pomocą!

— Proszę złapać za rękę moją siostrę. Ja będę pana podtrzymywał i popychał do góry.

— Mocno?

— Mocno.

— No dobrze, przyjaciele, zdaję się na was. Skoro przyszło wam do głowy, by wyciągnąć mnie

z tarapatów, radźcie sobie.

Zrobili wszystko, co nakazał Joel, z pełną ostrożnością. Choć wspinaczka nie była bezpieczna,

poradzili z nią sobie lepiej niż się spodziewali. Tym bardziej, że rana podróżnika nie była

złamaniem ani skręceniem, lecz zwykłym otarciem. Mógł więc czynić użytek z obu nóg, choć nie

44

bez bólu. Dziesięć minut później był już bezpieczny, z dala od Maristien.

Mógł wreszcie odpocząć u stóp pierwszych świerków, lecz Joel poprosił go o jeszcze jeden

wysiłek. Musieli dotrzeć do domku ukrytego wśród drzew, niedaleko od skały, na której zatrzymał

się wraz z siostrą po dotarciu do wodospadu. Podróżnik zrobił to, o co go proszono i wspierając się

na ramionach Huldy i Joela bez większych problemów dotarł do drzwi chatki.

— Wejdźmy — rzekła dziewczyna. — Tam pan chwilę odpocznie.

— Czy chwila mogłaby potrwać dobry kwadrans?

— Oczywiście, a potem będzie pan musiał wyrazić zgodę na pójście z nami do Dal.

— Do Dal? Właśnie tam szedłem!

— Czyżby to pan był owym turystą nadchodzącym z północy, o którym wspominano mi w

Hardanger? — zapytał Joel.

— W rzeczy samej.

— No to nie wybrał pan właściwej drogi…

— Tak i mnie się wydaje.

— Gdybym mógł przewidzieć, co się wydarzy, czekałbym na pana po drugiej stronie

Rjukanfos!

— To byłby dobry pomysł, młody człowieku! Oszczędziłby mi pan popełnienia nieostrożności,

niewybaczalnej w mym wieku…

— W każdym wieku, drogi panie! — odrzekła Hulda.

Cała trójka weszła do chatki, w której mieszkała rodzina wieśniaków, ojciec, matka i dwie

córki, które wstały i zgotowały przybyszom miłe przyjęcie.

Joel mógł wówczas stwierdzić, że rana podróżnika, znajdująca się tuż pod kolanem, była dość

poważna. Wymagała co najmniej tygodniowego odpoczynku, lecz nie była ani złamaniem, ani

zwichnięciem. I to było najważniejsze.

Poczęstowano ich wyśmienitym mlekiem, razowym chlebem i truskawkami. Nie odmówili.

Joel nie ukrywał swego nadzwyczajnego apetytu i o ile Hulda ledwie co uszczknęła, o tyle

podróżnik śmiało stawiał czoła jej bratu.

— To doświadczenie zaiste pobudziło mój żołądek — oznajmił. — Lecz chętnie przyznam, że

wędrowanie po Maristien było bardziej niż nieostrożne! Odgrywanie roli nieszczęsnego Eysteina,

gdy mogłoby się być jego ojcem… albo nawet dziadkiem!…

— Ach! Więc pan zna tę legendę? — zapytała Hulda.

45

— Czyją znam! Niania usypiała mnie przy jej wtórze! Tak, znam ją, dzielna panienko, i dlatego

jestem tym bardziej winny! Powiedzcie jednak, przyjaciele, czy Dal nie jest nieco zbyt daleko dla

takiego inwalidy jak ja? Jak zamierzacie mnie tam przetransportować?

— Niech się pan o to nie martwi — odrzekł Joel. — Nasza kariola czeka u podnóża góry.

Trzeba będzie tylko zrobić jakieś trzysta kroków…

— Hmm, trzysta kroków…

— W dół — dodała dziewczyna.

— Och! Skoro w dół, to jakoś to pójdzie, przyjaciele, i jedno ramię mi wystarczy.

— A czemu by nie dwa — zawołał Joel — skoro mamy ich cztery do pańskiej dyspozycji!

— Niech będą dwa albo i cztery! Nie będzie to chyba drożej kosztowało, prawda?

— W ogóle nic nie będzie kosztowało.

— Owszem! Co najmniej po jednym podziękowaniu za każde ramię, tym bardziej, że — o ile

się nie mylę — wcale wam jeszcze nie podziękowałem…

— A za co? — zapytał Joel.

— Jedynie za to, że uratowaliście mi życie ryzykując własnym!

— Jak pan sobie życzy… — rzekła Hulda, wstając by uniknąć wylewności.

— Jak to? Oczywiście, że sobie życzę! Życzę sobie wszystkiego, czego życzycie sobie, bym

sobie życzył!

To mówiąc podróżnik uiścił wieśniakom niewielką należność za poczęstunek. Po czym,

wspierając się lekko na Huldzie i mocno na Joelu, zaczął schodzić krętą ścieżką prowadzącą do

brzegu Maanu, ku drodze do Dal.

Nie obyło się bez kilku „aj! ąj!”, po których nieodmiennie następował wybuch śmiechu.

Wreszcie dotarli do tartaku i Joel zajął się zaprzęganiem konia.

Pięć minut później turysta siedział w karioli wraz z dziewczyną.

— A pan? — zapytał Joela. — Wydaje mi się, że zająłem pańskie miejsce…

— Które ustępuję panu z dobrego serca.

— Lecz może gdybyśmy się ścieśnili…

— Nie, nie! Mam zdrowe nogi, nogi przewodnika! Warte tyle samo, co koła…

— I to jakie, chłopcze, i to jakie!

Ruszyli drogą biegnącą wzdłuż rzeki. Joel szedł przodem prowadząc konia za uzdę, omijając co

większe wyboje.

46

Wracali w wesołym nastroju — przynajmniej podróżnik. Rozgadał się, jakby był starym

przyjacielem rodziny Hansenów. Nim dotarli do oberży, brat i siostra nazywali go już „panem

Sylwiuszem”, zaś pan Sylwiusz nazywał ich Huldą i Joelem, jakby znali się już od bardzo dawna.

Około godziny czwartej mała dzwonnica w Dal ukazała swój wysmukły czubek pomiędzy

drzewami. Chwilę później koń zatrzymał się przed oberżą. Podróżnik wysiadł z karioli nie bez

pewnego trudu. Pani Hansen otworzyła mu drzwi i choć nie prosił o najlepszy pokój, taki właśnie

dostał.

47

IX

Sylwiusz Hog — takie nazwisko zostało zapisane tego dnia w księdze gości, tuż pod

nazwiskiem Sandgoista. Między tymi nazwiskami, każdy przyzna, istniał wyraźny kontrast, taki

sam jak między noszącymi je osobami. Różnili się całkowicie, tak pod względem fizycznym, jak

moralnym. Wspaniałomyślność z jednej strony, pazerność z drugiej. U jednego dobroć serca, u

drugiego oschłość duszy.

Sylwiusz Hog miał zaledwie sześćdziesiąt lat, choć wcale na tyle nie wyglądał. Wysoki, prosty,

dobrze zbudowany, zdrowy na ciele i umyśle, podobał się już na pierwszy rzut oka, a zwłaszcza

jego ładna i sympatyczna twarz, bez brody, okolona dość długimi, siwiejącymi włosami, z oczami

równie uśmiechniętymi jak usta, szerokim czołem, pod którym najszlachetniejsze myśli mogły

krążyć bez najmniejszych przeszkód. W jego szerokiej piersi serce mogło bić bez skrępowania.

Wszystkie te zalety łączył z niewyczerpanymi pokładami dobrego humoru i naturą zdolną do

największych poświęceń i oddania.

Sylwiusz Hog z Christianii — to mówiło samo za siebie. Był znany, ceniony, lubiany i

szanowany nie tylko w norweskiej stolicy, lecz również w całym kraju. Oczywiście w kraju

norweskim, gdyż uczucia, jakie względem niego żywiono w drugiej części skandynawskiego

królestwa, to jest w Szwecji, były zgoła odmienne.

Należałoby to wytłumaczyć.

Sylwiusz Hog był profesorem prawa w Christianii. W innych państwach bycie adwokatem,

inżynierem, lekarzem, handlowcem oznacza zajmowanie miejsca na najwyższych szczeblach

drabiny społecznej. W Norwegii jest podobnie, lecz profesura to już sam szczyt.

O ile w Szwecji istnieją cztery klasy: szlachta, duchowieństwo, burżuazja i chłopstwo, o tyle w

Norwegii jest ich tylko trzy: brakuje szlachty. Nie ma tam żadnej arystokracji, choćby nawet

urzędniczej. W tym uprzywilejowanym kraju przywileje nie istnieją, zaś urzędnicy pozostają

skromnymi funkcjonariuszami na usługach wszystkich. W sumie, panuje tam doskonała równość

społeczna, nie ma żadnego politycznego zróżnicowania.

Otóż Sylwiusz Hog był jednym z najznaczniejszych obywateli swego kraju, toteż nikogo nie

zdziwi fakt, iż był reprezentantem Stortingu. Zgromadzenie to miało niezwykle istotny wpływ na

życie społeczne Norwegii.

Od czasu Konstytucji 1814 roku słusznie mówiono: Norwegia jest republiką, której

48

prezydentem pozostaje król Szwecji.

Rozumie się samo przez się, iż Norwegia, zazdrośnie strzegąca swych prerogatyw, zdołała

zachować autonomię. Storting nie ma nic wspólnego z parlamentem szwedzkim. Toteż łatwo

można zrozumieć, że jeden z jego najbardziej wpływowych i patriotycznych przedstawicieli nie

był mile widziany za ową niewidoczną granicą oddzielającą Szwecję od Norwegii.

Taki był właśnie Sylwiusz Hog. Mając bardzo niezależny charakter, wielokrotnie odmawiał

zajęcia w rządzie stanowisk ministerialnych. Jako obrońca wszelkich praw Norwegii,

niestrudzenie i niewzruszenie przeciwstawiał się wszelkim szwedzkim zakusom.

Tak oto wygląda moralny i polityczny rozdział obu krajów: król Szwecji, Oskar XV,

koronowawszy się w Sztokholmie, musiał się również koronować w Trondheim, dawnej stolicy

Norwegii. Podobną rezerwę zachowują również Norwegowie w interesach — bank w Christianii

niechętnie przyjmuje banknoty Banku Sztokholmskiego! Wreszcie, w tenże sam sposób,

podzielone są oba narody — szwedzka flaga nie powiewa ani na budynkach, ani na okrętach

Norwegii. Jedni mają żółty krzyż na niebieskim tle, drudzy krzyż niebieski na czerwonym polu.

Sylwiusz Hog sercem i duszą należał do Norwegii. Bronił jej interesów przy każdej okazji. Otóż

około roku 1854, gdy Storting poruszył kwestię rezygnacji z instytucji wicekróla lub gubernatora,

który miałby być głową państwa norweskiego, był jednym z tych, którzy śmiało rzucili się w wir

dyskusji i doprowadzili do triumfu tej zasady.

Jak łatwo można się domyślić, o ile nie lubiano go na wschodzie królestwa, o tyle na zachodzie

był uwielbiany, nawet w najodleglejszych gawr dach. Jego imię przebiegało przez górzystą

Norwegię od Christiansandu aż po skaliste brzegi Przylądka Północnego. Godzien był w pełni

owej miłej popularności i nigdy żadne kalumnie nie mogły dosięgnąć jego osoby, ani jako

deputowanego, ani jako profesora z Christianii. Był prawdziwym Norwegiem, lecz Norwegiem o

gorącej krwi, nie posiadającym tradycyjnej flegmy swych ziomków, bardziej skłonnym do czynu

niż to przewiduje skandynawski temperament. Czuło się to w jego szybkich ruchach, śmiałej

mowie i żywych gestach. Gdyby się urodził we Francji, bez wahania można by go nazwać mianem

„człowiek z Południa”, które określiłoby go dość dokładnie.

Sytuacja finansowa Sylwiusza Hoga nie wykraczała poza poziom dość wysoki, choć nie dorobił

się ani grosza na sprawach publicznych. Był bezinteresowny, nigdy nie myślał o sobie, lecz zawsze

o innych. Miał w pogardzie zaszczyty. Wystarczyła mu godność deputowanego. Nie żądał niczego

więcej.

49

W owej chwili Sylwiusz Hog korzystał z trzymiesięcznego urlopu, niezbędnego by mógł dojść

do siebie po trudach rocznych prac legislacyjnych. Opuścił Christianię przed sześcioma

tygodniami, mając zamiar przemierzyć całą krainę ciągnącą się aż po Trondheim, a więc Telemark,

Hardanger oraz dystrykty Kongsberg i Drammen. Chciał zwiedzić te prowincje, których jeszcze

nie znał. Miała to być podróż poznawcza i wypoczynkowa.

Sylwiusz Hog przemierzył już znaczną część tego regionu i wracając z północy zapragnął

zobaczyć sławny wodospad, jeden z cudów Telemarku. Po dokładnym zapoznaniu się na miejscu z

projektem linii kolejowej z Trondheim do Christianii poprosił o przewodnika, by ten zaprowadził

go do Dal. Miał się z nim spotkać na lewym brzegu Maanu. Lecz nie czekając, przyciągnięty urodą

Maristienu, ruszył niebezpieczną granią. Cóż za nieostrożność! Omal nie przypłacił jej życiem. I,

nie da się ukryć, gdyby nie interwencja Joela i Huldy, podróż skończyłaby się w przepaści

Rjukanfos.

50

X

W krajach skandynawskich ludzie są dobrze wykształceni nie tylko w miastach, lecz również na

wsi. Owo wykształcenie wykracza poza znajomość czytania, pisania i liczenia. Wieśniacy uczą się

z przyjemnością. Ich inteligencja jest otwarta. Interesują się sprawami publicznymi. Biorą udział w

życiu lokalnym i publicznym. W Stortingu ludzie tego stanu stanowią większość. Często obradują

w swych tradycyjnych strojach. Słusznie bywają stawiani za przykład, a to ze względu na ich

zdrowy rozsądek, zmysł praktyczny, szerokie pojęcie, choć może nieco powolne, a zwłaszcza na

ich nieprzekupność.

Nie należy się więc dziwić, że nazwisko Sylwiusza Hoga znane było w całej Norwegii i

wymawiano je z należnym szacunkiem nawet w owym nieco dzikim zakątku Telemarku.

Toteż pani Hansen, przyjmując tak znamienitego gościa, uznała za stosowne poinformować go,

jak wielkim dla niej honorem była możliwość goszczenia go pod swym dachem, choćby przez

kilka dni.

— Nie wiem, czy jest to honor, pani Hansen — odrzekł Sylwiusz Hog — lecz wiem, że dla mnie

jest to prawdziwa przyjemność. Och! Już dawno temu słyszałem o tej gościnnej oberży w Dal!

Dlatego miałem zamiar odpocząć tu przez tydzień. Jednak, na świętego Olafa, nigdy nie

przypuszczałem, że dotrę tu na jednej nodze!

I ten wyśmienity człowiek uścisnął serdecznie dłoń gospodyni.

— Panie Sylwiuszu — rzekła Hulda — czy chce pan, żeby mój brat pojechał do Bamble po

lekarza?

— Po lekarza? Czyżby chciała pani, bym postradał władzę w obu nogach?

— Och! Panie Sylwiuszu!

— Lekarza! A dlaczego by nie mojego przyjaciela, doktora Boeka z Christianii? I to do jednego,

małego zadraśnięcia!…

— Lecz zaniedbane zadraśnięcie może być groźne! — rzekł Joel.

— Ach! Joelu, może zechce mi pan powiedzieć, dlaczego pan chce, by było groźne?

— Wcale nie chcę, panie Sylwiuszu, niech Bóg broni!

— No dobrze, niech broni pana, mnie i cały dom pani Hansen, zwłaszcza jeśli miła Hulda

zechce się mną zaopiekować…

— Oczywiście, panie Sylwiuszu!

51

— Doskonale, przyjaciele! Jeszcze cztery czy pięć dni i nie będzie po nim śladu! Zresztą, jak

można by nie wyzdrowieć w tak pięknym pokoju? Gdzież można by się spotkać z lepszym

przyjęciem niż we wspaniałej oberży w Dal? A to miękkie łóżko! A to okienko wychodzące na

dolinę Maanu! A szmer wód przedostający się aż do mojej alkowy! A zapach drzew, którym

spowity jest cały dom! A świeże powietrze, górskie powietrze! Ech! Czyż to nie lepsze od lekarzy?

Kiedy się go potrzebuje, wystarczy tylko otworzyć okno, a wpada do środka, rozwesela, poprawia

apetyt!

Sylwiusz Hog mówił to w tak zabawny sposób, tak wesoło, iż wszystkim zdawało się, że wraz z

nim do oberży zawitało szczęście. Takie przynajmniej wrażenie mieli brat i siostra, którzy

słuchając go trzymali się za ręce, ulegając tym samym emocjom.

Profesora umieszczono w pokoju na parterze. Teraz, na wpół leżąc w wielkim fotelu z nogą

ułożoną na stołku, oddawał się troskliwej opiece Huldy i Joela. Jedynym lekarstwem, lekarstwem,

jakiego pragnął, był wilgotny, zimny kompres. I, prawdę mówiąc, czy było jakieś lepsze?

— Dobrze, przyjaciele, dobrze! — mówił. — Z lekarstwami nie można przesadzać! Nie wiem,

czy wiecie, ale gdyby nie wasza pomoc, oglądałbym cuda Rjukanfosu z nazbyt bliskiej odległości.

Toczyłem się do przepaści jak głaz! Dałbym początek nowej legendzie, tyle że moja nie miałaby

sensu. Po drugiej stronie nie czekała na mnie narzeczona jak na nieszczęsnego Eysteina!

— A jakaż to by była przykrość dla pani Hog! — rzekła Hulda.

— Byłaby niepocieszona do końca życia…

— Pani Hog?… — rzucił profesor. — No cóż, pani Hog nie uroniłaby nawet jednej łzy!

— Och, panie Sylwiuszu!

— Nie, chodzi o to, że nie ma żadnej pani Hog! Nie mogę sobie nawet wyobrazić, jaka miałaby

być owa pani Hog: gruba czy chuda, mała czy duża…

— Jako pańska żona byłaby z pewnością miła, inteligentna i dobra — odrzekła Hulda.

— Ach! Doprawdy, panienko! Dobrze! Dobrze! Wierzę pani! Wierzę!

— Lecz dowiedziawszy się o takim nieszczęściu, cóż by powiedzieli pańscy krewni i

przyjaciele, panie Sylwiuszu? — zapytał Joel.

— Nie mam żadnych krewnych, drogi chłopcze! Jak się zdaje, posiadam pewną ilość przyjaciół,

nie licząc tych, których zyskałem w domu pani Hansen, i to właśnie im oszczędziliście łez po

mnie! A propos, powiedzcie, moje dzieci, czy zechcecie mnie tu przechować przez kilka dni?

— Jak długo pan tylko zechce, panie Sylwiuszu — odrzekła Hulda.

52

— Ten pokój należy do pana.

— Poza tym miałem zamiar zatrzymać się w Dal, jak wszyscy turyści, żeby robić wypady po

całym Telemarku… No cóż, nie będę wypadał, albo powypadam później, ot i wszystko!

— Mam nadzieję, panie Sylwiuszu, że jeszcze przed końcem tygodnia będzie pan na nogach —

powiedział Joel.

— Ja również mam taką nadzieję!

— Obiecuję zaprowadzić pana wszędzie, dokąd tylko pan zechce.

— Wrócimy do tego, Joelu! Porozmawiamy, gdy dojdę do siebie! Mam jeszcze cały miesiąc

urlopu i gdyby mi go przyszło spędzić w oberży pani Hansen, nie będę tego żałował! Będę musiał

zwiedzić dolinę Vestfjorddalu pomiędzy dwoma jeziorami, wdrapać się na Goustę, wrócić do

Rjukanfos, bo choć niemal w nim zanurkowałem, jednak nie widziałem niczego… a chciałbym

zobaczyć!

— Wróci pan tam, panie Sylwiuszu — odrzekła Hulda.

— Wrócimy tam wszyscy, wraz z poczciwą panią Hansen, jeśli tylko zechce nam towarzyszyć.

Ech! Wiecie co, przyjaciele? Muszę wysłać choćby słówko do Kate i Finka, moich służących w

Chris — tianii. Byliby zaniepokojeni, gdybym nie dał znaku życia, a po powrocie dostałbym

burę!… Muszę wam teraz coś wyznać. Truskawki, nabiał, wszystko to bardzo dobre, bardzo

krzepiące, ale to nie wystarczy, i nie chcę nawet słyszeć, że jestem na diecie!… Czyż nie zbliża się

pora waszego obiadu?

— Och, to bez znaczenia, panie Sylwiuszu!

— Przeciwnie, to bardzo ważne! Czyżbyście myśleli, że podczas mego pobytu w Dal będę się

nudził przy stoliku w moim pokoju? Nie! Chcę jadać z wami i z waszą matką, o ile odpowiada to

pani Hansen!

Oczywiście, pani Hansen, gdy jej przekazano pragnienie profesora, musiała się zgodzić, choć,

być może, zgodnie ze swym zwyczajem wolałaby trzymać się na uboczu. Był to honor dla niej i dla

jej rodziny — jeść przy jednym stole z deputowanym do Stortingu.

— A więc to ustalone — ciągnął Sylwiusz Hog — będziemy jadać razem w dużej sali.

— Tak, panie Sylwiuszu — odrzekł Joel. — Po prostu przysunę do stołu pański fotel, kiedy

posiłek będzie gotowy…

— Świetnie, świetnie panie Joelu! A czemu nie miałbym tam podjechać kariolą? Nie! Z pomocą

czyjegoś ramienia jakoś do niego dotrę. O ile wiem, niczego mi nie amputowano!

53

— Wedle życzenia, panie Sylwiuszu — odrzekła Hulda. — Lecz niech pan nie popełnia

niepotrzebnych nieostrożności, bardzo proszę… w przeciwnym razie Joel szybko pójdzie po

lekarza!

— Co za groźby! No cóż, dobrze, będę ostrożny i potulny! I dopóki nie będę musiał przejść na

dietę, pozostanę najposłuszniejszym z pacjentów! A przy okazji, czy nie jesteście głodni,

przyjaciele?

— Potrzebny nam jest tylko kwadrans — odrzekła Hulda — byśmy mogli podać panu zupę

porzeczkową, pstrąga z Maanu, kuropatwę, którą Joel przyniósł wczoraj z Hardangeru i butelkę

dobrego, francuskiego wina.

— Dziękuję, dzielna panienko, dziękuję!

Hulda wyszła, by nadzorować przyrządzanie posiłku i przygotować stół w wielkiej sali,

tymczasem zaś Joel odprowadził kariolę do podmajstrzego Lenglinga.

Sylwiusz Hog został sam. O czym mógł myśleć, jeśli nie o tej wspaniałej rodzinie, której był

gościem a zarazem dłużnikiem? Cóż mógł uczynić, by wynagrodzić Huldzie i Joelowi za ich

troskę? Nie miał jednak czasu na długie refleksje, gdyż już dziesięć minut później siedział na

honorowym miejscu przy dużym stole. Kolacja była wyśmienita. Uzasadniała renomę oberży,

toteż profesor zajadał z wielkim apetytem.

Wieczór upłynął na pogawędkach, w których Sylwiusz Hog miał znaczny udział. Ponieważ pani

Hansen nie brała w nich udziału, skłonił do rozmowy brata i siostrę. Żywa sympatia, jaką odczuwał

do obojga, mogła jedynie wzrosnąć. Łącząca ich przyjaźń wielokrotnie wzruszyła profesora.

Gdy zapadła noc, profesor wrócił do swego pokoju korzystając z pomocy Joela i Huldy,

pożegnał się z przyjaciółmi i położywszy się do wielkiego loża natychmiast zasnął jak kamień.

Następnego dnia Sylwiusz Hog, obudziwszy się o świcie, znowu zaczął rozmyślać, zanim

jeszcze zapukano do drzwi.

„Nie — myślał — naprawdę nie wiem, jak to załatwić. Uratowania życia, troski i opieki nie

można skwitować zwykłym dziękuję! Jestem dłużnikiem Joela i Huldy, to rzecz pewna! Ale cóż!

Za coś takiego nie można zapłacić pieniędzmi! A to dopiero! Z drugiej strony, ta rodzina wydaje

mi się tak szczęśliwa, że nie mógłbym w żaden sposób powiększyć ich szczęścia! Będziemy ze

sobą jeszcze nie raz rozmawiać i, być może, w trakcie rozmowy…”

Toteż przez następne trzy czy cztery dni, kiedy profesor nadal był zmuszony trzymać nogę na

stołku, cała trójka gawędziła ochoczo. Na nieszczęście brat i siostra zachowywali pewną rezerwę;

54

oboje nie chcieli powiedzieć ani słowa o swej matce, której chłodną i pełną troski postawę

zaobserwował Sylwiusz Hog. Poza tym, z czystej dyskrecji przemilczeli własne zmartwienie,

którego przyczyną było opóźnienie Olego Kampa. Czyż nie popsuliby gościowi dobrego humoru

mówiąc mu o swych kłopotach?

— Być może jednak — mówił Joel do siostry — robimy błąd, nie zwierzając się panu

Sylwiuszowi? To człowiek, który zawsze służy dobrą radą i być może dzięki swym kontaktom

mógłby się dowiedzieć, czy ktokolwiek interesuje się losem „Vikena”?

— Masz rację, Joelu — odrzekła Hulda. — Myślę, że dobrze zrobimy mówiąc mu o wszystkim.

Lecz zaczekajmy, aż całkiem wyzdrowieje.

— Dobrze, zwłaszcza, że nastąpi to wkrótce.

Pod koniec tygodnia Sylwiusz Hog nie potrzebował już pomocy, by opuścić swój pokój, choć

jeszcze trochę kulał. Siadywał na ławeczce przed domem, w cieniu drzew. Stamtąd mógł

podziwiać szczyt Gousta, jaśniejący w blasku promieni słonecznych, zaś Maan unoszący pnie

drzew szumiał u jego stóp.

Widać było również ludzi idących z Dal do Rjukanfos. Najczęściej byli to turyści; niektórzy

zatrzymywali się na godzinę lub dwie w oberży pani Hansen na obiad lub kolację. Pojawiali się

również studenci z Christianii z plecakami na plecach i norweskimi kokardkami na czapkach.

Ci ostatni rozpoznawali profesora. Nie było końca powitaniom, pozdrowieniom, serdecznym

słowom, które dowodziły, jak wielką miłością młodych ludzi cieszył się Sylwiusz Hog.

— Pan tu, panie Sylwiuszu?

— Tak, przyjaciele!

— A myśmy myśleli, że jest pan gdzieś w Hardangerze!

— Błąd, bo powinienem być w otchłaniach Rjukanfos!

— Będziemy wszędzie rozpowiadać, że jest pan w Dal!

— Tak, w Dal, z nogą… na temblaku!

— Na szczęście znalazł pan dobre schronienie i równie dobrych przyjaciół w oberży pani

Hansen!

— Trudno sobie wyobrazić lepszych!

— Bo takich nie ma!

— A czy są gdzieś dzielniejsi ludzie?

— Nie ma! — odpowiadali wesoło turyści.

55

I pili za zdrowie Huldy i Joela, tak dobrze znanych w całym Telemarku.

Profesor zaś opowiadał o swojej przygodzie. Przyznawał się do nieostrożności. Opowiadał, w

jaki sposób został uratowany. Opowiadał o swej wdzięczności dla wybawców.

— I gdybym miał tu zostać aż do chwili, gdy spłacę dług, moje wykłady na uczelni nieprędko

by się rozpoczęły, zaś wy, przyjaciele, moglibyście sobie wziąć bezterminowy urlop!

— Świetnie, panie Sylwiuszu! — odpowiadała cała ta wesoła banda. — Dobrze wiemy, że to

piękna Hulda zatrzymuje pana w Dal!

— Miłe to dziewczę, przyjaciele, a także czarujące, ja zaś, na świętego Olafa, mam zaledwie

sześćdziesiąt lat!

— Zdrowie pana Sylwiusza!

— I wasze, droga młodzieży! Przemierzajcie ten kraj, uczcie się, bawcie! Kiedy ma się wasze

lata, każda pogoda wydaje się piękna. Lecz strzeżcie się grani Maristien! Być może nie będzie tam

Joela i Huldy, by uratować nieostrożnych śmiałków.

Później wszyscy szli dalej, a od ich wesołych God aften huczało w całej dolinie.

Jednak raz czy dwa Joel musiał opuścić oberżę, by służyć za przewodnika kilku turystom

pragnącym wejść na szczyt Gousta. Sylwiusz Hog chciał im towarzyszyć. Twierdził, że już jest

całkiem zdrowy. W rzeczy samej, otarcie na jego nodze zaczynało się zabliźniać. Lecz Hulda

kategorycznie zabroniła mu narażać się na nadmierne zmęczenie, a kiedy Hulda coś nakazywała,

należało jej słuchać.

Gousta to ciekawa góra, której centralny stożek, poznaczony parowami pełnymi śniegu, porasta

świerkowy las, wyglądający niczym zielona koloratka. A jakiż z niego widok! Na wschodzie

Numedal; na zachodzie cały Hardanger ze swymi wspaniałymi lodowcami, zaś u stóp góry dolina

Vestfjorddalu wijąca się pomiędzy jeziorami Mjos i Tinn, Dal ze swymi miniaturowymi domkami,

podobnymi do dziecięcych klocków, i wreszcie Maan, który niczym świetlista sznurówka błyska

między zielonymi równinami.

Na wspinaczkę Joel udawał się o piątej rano i wracał o szóstej wieczorem. Sylwiusz Hog i

Hulda wychodzili mu naprzeciw. Czekali na niego koło chatynki przewoźnika. Gdy turyści i ich

przewodnik wysiadali z promu, wymieniano serdeczne uściski dłoni, po czym cała trójka spędzała

kolejny miły wieczór. Profesor jeszcze trochę powłóczył nogą, lecz już się nie skarżył. Prawdę

mówiąc, rzec było można, iż wcale nie kwapi się, by wyzdrowieć, a dokładniej, by opuścić

gościnny dom pani Hansen.

56

Czas płynął dość szybko. Sylwiusz Hog napisał do Christianii, że jeszcze przez jakiś czas

pozostanie w Dal. Plotki o jego przygodzie w Rjukanfos rozeszły się po całym kraju. Pisały o niej

nawet gazety, niektóre w typowy dla nich, dramatyczny sposób. W związku z tym do oberży

napływało całe mnóstwo listów, a prócz tego różne broszury i gazety. Trzeba było to wszystko

przeczytać. Trzeba było odpowiedzieć na listy. Sylwiusz Hog czytał, odpisywał, a imiona Joela i

Huldy wymieniane w tej korespondencji krążyły po całej Norwegii.

Jednak pobyt u pani Hansen nie mógł trwać w nieskończoność, zaś Sylwiusz Hog, tak samo jak

na początku nie miał pojęcia, w jaki sposób mógłby spłacić swój dług. Zaczął jednak wyczuwać, że

rodzina ta nie była tak szczęśliwa, jakby się mogło wydawać. Niecierpliwość, z jaką brat i siostra

oczekiwali każdego dnia na przybycie posłańca z Christianii lub z Bergen, ich niepokój, a nawet

smutek na wieść o tym, że nie ma dla nich poczty, wszystko to było aż nazbyt wymowne.

A był już 9 czerwca. I żadnej nowiny z „Vikena”! Ponad dwutygodniowe spóźnienie! Żadnego

listu od Olego! Nic nie mogło uśmierzyć niepokoju Huldy! Biedna dziewczyna była w rozpaczy, a

Sylwiusz Hog zauważył, że gdy przychodziła do niego rano, miała czerwone oczy.

„O co chodzi? — zastanawiał się wówczas. — Chyba o jakieś nieszczęście, którego się tu

obawiają, a które ukrywają przede mną.

Czy to jakaś rodzinna tajemnica, której żaden obcy nie powinien poznać? Czyżbym był dla nich

obcym? Nie! Na pewno nie przyszło im to do głowy! Być może, kiedy powiem, że wyjeżdżam,

zrozumieją, że wyjeżdża prawdziwy przyjaciel!” I jeszcze tego samego dnia oznajmił:

— Przyjaciele, nadchodzi chwila, gdy, ku memu wielkiemu żalowi, będę zmuszony was

opuścić.

— Już, panie Sylwiuszu, już?! — zawołał Joel z gwałtownością, której nie udało mu się

opanować.

— Ech! Czas u was płynie szybko! Jestem w Dal już siedemnaście dni!

— Co? Siedemnaście dni! — krzyknęła Hulda.

— Tak, drogie dziecko, zbliża się koniec mojego urlopu. Nie mam już ani tygodnia do stracenia,

jeśli chcę dokończyć tę podróż przez Drammen i Kongsberg. A przecież to wam Storting

zawdzięcza, że nie musi szukać dla mnie zastępcy i podobnie jak ja nie umiałby wyrazić…

— Och, panie Sylwiuszu… — odrzekła Hulda, która, jak się wydawało, chciała mu swoją

drobną dłonią zamknąć usta.

— Umowa stoi, Huldo! Nie wolno mi o tym mówić, przynajmniej tutaj…

57

— Ani tutaj, ani gdzie indziej! — powiedziała młoda dziewczyna.

— Niech i tak będzie. Nie jestem panem samego siebie i muszę być posłuszny! Lecz czy nie

przyjedzie pani z Joelem do Christianii, by mnie odwiedzić?

— Odwiedzić pana, panie Sylwiuszu?

— Owszem! Odwiedzić mnie… spędzić kilka dni w moim domu… wraz z panią Hansen, ma się

rozumieć!

— Jeśli opuścimy oberżę, któż będzie jej pilnował pod naszą nieobecność? — zapytał Joel.

— Ależ oberża was nie potrzebuje, jak sądzę, gdy kończy się sezon turystyczny. Toteż mam

zamiar po was przyjechać pod koniec jesieni.

— Panie Sylwiuszu — rzekła Hulda — to będzie bardzo trudna sprawa.

— Przeciwnie, przyjaciele, to będzie bardzo proste. Nie odpowiadajcie: nie! Nie przyjmuję

takiej odpowiedzi! Kiedy już będę miał was tam, w najpiękniejszym pokoju mego domu, obok mej

starej Kate i starego Finka, będziecie niczym moje dzieci i wówczas powiecie mi, co mógłbym dla

was uczynić.

— Co mógłby pan dla nas uczynić, panie Sylwiuszu? — spytał Joel, spoglądając na siostrę.

— Bracie! — zawołała Hulda, która zrozumiała myśl Joela.

— Mów, mój chłopcze, mów…

— No cóż, panie Sylwiuszu, mógłby pan nam uczynić wielki honor!

— Jaki?

— Jeśli nie byłoby to dla pana kłopotem, mógłby pan wziąć udział w weselu mojej siostry…

— Ślub! — krzyknął Sylwiusz Hog. — Jak to, moja mała Hulda wychodzi za mąż? I nikt mi

jeszcze nic nie powiedział?!

— Och, panie Sylwiuszu! — odrzekła dziewczyna, której oczy napełniły się łzami.

— I kiedy ma się odbyć ów ślub?

— Kiedy Bóg zechce nam zwrócić Olego, jej narzeczonego! — odpowiedział Joel.

58

XI

Wówczas Joel opowiedział całą historię Olego Kampa. Sylwiusz Hog, niezwykle wzruszony

tym opowiadaniem, słuchał z napiętą uwagą. Teraz wiedział już wszystko. Przeczytał ostatni list

zapowiadający powrót Olego, Ole jednak nie wracał! Jakaż troska, jakiż lęk dla całej rodziny

Hansenów!

„A mnie się zdawało, że są szczęśliwymi ludźmi!” — pomyślał.

Jednak, gdy się dobrze zastanowił, stwierdził, że rodzeństwo popadało w rozpacz, choć nadal

jeszcze można było mieć jakąś nadzieję. Gdy policzyli oni dni majowe i czerwcowe, wyobraźnia

wyolbrzymiła ich liczbę co najmniej dwukrotnie.

Profesor postanowił więc zaprezentować im własny tok myślenia w sposób bardzo poważny, a

zarazem możliwy do zaakceptowania, i przedyskutować sprawę opóźnienia ,,Vikena”.

Jednak jego twarz była całkiem poważna. Smutek Joela i Huldy wywarł na nim ogromne

wrażenie.

— Posłuchajcie mnie, moje dzieci — rzekł. — Usiądźcie koło mnie i porozmawiajmy.

— Ech! I cóż mógłby nam pan powiedzieć, panie Sylwiuszu? — odrzekła Hulda, której ból stał

się nie do zniesienia.

— Powiem wam to, co uważam za słuszne — rzekł profesor — a więc: zastanowiłem się nad

wszystkim, co mi powiedział Joel. No cóż, wydaje mi się, że wasze zmartwienie jest co najmniej

nadmierne. Nie chciałbym wam składać iluzorycznych zapewnień, lecz ważne jest, by sprawy

nabrały właściwego wymiaru.

— Niestety, panie Sylwiuszu! — zawołała Hulda. — Mój biedny Ole zginął wraz z „Vikenem”!

Już go więcej nie zobaczę!

— Siostro! Moja siostro! — krzyknął Joel. — Proszę cię, uspokój się, pozwól mówić panu

Sylwiuszowi.

— I zachowajmy zimną krew, moje dzieci. Zastanówmy się. Ole miał wrócić do Bergen między

15 a 20 maja?

— Tak — rzekł Joel — między 15 a 20 maja, jak pisze w liście, a mamy już 9 czerwca.

— A więc jest to dwudziestodniowe opóźnienie, gdyby liczyć od ostatecznej daty powrotu

„Vikena”. To sporo, przyznaję. Jednak nie można wymagać od żaglowca tego, czego można by się

spodziewać po parowcu.

59

— To samo cały czas powtarzałem Huldzie i nadal powtarzam.

— I dobrze czynisz, mój chłopcze — ciągnął Sylwiusz Hog. — Być może ,,Viken” to stary

statek, pływający równie kiepsko jak większość okrętów płynących z Nowej Ziemi, zwłaszcza jeśli

są mocno wyładowane. Poza tym od kilku tygodni pogoda jest wyjątkowo paskudna. Być może

Ole nie mógł wyruszyć w morze w terminie podanym w liście. W takim przypadku wystarczy, by

wyruszył tydzień później, aby „Viken” nie mógł jeszcze wrócić i byście wy nie mogli otrzymać

żadnego listu. Wszystko co wam tu mówię, wierzcie mi, jest wynikiem poważnych refleksji.

Ponadto, skąd możecie wiedzieć, czy zgodnie z instrukcjami „Viken” nie musi zawieźć swego

ładunku do jakiegoś innego portu w związku z wymogami rynku?

— Ole wspomniałby o tym! — zawołała Hulda, która nie była w stanie uczepić się choćby

takiej nadziei.

— Kto twierdzi, że nie napisał? — ciągnął profesor. — A jeśli tak zrobił, to już nie „Viken”

miałby spóźnienie, lecz poczta z Ameryki. Przypuśćmy, że statek Olego musiał się udać do

któregoś z portów Stanów Zjednoczonych. To by wyjaśniało, dlaczego żaden z jego listów nie

dotarł jeszcze do Europy!

— Do Stanów Zjednoczonych… panie Sylwiuszu?

— Tak czasami bywa i wystarczy spóźnić się na moment wysyłki poczty, by na długi czas

pozostawić przyjaciół bez wiadomości… W każdym razie można zrobić prostą rzecz — poprosić o

informację armatorów z Bergen. Czy znacie ich może?

— Tak — odrzekł Joel. — To bracia Help.

— Bracia Help! — zawołał Sylwiusz Hog.

— Tak.

— Ależ ja także ich znam! Najmłodszy, Help junior, jak go nazywają, choć ma tyle lat co ja, jest

jednym z moich dobrych przyjaciół. Często jadaliśmy razem kolacje w Christianii! Bracia Help,

moje dzieci! Ach! Dowiem się od nich wszystkiego o „Vikenie”. Napiszę do nich jeszcze dzisiaj, a

jeśli będzie trzeba, pojadę się z nimi spotkać.

— Ach, jaki pan jest dobry, panie Sylwiuszu — zawołali chórem Hulda i Joel.

— Żadnych podziękowań, jeśli łaska! Nie pozwalam! Czy ja wam dziękowałem za to, co dla

mnie uczyniliście? Jak to, wreszcie mam okazję, by zrobić wam jakąś drobną przysługę i chcecie

mi to zepsuć?

— Ale pan mówił o wyjeździe do Christianii — zauważył Joel.

60

— Nie szkodzi, pojadę do Bergen, jeśli trzeba pojechać do Bergen!

— Ale będzie pan nas musiał opuścić, panie Sylwiuszu — rzekła Hulda.

— No cóż, w takim razie nie opuszczę was, drogie dzieci! Odpowiadam za własne czyny, jak

sądzę, i dopóki nie wyjaśnię tej sytuacji, chyba że wcześniej zostałbym wyrzucony za drzwi…

— Co też pan mówi!

— Hmm, mam zamiar zostać w Dal aż do powrotu Olego! Chciałbym poznać narzeczonego

małej Huldy! To musi być dzielny chłopak — w rodzaju Joela.

— Tak! Zupełnie jak on! — odrzekła Hulda.

— Byłem tego pewien! — zawołał profesor, którego dobry humor wziął górę, bynajmniej nie

przypadkowo.

— Ole podobny jest do Olego, panie Sylwiuszu — rzekł Joel — i to wystarczy, by był

wspaniałym człowiekiem.

— Bardzo możliwe, mój dzielny Joelu; tym większą mam ochotę, by go poznać. Och! Wkrótce

to nastąpi! Coś mi mówi, że „Viken” wkrótce przybędzie!

— Niech Bóg pana wysłucha!

— A dlaczego nie miałby mnie wysłuchać? Ma dobry słuch! Tak! Chcę być na weselu Huldy,

skoro zostałem zaproszony. Storting będzie musiał przedłużyć mój urlop o kilka tygodni. Musiałby

go przedłużyć o wiele bardziej, gdybyście mi pozwolili wpaść do Rjukanfosu, jak na to

zasłużyłem!

— Panie Sylwiuszu — powiedział Joel — jak dobrze jest słuchać takich słów, ile dobra pan

nimi uczynił!

— Nie tyle, ile bym chciał, przyjaciele, bo zawdzięczam wam wszystko i nie wiem…

— Nie! Niech pan da spokój z tą sprawą.

— Przeciwnie, nie dam spokoju! Ach! Czyż sam wydostałem się ze szponów Maristien? Czy

sam ryzykowałem życiem, żeby się uratować? Czy sam się przetransportowałem do oberży w Dal?

Czy sam się o siebie troszczyłem? Ach! Jestem uparty jak osioł, ostrzegam was. Otóż wbiłem sobie

do głowy, że będę na ślubie Huldy i Olego Kampa i, na świętego Olafa, będę na nim!

Ufność łatwo się udziela. Jak można się było oprzeć tej, którą wykazywał Sylwiusz Hog? Lekki

uśmiech przebiegł po twarzy biednej Huldy. Bardzo pragnęła uwierzyć… Bardzo pragnęła mieć

nadzieję…

Sylwiusz Hog kontynuował w najlepsze.

61

— A więc trzeba pamiętać, że czas płynie szybko. Naprzód, rozpocznijmy przygotowania do

ślubu!

— Już je zaczęliśmy, panie Sylwiuszu, i to trzy tygodnie temu — odrzekła Hulda.

— Doskonale! Postarajmy się ich nie przerywać!

— Przerywać? — zdziwił się Joel. — Ależ wszystko jest gotowe!

— Jak to? Suknia panny młodej, gorset z agrafami i pas z wisiorkami?

— Nawet wisiorki!

— I wianek, w którym mała Hulda będzie wyglądać jak święta?

— Tak, panie Sylwiuszu.

— I zaproszenia też są przygotowane?

— Wszystkie — rzekł Joel — nawet to najważniejsze, pańskie!

— A druhna została wybrana spośród najrozsądniejszych dziewcząt Telmarku?

— I najpiękniejszych, panie Sylwiuszu — odrzekł Joel — gdyż jest to panna Siegfried Helmboe

z Bamble!

— Jakim tonem to oznajmił ten dzielny chłopiec! — zauważył profesor. — I jak się przy tym

zaczerwienił! Ech! Ech! Czyżby przypadkiem panna Siegfried Helmboe z Bamble miała stać się w

przyszłości panią Joelową Hansen z Dal?

— Tak, panie Sylwiuszu — odrzekła Hulda — Siegfried jest moją najlepszą przyjaciółką!

— Dobrze! Jeszcze jedno wesele! — krzyknął Sylwiusz Hog. — Jestem pewien, że na nie

również zostanę zaproszony i oczywiście nie będę mógł odmówić! Wygląda na to, że będę musiał

zrezygnować ze stanowiska deputowanego do Stortingu, gdyż nie będę miał czasu na

obradowanie! Będę pańskim świadkiem panie Joelu, ale najpierw pańskiej siostry, jeśli mi na to

pozwolicie. Możecie mną dysponować, jak tylko zechcecie, a raczej jak ja zechcę! Huldo, niech

mnie pani pocałuje, a pan, chłopcze, niech przyjmie uścisk mej dłoni! A teraz napiszmy do braci

Help, do Bergen!

Brat i siostra opuścili pokój na parterze, który profesor, jak twierdził, miał zamiar wziąć w

dzierżawę, i wrócili do swych zajęć z nieco większą nadzieją.

Sylwiusz Hog został sam.

— Biedna dziewczyna! Biedna dziewczyna! — szeptał. — Tak! Na chwilę oszukałem jej ból!

Przywróciłem jej odrobinę spokoju… Lecz to naprawdę duże opóźnienie, a morza są teraz

wyjątkowo wzburzone! Gdyby „Viken” zaginął… Gdyby Ole miał nigdy więcej nie wrócić!…

62

Chwilę później profesor pisał do armatorów z Bergen. W liście prosił o dokładne szczegóły

dotyczące „Vikena” i prowadzonych przez niego połowów. Chciał się dowiedzieć, czy jakieś

okoliczności, przewidziane bądź nie, mogły go zmusić do zmiany trasy. Interesowało go również

zdanie handlowców i marynarzy z Bergen na temat tego opóźnienia. Wreszcie prosił swego

przyjaciela Helpa juniora o jak najdokładniejsze informacje i szybkie przesłanie ich zwrotną

pocztą.

W tym pilnym liście Sylwiusz Hog wyjaśniał również, dlaczego interesuje się młodym

marynarzem z „Vikena”, w jaki sposób stał się dłużnikiem jego narzeczonej i jaką radość

sprawiłoby mu uzyskanie możliwości przywrócenia nadziei dzieciom pani Hansen.

Gdy tylko list został napisany, Joel natychmiast zaniósł go na pocztę do Moel. Stamtąd

powinien zostać wysłany nazajutrz. W Bergen miał być 11 czerwca. A więc 12 czerwca wieczorem

lub najpóźniej 13. rano pan Help junior powinien odpisać.

Aż trzy dni trzeba było czekać na tę odpowiedź! Jakże się wydały długie! Jednak dzięki

krzepiącym słowom, pełnym rozsądku, profesorowi udało się złagodzić napięcie tego

oczekiwania. Teraz, gdy znał już sekret Huldy, miał konkretny temat do rozmowy i jakim wielkim

pocieszeniem dla Joela i jego siostry była możliwość nieustannego rozmawiania o nieobecnym!

— Czyż nie jestem teraz członkiem waszej rodziny? — dopytywał się Sylwiusz Hog. — Tak!

Kimś w rodzaju wuja z Ameryki?

A ponieważ należał do rodziny, nie można było mieć przed nim tajemnic.

Otóż profesor dostrzegł zachowanie dzieci w stosunku do ich matki. Rezerwa, z jaką odnosiła

się do nich pani Hansen, musiała mieć, według niego, jakiś inny powód niż troska o Olego Kampa.

Uznał, iż może porozmawiać o tym z Joelem. Ten ostatni nie wiedział, co powiedzieć. Chciał więc

poznać zdanie matki na ten temat; ona jednak była tak zamknięta w sobie, że profesor musiał

zrezygnować ze zgłębienia tej tajemnicy. Dopiero przyszłość miała mu ją wyjawić.

Zgodnie z przewidywaniami Sylwiusza Hoga, odpowiedź od Helpa juniora przyszła do Dal 13

maja rano. O świcie Joel wyszedł naprzeciw posłańcowi i to on przyniósł list do dużej sali, gdzie

profesor siedział wraz z panią Hansen i jej córką.

Przez chwilę panowała cisza. Hulda, całkiem blada, nie mogła wymówić słowa, tak emocje

schwyciły ją za gardło. Wzięła za rękę brata, równie wzruszonego jak ona.

Sylwiusz Hog otworzył list i przeczytał go na głos.

Ku jego wielkiemu żalowi, odpowiedź Helpa juniora zawierała jedynie niejasne wskazówki i

63

profesor nie mógł ukryć swego rozczarowania przed młodymi ludźmi, którzy słuchali go ze łzami

w oczach.

„Viken” rzeczywiście opuścił Saint–Pierre–Miquelon w dniu podanym przez Olego Kampa w

ostatnim liście. Dowiedziano się o tym od załóg innych statków, które zdążyły już powrócić do

Bergen. Żaden z nich nie spotkał go na swe} drodze, a one również doświadczyły bardzo złej

pogody w okolicach Islandii. Jednak udało im się wyratować z opresji. Dlaczego nie miałoby się to

udać również „Vikenowi”? Być może został odepchnięty gdzieś daleko. Był to doskonały statek,

bardzo solidny, dowodzony przez kapitana Frikela z Hammersfest, mający świetną i doświadczoną

załogę. Jednak opóźnienie było niepokojące i gdyby miało się przedłużyć, należałoby się obawiać,

że „Viken” zatonął wraz z ładunkiem i załogą.

Help junior żałował bardzo, że nie może przekazać lepszych nowin rodzinie Hansenów. O Olem

Kampie wyrażał się jako o wspaniałym człowieku, godnym sympatii, jaką pragnął go darzyć jego

przyjaciel Sylwiusz.

Help junior kończył zapewniając profesora o swej przyjaźni i prosząc go o przekazanie jej

wyrazów całej rodzinie. Obiecywał przesłać bez zwłoki każdą nowinę dotyczącą „Vikena”, jaką

mógłby uzyskać z któregokolwiek portu w Norwegii.

Biedna Hulda, załamana, padła na krzesło, podczas gdy Sylwiusz Hog czytał list, a kiedy

skończył, zaczęła szlochać.

Joel, ze skrzyżowanymi ramionami słuchał bez słowa, nie mając nawet śmiałości, by spojrzeć

na siostrę.

Pani Hansen oddaliła się do swego pokoju. Można było pomyśleć, iż spodziewała się tego

nieszczęścia, podobnie jak wielu innych!

Profesor dał znak Huldzie i jej bratu, by się do niego przybliżyli. Chciał z nimi jeszcze

porozmawiać o Olem Kampie, powiedzieć im, co podsuwała mu wyobraźnia i przekazać swoją

pewność, dość szczególną po lekturze listu Helpa juniora. Nie! Miał przeczucie! Nic jeszcze nie

było stracone. Czyż nie zdarzały się o wiele dłuższe opóźnienia w trakcie żeglugi pomiędzy

Norwegią i Nową Ziemią? Tak, bez wątpienia! Czy „Viken” nie był solidnym statkiem, pod

dobrym dowództwem, z dobrą załogą, a więc czyż nie był w o wiele lepszej sytuacji niż statki,

które wróciły już do portu? Niewątpliwie.

— Nie traćmy nadziei, drogie dzieci — dodał. — Czekajmy! Gdyby „Viken” zatonął gdzieś

pomiędzy Islandią a Nową Ziemią, to czy któryś z wielu pływających tamtędy statków nie

64

znalazłby jakiegoś rozbitka? Zapewne nie! A jednak nie znaleziono żadnych szczątków w tych tak

uczęszczanych okolicach! Musimy działać i uzyskać dokładniejsze informacje. Jeśli przez

najbliższy tydzień nie będziemy mieli żadnych wieści o „Vikenie” ani listu od Olego, wrócę do

Christianii i udam się do Ministerstwa Marynarki, by przeprowadzono poszukiwania, które —

jestem pewien — zakończą się naszą pełną satysfakcją!

Choć profesor przejawiał tak wielką ufność, Joel i Hulda czuli wyraźnie, iż nie mówił już w ten

sam sposób jak przed otrzymaniem listu z Bergen — listu, którego słowa nie mogły pozostawiać

im zbyt wielkiej nadziei. Sylwiusz Hog nie śmiał już czynić aluzji do rychłego ślubu Huldy i Olego

Kampa. A jednak powtarzał stanowczo:

— Nie! To niemożliwe! Ole miałby się nigdy nie pokazać w domu pani Hansen? Miałby się nie

ożenić z Huldą? Nigdy nie uwierzę w możliwość takiego nieszczęścia!

Było to jego osobiste przekonanie. Czerpał je z siły swego charakteru, z własnej natury, której

nic nie mogło pokonać. Lecz jak podzielić się nią z innymi, a zwłaszcza z tymi, których los

„Vikena” dotyczył tak bezpośrednio?

Upłynęło kilka kolejnych dni. Sylwiusz Hog, całkiem już zdrów, robił długie spacery po

okolicy. Zmuszał Huldę i jej brata, by mu towarzyszyli, gdyż nie chciał, by pozostawali sami ze

sobą. Któregoś dnia całą trójką poszli do dolinyVestfjorddalu, pokonując niemal połowę drogi do

wodospadu Rjukanfos. Następnego dnia udali się do Moel i jeziora Tinn. Kiedy indziej nie było ich

dwadzieścia cztery godziny. Przedłużyli bowiem swą wycieczkę do Bamble, gdzie profesor poznał

się zfarmerem Helmboe i jego córką Siegfried. Jakież przyjęcie zgotowała ona biednej Huldzie i

jakimi czułościami obsypała przyjaciółkę, chcąc ją pocieszyć!

Tam Sylwiusz Hog po raz kolejny natchnął nadzieją tych dzielnych ludzi. Napisał do

Ministerstwa Marynarki w Christianii. Rząd zajmował się „Vikenem”. Na pewno go odnajdą. Ole

powróci. Być może nawet w ciągu najbliższych dni. Nie! Ślub nie opóźni się więcej niż o sześć

tygodni! Ten wspaniały człowiek wyglądał na tak przekonanego, że wszyscy bardziej wierzyli

jego przekonaniu niż argumentom.

Odwiedziny u rodziny Helmboe dobrze zrobiły dzieciom pani Hansen. Gdy wróciły do domu,

były znacznie spokojniejsze niż gdy z niego wychodziły.

Był 15 czerwca. „Viken” miał już miesięczne opóźnienie. Ponieważ jednak chodziło o

względnie krótki dystans pomiędzy Nową Ziemią a Norwegią, było o wiele za długie — nawet jak

na żaglowiec.

65

Hulda niemal umierała ze zmartwienia. Brat nie znajdował nawet jednego słowa, które by

mogło ją pocieszyć. Oboje przekraczali próg domu jedynie po to, by popatrzeć w stronę Moel lub

Rjukanfos. Ole Kamp powinien przyjechać z Bergen, równie dobrze mógł jednak przybyć z

Christianii, gdyby trasa „Vikena” uległa zmianie. Odgłosy karioli dochodzące zza drzew, czyjeś

krzyki, ludzkie cienie na drodze przyspieszały bicie ich serc, lecz daremnie! Odwiedzali ich ludzie

z Dal. Wszyscy interesowali się tą tak lubianą w okolicy rodziną i Olem, który był niemal

dzieckiem Telemarku. Lecz żadne listy nie nadchodziły ani z Bergen, ani z Christianii i nie było

żadnych nowin o nieobecnym młodzieńcu!

16. nadal nie było żadnych nowych wiadomości. Sylwiusz Hog nie mógł usiedzieć na miejscu.

Zrozumiał, że musi zająć się wszystkim osobiście. Toteż oznajmił, że następnego dnia, jeśli nie

będzie nowych listów, wyruszy do Christianii i sam sprawdzi, czego dokonano. Jasne, że żal mu

było opuszczać Huldę i Joela, lecz tak było trzeba. Poza tym miał zamiar wrócić, gdy tylko

zakończy swe działania.

17. upłynęła większa część dnia, być może najsmutniejszego. Deszcz padał nieprzerwanie od

samego świtu. Wicher tarmosił drzewa. Strugi deszczu zacinały po oknach od strony Maanu.

Była godzina siódma. Właśnie skończyli kolację; jedli w milczeniu, jakby dom był pogrążony w

żałobie. Nawet Sylwiusz Hog nie umiał podtrzymać rozmowy. Brakowało mu pomysłów i słów.

Czy mógł powiedzieć coś, czego nie powiedział już sto razy? Czyż nie czuł, że ta przedłużająca się

nieobecność sprawiła, że żaden z argumentów nie nadawał się do przyjęcia.

— Jutro rano pojadę do Christianii — powiedział. — Joelu, niech pan zajmie się

przygotowaniem dla mnie karioli. Odwiezie mnie pan do Moel i natychmiast wróci pan do Dal.

— Dobrze, panie Sylwiuszu — rzekł Joel. — Nie chce pan, bym mu towarzyszył w dalszej

drodze?

Profesor pokręcił przecząco głową, pokazując na Huldę, której nie chciał odbierać brata.

W tym momencie od drogi, od strony Moel dobiegł jakiś niezbyt wyraźny hałas. Wszyscy

nadstawili ucha. Nie było wątpliwości — usłyszeli odgłos karioli, zbliżającej się do Dal. Czy to

jakiś podróżnik, który miał zamiar spędzić noc w oberży? Było to mało prawdopodobne — turyści

rzadko przybywali o tak późnej porze.

Hulda podniosła się cała drżąc. Joel podszedł do drzwi, otworzył je i wyjrzał. Hałas stawał się

coraz głośniejszy. Był to stukot końskich kopyt i chrzęst kół karioli. Gwałtowność nawałnicy

jednak była tak wielka, że Joel musiał zamknąć drzwi.

66

Sylwiusz Hog chodził po sali tam i z powrotem. Joel i Hulda stali blisko siebie.

Kariola nie mogła być dalej niż dwadzieścia metrów od domu. Zatrzyma się, czy przejedzie?

Serca wszystkich łomotały gwałtownie.

Kariola zatrzymała się. Usłyszeli czyjś głos… nie był to jednak głos Olego Kampa!

Prawie natychmiast ktoś zapukał do drzwi.

Joel otworzył.

Na progu stał jakiś mężczyzna.

— Czy jest tu pan Sylwiusz Hog? — zapytał.

— To ja — odrzekł profesor robiąc krok naprzód. — Kim pan jest, przyjacielu?

— Posłańcem z Christianii od ministra Marynarki.

— Ma pan dla mnie list?

— Oto on.

I posłaniec podał mu dużą kopertę opieczętowaną urzędową pieczęcią.

Hulda nie miała już siły, by ustać na nogach. Brat posadził ją na stołku. Żadne z nich nie

ośmieliło się nakłaniać Sylwiusza Hoga, by szybciej otworzył kopertę:

Wreszcie profesor przeczytał, co następuje:

Szanowny Panie Profesorze

W odpowiedzi na Pański ostatni list, przesyłam niniejszym dokument, znaleziony w morzu przez

okręt duński, w dniu 5 czerwca bieżącego roku. Niestety, dokument ten nie pozostawia cienia

wątpliwości co do losu „Vikena”…

Sylwiusz Hog nie tracąc czasu na dokończenie listu wyciągnął dokument z koperty… Popatrzył

na niego… Obejrzał z obu stron… Był to bilet loteryjny noszący numer 9672. Na rewersie losu

można było przeczytać kilka zdań:

3 maja. — Droga Huldo, „Viken” wkrótce zatonie!… Całym moim dobytkiem jest teraz tylko ten

bilet!… Powierzam go Bogu, by zechciał ci go dostarczyć, a ponieważ mnie tam nie będzie, proszę

cię, byś była obecna podczas ciągnienia!… Przyjmij go wraz z ostatnią myślą dla ciebie!… Huldo,

nie zapomnij o mnie w swych modlitwach!… Żegnaj, najdroższa narzeczono, żegnaj!…

Ole Kamp

67

XII

Oto sekret młodego marynarza! Ostatnia szansa, na którą liczył, mająca przynieść fortunę jego

narzeczonej! Los na loterię, kupiony tuż przed wyjazdem!… I w chwili, gdy „Viken” miał zatonąć,

zamknął go w butelce i wrzucił do morza wraz z ostatnim pożegnaniem dla Huldy!

Tym razem Sylwiusz Hog był zdruzgotany. Patrzył to na list, to na dokument… Nic już nie

mówił. Cóż zresztą mógł powiedzieć? Czy mogły istnieć jakiekolwiek wątpliwości co do

katastrofy „Vikena” i losu tych, których wiózł do Norwegii?

Gdy Sylwiusz Hog czytał list, Hulda walczyła z ogarniającym ją lękiem. Lecz po ostatnich

słowach z biletu Olego padła w ramiona Joela. Musiał ją przenieść do jej pokoju, gdzie matka

udzieliła jej pierwszej pomocy. Zapragnęła zostać sama i teraz, klęcząc przy łóżku, modliła się za

duszę Olego Kampa.

Pani Hansen wróciła do sali. Najpierw zrobiła krok w stronę profesora, jakby chciała z nim

porozmawiać, po czym ruszyła ku schodom i zniknęła.

Joel, odprowadziwszy siostrę, również wyszedł. Dusił się w tym domu, do którego wpadały

wszystkie wichry nieszczęścia. Potrzebował dużo świeżego powietrza i przez część nocy błąkał się

nad brzegiem Maanu.

Sylwiusz Hog był teraz sam. W pierwszej chwili padł pod ciosem tego pioruna, lecz wkrótce

odzyskał swą normalną energię. Obszedłszy salę dwu lub trzykrotnie zaczął nasłuchiwać, czy

przypadkiem nie wzywa go Hulda. Nie usłyszawszy niczego usiadł przy stole i znów zaczął

rozmyślać.

„Hulda miałaby nie ujrzeć więcej swego narzeczonego! Czy możliwe jest takie nieszczęście?

Nie! Na taką myśl wszystko się we mnie buntuje! „Viken” zatonął, niech będzie! Ale czy można

mieć absolutną pewność co do śmierci Olego? Ja nie mogę w nią uwierzyć! We wszystkich takich

katastrofach jedynie czas może potwierdzić, że nikt nie przeżył. Tak! Ja wątpię i nadal chcę wątpić,

choćby ani Hulda, ani Joel, ani nikt inny nie podzielał moich wątpliwości! Skoro „Viken” zatonął,

czy wyjaśnia to, że nie zostały po nim żadne szczątki, prócz tej butelki, w której Ole zamknął swą

ostatnią myśl, a wraz z nią wszystko, co mu zostało? Nie!”

Sylwiusz Hog trzymał w dłoni dokument, oglądał go, obmacywał, obracał na wszystkie strony

ten skrawek papieru, na którym biedny chłopiec oparł całą swoją nadzieję na zdobycie fortuny!

Był to los Szkolnej Loterii z Christianii, bardzo wówczas popularnej w Norwegii. Główną

68

wygraną było sto tysięcy marek. Wartość pozostałych losów wynosiła dziewięćdziesiąt tysięcy

marek. Wypuszczono ich milion i wszystkie zostały wyprzedane.

Bilet loteryjny Olego Kampa nosił numer 9672. Lecz bez względu na to, czy był to numer dobry

czy zły, młody marynarz nie mógł być obecny przy losowaniu, które miało się odbyć 15 lipca, a

więc za dwadzieścia osiem dni. Zgodnie z jego ostatnim zaleceniem miała się tam zjawić Hulda.

Sylwiusz Hog przy blasku świecy czytał uważnie słowa wypisane na odwrocie biletu, jakby

chciał w nich znaleźć jakiś ukryty sens. Zostały napisane atramentem i widać było wyraźnie, że

ręka Olego nie drżała w trakcie pisania. Świadczyło to, że marynarz zachował zimną krew w chwili

katastrofy. Musiał więc znajdować się w warunkach pozwalających mu na utrzymanie się na

wodzie.

Na ogół dokumenty znalezione w morzu pozwalają na określenie miejsca, w którym nastąpiła

katastrofa. Na tym nie podano ani długości, ani szerokości geograficznej, żadnej wskazówki

dotyczącej najbliższego lądu czy wysp. Należało stąd wywnioskować, że ani kapitan, ani nikt z

załogi nie wiedział, gdzie znajdował się w owej chwili ,,Viken”. Niewątpliwie został zawleczony

przez burzę z dala od swego szlaku, zaś stan nieba nie pozwalał na obserwację słońca i ustalenie

pozycji. Było więc możliwe, że nikt nigdy nie dowie się, w jakich rejonach Atlantyku otchłań

zamknęła się nad rozbitkami.

Była to okoliczność, która mogła odebrać nadzieję nawet komuś, kto niełatwo popadał w

rozpacz.

Jednak korzystając nawet z tak mizernej wskazówki, można było przedsięwziąć poszukiwania,

wysłać statek na miejsce katastrofy, być może odnaleźć jakieś dające się rozpoznać szczątki. Kto

wie, czy komuś z załogi nie udało się dotrzeć do któregoś z arktycznych wybrzeży, gdzie przebywa

teraz bez pomocy, nie mogąc się wydostać?

Takie wątpliwości rodziły się w umyśle Sylwiusza Hoga; były one nie do przyjęcia dla Huldy i

Joela, toteż profesor wahał się, czy może je w nich zaszczepić, gdyż stracone złudzenia są bardzo

bolesne.

„A jednak — myślał — nawet jeśli z dokumentu nie płyną żadne użyteczne wskazówki,

wiadomo przynajmniej, w jakich okolicznościach znaleziono butelkę! W liście nie ma o tym

mowy, lecz w ministerstwie na pewno to wiedzą! Czyż nie jest to informacja, którą można by

wykorzystać? Gdyby się zbadało kierunki wiatrów i prądów w odniesieniu do przypuszczalnej

daty katastrofy? Cóż, napiszę jeszcze jeden list. Trzeba szybko zabrać się za poszukiwania, skoro

69

szansę są tak małe! Nie! Nigdy nie porzucę tej nieszczęsnej Huldy! Nigdy, dopóki nie będę miał

niezbitych dowodów, nie uwierzę w śmierć jej narzeczonego!”

Tak rozumował Sylwiusz Hog. Jednocześnie postanowił nie wspominać o krokach, jakie miał

zamiar przedsięwziąć przy użyciu wszystkich swoich wpływów. Ani Hulda, ani jej brat nie mieli

się dowiedzieć, o czym pisał do Christianii. Swój wyjazd do stolicy odłożył na czas bliżej

nieokreślony i miał zamiar udać się do Bergen, by dowiedzieć się od braci Help wszystkiego o

„Vikenie”, zapoznać się z opinią najbardziej kompetentnych ludzi morza i określić sposób

rozpoczęcia pierwszych poszukiwań.

Tymczasem wszystkie dzienniki w Christianii, a za nimi gazety w całej Norwegii, Szwecji i

Europie, korzystając z informacji płynących z Ministerstwa Marynarki, zajęły się owym losem na

loterię, przekształconym w dokument. Było coś wzruszającego w przesyłce od narzeczonego dla

narzeczonej, toteż opinia publiczna nie bez racji była silnie poruszona.

Najstarszy z norweskich dzienników, „Morgen Blad”, jako pierwszy opisał historię „Vikena” i

Olego Kampa. Spośród trzydziestu siedmiu gazet wychodzących w owym czasie w Norwegii ani

jedna nie powstrzymała się przed opisaniem jej czułymi słowami.

Następnie temat ten został podjęty i skomentowany we Francji, Anglii, a nawet w Stanach

Zjednoczonych. Imiona Huldy i Olego oraz ich historia stały się powszechnie znane. Młoda

Norweżka, nie mając o tym pojęcia, szczególnie pasjonowała opinię publiczną. Nieszczęsna

dziewczyna nie mogła nawet się domyślać, jakie zamieszanie dookoła niej powstawało, tym

bardziej, że nic nie było w stanie wyrwać jej z bólu, w którym się całkowicie pogrążyła.

Otóż los na loterię, znaleziony w takich okolicznościach, noszący numer 9672, wyrwany z fal

przez Opatrzność, mógł być jedynym predestynowanym do zwycięstwa. Czyż nie został w

cudowny sposób wyznaczony do wygrania stu tysięcy marek? Czyż nie był wart fortunę i czy nie

na nią właśnie liczył Ole Kamp?

Toteż, co chyba nikogo nie zdziwi, do Dal zaczęły napływać zewsząd całkiem poważne

propozycje dotyczące kupna tego losu, gdyby tylko Hulda zechciała go sprzedać. Początkowo

oferowane ceny były dość skromne, lecz wzrastały z dnia na dzień. Można było przewidywać, że w

miarę zbliżania się dnia ciągnienia propozycje zamienią się w prawdziwą licytację.

Propozycje przychodziły nie tylko z krajów skandynawskich, tak skłonnych do uwierzenia w

jakieś nadprzyrodzone działania, lecz również z zagranicy, nawet z Francji. Do licytacji włączyli

się i flegmatyczni Anglicy, i praktyczni Amerykanie, niechętnie na ogół wydający dolary na

70

podobne fantazje. Gazety nie omieszkały podkreślać wagi propozycji złożonych rodzinie

Hansenów. Powstało coś w rodzaju małej giełdy, na której cena akcji często się zmieniała, lecz

nieustannie pięła się w górę.

Za los zaczęto dawać coraz wyższe sumy, choć miał on zaledwie milionową, czyli bardzo nikłą,

szansę na wygranie głównej nagrody. Było to absurdalne, lecz przesądy rządzą się własną logiką.

Wkrótce pewien Amerykanin z Bostonu zaproponował tysiąc dolarów — pięć tysięcy marek.

Oczywiście Hulda nie interesowała się w najmniejszym stopniu tym, co tak pasjonowało

publiczność. O listach dotyczących losu nie chciała nawet słyszeć. Jednak profesor uważał, iż

powinna wiedzieć o uczynionych propozycjach, ponieważ Ole Kamp przeniósł na nią własność

tego biletu.

Hulda odrzuciła wszelkie oferty. Los był ostatnim listem jej narzeczonego,

I niech nikt nie przypuszcza, że dla biednej dziewczyny miał on wartość losu na loterię! O nie!

Widziała w nim ostateczne pożegnanie rozbitka, ostatnią relikwię, którą chciała starannie

przechować. Nie myślała wcale o fortunie, której Ole nie mógłby z nią dzielić! Czy mogło być coś

bardziej wzruszającego, delikatniejszego, niż ów kult pamiątki!

Ponadto ani Sylwiusz Hog, ani Joel, przekazując Huldzie różne propozycje, bynajmniej nie

mieli zamiaru na nią wpływać. O zdanie powinna była pytać tylko własne serce — a wiemy

przecież, co też jej ono podpowiadało.

Zresztą Joel w pełni popierał swoją siostrę. Bilet loteryjny Olego nie powinien być odsprzedany

nikomu, za żadną cenę.

Sylwiusz Hog nie tylko popierał Huldę: wyraził jej swe uznanie, że nie zważa na cały ten

handel.

Sylwiusz Hog szedł nawet dalej. Czyżby przypadkiem był przesądny? Bez wątpienia nie! Lecz

gdyby Ole Kamp był już w Dal, prawdopodobnie powiedziałby mu:

„Niech pan zachowa ten los, niech go pan zachowa! Najpierw jego uratowano z katastrofy,

następnie pana! No cóż, trzeba to sprawdzić… Nigdy nie wiadomo!… Nie!… Nigdy nie

wiadomo!…”

A skoro Sylwiusz Hog, profesor prawa, deputowany do Stortingu, myślał w ten sposób, to czyż

można się było dziwić zaślepieniu publiczności? Nie, i chyba było oczywiste, że los 9672 wygra.

W domu pani Hansen nikt nie protestował przeciw godnemu szacunku uczuciu Huldy — nikt,

za wyjątkiem jej matki.

71

Ją właśnie słychać było najczęściej, zwłaszcza pod nieobecność córki. Sprawiało to wielką

przykrość Joelowi.

— Pięć tysięcy marek za ten los! — powtarzała pani Hansen. — Pięć tysięcy marek!

Pani Hansen najwyraźniej nie rozumiała uczuć swej córki. Myślała wyłącznie o sumie pięciu

tysięcy marek. Jedno słowo Huldy i pieniądze te znalazłyby się w domu. Nie wierzyła w

nadprzyrodzoną wartość biletu, choć była Norweżką. I poświęcenie pięciu tysięcy marek na jedną

milionową szansę wygrania stu tysięcy nie mieściło się w jej chłodnym i logicznym umyśle. Czuło

się, jak wzrasta w niej głucha irytacja. Można się było spodziewać, że któregoś dnia zacznie

zmuszać Huldę do zmiany postanowienia. Rozmawiała już o tym z Joelem, który bez wahania

wziął stronę swej siostry, której racje rozumiał.

Oczywiście Sylwiusz Hog wiedział co się dzieje. Dla Huldy było to dodatkowym cierpieniem i

profesorowi bardzo było jej żal.

Joel kilkakrotnie rozmawiał z nim na ten temat.

— Czy moja siostra nie ma racji odmawiając? — pytał. — Czyż nic postępuję słusznie

popierając jej odmowę?

— Oczywiście! — odpowiadał mu Sylwiusz Hog. — Lecz z matematycznego punktu widzenia

wasza matka ma po milionkroć rację! Tyle, że na tym świecie nie da się sprowadzić wszystkiego

do matematyki. Rachunki nie mają nic wspólnego ze sprawami serca.

Przez te dwa tygodnie trzeba było czuwać nad Huldą. Przybita tyloma cierpieniami dawała

poważne powody do obaw ojej zdrowie. Na szczęście wszyscy się nią opiekowali. Na prośbę

Sylwiusza Hoga do Dal przyjechał jego przyjaciel, sławny doktor Boek. Chorej mógł przepisać

tylko odpoczynek ciała i, o ile to możliwe, ducha. Lecz najlepszym środkiem na wyzdrowienie był

powrót Olego, jednak tym lekarstwem dysponował jedynie Bóg. W każdym razie Sylwiusz Hog

nie szczędził Huldzie pocieszeń i nieustannie kierował ku niej słowa nadziei. Gdyż, choć może

wydawać się to nieprawdopodobne, Sylwiusz Hog nie tracił jej wcale!

Upłynęło trzynaście dni od chwili przybycia listu z Ministerstwa Marynarki. Był 30 czerwca. Za

piętnaście dni w jednym z największych budynków w Christianii miało się odbyć z wielką pompą

ciągnienie Loterii Szkolnej.

Dokładnie tego dnia o poranku Sylwiusz Hog otrzymał kolejny list z ministerstwa. Zapowiadał

on ścisłą współpracę z władzami morskimi w Bergen, a ponadto zezwalał na natychmiastowe

zorganizowanie poszukiwań „Vikena”, przy pełnym wsparciu państwa.

72

Profesor nie powiedział Huldzie i Joelowi, co miał zamiar zrobić. Oznajmił, że wyjeżdża w

interesach i nie będzie go kilka dni.

— Panie Sylwiuszu, błagam pana, niech pan nas nie opuszcza! — zawołała nieszczęsna

dziewczyna.

— Miałbym was opuścić… was, którzy staliście się moimi dziećmi! — odrzekł Sylwiusz Hog.

Joel ofiarował się mu towarzyszyć. Jednak nie chcąc, by młodzieniec domyślił się, że jedzie do

Bergen, profesor pozwolił mu się odprowadzić tylko do Moel. Zresztą nie należało zostawiać

Huldy samej z matką. Po kilkudniowym pobycie w łóżku dziewczyna zaczęła powoli wstawać,

lecz w dalszym ciągu była słaba i nie opuszczała swojego pokoju, zaś jej brat czuł, że nie powinien

siostry opuszczać.

O jedenastej kariola czekała pod drzwiami oberży. Pożegnawszy się z Huldą profesor zajął w

niej miejsce wraz z Joelem. Po chwili zniknęli za zakrętem, pod brzozami rosnącymi nad brzegiem

rzeki.

Jeszcze tego samego wieczora Joel powrócił do Dal.

73

XIII

Tak więc Sylwiusz Hog pojechał do Bergen. Jego uparta natura i energiczny charakter,

chwilowo osłabione, znów wzięły górę. Nie chciał uwierzyć w śmierć Olega Kampa ani przyjąć do

wiadomości, iż Hulda nigdy nie miała go ujrzeć. Nie! Dopóki fakty nie zostaną ostatecznie

potwierdzone, uważał je za fałsz. Jak to się potocznie mówi: było to silniejsze od niego.

Czy miał jednak jakąkolwiek wskazówkę, na której mógł oprzeć swą działalność w Bergen?

Owszem, lecz nie da się ukryć, że była to bardzo mglista wskazówka!

Wiedział, kiedy bilet został wrzucony do morza przez Olego Kampa oraz kiedy i w jakich

okolicach została znaleziona zawierająca go butelka. Być może mogło to wystarczyć do nadania

właściwego kierunku poszukiwaniom „Vikena”.

Podróż odbył tak szybko, jak tylko mógł. Przybywszy do Moel, Sylwiusz Hog odesłał swego

towarzysza wraz z kariolą. Następnie przepłynął przez jezioro Tinn i w Tinoset wynajął drugi

powóz, by jak najszybciej dotrzeć do zatoki.

Przybywszy do Bergen natychmiast udał się do dzielnicy Tyske–Bodrone, gdzie mieszkał Help

junior.

Oczywiście padał deszcz, jako że w Bergen pada przez trzysta sześćdziesiąt dni w roku, lecz

przyjaciel zgotował mu gorące i serdeczne powitanie. Przyjął go jak jakąś cenną przesyłkę.

Sylwiusz Hog natychmiast zaznajomił go z celem swej podróży. Dopytywał się, czy nie ma jakichś

nowin na temat losu „Vikena”. Czy marynarze uważają go za stracony? Czy katastrofa, która

okryła żałobą wiele rodzin w Bergen, skłoniła władze do rozpoczęcia poszukiwań?

— A jakim to sposobem — odrzekł Help junior — skoro nikt nie zna jej miejsca?

— Oczywiście, mój drogi, ale właśnie dlatego, że nikt go nie zna, należałoby rozpocząć

poszukiwania.

— ?

— Tak! Nie wiemy, gdzie zatonął „Viken”, ale wiadomo przynajmniej, w którym miejscu

duński statek znalazł dokument. Jest to wskazówka, którą zaniedbano.

— Gdzież więc jest to miejsce?

— Posłuchaj, mój drogi przyjacielu.

I Sylwiusz Hog przekazał Helpowi juniorowi wszelkie informacje, jakie uzyskał z Ministerstwa

Marynarki.

74

Butelkę z biletem loteryjnym Olego Kampa znalazł 5 czerwca bryg „Christian” dowodzony

przez kapitana Mosselmana, w odległości dwustu mil na południowy zachód od Islandii, przy

wietrze wiejącym z południowego wschodu.

Kapitan natychmiast zapoznał się z dokumentem, lecz ponieważ brak było dokładnych

wskazówek, „Christian” nie mógł udać się na miejsce katastrofy.

Kapitan Mossehnan jest człowiekiem uczciwym. Być może ktoś inny, mniej skrupulatny,

zatrzymałby los dla siebie. On zaś miał tylko jedną myśl: jak najszybciej przekazać go adresatowi.

Jednak po dotarciu do Kopenhagi kapitan pomyślał, iż lepiej będzie przekazać dokument władzom

duńskim. Co też uczynił, zaś marynarka z Kopenhagi skontaktowała się z marynarką z Christianii.

W tym samym czasie dotarły tam również pierwsze listy Sylwiusza Hoga, a ponieważ wiedziano,

że przebywa on w Dal, tam właśnie przekazano los.

Oto co Sylwiusz Hog przekazał Helpowi juniorowi, który wysłuchał go z największym

zainteresowaniem. Na zakończenie profesor rzekł:

— Tak więc jedno jest pewne: 5 czerwca dokument znaleziono w odległości dwustu mil na

południowy zachód od Islandii, w miesiąc po wypłynięciu „Vikena” z Saint–Pierre–Miquelon do

Europy.

— I nic więcej?

— Nic, mój drogi przyjacielu, lecz gdyby porozmawiać z najbardziej doświadczonymi

marynarzami z Bergen, którzy pływali po tych wodach, którzy znają kierunki wiatrów, a zwłaszcza

prądów, być może udałoby się wytyczyć drogę pokonaną przez butelkę? Potem, uwzględniając jej

przybliżoną prędkość i czas, jaki upłynął aż do chwili, gdy została wyłowiona, zdołalibyśmy

wyobrazić sobie, gdzie została wyrzucona przez Olego Kampa, a co za tym idzie, gdzie miała

miejsce katastrofa.

Help junior pokręcił głową z niezbyt przekonaną miną. Czy oparcie poszukiwań na tak błahych

przesłankach, gdzie mogło się wkraść całe mnóstwo błędów, nie było z góry skazane na

niepowodzenie? Armator, mając umysł chłodny i praktyczny uznał, iż musi zwrócić na to uwagę

Sylwiusza Hoga.

— Oczywiście, przyjacielu! Lecz to, że mamy tylko tak niepewne dane, nie może być powodem

do rezygnacji. Chciałbym, aby spróbowano wszystkiego, dla dobra tych biednych ludzi, którym

zawdzięczam życie. Tak, gdyby było trzeba, nie zawahałbym się poświęcić wszystkiego co

posiadam, by odnaleźć Olego Kampa i zwrócić go narzeczonej, Huldzie Hansen!

75

I Sylwiusz Hog opowiedział szczegółowo o swej przygodzie w Rjukanfos. Opisał, w jaki

sposób Joel i jego siostra ryzykowali życiem, by mu przyjść z pomocą i dodał, że gdyby nie ich

interwencja, nie miałby przyjemności być gościem swego przyjaciela Helpa.

Ten ostatni, jak wspominaliśmy, był posiadaczem umysłu niezbyt skłonnego do ulegania

złudzeniom, lecz nie przeciwstawiał się niczemu, nawet rzeczom niemożliwym, jeśli w grę

wchodziły kwestie humanitarnej pomocy. W końcu poparł zamiary Sylwiusza Hoga.

— Sylwiuszu — powiedział — będę cię wspierał ze wszystkich sił. Tak! Masz rację! Nawet

jeśli jest szansa na znalezienie żywego choćby jednego rozbitka z „Vikena”, być może właśnie

dzielnego Olego Kampa, którego narzeczona Hulda uratowała ci życie, nie wolno jej przegapić!

— Nie, przyjacielu — odrzekł Hog — nawet gdyby to była jedna szansa na sto tysięcy!

— Jeszcze dziś, Sylwiuszu, zaproszę do mego gabinetu najbardziej doświadczonych marynarzy

z Bergen. Wezwę wszystkich, którzy kiedykolwiek pływali między Islandią i Nową Ziemią.

Zobaczymy, co nam poradzą…

— A to, co doradzą wprowadzimy w czyn! — zawołał Sylwiusz Hog z zapałem. — Mam

poparcie rządu. Mogę zorganizować poszukiwania „Vikena” i mam nadzieję, że nikt się nie

zawaha przyłączyć do tego dzieła!

— Pójdę do biura Marynarki — rzekł Help junior.

— Chcesz, żebym ci towarzyszył?

— Nie trzeba! Na pewno jesteś zmęczony.

— Zmęczony? Ja? W moim wieku…

— Nieważne. Odpocznij tutaj, mój drogi i zawsze młody Sylwiuszu, dopóki nie wrócę.

Jeszcze tego samego dnia odbyło się zebranie kapitanów statków handlowych i rybackich oraz

pilotów pracujących w firmie braci Help.

Najpierw Sylwiusz Hog przedstawił im sytuację. Następnie odbyła się dyskusja, bardzo długa i

poważna. Wszyscy jej uczestnicy doskonale znali okolice Islandii i Nowej Fundlandii oraz

kierunki prądów, które należało uwzględnić.

W czasie, gdy nastąpiła katastrofa, a dokładniej pomiędzy wypłynięciem „Vikena” z

Saint–Pierre–Miquelon a wyłowieniem butelki, wiele wichrów hulało po tej części Atlantyku.

Zapewne któraś z tych nawałnic była przyczyną zatonięcia statku. Prawdopodobnie „Viken” nie

mogąc utrzymać się na kursie musiał się wycofać mając wiatr w plecy. Tymczasem właśnie w

owym okresie po Atlantyku zaczynają pływać wielkie kry polarne. Prawdopodobnie nastąpiła

76

kolizja i statek roztrzaskał się o jedną z tych lodowych przeszkód, które tak trudno ominąć.

A więc, gdyby przyjąć taką hipotezę, dlaczego załoga lub przynajmniej jej część nie mogłaby

się schronić na jednym z tych lodowych pól? Gdyby tak było, a lodowa ławica zostałaby

odepchnięta na północny zachód, niewykluczone, że rozbitkowie mogliby wylądować gdzieś na

wybrzeżach Grenlandii. Właśnie w tym kierunku powinny wyruszyć poszukiwania.

Tak brzmiała jednogłośna opinia wszystkich biorących udział w zebraniu. Czyż można jednak

było liczyć na odnalezienie żywych rozbitków? Wątpliwa sprawa. Profesor, zadawszy to

bezpośrednie pytanie stwierdził, że nawet najbardziej kompetentni marynarze nie mogli lub nie

chcieli na nie odpowiedzieć. Nie mogło to być jednak powodem do zaniechania działań, i to jak

najszybszych — co do tego wszyscy byli zgodni.

W Bergen na ogół cumuje któryś ze statków norweskiej floty państwowej. Do tego portu

przypisane są trzy małe statki, zwane awizo, patrolujące zachodnie wybrzeże od Bergen po

Trondheim, Finmark, Hammerfest i Przylądek Północny. W owej chwili jeden z nich — „Telegraf

— stał na kotwicy w zatoce.

Po zredagowaniu notatki streszczającej opinie marynarzy, którzy zebrali się u Helpa juniora,

Sylwiusz Hog udał się natychmiast na pokład „Telegrafu”. Tam zapoznał kapitana z zadaniami

misji specjalnej, jaką zlecił mu rząd.

Kapitan w pełni przychylił się do konkluzji notatki. Rozbitków należało szukać na morzu

pomiędzy Islandią a Grenlandią. Gdyby ich tam nie znalazł, miał zamiar zbadać sąsiednie okolice,

być może nawet wschodnią część Morza Baffina.

— Jestem gotów do drogi, panie Hog — dodał. — Mam dość węgla i prowiantu, załoga jest na

pokładzie, mogę ruszać choćby dziś.

— Bardzo panu dziękuję, kapitanie — odrzekł profesor. — Jestem głęboko wzruszony pańskim

przyjęciem. Jeszcze tylko jedno pytanie”: czy może pan mi powiedzieć, ile czasu będzie pan

potrzebował na dotarcie w okolice Grenlandii?

— Mój statek płynie z prędkością jedenastu węzłów na godzinę. Ponieważ odległość z Bergen

do Grenlandii wynosi około dwudziestu stopni, mam zamiar dotrzeć tam w niecały tydzień.

— Niech więc pan płynie najszybciej jak może, kapitanie — odrzekł Sylwiusz Hog. — Jeśli

jakimś rozbitkom udało się przeżyć katastrofę, to są w opałach już od dwóch miesięcy i być może

umierają z głodu na jakimś pustynnym wybrzeżu…

— Nie ma ani chwili do stracenia, panie Hog. Jeszcze dzisiaj wyruszę na morze z maksymalną

77

prędkością i gdy tylko cokolwiek znajdę, natychmiast poinformuję o tym Marynarkę w Christianii,

kablem z Nowej Ziemi.

— Niech więc pan rusza, kapitanie — odrzekł Sylwiusz Hog — oby się panu udało!

Jeszcze tego samego dnia „Telegraf odbił przy wtórze sympatycznych „hurra!” całej ludności

Bergen. I nie bez silnych emocji wszyscy patrzyli, jak stateczek znika za ostatnimi wysepkami

fiordu.

Sylwiusz Hog nie ograniczył się jednak tylko do zorganizowania ekspedycji. Uważał, że może

zrobić więcej mnożąc sposoby uzyskania informacji o jakichkolwiek śladach „Vikena”. Czyż nie

można było skłonić innych statków handlowych i rybackich, by przyłączyły się do poszukiwań w

czasie swych rejsów po morzu koło Feroe i Islandii? Tak, bez wątpienia! Toteż w imieniu władz

państwowych została wyznaczona nagroda w wysokości dwóch tysięcy marek dla każdego statku,

który dostarczy jakąś wskazówkę dotyczącą zaginionego statku i pięć tysięcy dla tego, który

przywiezie jakiegoś rozbitka.

Tak oto, w ciągu dwóch dni spędzonych w Bergen, Sylwiusz Hog zrobił co mógł, by zapewnić

sukces poszukiwaniom. Wspierali go w tym dzielnie jego przyjaciel Help junior oraz władze

morskie. Pan Help pragnął go jeszcze zatrzymać przez kilka dni, lecz Sylwiusz Hog podziękował i

odmówił, gdyż spieszno mu było do Huldy i Joela, których nie chciał zbyt długo pozostawiać

samych. Help junior obiecał, że gdy tylko otrzyma jakąkolwiek nowinę, natychmiast przekaże ją

do Dal, na ręce profesora. Tylko on będzie mógł ją przekazać rodzinie Hansenów.

4 lipca rano Sylwiusz Hog wyruszył w drogę powrotną i miał zamiar dotrzeć do oberży pani

Hansen następnego dnia wieczorem.

78

XIV

Tego dnia, gdy Sylwiusz Hog opuścił Bergen, w oberży w Dal rozegrała się bardzo poważna

scena.

Po .wyjeździe profesora rzec było można, że dobry duch Huldy i Joela uniósł, wraz z ostatnią

nadzieją, całe życie tej rodziny. Oberża przypominała martwy dom. Tym bardziej, że przez dwa

dni żaden turysta nie pojawił się w Dal. Joel nie miał okazji do wyrwania się z domu i mógł zostać

przy Huldzie, którą lękał się zostawiać samą.

Tymczasem pani Hansen coraz bardziej pogrążała się w swych sekretnych troskach. Zdawała

się żyć w oderwaniu od wszystkiego, co dotyczyło jej dzieci, nawet od zatonięcia „Vikena”.

Stroniła od nich, kryjąc się w swym pokoju, pojawiając się jedynie w porach posiłków. A jeśli

zwracała się do Huldy lub Joela, to tylko z bezpośrednimi lub pośrednimi pretensjami dotyczącymi

losu na loterię, którego nie chcieli się pozbyć za żadną cenę.

Tymczasem oferty napływały nieustannie. Nadsyłano je ze wszystkich krańców świata.

Zupełnie jakby jakieś szaleństwo ogarnęło niektóre mózgi. Niemożliwością było, aby ten los nie

musiał wygrać głównej nagrody stu tysięcy marek. Jakby w loterii brał udział tylko jeden numer —

9672! Ostatnią ceną w licytacji było osiem tysięcy marek!

Bez względu na okoliczności Hulda odpowiadała negatywnie na wszelkie propozycje, co

wywoływało największe niezadowolenie i gorzkie żale pani Hansen.

— A gdybym ci kazała sprzedać ten los?! — zawołała któregoś dnia do córki. — Tak! Gdybym

ci kazała!

— Matko, byłoby mi strasznie żal, ale musiałabym odmówić!

— A gdyby jednak było trzeba?

— A to niby dlaczego? — zapytał Joel.

Pani Hansen nie odpowiedziała. Zbladła, słysząc tak bezpośrednio postawione pytanie i odeszła

mrucząc coś niewyraźnie pod nosem.

— Za tym kryje się jakaś poważna sprawa i musi to być coś, co łączy naszą matkę z

Sandgoistem — rzekł Joel.

— Tak, bracie. Musimy w niedalekiej przyszłości spodziewać się jakichś nieprzyjemnych

komplikacji.

— Moja biedno Huldo, czy nie mamy już dość przeżyć od kilku tygodni? Jakaż jeszcze

79

katastrofa nam grozi?

— Ach, dlaczego nie ma jeszcze pana Sylwiusza! — zawołała Hulda. — Gdy on tu jest, moja

rozpacz maleje…

— Cóż on jednak mógłby nam pomóc? — odrzekł Joel…

Cóż takiego było w przeszłości pani Hansen, z czego nie chciała się zwierzyć swoim dzieciom?

Czy jakaś źle pojęta miłość własria przeszkadzała jej w wyjaśnieniu swych niepokojów? Czy miała

sobie coś do zarzucenia? I dlaczego wywierała taką presję na córkę w związku z biletem Olego

Kampa i wartością, jaką osiągnął? Dlaczego tak bardzo pożądała tych pieniędzy? Hulda i Joel

mieli się wkrótce o tym przekonać.

4 lipca rano Joel zaprowadził siostrę do kaplicy, w której Hulda codziennie modliła się za

Olego. Potem razem wracali do domu.

Tego dnia wracając ujrzeli z daleka panią Hansen idącą szybko w stronę oberży. Nie była sama.

Towarzyszył jej jakiś człowiek, który najwyraźniej mówił coś podniesionym głosem, a jego gesty

wydawały się rozkazujące.

Hulda i brat zatrzymali się nagle.

— Kim jest ten człowiek? — zapytał Joel.

Hulda zrobiła kilka kroków.

— Poznaję go — rzekła.

— Poznajesz go?

— Tak! To Sandgoist!

— Sandgoist z Drammen, który już raz przyszedł do domu pod moją nieobecność?

— Tak!

— I zachowywał się jak pan, jakby miał jakąś władzę… nad naszą matką… nad nami, być

może?

— On, we własnej osobie, bracie, i niewątpliwie przyszedł tu dziś, by dochodzić swoich praw…

— Jakich praw? Ach! Tym razem dowiem się, czego sobie tu życzy ten człowiek!

Kilka minut później pani Hansen i Sandgoist dotarli do drzwi oberży. Sandgoist jako pierwszy

przekroczył jej próg. Oboje weszli do wielkiej sali, a drzwi zamknęły się za nimi.

Joel i Hulda podeszli pod dom, skąd dobiegał zrzędliwy głos Sandgoista. Natomiast głos matki

brzmiał błagalnie.

— Wejdźmy! — rzekł Joel.

80

I oboje, Hulda z lękiem w sercu, Joel drżąc z niecierpliwości i gniewu, weszli do wielkiej sali,

której drzwi starannie zamknęli.

Sandgoist siedział w dużym fotelu. Nie speszyło go wejście brata i siostry; zadowolił się

zwróceniem głowy w ich stronę i spojrzeniem na nich znad okularów.

— Ach! Oto nasza czarująca Hulda, jeśli się nie mylę! — rzekł tonem, który nie spodobał się

Joelowi.

Pani Hansen stała przy nim w pokornej i pełnej lęku postawie. Lecz wyprostowała się nagle i

wyglądała na zmieszaną widokiem dzieci.

— A to zapewne jej brat — dodał Sandgoist.

— Tak, jej brat — rzekł Joel.

Stanął dwa kroki przed fotelem.

— Czym mogę służyć? — zapytał.

Sandgoist rzucił na niego złe spojrzenie i nie wstając powiedział swym ostrym i nieprzyjemnym

głosem:

— Wkrótce się pan dowie, młody człowieku! Prawdę mówiąc, przychodzicie w odpowiedniej

chwili. Chciałem się z wami spotkać, a jeśli pańska siostra będzie rozsądna, na pewno dojdziemy

do porozumienia. Lecz najpierw usiądźcie.

Sandgoist zapraszał ich, by usiedli, jakby był u siebie. Joel zwrócił mu na to uwagę.

— Ha! Ha! Rani to pana? Do diabła, oto chłopak, z którym nie ma żartów!

— Nie ma ze mną żartów, jak pan powiada — zareplikował Joel — i przyjmuję grzeczności

jedynie od tych, którzy mają prawo je świadczyć!

— Joelu! — zawołała pani Hansen.

— Bracie! Bracie! — dodała Hulda, której spojrzenie błagało Jbela, by się opanował.

Ten zrobił olbrzymi wysiłek, by się powstrzymać przed wybuchem i wyrzuceniem za drzwi

tego grubianina, po czym odszedł w kąt sali.

— Czy mogę teraz mówić? — zapytał Sandgoist.

Jedyną odpowiedzią było skinienie głowy pani Hansen. To mu jednak wystarczyło.

— Oto, jak się rzecz przedstawia — rzekł — i proszę, byście wszyscy troje uważnie wysłuchali,

bo nie będę się powtarzał!

Widać było aż nazbyt wyraźnie, że wyraża się jak człowiek, który uważa, iż ma prawo narzucać

innym swą wolę.

81

— Dowiedziałem się z gazet — mówił — o przygodzie niejakiego Olego Kampa, marynarza z

Bergen, i o losie na loterię, który wysłał swej narzeczonej Huldzie tuż przed zatonięciem „Vikena”,

jego statku. Dowiedziałem się, że ludzie traktują ten los jak coś nadprzyrodzonego, z racji

okoliczności, w jakich został odnaleziony. Uzyskałem ponadto informacje, że przypisuje się mu

specjalną wartość, jeśli idzie o szansę w losowaniu. Wiem wreszcie, że Huldzie złożono

propozycje jego odkupienia i to propozycje nie do pogardzenia.

Zamilkł na chwilę.

— Czy to prawda? — zapytał wreszcie. Na odpowiedź musiał chwilę zaczekać.

— Tak, to prawda — odrzekł Joel. — I co z tego?

— Co z tego? — powiedział Sandgoist. — Ot co: moim zdaniem wszystkie te oferty opierają się

na absurdalnym przesądzie. Niemniej, napływają i, jak sądzę, napłynie ich jeszcze więcej, w miarę

zbliżania się terminu losowania. Otóż ja jestem handlowcem. Widzę w tym interes, który chętnie

bym przejął. Oto dlaczego opuściłem wczoraj Drammen, by przybyć do Dal i wynegocjować

warunki przejęcia tego losu od pani Hansen, uzyskując tym samym pierwszeństwo przed innymi

nabywcami.

Hulda w pierwszym odruchu miała zamiar odpowiedzieć Sandgoistowi tak, jak odpowiadała

wszystkim chętnym, mimo że nie zwracał się bezpośrednio do niej, lecz przeszkodził jej w tym

Joel.

— Nim odpowiemy panu Sandgoistowi — rzekł — zapytam go, czy wie, do kogo należy ten

los.

— Ależ do Huldy Hansen, jak sądzę!

— A więc to Huldę Hansen trzeba pytać, czy ma zamiar się go pozbyć.

— Mój synu! — zawołała pani Hansen.

— Pozwól mi dokończyć, matko. Czyż los ten nie należy do naszego kuzyna Olego Kampa i

czy Ole Kamp nie miał prawa przekazać go swej narzeczonej?

— Oczywiście, że tak — odrzekł Sandgoist.

— A więc, aby go zdobyć, należy się zwracać do Huldy Hansen.

— Zgoda, mój panie formalisto — rzekł Sandgoist. — Proszę więc Huldę, by mi odstąpiła ów

los o numerze 9672, pochodzący od Olego Kampa.

— Panie Sandgoist — odrzekła dziewczyna stanowczym głosem — złożono mi wiele

propozycji, lecz bezskutecznie. Toteż odpowiem panu tak, jak odpowiadałam dotychczas. Skoro

82

narzeczony przesłał mi los wraz z ostatnim pożegnaniem, to dlatego, że pragnął, bym go

zachowała, a nie sprzedała. Nie mogę się więc go pozbyć za żadną cenę.

To rzekłszy Hulda miała zamiar się oddalić, uważając rozmowę za zakończoną. Jednak

zatrzymał ją gest matki.

Był to gest pełen złości. Sandgoist marszczył czoło i błyskał oczami; widać było, że jego

również ogarnia wściekłość.

— Tak! Niech pani zostanie, Huldo — powiedział. — To nie jest pani ostatnie słowo, a jeśli się

upieram, to dlatego, że mam prawo. Myślę zresztą, że źle to wyjaśniłem, a raczej, że pani źle mnie

zrozumiała.

Jest oczywiste, że szansę losu nie wzrastają tylko dlatego, że ręka rozbitka wsunęła go do

butelki i że został znaleziony w stosownym momencie. Lecz nie warto się rozwodzić nad

przesądami ludzi. Nie ma natomiast wątpliwości, że wielu z nich pragnie zostać jego

posiadaczami. Zgłaszali już oferty kupna i dalej będą to czynić. Powtarzam, dla mnie jest to interes

i właśnie interes zaproponowałem pani.

— Nie porozumie się pan z moją siostrą — rzekł ironicznie Joel.

— Pan mówi o interesach, ona o uczuciach!

— Wszystko to słowa, młody człowieku! — odrzekł Sandgoist

— a gdy już wszystko wyjaśnię, sam pan zobaczy, że o ile jest to interes korzystny dla mnie, o

tyle jest on również korzystny dla niej. Dodam, że będzie również korzystny dla jej matki, pani

Hansen, która jest bezpośrednio zainteresowana.

Hulda i Joel popatrzyli na siebie. Czyżby mieli się dowiedzieć o tym, co ukrywała przed nimi

matka?

— A więc — ciągnął Sandgoist — nie domagałem się, by bilet loteryjny został mi odstąpiony za

cenę, jaką zań zapłacił Ole Kamp. Nie! Tak czy inaczej, nabył on pewnej wartości handlowej.

Toteż chętnie dokonam pewnych poświęceń, by zostać jego właścicielem.

— Mówiliśmy już panu — odpowiedział Joel — że Hulda odrzuciła już propozycje o wiele

korzystniejsze od pańskich…

— Doprawdy? — krzyknął Sandgoist. — Korzystniejsze propozycje! A skąd pan to może

wiedzieć?

— Jakiekolwiek by były, moja siostra odmawia, a ja jej odmowę popieram!

— Ach! Mam więc sprawę z Joelem, czy też z Huldą Hansen?

83

— Moja siostra i ja to jedno — odrzekł Joel. — Niech pan to przyjmie do wiadomości, gdyż

zdaje się pan o tym nie wiedzieć!

Sandgoist nie dał się zbić z pantałyku, wzruszył ramionami i jak przystało na człowieka

pewnego swych racji, ciągnął dalej.

— Kiedy wspomniałem o cenie losu, powinienem powiedzieć, że mam taką propozycję, której,

w interesie całej rodziny, Hulda nie będzie mogła odrzucić.

— Doprawdy?

— A teraz, mój chłopcze, niech pan to przyjmie do wiadomości, że nie przyjechałem do Dal, by

prosić pańską — siostrę o odstąpienie mi losu! Nie! Do stu diabłów, nie!

— Czego więc pan sobie życzy?

— Nie życzę sobie niczego, ja chcę… żądam!

— A to jakim prawem! — krzyknął Joel. — Jakim prawem pan, obcy człowiek, śmie mówić w

ten sposób w domu mojej matki?!

— Prawem człowieka — odrzekł Sandgoist — który może mówić, kiedy zechce i co zechce —

będąc u siebie!

— U siebie?!

Joel, oburzony do granic, podszedł do Sandgoista, który, choć nigdy łatwo nie popadał w

przerażenie, błyskawicznie wyskoczył z fotela. Lecz Hulda powstrzymała brata, podczas gdy pani

Hansen, kryjąc twarz w dłoniach, cofała się na drugi koniec sali.

— Bracie! Spójrz na nią! — zawołała dziewczyna.

Joel zatrzymał się nagle. Widok matki sparaliżował jego furię. W jej postawie wszystko

mówiło, do jakiego stopnia pani Hansen była uzależniona od tego Sandgoista!

Ten odzyskał panowanie nad sytuacją i widząc wahanie Joela, wrócił na poprzednio zajmowane

miejsce.

— Tak, u siebie! — krzyknął jeszcze groźniejszym głosem. — Po śmierci męża pani Hansen

zajęła się spekulacjami, które nie przyniosły jej najmniejszego zysku. Pomału roztrwoniła fortunę,

jaką pozostawił wasz ojciec. Musiała się zapożyczyć u pewnego bankiera z Christianii. Nie mając

już żadnych środków dała ten dom w zastaw za sumę piętnastu tysięcy marek, które wypłacono jej

natychmiast w zamian za weksel, który ja, Sandgoist, wykupiłem od wierzyciela. Tak więc dom

ten będzie wkrótce mój, jeśli nie otrzymam pieniędzy wraz z upływem terminu płatności weksla.

— Kiedy to nastąpi? — zapytał Joel.

84

— 20 lipca, za osiemnaście dni — odrzekł Sandgoist. — 1 tego dnia, czy to się panu podoba czy

nie, będę tu u siebie!

— Będzie pan u siebie tego dnia, jeśli nie otrzyma pan należności! — odparł Joel. — Toteż

zabraniam panu mówić w ten sposób w obecności mojej matki i siostry!

— On mi zabrania! Mnie! — krzyknął Sandgoist. — A czy jego matka też mi zabrania?

— Powiedz coś, matko — rzekł Joel idąc ku pani Hansen, by odsłonić jej twarz.

— Joel! Moj bracie! — krzyknęła Hulda. — Miej litość dla niej… błagam cię… uspokój się!

Pani Hansen z pochyloną głową nie śmiała podnieść oczu na syna. Wszystko, co mówił

Sandgoist, było aż nazbyt prawdziwe. W kilka lat po śmierci męża usiłowała pomnożyć jego

fortunę biorąc udział w różnych ryzykownych przedsięwzięciach. Niewielka suma, jaką

dysponowała, szybko stopniała. Wkrótce była zmuszona zaciągnąć rujnującą pożyczkę. A teraz

weksel hipoteczny przeszedł w ręce tego Sandgoista z Drammen, człowieka bez serca, znanego

lichwiarza, znienawidzonego w całym kraju. Pani Hansen ujrzała go po raz pierwszy w dniu, w

którym przyjechał do Dal, by ocenić wartość oberży.

Taka tajemnica ciążyła na jej życiu! Oto wyjaśnienie jej zachowania, życia na uboczu, jakby w

ukryciu przed dziećmi! Oto, czego nie chciała wyznać tym, których przyszłość zniszczyła.

Hulda ledwie miała śmiałość, by zastanowić się nad tym, co właśnie usłyszała. Tak! Sandgoist

miał pełne prawo narzucać swą wolę! Los, który chciał dostać tego dnia, za dwa tygodnie straci

wszelką wartość i jeśli go nie odda, nastąpi całkowita ruina: dom zostanie sprzedany, rodzina

Hansenów pozostanie bez dachu nad głową, bez środków do życia… Prawdziwa nędza!

Hulda nie śmiała podnieść wzroku na Joela. Lecz Joel w porywie gniewu nie chciał słuchać o

groźbach dotyczących przyszłości. Widział tylko Sandgoista i gdyby ten człowiek miał jeszcze

przemówić w ten sam sposób, nie mógłby dłużej nad sobą zapanować…

Sandgoist, uważając się za pana sytuacji, stał się jeszcze twardszy i władczy.

— Chcę mieć ten bilet i dostanę go! — powtarzał. — Nie proponuję w zamian żadnej ceny,

gdyż nie sposób ją ustalić, lecz jestem gotów opóźnić realizację weksla podpisanego przez panią

Hansen o rok… o dwa lata! Huldo, niech pani sama ustali datę!

Hulda, której serce ściskał lęk, nie była w stanie nic odpowiedzieć. Jej brat odpowiedział za nią,

krzycząc:

— Bilet loteryjny Olego Kampa nie może zostać sprzedany przez Huldę Hansen! Moja siostra

odmawia bez względu na pańskie pretensje i groźby! A teraz niech pan stąd wyjdzie!

85

— Wyjść?! — zawołał Sandgoist. — Nie! Nie wyjdę! A jeśli oferta, którą złożyłem, jest

niewystarczająca… pójdę dalej! Tak! Za przekazanie biletu dam… dam…

Najwyraźniej Sandgoist miał nieodparte pragnienie, by posiąść ten los; musiał być również

przekonany, że będzie to dla niego korzystny interes, gdyż usiadł przy stole, gdzie znajdował się

papier, pióro i ołówek. Chwilę później rzekł:

— Oto, co dam!

Było to pokwitowanie na sumę, którą mu była winna pani Hansen i którą obciążyła hipotekę

domu w Dal.

Pani Hansen złożywszy ręce jak do modlitwy, na wpół nachylona, błagalnym wzrokiem

patrzyła na córkę…

— A teraz — ciągnął Sandgoist — chcę ten bilet! Chcę go natychmiast! Bez niego nie wyjadę z

Dal! Chcę go, Huldo! Chcę!

Sandgoist podszedł do biednej dziewczyny, jakby chciał ją obszukać i wyrwać jej bilet Ołego.

Tego już nie mógł znieść Joel, tym bardziej, że usłyszał krzyk Huldy:

— Bracie! Bracie!

— Niech pan stąd wyjdzie! — krzyknął.

A ponieważ Sandgoist nie chciał usłuchać, już miał się na niego rzucić, gdy przeszkodziła mu w

tym Hulda.

— Matko, oto bilet! — rzekła.

Pani Hansen szybko pochwyciła bilet i gdy wymieniała go na pokwitowanie Sandgoista, Hulda

opadła na fotel niemal bez świadomości.

— Huldo!… Huldo!… — krzyknął Joel. — Oprzytomniej!… Ach! Siostro, coś ty zrobiła!

— Co ona zrobiła? — odrzekła pani Hansen. — Co ona zrobiła? Tak, jestem winna! Tak! W

interesie moich dzieci chciałam powiększyć ich majątek! Tak! Zniszczyłam ich przyszłość!

Sprowadziłam nędzę na ten dom… Lecz Hulda uratowała nas wszystkich! Oto, co zrobiła!

Dziękuję, Huldo, dziękuję!

Sandgoist nadal pozostawał w domu. Zauważył go Joel.

— Pan jeszcze tutaj! — krzyknął.

Po czym podszedł do Sandgoista, chwycił go za ramiona i pomimo oporu, pomimo krzyków,

wyrzucił za drzwi.

86

XV

Następnego dnia wieczorem Sylwiusz Hog wrócił do Dal. Nic nie opowiadał o swej podróży.

Nikt nie wiedział, że był w Bergen. Dopóki rozpoczęte poszukiwania nie przyniosą żadnych

rezultatów, wolał o nich nie wspominać rodzinie Hansenów. Każdy list bądź depesza, z Bergen lub

z Christianii, miały być adresowane do oberży, osobiście do niego. Czy nadal miał nadzieję? Tak!

Lecz nie da się ukryć, że była ona oparta już wyłącznie na przeczuciu.

Po powrocie profesor natychmiast zorientował się, że pod jego nieobecność miało miejsce

jakieś poważne wydarzenie. Zachowanie Joela i Huldy wskazywało wyraźnie, że między nimi i

matką doszło do jakiejś kłótni. Czyżby jakieś nowe nieszczęście spadło na rodzinę Hansenów?

Zmartwiło to bardzo Sylwiusza Hoga. Miał dla brata i siostry uczucia iście ojcowskie, tym

bardziej, że nie mógł ich przelewać na własne dzieci. Jak bardzo mu ich brakowało podczas tej

krótkiej nieobecności — i, być może, jak bardzo im brakowało jego!

— Na pewno powiedzą! — rzekł do siebie. — Muszą powiedzieć! Czyż nie jestem członkiem

rodziny?

Tak! Sylwiusz Hog uważał, iż teraz ma prawo wkraczać w życie prywatne swych młodych

przyjaciół i dowiedzieć się, dlaczego Joel i Hulda zdają się być bardziej nieszczęśliwi niż przed

jego wyjazdem.

Tymczasem oboje pragnęli zwierzyć się temu wspaniałemu człowiekowi, którego kochali

niczym ojca, czekali tylko, aż zechce ich zapytać. Od dwóch dni czuli się tacy opuszczeni, tym

bardziej, że Sylwiusz Hog nie powiedział, dokąd się udaje. Nie! Nigdy godziny nie wydawały im

się tak długie! Dla nich nieobecność ta nie mogła mieć związku z poszukiwaniami ,,Vikena”, gdyż

nie przyszło im do głowy, że Sylwiusz Hog mógł ukrywać przed nimi tę podróż, by im oszczędzić

straconych złudzeń w razie niepowodzenia.

A teraz jakże potrzebowali jego obecności! Musieli go widzieć, zasięgać jego rady, słyszeć jego

głos, tak pełen uczucia, krzepiący! Czyż mogli mieć jednak śmiałość, by mu powiedzieć, co się

wydarzyło pomiędzy nimi a lichwiarzem z Drammen i w jaki sposób pani Hansen zniszczyła

przyszłość rodziny? Cóż by sobie pomyślał Sylwiusz Hog dowiedziawszy się, że Hulda nie ma już

biletu, zaś pani Hansen użyła go, aby się wyzwolić ze szponów swego bezlitosnego wierzyciela?

Jednak miał się o wszystkim dowiedzieć. Kto zaczął rozmowę, Sylwiusz Hog czy Joel lub

Hulda — nie wiadomo. Mało to zresztą ważne! Jedno jest pewne — profesor wkrótce znał już

87

wszystkie szczegóły. Dowiedział się, jak wyglądała sytuacja pani Hansen i jej dzieci. Po upływie

dwóch tygodni lichwiarz wyrzuciłby ich z oberży w Dal, gdyby zobowiązanie nie zostało

wypełnione przez przekazanie biletu loteryjnego.

Sylwiusz Hog wysłuchał tej smutnej opowieści Joela, przy której Hulda również była obecna.

— Nie należało pozbywać się biletu! — zawołał. — Nie! Nie należało!

— Czy mogłam uczynić inaczej, panie Sylwiuszu? — zapytała dziewczyna niezwykle

zmieszana.

— No cóż, niewątpliwie nie! Nie mogła pani! A jednak! Ach, gdybym tu był!

A gdyby tu był, cóż by zrobił? Nie powiedział tego, tylko ciągnął.

— Tak, moja droga Huldo, tak Joelu! W gruncie rzeczy zrobiliście to, co musieliście. Lecz

najbardziej złości mnie to, że to właśnie Sandgoist wzbogaci się na ludzkim zaślepieniu! A

przecież twierdzenie, że numer 9672 będzie faworyzowany przez los jest absurdalne! Ja, być może,

nie oddałbym biletu. Odmówiwszy go Sandgoistowi Hulda lepiej by zrobiła, odmawiając go

matce!

Na takie słowa rodzeństwo nie wiedziało, co odpowiedzieć. Oddając los pani Hansen, Hulda

była posłuszna swej miłości do matki, za którą nie można jej winić. Poświęcenie, na jakie się

zdecydowała, nie było poświęceniem mniej lub bardziej prawdopodobnym do szans losu na loterii

w Christianii, lecz poświęceniem ostatniej woli Olego Kampa, wyrzeczeniem się ostatniej

pamiątki po narzeczonym…

Nie było jednak warto rozwodzić się nad tym dłużej. Sandgoist miał bilet. Był jego własnością.

Miał zostać wystawiony na licytacji. Nędzny lichwiarz miał zbijać fortunę na tym wzruszającym

pożegnaniu rozbitka! Nie! Sylwiusz Hog nie mógł przyjąć tego do wiadomości!

Toteż jeszcze tego samego dnia Sylwiusz Hog postanowił porozmawiać na ten temat z panią

Hansen i, choć rozmowa nie mogła już niczego zmienić, była jednak konieczna. Stanął twarzą w

twarz z kobietą niezwykle praktyczną, która niewątpliwie miała więcej zdrowego rozsądku niż

serca.

— Czy pan mnie obwinia, panie Hog? — zapytała, pozwoliwszy profesorowi wypowiedzieć się

do woli.

— Oczywiście, pani Hansen.

— Jeśli zarzuca mi pan, że w nieostrożny sposób wdałam się w kiepskie interesy, narażając na

szwank los moich dzieci, ma pan rację. Lecz jeśli wyrzuca mi pan moje postępowanie, które

88

doprowadziło do mego wyzwolenia, to nie ma pan racji. Co pan na to odpowie?

— Nic.

— Czy naprawdę uważa pan, że należało odrzucić ofertę Sandgoista, który w gruncie rzeczy

zapłacił piętnaście tysięcy marek za bilet loteryjny, którego wartość opiera się na niczym? Pytam

pana, czy należało tak zrobić.

— I tak, i nie, pani Hansen.

— Nie ma żadnych „i tak, i nie”, panie Hog. Po prostu — nie. W podobnej sytuacji, gdyby

przyszłość nie wyglądała tak groźnie, z mojej winy — przyznaję, zrozumiałabym odmowę Huldy!

Tak! Zrozumiałabym, że za żadną cenę nie chce odstąpić biletu, który otrzymała od Olego Kampa!

Lecz ponieważ chodziło o wyrzucenie nas w ciągu kilku dni z domu, gdzie zmarł mój mąż i

urodziły się moje dzieci, nie rozumiem jej, a i pan sam, panie Hog, na moim miejscu nie postąpiłby

inaczej!

— Owszem, pani Hansen, owszem!

— A cóż takiego by pan zrobił?

— Próbowałbym zrobić wszystko, byle tylko nie poświęcać biletu, który moja córka

otrzymałaby w podobnych okolicznościach.

— Czy dzięki tym okolicznościom jest on w jakiś sposób lepszy?

— Ani ja, ani pani, ani nikt tego nie wie.

— Przeciwnie, panie Hog, wszyscy to wiedzą! Jest to zwykły bilet, który ma 99.999 szans na

przegranie, a tylko jedną na wygranie. Czyżby przypisywał mu pan większą wartość dlatego, że

został znaleziony w butelce wyłowionej z morza?

Na tak precyzyjne pytanie Sylwiusz Hog nie był w stanie odpowiedzieć równie precyzyjnie.

Toteż powrócił do „sentymentalnej” strony sprawy, mówiąc:

— Sytuacja wygląda obecnie tak: Ole Kamp w chwili katastrofy zostawił Huldzie jedyną rzecz

wartościową, jaka mu została na świecie. Polecił jej nawet, by była przy losowaniu, na wypadek,

gdyby szczęście miało jej dopisać… A teraz bilet ten nie należy już do Huldy.

— Gdyby Ole Kamp powrócił — odrzekła pani Hansen — nie zawahałby się oddać swego

biletu Sandgoistowi!

— To możliwe — powiedział Sylwiusz Hog — lecz tylko on miał prawo to zrobić. A co by mu

pani powiedziała, gdyby żył, gdyby nie zginął w katastrofie… Gdyby wrócił… jutro… dziś…

jeszcze…

89

— Ole nie wróci — odrzekła pani Hansen głuchym głosem. — Ole nie żyje, panie Hog, i to od

dawna!

— A skąd pani może wiedzieć, pani Hansen? — zawołał profesor z iście nadzwyczajnym

przekonaniem. — Rozpoczęto bardzo poważne poszukiwania w celu odnalezienia ocalałych z

katastrofy! Mogą się zakończyć jeszcze przed losowaniem! Nie ma więc pani prawa mówić, że Ole

Kamp nie żyje, dopóki nie będzie niezbitych dowodów, że zginął podczas katastrofy „Vikena”!

Nie powiem tego z pewnością pani dzieciom, ponieważ nie chcę im dawać nadziei, która mogłaby

doprowadzić do bardzo poważnych rozczarowań! Lecz pani, pani Hansen, mogę powiedzieć co

myślę. W to, że Ole Kamp nie żyje, nie mogę uwierzyć! Nie! Nie chcę w to uwierzyć!… Nie! Po

prostu w to nie wierzę!

Na tym terenie, na jaki przeniosła się dyskusja, pani Hansen nie mogła walczyć z profesorem.

Toteż umilkła i — będąc Norweżką, w gruncie rzeczy nieco przesądną — spuściła głowę, jakby

Ole Kamp był gotów stanąć przed nią w całej okazałości.

— W każdym razie, pani Hansen — kontynuował Sylwiusz Hog — przed rozporządzeniem

biletem Huldy należało zrobić jedną, prostą rzecz, której pani nie uczyniła.

— Jaką, panie Hog?

— Przede wszystkim trzeba się było zwrócić do przyjaciół. Na pewno nie odmówiliby przyjścia

z pomocą, bądź to uiszczając Sandgoistowi dług, bądź pożyczając pani niezbędną sumę.

— Nie mam takich przyjaciół, panie Hog, których mogłabym poprosić o podobną przysługę.

— Owszem, ma pani, pani Hansen, i znam przynajmniej jednego, który zrobiłby to bez

wahania, traktując to jako akt wdzięczności.

— A któż to taki?

— Sylwiusz Hog, deputowany do Stortingu!

Pani Hansen nie była w stanie nic odpowiedzieć i tylko skłoniła się przed profesorem.

— Lecz co się stało, to się nie odstanie — niestety! — dodał Sylwiusz Hog. — Będę więc

zobowiązany, pani Hansen, jeśli nie wspomni pani dzieciom o tej rozmowie, do której nie

będziemy więcej wracać.

Po czym rozstali się.

Profesor wrócił do swego normalnego życia i rozpoczął codzienne wycieczki. Przez kilka

godzin zwiedzał z Joelem i Huldą okolice Dal, lecz nie odchodzili zbyt daleko, by nie męczyć

zbytnio młodej dziewczyny. Wróciwszy do swego pokoju, zabierał się za korespondencję. Pisywał

90

całe mnóstwo listów do Bergen i Christianii. Powiadamiał, kogo się dało i wszyscy ci ludzie

pracowali z oddaniem przy poszukiwaniu „Vikena”. Całe jego życie skoncentrowało się na jednej

myśli: odnaleźć Olego, odnaleźć Olego!

Musiał również wyjechać na dwadzieścia cztery godziny w sprawach niewątpliwie związanych

z rodziną Hansenów. Jednak, jak zwykle, zachował absolutną tajemnicę na temat swych poczynań.

Tymczasem Hulda, tak ciężko doświadczona, powoli dochodziła do siebie. Biedna dzieczyna

żyła już tylko wspomnieniem Olego Kampa oraz nadzieją, którą czasem z nim mieszała. A

przecież miała koło siebie dwie najukochańsze istoty, z których jedna nie przestawała podnosić jej

na duchu. Lecz czy mogło to wystarczyć? Czyż nie należało dostarczyć jej za wszelką cenę jakiejś

rozrywki? W jaki sposób można ją wyrwać z tych myśli, które omotały jej duszę i niczym żelazny

łańcuch przykuwały do tonącego ,,Vikena”?

Nadszedł 12 lipca.

Za cztery dni miało się odbyć ciągnienie Loterii Szkolnej w Christianii.

Rozumie się samo przez się, że spekulacja, jaką zamierzał przeprowadzić Sandgoist, szybko

przedostała się do wiadomości opinii publicznej. Wskutek jego starań gazety ogłosiły, że „słynny i

opatrznościowy bilet” o numerze 9672 jest teraz własnością pana Sandgoista z Drammen, że

zostanie wystawiony na sprzedaż i przejdzie na własność tego, kto zaproponuje najwyższą cenę.

Podano również, że pan Sandgoist został właścicielem biletu po uiszczeniu niezwykle dużej sumy

Huldzie Hansen.

Łatwo się można domyślić, że taki anons mógł jedynie zmniejszyć szacunek opinii publicznej w

stosunku do Huldy. Jak to! Hulda dała się skusić i za ciężkie pieniądze postanowiła sprzedać bilet

rozbitka, bilet swego narzeczonego Olego Kampa! Zbiła fortunę na ostatniej pamiątce!

Lecz stosowna notatka, jaka ukazała się w „Morgen Blad” wyjaśniła czytelnikom cały przebieg

zdarzenia. Wszyscy dowiedzieli się, jak naprawdę wyglądała interwencja Sandgoista i w jaki

sposób wszedł w posiadanie biletu. Cała niechęć publiczności spadła natychmiast na bezlitosnego

lichwiarza z Drammen, który nie zawahał się wykorzystać nieszczęścia rodziny Hansenów. I oto,

co się zdarzyło: oferty, które nieustannie napływały, gdy posiadaczką biletu była Hulda, jakby za

powszechnym porozumieniem przestały przychodzić do nowego właściciela. Zdawało się, iż bilet

utracił nadnaturalną wartość, jaką mu przypisywano, a stało się to w momencie, gdy Sandgoist

zbrukał go swym dotknięciem. Tak więc lichwiarz zrobił bardzo kiepski interes, a bilet loteryjny nr

9672 groził mu poważnym obciążeniem konta.

91

Jest oczywiste, że ani Joel, ani Hulda nie mieli o tym wszystkim pojęcia. Całe szczęście! Byłoby

im bardzo przykro, gdyby się dowiedzieli, że są zamieszani w tę nieprzyjemną sprawę, która dzięki

lichwiarzowi nabrała czysto handlowego charakteru.

12 lipca wieczorem do profesora Sylwiusza Hoga przyszedł list.

Wysłany przez Marynarkę, zawierał inne pismo, przesłane z Christiansandu, małego portu

leżącego u wejścia do Skageraku. Sylwiusz Hog najwyraźniej nie spodziewał się stamtąd żadnych

nowin, gdyż wsadził go do kieszeni, nie wspominając o nim ani Joelowi, ani Huldzie.

Dopiero odchodząc do swego pokoju, pożegnawszy się z nimi, powiedział:

— Jak wiecie, moje dzieci, za trzy dni odbędzie się losowanie. Czy macie zamiar być przy tym?

— A po co, panie Sylwiuszu? — zapytała Hulda.

— Przecież Ole chciał, by była przy tym jego narzeczona — odrzekł profesor. — Wyraźnie o

tym mówił w swych ostatnich słowach i, jak sądzę, należy być posłusznym jego ostatniej woli.

— Przecież Hulda nie ma już tego biletu — powiedział Joel — i kto wie, w czyje ręce trafił!

— Nieważne — odrzekł Sylwiusz Hog. — W takim razie proszę was, byście towarzyszyli mi w

drodze do Christianii.

— Życzy pan sobie tego, panie Sylwiuszu? — zapytała dziewczyna.

— Nie ja, droga Huldo, tylko Ole, i trzeba go posłuchać.

— Siostro, pan Sylwiusz ma rację — rzekł Joel. — Tak trzeba! Kiedy ma pan zamiar ruszać,

panie Sylwiuszu?

— Jutro o świcie, i niech święty Olaf ma nas w swojej opiece!

92

XVI

Następnego dnia rano kariola podmajstrzego Leglinga zabrała Sylwiusza Hoga i Huldę. Jak

wiemy, nie było w niej już miejsca dla Joela. Toteż dzielny chłopak szedł piechotą przy koniu,

który wesoło potrząsał łbem.

Czternaście kilometrów między Dal i Moel nie mogło zmęczyć dziarskiego piechura. Dwie i pół

godziny wystarczyły, by dotarli na miejsce, na skraj jeziora Tinn, gdzie kariola musiała się

zatrzymać. Mogłaby pojechać dalej tylko wtedy, gdyby była latającym rydwanem. W tym punkcie

doliny Vestfjorddalu zaczyna się bowiem droga jezior. Tu znajduje się vandskyde — przeprawa.

Tu wreszcie należy przesiąść się na łódź, jedną z wielu kruchych łupin świadczących usługi na

jeziorze Tinn.

Jezioro ukazało się w całej swej porannej krasie. Słońce wstawszy spiło nocne mgły. Trudno

było sobie życzyć piękniejszego, letniego dnia.

— Nie jest pan zbyt zmęczony, mój dzielny Joelu? — zapytał profesor, gdy wysiadł z karioli.

— Nie, panie Sylwiuszu. Czyż nie jestem przyzwyczajony do długich wędrówek po

Telemarku?

— Słusznie! Proszę mi powiedzieć, czy wie pan, która droga z Moel do Christianii jest

najprostsza?

— Oczywiście, panie Sylwiuszu. Gdy dotrzemy na drugi koniec jezior a Tinoset… Hmm, nie

wiem, czy dostaniemy tam kariolę, bo nie wysłaliśmy forbuds, by poinformować o naszym

przyjeździe, jak to się zwykło czynić w tym regionie…

— Niech pan będzie spokojny, mój chłopcze — odrzekł profesor — przewidziałem taką

okoliczność. Nie mam zamiaru zmuszać pana do przejścia piechotą z Dal aż do Christianii.

— Gdyby było trzeba… — rzekł Joel.

— Ale nie będzie trzeba. Wróćmy do naszej trasy i proszę mi powiedzieć, jak miałaby ona

wyglądać.

— A więc, panie Sylwiuszu, po jeziorze Tinoset przyjdzie kolej na obejście jeziora Fol przez

Vik i Bolkesjoe, a następnie Moese, Kongsberg, Hangsund i Drammen. Gdybyśmy podróżowali

dniem i nocą, jest niewykluczone, że jutro po południu dotarlibyśmy do Christianii.

— Doskonale, Joelu! Widzę, że doskonale zna pan okolice i że będzie to przyjemna droga.

— Najkrótsza.

93

— Hmm, Joelu, nie zależy mi na najkrótszej! — odrzekł Sylwiusz Hog. — Otóż ja znam inną,

która wydłuży podróż zaledwie o kilka godzin. I pan też ją zna, drogi chłopcze, choć nie wspomina

pan o niej ani słowem.

— Która to?

— To droga, która przebiega przez Bamble!

— Przez Bamble?

— Tak, przez Bamble! A więc udaje pan, że nie wie, o czym mówię? Bamble, gdzie mieszka

farmer Helmboe i jego córka Siegfried!

— Panie Sylwiuszu!

— I tą właśnie drogą pójdziemy. Obejdziemy jezioro Fol od południa zamiast od północy i z

równym skutkiem dotrzemy do Kongsbergu, prawda?

— Z równym, albo nawet z lepszym! — odparł Joel ze śmiechem.

— Dziękuję w imieniu brata, panie Sylwiuszu — powiedziała Hulda.

— Dla pani również, mała Huldo, gdyż wyobrażam sobie, że z prawdziwą przyjemnością

spotka się pani ze swą przyjaciółką Siegfried!

Około godziny czwartej łódź dotarła do Tinoset, gdzie czekał na nich powóz zamówiony

listownie przez profesora. Konie były już zaprzężone i natychmiast ruszyły w kierunku Bamble.

Na miejsce dotarli około ósmej. Nikt ich się nie spodziewał, niemniej farmer Helmboe zgotował im

gorące przyjęcie. Siegfried czule ucałowała przyjaciółkę, która wydała jej się bardzo

wymizerowana. Przez kilka chwil obie dziewczyny pozostały same, wymieniając się swymi

problemami.

— Proszę cię, droga Huldo, nie poddawaj się smutkowi! — mówiła Siegfried. — Ja nie

straciłam nadziei! Dlaczego miałabym z niej rezygnować? Dowiedzieliśmy się z gazet, że trwają

poszukiwania „Vikena”. Na pewno się powiodą! Jestem pewna, pan Sylwiusz również ma

nadzieję!… Huldo, moja droga, błagam cię… nie wpadaj w rozpacz!

Jedyną odpowiedzią Huldy mógł być tylko szloch, toteż Siegfried przycisnęła ją do serca.

Ach! Jakaż radość panowałaby wyłomu farmera Helmboe, gdyby wszyscy mogli być

szczęśliwi!

— A więc jedziecie prosto do Christianii? — zapytał farmer Sylwiusza Hoga.

— Tak, panie Helmboe.

— By wziąć udział w losowaniu?

94

— Oczywiście.

— Ale po co, skoro bilet Olego Kampa jest teraz w rękach tego nędznika Sandgoista!

— Taka była wola Olego — odrzekł profesor — i trzeba ją uszanować.

— Powiadają, że ten lichwiarz z Drammen nie znalazł nabywcy na bilet, który go drogo

kosztował.

— Rzeczywiście, tak powiadają, panie Helmboe.

— Dobrze, ten niegodziwiec ma to, na co zasłużył, ten łajdak, panie Hog, tak, ten łajdak!

Dobrze mu tak!

— Ma pan rację, panie Helmboe, dobrze mu tak! Oczywiście kolację zjedli na farmie. Ani

Siegfried, ani jej ojciec nie

chcieli wypuścić przyjaciół, dopóki nie przyjęli zaproszenia. Lecz nie mogli zbytnio przedłużać

swej obecności w Bamble, jeśli chcieli nadrobić w nocy kilka straconych godzin. Toteż o

dziewiątej konie znów zostały zaprzężone.

— Przy okazji następnej wizyty, drogi panie Helmboe — rzekł Sylwiusz Hog do farmera —

zostanę przy stole przez sześć godzin, jeśli pan sobie tego zażyczy! Lecz dzisiaj poproszę, by deser

zastąpił pan krzepkim uściskiem dłoni, zaś Siegfried zamiast tego może dać całusa mojej małej

Huldzie!

Gdy to nastąpiło, ruszyli w dalszą drogę.

Jechali przez całą noc nigdzie się nie zatrzymując. Dopiero w Kongsberg przystanęli, by

pokrzepić się szklaneczką brandy. Postanowili jednak, że właściwy postój zrobią dopiero w

Drammen. Do miasta dotarli w południe i powóz zatrzymał się przed „Hotelem Skandynawskim”.

Właściciel, potężny mężczyzna z siwą brodą i uczoną miną, pojawił się na progu.

Z finezyjnym polotem, jaki wyróżnia oberżystów na całym świecie, rzekł:

— Nie będę zdziwiony, jeśli panowie i ta młoda dama zechcą zjeść obiad.

— W rzeczy samej nie powinien pan się dziwić — odrzekł Sylwiusz Hog — i zechce pan

obsłużyć nas możliwie jak najszybciej.

— Natychmiast!

Obiad został podany bardzo szybko i był zupełnie znośny. Podano pewien gatunek ryby

odławianej w fiordach z nadzieniem z wonnych ziół, które to danie profesor zjadł z wyraźną

przyjemnością.

O wpół do drugiej powóz zaprzężony w świeże konie wyruszył spod „Hotelu

95

Skandynawskiego” i podążył główną ulicą Drammen.

Lecz gdy przejeżdżali przed jednym z domów, niskim i niezbyt ładnym, kontrastującym z

wesołymi kolorami sąsiednich budynków, Joel nie mógł powstrzymać odruchu obrzydzenia.

— Sandgoist! — krzyknął.

— Ach! To jest pan Sandgoist? — zapytał Sylwiusz Hog. — Rzeczywiście, nie wygląda zbyt

poczciwie.

Był to Sandgoist. Palił, stojąc na progu. Nie wiadomo, czy rozpoznał Joela siedzącego z przodu,

gdyż powóz przemknął dość szybko i zniknął za stertami desek.

O dziewiątej wieczorem — na tej szerokości geograficznej jest jeszcze widno — antyczna

kolasa wjechała z hałasem na przedmieścia Christianii i potoczyła się opustoszałymi ulicami.

Zgodnie z poleceniem Sylwiusza Hoga zatrzymała się przed hotelem „Victoria”. Wysiedli tam

Hulda i Joel — ich pokoje zostały zarezerwowane już wcześniej. Profesor, pożegnawszy się z nimi

czule, wrócił do swego starego domu, gdzie jego stara służąca Kate i stary służący Fink czekali na

niego z równie starą niecierpliwością.

96

XVII

Christiania — największe miasto Norwegii — w Anglii lub we Francji byłaby tylko

miasteczkiem. Gdyby nie częste pożary, byłaby zupełnie taka sama jak w XV wieku. W

rzeczywistości jej początki sięgają roku 1624, gdy została zrekonstruowana przez króla Christiana.

Z Opsoloe — gdyż tak się wówczas nazywała — zmieniła się w Christianię, od imienia króla —

architekta. Jest to więc miasto o regularnej konstrukcji, szerokich, zimnych i prostych ulicach,

wytyczonych przy linijce, z domami z białego kamienia lub czerwonej cegły. W centrum dość

ładnego ogrodu wznosi się zamek królewski, Orscarslot, obszerna, czworoboczna budowla,

pozbawiona stylu, choć wybudowana w stylu jońskim. Tu i ówdzie pojawia się kilka kościołów,

których uroda i sztuka nie są w stanie rozpraszać uwagi wiernych. Jest również kilka budowli

publicznych, nie licząc wielkiego domu towarowego w kształcie rotundy, gdzie znaleźć można

całe mnóstwo produktów rodzimych i zagranicznych.

W całym tym zespole nie ma nic ciekawego, lecz godne uwagi jest położenie miasta, w samym

środku zróżnicowanego pasma górskiego, które pięknie je obramowuje. Dzielnice nowe i bogate są

niemal płaskie, zaś wyżej, niczym kasbah, wznoszą się nieregularne domy biedoty, drewniane

chatki, domki z cegieł, których jaskrawe kolory raczej zaskakują niż oczarowują.

Nie należy sądzić, że słowo kasbah, zarezerwowane dla miast afrykańskich, jest nie na miejscu

w północnej Europie. Czyż w sąsiedztwie Christianii nie ma portu, jak w Tunisie czy Algierze? I

jeśli nawet nie ma tam Tunezyjczyków ani Algierczyków, to miejscowa ludność wcale nie jest

lepsza.

W sumie, jak każde miasto leżące na brzegu morza i wystawiające głowę ponad okoliczne

wzgórza, Christiania jest niezwykle malownicza. Jej fiord nie bez racji porównać można z Zatoką

Neapolitańską. Podobnie jak wybrzeże Sorrento lub Castellamare, jej brzegi zabudowane są

willami i pałacykami, na wpół zatopionymi w niemal czarnej zieleni świerków i zwiewnych mgieł,

wywołujących owo wrażenie „nieostrości”, tak charakterystyczne dla regionów Pomocy.

Tak więc Sylwiusz Hog powrócił wreszcie do Christianii. Nie da się ukryć, że powrót nastąpił w

okolicznościach, których nie był w stanie przewidzieć, w samym środku przerwanej podróży. No

cóż! Będzie ją musiał dokończyć kiedy indziej. Tymczasem należało myśleć tylko o Joelu i

Huldzie Hansen. Jeśli nie zaprosił ich do domu, to tylko dlatego, że były dla nich potrzebne dwa

pokoje. Oczywiście stara Kate i stary Fink przyjęliby ich gorąco, lecz nie było czasu, by wszystko

97

przygotować. Toteż profesor zawiózł rodzeństwo do hotelu „Victoria” i polecił otoczyć ich

szczególną opieką. Takie polecenie Sylwiusza Hoga, deputowanego do Stortingu, należało

dokładnie wypełnić.

Profesor prosząc o opiekę nad swymi protegowanymi, bynajmniej nie podał ich nazwisk.

Zachowanie incognito wydawało mu się rzeczą niezwykle istotną, zwłaszcza w przypadku Huldy

Hansen. Jak wiadomo, wokół dziewczyny krążyło całe mnóstwo plotek, co było dla niej niezwykle

krępujące. Lepiej było nie rozgłaszać jej przybycia do Christianii.

Postanowiono, że nazajutrz profesor Sylwiusz Hog spotka się z rodzeństwem dopiero w porze

obiadu, około południa. Profesor musiał bowiem załatwić kilka spraw, które miały mu zająć cały

poranek, i mógł spotkać się z rodzeństwem dopiero po zrobieniu tego, co niezbędne. Potem mógł

już z nimi pozostać aż do chwili losowania, które miało się odbyć o godzinie trzeciej.

Toteż Joel, gdy tylko wstał, udał się do siostry. Hulda czekała już na niego. Chcąc ją oderwać od

myśli, które tego dnia musiały być szczególnie bolesne, Joel zaproponował spacer. Hulda nie chcąc

robić mu przykrości przyjęła tę propozycję i wyruszyli na miasto.

Była niedziela. Choć na ogół w taki dzień na ulicach miast Północy nie ma zbyt wielu

przechodniów, tym razem w Christianii panowało duże ożywienie. Nie tylko mieszczanie nie

wyjechali na wieś, lecz nawet wieśniacy przybyli do miasta. Koleje obsługujące okolice stolicy

musiały zorganizować dodatkowe pociągi. Tak wielu ciekawskich, a przede wszystkim

zainteresowanych, przyciągnęła ta popularna Loteria Szkolna!

Podczas gdy Joel i Hulda przechadzali się miedzy sklepami, rzędami beczek, stertami skrzynek,

ich szczególną uwagę przyciągały statki. Czyż nie było tam statków z portu w Bergen, do którego

„Viken” nie miał już powrócić?

— Ole! Mój biedny Ole! — szeptała Hulda.

Dlatego Joel postanowił jak najszybciej odciągnąć ją od zatoki i ruszyli ku leżącym wyżej

dzielnicom miasta.

Na ulicach i placach widywali grupki ludzi i słyszeli słowa, które dotyczyły ich samych.

— Tak — mówił ktoś — za los z numerem 9672 zaproponowano dziesięć tysięcy marek!

— Dziesięć tysięcy marek? — odrzekł drugi. — Słyszałem o dwudziestu tysiącach, a nawet

więcej!

— Pan Vanderbilt z Nowego Jorku zaproponował trzydzieści!

— Pan Baring z Londynu — czterdzieści tysięcy!

98

— A pan Rothschild z Paryża sześćdziesiąt tysięcy!

Nie wiadomo, czy można było wierzyć w te wyolbrzymione przez publiczność kwoty. Przecież

gdy tak szybko rosły, w krótkim czasie mogły przekroczyć poziom głównej wygranej!

Lecz o ile dyskutujący spierali się co do wysokości kwot zaproponowanych Huldzie Hansen, o

tyle zachowywali pełną zgodność jeśli chodzi o ocenę postępowania lichwiarza z Drammen.

— Co za przeklęty łajdak z tego Sandgoista. Nie miał litości dla tych biednych ludzi!

— Och! On jest dobrze znany w całym Telemarku! Dla niego to nie pierwszyzna!

— Powiadają, że nie mógł odsprzedać biletu Olego Kampa, za który dał dobrą cenę.

— Tak! Nikt go nie chciał!

— Nic dziwnego! W rękach Huldy ten bilet był dobry!

— Oczywiście, zaś w rękach Sandgoista przestał być wart cokolwiek!

— Dobrze mu tak! Będzie miał za swoje i oby stracił te piętnaście tysięcy marek, które za niego

zapłacił!

— Ale gdyby ten łajdak zdobył główną wygraną?…

— On? Coś takiego!

— To by dopiero była niesprawiedliwość losu! W każdym razie niech nie przychodzi na

losowanie!

— Lepiej nie, bo spotka go niemiłe przyjęcie!

Tak wyglądały opinie wygłaszane pod adresem Sandgoista. Jak wiemy zresztą, z ostrożności

lub z jakichś innych powodów, nie miał on zamiaru brać udziału w ciągnieniu, skoro poprzedniego

dnia był jeszcze w swoim domu w Drammen.

Hulda była bardzo wzruszona i Joel czując, jak drży, przeszedł z nią szybko nie starając się

niczego więcej usłyszeć, jakby się obawiał, że zostaną rozpoznani przez tłum nieznanych

przyjaciół.

Co się tyczy Sylwiusza Hoga, to być może mieli nadzieję, że spotkają go w mieście. Nic takiego

nie nastąpiło. Lecz ze słów, jakie udało im się usłyszeć tu i ówdzie dowiedzieli się, że niezwykle

zaaferowany profesor przemieszczał się pomiędzy portem a biurami Marynarki.

Oczywiście Joel mógł zapytać każdego przechodnia, gdzie mieszka profesor Sylwiusz Hog.

Każdy szybko wskazałby mu jego dom, a nawet zaprowadził na miejsce. Nie uczynił tego jednak,

nie chcąc być niedyskretnym. Poza tym, skoro spotkanie miało się odbyć w hotelu, należało tam

powrócić, o co też Hulda poprosiła Joela około dziesiątej trzydzieści. Czuła się bardzo zmęczona i

99

miała dość wysłuchiwania uwag na swój własny temat.

Wróciła do hotelu i poszła do swojego pokoju, by tam czekać na Sylwiusza Hoga.

Tymczasem Joel został na parterze w saloniku. Tam odruchowo zajął się przeglądaniem

dzienników.

Nagle zbladł, a gazeta wypadła mu z ręki…

W gazecie „Morgen Blad” widniała następująca depesza:

„Awizo „Telegraf dotarłszy na przypuszczalne miejsce katastrofy „Vikena” nie odnalazł

żadnych po niej śladów. Poszukiwania przeprowadzone na wybrzeżach Grenlandii również nie

przyniosły rezultatów. Należy więc uważać za pewnik, że z załogi „Vikena” nikt nie przeżył”.

100

XVIII

— Dzień dobry, panie Benett! Gdy tylko mam okazję uściskać pańską dłoń, zawsze czynię to z

przyjemnością!

— Dla mnie zaś jest to prawdziwy honor, panie Hog.

— Honor, przyjemność, przyjemność, honor — zawołał wesoło profesor — jedno jest warte

drugiego!

— Widzę, że pańska podróż po Norwegii szczęśliwie dobiegła końca.

— Nie tyle dobiegła końca, ile się po prostu skończyła, panie Benett, przynajmniej jak na ten

rok.

— Niech mi pan opowie, panie Hog, o tych dzielnych ludziach, których poznał pan w Dal.

— Zaiste, bardzo to dzielni ludzie, panie Benett! Nigdy nie widziałem, by kogokolwiek

nieszczęścia dręczyły z równym uporem, co ich rodzinę!

— W rzeczy samej, panie Hog. Po sprawie z „Vikenem” ten wstrętny Sandgoist!

— Święte słowa, panie Benett.

— W gruncie rzeczy, panie Hog, Hulda Hansen uczyniła słusznie zamieniając los na

pokwitowanie.

— Tak pan uważa? A dlaczegóż, jeśli łaska?

— Bo lepiej mieć piętnaście tysięcy marek niż niemal pewność, że się nie dostanie nic…

— Ach! Panie Benett! — odrzekł Sylwiusz Hog. — Mówi pan jak człowiek praktyczny, jak

handlowiec, którym pan jest! Lecz jeśli się przyjmie inny punkt widzenia, będzie to kwestia uczuć,

zaś uczucia są nieprzeliczalne!

— Oczywiście, panie Hog, lecz niech mi będzie wolno powiedzieć, że niewykluczone, iż

pańska protegowana miała aż nadto uczuć!

— Cóż pan może o tym wiedzieć?

— Niech pan tylko pomyśli! Cóż reprezentował ten bilet? Jedną szansę wygranej na milion!

— W istocie, jedną szansę na milion! To bardzo niewiele, panie Benett, to bardzo niewiele!

— Toteż po zaślepieniu pierwszych dni nastąpiła reakcja odwrotna i, jak powiadają, ów

Sandgoist, który kupił bilet by na nim zarobić, nie mógł znaleźć nabywcy!

— Podobno, panie Benett.

— A jednak, gdyby ten przeklęty lichwiarz zdobył główną wygraną, to byłby skandal!

101

Tak rozmawiając, Sylwiusz Hog przechadzał się po domu towarowym Benetta w towarzystwie

jego właściciela, tak znanego w Christianii i całej Norwegii. Człowiek ten jest opatrznością

wszystkich turystów, pragnących zwiedzić Skandynawię.

— A propos, panie Hog, jak znalazł pan w Tinoset powóz, o który mnie pan prosił?

— Skoro o niego prosiłem, panie Benett, to jestem pewien, że był na miejscu o wyznaczonej

godzinie!

— Pan mi schlebia, panie Hog. Lecz w liście wspominał pan, iż będzie was troje…

— W rzeczy samej, troje.

— A te osoby?

— Przybyły wczoraj wieczorem w dobrym zdrowiu i oczekują mnie w hotelu „Victoria”, dokąd

się wkrótce udam.

— Czy są to?…

— Tak, panie Benett, są to… I proszę, by pan nic nie mówił na ten temat. Zależy mi, by na razie

nie wiedziano o ich przybyciu.

— Biedna dziewczyna!

— Tak! Wiele wycierpiała!

— I pan chciał, by była przy losowaniu, choć nie ma już biletu narzeczonego?

— To nie ja tego chciałem, panie Benett. To Ole Kamp! A panu, tak jak wszystkim, powtórzę:

trzeba wypełnić ostatnią wolę Olego!

— Oczywiście, to co pan czyni, jest zawsze słuszne, panie Hog.

— Czy to komplement, drogi panie Benett?

— Skąd, lecz dla rodziny Hansenów to wielkie szczęście, że napotkała pana na swej drodze!

— Ba! Dla mnie to jeszcze większe szczęście, że ją napotkałem na swojej!!

— Pan ma nieodmiennie złote serce!

— Panie Benett, skoro człowiek musi mieć serce, to chyba lepiej, jak będzie ono złote, prawda?

Mówiąc to Sylwiusz Hog przesłał szanownemu przedsiębiorcy promienny uśmiech.

— Lecz, panie Benett — ciągnął — nie przyszedłem tu, by się napawać pańskimi

komplementami. Nie! Przywiódł mnie tu zgoła inny powód.

— Jestem do pańskich usług.

— Jak pan zapewne wie, gdyby nie interwencja Joela i Huldy Hansenów, Rjukanfos mógłby

mnie zwrócić jedynie w charakterze nieboszczyka. Nie miałbym więc dziś przyjemności

102

rozmawiać z panem…

— Tak, tak, wiem! — odrzekł pan Benett. — Gazety opisywały pańska przygodę. Prawdę

mówiąc, ci dzielni ludzie w pełni zasłużyli na zdobycie głównej wygranej.

— Tak i ja uważam — powiedział Sylwiusz Hog. — Lecz skoro teraz to jest niemożliwe, nie

chciałbym, aby moja mała Hulda wróciła do Dal bez jakiegoś drobiazgu… pamiątki…

— To świetny pomysł, panie Hog!

— Pan pomoże mi wybrać wśród tych wszystkich bogactw coś, co mogłoby się spodobać

młodej dziewczynie.

— Z miła chęcią — odrzekł pan Benett.

Poprosił profesora, by przeszli do stoiska z tradycyjną, lokalną biżuterią. Czyż jakiś norweski

klejnocik nie byłby czarującą pamiątką z Christianii?

Tego samego zdania był Sylwiusz Hog, przed którym Benett otworzył wszystkie witryny.

— Nie jestem koneserem — powiedział profesor — i zdaję się na pański gust, panie Benett.

— Na pewno dojdziemy do porozumienia, panie Hog.

Było tam całe mnóstwo biżuterii szwedzkiej i norweskiej, niekiedy bardzo misternej,

wymagającej dużej ilości materiału i pracy.

— Cóż to jest? — zapytał profesor.

— Podwójny pierścionek z ruchomymi oczkami, których pobrzękiwanie jest niezwykle miłe

dla ucha.

— Bardzo ładny! — odrzekł Sylwiusz Hog, wypróbowując pierścionek na czubku małego

palca. — Proszę odłożyć go na bok i obejrzyjmy coś jeszcze.

— Bransolety czy naszyjniki?

— Wszystkiego po trochu, jeśli pan pozwoli, panie Benett, wszystkiego po trochu. Ach! A to?

— Są to kółeczka, które przypina się parami do bluzki. Widzi pan ten błysk miedzi na tle

czerwonej wełny? Jest to drobiazg w najlepszym guście, a przy tym o umiarkowanej cenie.

— Rzeczywiście, czarujące, panie Benett. Odłóżmy i tę ozdobę.

— Tyle że, panie Hog, muszę panu powiedzieć, iż te kółeczka są absolutnie zarezerwowane dla

stroju panny młodej… na ślub… i że…

— Na świętego Olafa! Ma pan rację, panie Benett, ma pan rację! Moja biedna Hulda! Niestety,

to nie Ole chce jej zrobić prezent, tylko ja, i wcale nie narzeczoną miałem na myśli!

— Otóż to, panie Hog.

103

— Obejrzyjmy zatem inną biżuterię godną młodej damy. Ach! A ten krzyżyk, panie Benett?

— Nosi się go na szyi wraz z wklęsłymi krążkami, które rezonują przy każdym ruchu głowy.

— Bardzo ładne! Bardzo ładne! Proszę to odłożyć na bok, panie Benett. Gdy obejrzę wszystkie

witryny, dokonamy wyboru.

— Tak, ale…

— Znowu jakieś „ale”?

— Takie krzyżyki zakładają panny młode w Szwecji, udając się do kościoła…

— Do diabła, panie Benett! Muszę przyznać, że mam niezbyt szczęśliwą rękę!

— To dlatego, panie Hog, że ślubnej biżuterii mam najwięcej i że najlepiej się ona sprzedaje.

Nie może to pana dziwić.

— Nie dziwi mnie to żadną miarą, panie Benett, niemniej wprawia w zakłopotanie!

— No cóż, proszę wziąć ten pierścionek, który odłożył pan na bok.

— Tak… ten złoty pierścionek… Jednak chciałbym jeszcze jakiś inny klejnot… jakby to

powiedzieć… bardziej dekoracyjny…

— A więc proszę się nie wahać! Niech pan weźmie tę srebrną kolię, której cztery misterne

łańcuszki będą się pięknie prezentowały na szyi młodej dziewczyny. Niech pan popatrzy, składa

się z mnóstwa paciorków szklanych i mosiężnych oraz kolorowych pereł. To jeden z

najciekawszych wyrobów norweskiego złotnictwa.

— Tak, tak… — odrzekł Sylwiusz Hog. — Piękny klejnot, lecz chyba nieco zbyt

pretensjonalny jak dla mojej skromnej Huldy. Prawdę mówiąc, wolałbym te kółeczka i krzyżyk,

które pokazał mi pan przed chwilą. Czy naprawdę mają tak ścisłą, weselną specjalizację, iż nie

można ich podarować młodej dziewczynie?

— Panie Hog — powiedział pan Benett. — Storting nie wydał przepisów dotyczących tej

kwestii… Niewątpliwie, jest to poważna luka…

— Dobrze, dobrze, panie Benett, zajmiemy się tym wkrótce. Tymczasem wezmę krzyżyk i

kółeczka. W końcu kiedyś moja mała Hulda wyjdzie za mąż! Tak dobra i czarująca dziewczyna na

pewno będzie miała okazję, by wykorzystać te ozdoby! A więc postanowione, zabieram je ze sobą!

— Dobrze, panie Hog.

— Czy będziemy mieli przyjemność oglądać pana podczas ciągnienia, panie Benett?

— Oczywiście.

— Sądzę, że będzie to niezwykle interesujące.

104

— Jestem tego pewien.

— Do zobaczenia wkrótce panie Benett, do zobaczenia.

— Do widzenia, panie Hog.

— Och! — zawołał nagle profesor, pochylając się nad jedną z gablot. — Jaka piękna para

obrączek, której nie zauważyłem!

— Te się panu nie nadadzą, panie Hog. To są grawerowane obrączki, jakie pastor nakłada na

palce państwa młodych podczas ceremonii…

— Doprawdy? Hmm! A jednak je wezmę!

Pożegnawszy się Sylwiusz Hog wyszedł i lekkim krokiem dwudziestolatka ruszył w kierunku

hotelu „Victoria”.

Dotarłszy do budynku dostrzegł słowa Fiat lux umieszczone na cokole gazowej latarni.

„Ech — pomyślał — oto właściwe słowa! Tak! Fiat lux! Fiat lux!”

Hulda przebywała w swym pokoju. Siedziała przy oknie i czekała. Profesor zapukał do drzwi,

które otworzyły się natychmiast.

— Ach! Panie Sylwiuszu! — zawołała dziewczyna.

— Oto jestem! Oto jestem! Ale nie chodzi tu o pana Sylwiusza, moja mała Huldo, tylko o obiad,

który właśnie podano. Jestem głodny jak wilk. Gdzie Joel?

— W czytelni.

— Dobrze. Pójdę po niego. A pani niech zaraz do nas zejdzie. Sylwiusz Hog opuścił pokój

Huldy i poszedł do Joela, który również czekał na niego, lecz w rozpaczy.

Biedny chłopiec pokazał mu gazetę. Depesza kapitana „Telegrafu” nie pozostawiała cienia

wątpliwości co do całkowitego zaginięcia „Vikena”.

— Hulda nie czytała? — zapytał szybko profesor.

— Nie, panie Sylwiuszu, nie! Lepiej przed nią ukryć to, czego mogłaby się dowiedzieć zbyt

wcześnie.

— Dobrze pan zrobił, mój chłopcze… Chodźmy na obiad. Chwilę później siedzieli przy stoliku.

Sylwiusz Hog jadł z wielkim apetytem.

Obiad zresztą był wspaniały: zimna zupa piwna z plasterkami cytryny, kawałkami cynamonu i

grzankami z razowego chleba, łosoś w białym słodkim sosie, duszona cielęcina, krwisty rostbef z

sałatą i przyprawami, lody waniliowe, kisiel, maliny, wiśnie i orzechy laskowe, a wszystko

podlane starym francuskim winem.

105

— Wyśmienite! Wyśmienite! — powtarzał Sylwiusz Hog. — Prawie jak w oberży pani

Hansen!

A ponieważ usta miał pełne, uśmiechał się samymi oczami, tak szeroko, jak to tylko możliwe

przy użyciu oczu.

Joel i Hulda nie byli w stanie przyłączyć się do niego. Biedna dziewczyna z wielkim trudem

przełknęła swój posiłek. Po obiedzie Sylwiusz Hog powiedział:

— Moje dzieci, zrobiliście błąd nie wykorzystując w pełni tej wspaniałej kuchni. Lecz przecież

nie mogłem was zmuszać. W końcu, skoro nie mieliście apetytu na obiad, z tym większym

apetytem zjecie kolację. Nie wiem, czy będę w stanie stawić wam czoła wieczorem! Ale teraz pora

wstać od stołu.

Profesor już wstał, wziął z rąk Joela swój kapelusz, gdy nagle powstrzymała go Hulda.

— Panie Sylwiuszu — rzekła — nadal pan chce, bym panu towarzyszyła?

— Przy losowaniu? Oczywiście, bardzo mi na tym zależy, drogie dziecko!

— Dla mnie będzie to bardzo przykre.

— Bardzo przykre, przyznaję! Lecz Ole chciał, by była pani obecna przy losowaniu i trzeba

uszanować jego wolę!

Zdanie to zdecydowanie stało się refrenem w ustach Sylwiusza Hoga!

106

XIX

Iluż ludzi przybyło do wielkiej sali uniwersytetu w Christianii, gdzie miało się odbyć

losowanie! Iluż ich było na dziedzińcu, a nawet na sąsiednich ulicach, jako że zarówno sala jak i

dziedziniec były zbyt małe, żeby pomieścić te tłumy!

Losowanie miało się rozpocząć dokładnie o godzinie trzeciej. Wygrywało sto losów

podzielonych na trzy partie: w pierwszej dziewięćdziesiąt losów od stu do tysiąca marek o wartości

całkowitej czterdziestu pięciu tysięcy marek, w drugiej dziewięć losów od tysiąca do dziewięciu

tysięcy marek, również o wartości całkowitej czterdziestu pięciu tysięcy marek, wreszcie w

trzeciej jeden los o wartości stu tysięcy marek.

Wbrew temu, co na ogół ma miejsce w tego rodzaju loteriach, najważniejsze wydarzenie

zachowano na koniec. Dopiero ostatni, setny los miał zdobyć główną wygraną. W związku z tym

napięcia i emocje miały cały czas rosnąć. Rozumie się samo przez się, że żaden wygrany los nie

mógł uczestniczyć w dalszym ciągnieniu i nie wracał do urny.

O tym wszystkim publiczność bardzo dobrze wiedziała. Należało tylko czekać na ustaloną

godzinę. Lecz dla zabicia czasu gawędzono, najczęściej o wzruszającej sytuacji Huldy Hansen.

Naprawdę, gdyby nadal posiadała bilet Olego Kampa, każdy trzymałby za nią kciuki —

oczywiście najpierw za siebie!

W owej chwili kilka osób znało już treść depeszy opublikowanej w „Morgen Blad”.

Rozmawiały o niej z sąsiadami. Wkrótce już wszyscy wiedzieli, że poszukiwania statku nie

przyniosły rezultatów. Należało zrezygnować z odnalezienia choćby szczątków „Vikena”. Ani

jeden członek załogi nie przeżył katastrofy! Hulda nie miała już nigdy ujrzeć swego narzeczonego!

Drobny incydent odwrócił uwagę publiczności. Rozeszła się pogłoska, że Sandgoist postanowił

opuścić Drammen, a niektórzy twierdzili, że widzieli go na ulicach Christianii. Czyżby miał

śmiałość pojawić się na sali? Gdyby tak było, ten niegodziwy człowiek musiał się liczyć z

gwałtownym gniewem publiczności wymierzonym w jego osobę! On miałby być obecny przy

losowaniu! Było to tak nieprawdopodobne, że aż niemożliwe. Czyli — fałszywy alarm, i tyle.

Około drugiej piętnaście w tłumie nastąpiło pewne poruszenie. To profesor Sylwiusz Hog stanął

u bram uniwersytetu. Wszyscy wiedzieli, jaki jest jego udział w całej tej sprawie i że

zawdzięczając życie dzieciom pani Hansen pragnął spłacić swój dług.

Toteż ludzkie szeregi rozstąpiły się natychmiast. Przyjazny szmer, na który Sylwiusz Hog

107

odpowiedział skinieniem głowy, przeszedł przez publiczność, a wkrótce zamienił się w wiwaty.

Lecz profesor nie był sam. Gdy najbliżej stojący ludzie cofnęli się, by zrobić mu miejsce,

ujrzano, iż u jego boku podąża młoda dziewczyna, a tuż za nimi postępuje jakiś młodzieniec.

Młodzieniec, młoda dziewczyna! Było to coś w rodzaju wstrząsu elektrycznego. Ta sama myśl

wytrysnęła ze wszystkich mózgów niczym iskra z tyluż akumulatorów.

— Hulda!… Hulda Hansen!

To nazwisko wyrwało się ze wszystkich ust.

Tak! To była Hulda, wzruszona do kresu wytrzymałości. Upadłaby, gdyby nie podtrzymujące ją

ramię Sylwiusza Hoga. Lecz on mocno trzymał bohaterkę tego święta, na którym brakowało Olego

Kampa. O ile bardziej wolałaby pozostać w swoim pokoiku w Dal! Jak wielką odczuwała potrzebę

ukrycia się przed całą tą ciekawością, choćby nawet tak sympatyczną! Lecz Sylwiusz Hog chciał,

żeby przyszła, więc przyszła.

— Miejsce! Miejsce! — krzyczano zewsząd.

I ustępowano profesorowi, Huldzie i Joelowi. Ileż rąk wyciągnęło się, by im uściskać dłonie!

Ileż miłych słów usłyszeli po drodze! I jakże Sylwiusz Hog radował się tymi przejawami sympatii!

— Tak! To ona, przyjaciele! To moja mała Hulda, którą przywiozłem z Dal! — mówił.

A potem dodawał:

— A to jest Joel, jej dzielny brat! Na zakończenie zaś wołał:

— Tylko ich nie uduście!

Potrzebowali kwadransa, żeby przemierzyć uniwersytecki dziedziniec, dotrzeć do wielkiej sali i

usiąść na krzesłach zarezerwowanych dla profesora. Jednak udało im się to, nie bez pewnych

problemów. Sylwiusz Hog zajął miejsce pomiędzy Joelem i Huldą.

O wpół do trzeciej w głębi za estradą otworzyły się drzwi. Pojawił się w nich dyrektor biura,

godny, poważny, o władczej minie. Tuż za nim podążali dwaj sekretarze, nie mniej poważni.

Następnie wbiegło sześć jasnowłosych, błękitnookich dziewczynek, całych w kwiatach i

wstążkach, które miały przeprowadzić losowanie. Ich wejściu towarzyszył zgiełk tłumu,

świadczący o przyjemności, jakiej doznano na widok kierownictwa loterii, a także o

niecierpliwości, której przyczyną było ich długie zwlekanie z pojawieniem się na estradzie.

Sześć dziewczynek było potrzebnych do sześciu urn ustawionych na stole, z których przy

każdym ciągnieniu miało być wyjmowane sześć numerów.

Każda urna zawierała dziesięć numerów, od 0 do 9, reprezentujących jednostki, dziesiątki,

108

setki, tysiące, dziesiątki tysięcy i setki tysięcy. Nie było siódmej urny dla miliona, gdyż ustalono,

że liczbę tę miało reprezentować sześć kolejno wyciągniętych zer.

Poza tym postanowiono, że numery będą wyciągane z urn kolejno, poczynając od znajdującej

się po lewej stronie publiczności. Tym sposobem wygrywająca liczba powstawałaby na oczach

widzów, poczynając od cyfry z kolumny setek tysięcy, przez kolejne, aż do kolumny jednostek.

Dzięki temu każdy mógł patrzeć z rosnącymi emocjami na powiększanie się swych szans w miarę

losowania kolejnych cyfr.

Punktualnie o trzeciej dyrektor dał znak dłonią i oznajmił rozpoczęcie losowania.

Szmer, który przywitał tę deklarację trwał przez kilka minut, po czym zapadła cisza.

Wówczas dyrektor wstał. Bardzo wzruszony, wygłosił okolicznościowe przemówienie,

wyrażając swe ubolewanie, że nie każdy bilet loteryjny może wylosować główną nagrodę.

Następnie polecił przystąpić do ciągnienia pierwszej serii. Jak pamiętamy, miała się ona składać z

dziewięćdziesięciu losów, co wymagało sporej ilości czasu.

Sześć dziewczynek rozpoczęło swą pracę z regularnością automatów, by publiczność nie miała

czasu na zniecierpliwienie.

Losowanie trwało już całą godzinę bez najmniejszych komplikacji. Jak do tej pory nie został

jeszcze wylosowany numer 9672, a zatem nadal miał szansę na główną wygraną.

— A to dopiero dobra wróżba dla tego Sandgoista! — powiedział jeden z sąsiadów profesora.

— To by dopiero było zdziwienie, gdyby nagroda jemu przypadła, nawet jeśli ma ten sławny

numer — odrzekł drugi.

— Faktycznie, sławny! — rzekł profesor. — Lecz nie pytajcie mnie, dlaczego. Nie byłbym w

stanie wam odpowiedzieć.

Rozpoczęło się losowanie drugiej serii, zawierającej dziewięć losów.

Numer 72521 wygrał pięć tysięcy marek. Właścicielem losu był pracownik portu, który z

godnością zniósł owacje publiczności.

Kolejny numer, 823752, wygrał sześć tysięcy marek. Jakaż była radość Sylwiusza Hoga, gdy

Joel powiedział mu, że los należy do uroczej Siegfried z Bamble!

Lecz wówczas wydarzył się incydent, który wywołał spore emocje.

Gdy wyciągnięto dziewięćdziesiąty siódmy los, o wartości siedmiu tysięcy marek, wszyscy

przez chwilę pomyśleli, że los jednak sprzyja Sandgoistowi, przynajmniej jeśli chodzi o ten bilet.

Otóż wylosowano numer 9627. Zabrakło tylko czterdziestu pięciu punktów, by był to bilet

109

Olego Kampa!

W następnych losowaniach wyciągnięto numery 775 i 76287. Druga seria została wyczerpana.

Pozostał już tylko ostatni los wartości stu tysięcy marek.

W tym momencie poruszenie widzów było zgoła nadzwyczajne. Najpierw przez tłum przeszedł

głośny szmer, który przemierzył wielką salę, dziedziniec i przedostał się na ulicę. Upłynęło kilka

minut nim ludzie zdołali się opanować. Wreszcie zapadła głęboka cisza. Rzec było można, iż cała

publiczność zamarła. W tym spokoju było coś z osłupienia, jakie — proszę wybaczyć mi to

porównanie — opanowuje widzów na widok skazańca pojawiającego się na miejscu egzekucji.

Lecz tym razem miał on zdobyć sto tysięcy marek, a nie stracić głowę, chyba że by ją stracił z

radości.

Joel skrzyżowawszy ramiona patrzył gdzieś przed siebie i wydawał się mniej podekscytowany

niż cały ten tłum.

Hulda siedziała skurczona, jakby się zapadła w siebie i myślała tylko o swym biednym Olem.

Instynktownie poszukiwała go spojrzeniem, jak gdyby miał się pojawić w sali w ostatniej chwili.

Tymczasem Sylwiusz Hog… Lecz lepiej zrezygnować z opisywania stanu, w jakim znajdował

się profesor.

— Losowanie głównej wygranej! — oznajmił dyrektor.

Cóż to był za głos. Zdawał się dochodzić gdzieś z głębi trzewi tego uroczystego człowieka.

Pierwsza dziewczynka wyciągnęła z urny numer i pokazała go publiczności.

— Zero! — rzekł dyrektor.

Na nikim nie zrobiło ono wrażenia. Zdawało się, iż wszyscy na nie czekali.

— Zero! — powtórzył dyrektor oznajmiając cyfrę wylosowaną przez drugą dziewczynkę.

Dwa zera! Wyraźnie wzrosły szansę numerów od 1 do 9999. Zaś bilet Olego Kampa — jak

pamiętamy — nosił numer 9672.

Rzecz ciekawa, Sylwiusz Hog zaczął się wiercić na krześle, jakby je zaatakowały korniki.

— Dziewięć! — dyrektor podał cyfrę wyjętą z trzeciej urny. Dziewięć!… Była to pierwsza

cyfra z biletu Olego Kampa!

— Sześć! — rzekł dyrektor.

Czwarta dziewczynka pokazywała publiczności szóstkę, zaś wszystkie spojrzenia wycelowane

w nią niczym lufy pistoletów, najwyraźniej bardzo ją speszyły.

Teraz znacznie wzrosły szansę biletów o numerach o końcówce od 1 do 99. Wynosiły teraz

110

jeden do stu.

Czyżby bilet Olego Kampa miał sprawić, że sto tysięcy marek wpadnie do kieszeni tego

nędznika Sandgoista? Doprawdy, można by zwątpić w Opatrzność!

Piąta dziewczynka zanurzyła dłoń w urnie i wyciągnęła piątą cyfrę.

— Siedem! — rzekł dyrektor zdławionym głosem, który można było usłyszeć ledwie w

pierwszych rzędach.

Lecz nawet jeśli nie było słychać, wszyscy widzieli pięć dziewczynek pokazujących

publiczności pięć cyfr:

00967

Zwycięski los musiał się znajdować wśród numerów od 9670 do 9679. Każdy z nich miał więc

jedna szansę na dziesięć.

Niepokój sięgnął zenitu.

Sylwiusz Hog stojąc ściskał dłoń Huldy Hansen. Wszystkie spojrzenia przeniosły się na biedną

dziewczynę. Czyżby poświęciwszy ostatnią pamiątkę po swym narzeczonym, poświęciła zarazem

fortunę, jaką Ole Kamp wymarzył dla niej i dla siebie?

Szósta dziewczynka z niejakim trudem wsunęła drżącą dłoń do ostatniej urny. Wreszcie pojawił

się numer.

— Dwa!!! — krzyknął dyrektor.

I opadł na krzesło, osłabiony z emocji.

— Dziewięć tysięcy sześćset siedemdziesiąt dwa! — oznajmił jeden z sekretarzy gromkim

głosem.

Był to numer biletu Olego Kampa, znajdującego się teraz w posiadaniu Sandgoista! Wszyscy o

tym wiedzieli, a także o warunkach, w jakich lichwiarz go zdobył! Toteż zapadła głęboka cisza i

nie było mowy o wiwatach i okrzykach, które wybuchłyby w sali uniwersytetu, gdyby bilet nadal

znajdował się w rękach Huldy Hansen.

Czyżby teraz ten łajdak Sandgoist miał się pojawić z losem po odbiór nagrody?

— Numer dziewięć tysięcy sześćset siedemdziesiąt dwa wygrywa sto tysięcy marek! —

powtórzył sekretarz. — Czy ktoś się zgłasza?

— Ja!

Czyżby to powiedział lichwiarz z Drammen?

Nie! Był to młody człowiek o bladej twarzy, podobnie jak cała jego postać noszącej ślady

111

najdłuższych cierpień, lecz żywy, całkiem żywy!

Słysząc ten głos Hulda poderwała się z miejsca i wydała krzyk, który usłyszeli wszyscy. Po

czym straciła przytomność…

Lecz młody człowiek zdążył przedrzeć się przez tłum i pochwycił w ramiona nieprzytomną

dziewczynę…

Był to Ole Kamp!

112

XX

Tak! To był Ole Kamp! Ole Kamp, który cudem przeżył katastrofę „Vikena”.

„Telegraf nie mógł przywieźć go do Europy, gdyż już go nie było w okolicach przeszukiwanych

przez awizo.

A nie było go tam, gdyż właśnie płynął do Christianii!

Oto, co opowiadał Sylwiusz Hog każdemu, kto chciał słuchać. A wszyscy chętnie słuchali i

przekazywali wieści stojącym dalej, tak że wkrótce przedostały się na dziedziniec i ulice. Po kilku

chwilach cała Christiania wiedziała, że młody rozbitek z „Vikena” właśnie powrócił i zdobył

główną wygraną w Loterii Szkolnej.

Sylwiusz Hog musiał dokładnie opowiedzieć całą historię. Ole nie mógł tego uczynić, gdyż Joel

ściskał go, ile tylko miał sił, podczas gdy Hulda dochodziła do siebie.

— Huldo! Droga Huldo! — wołał Ole. — Tak! To ja, twój narzeczony, a wkrótce mąż!

— Już jutro, moje dzieci, już jutro! — krzyknął Sylwiusz Hog. — Dziś wieczorem wyruszamy

do Dal. I choć może jeszcze tego nie było, będzie można zobaczyć, jak profesor prawa,

deputowany do Stortingu, tańcuje na weselu niczym najżwawsi młodzianie z Telemarku!

Lecz w jaki sposób Sylwiusz Hog zapoznał się z historią Olego Kampa? Otóż wszystkie

informacje znalazł w ostatnim liście, jaki Marynarka wysłała do Dal. List ten, o którym nie

wspomniał nikomu, zawierał inny, wysłany z Christiansandu. Oto, co w nim pisano: bryg duński

„Genius”, dowodzony przez kapitana Kromana, przybił do Christiansandu mając na pokładzie

rozbitków z „Vikena”, a wśród nich był również Ole Kamp. W ciągu trzech dni miał przybyć do

Christianii.

Z listu Marynarki wynikało, że rozbitkowie tak wiele wycierpieli, iż nadal znajdowali się w

stanie skrajnego wyczerpania. Dlatego Sylwiusz Hog nie wspomniał Huldzie o powrocie jej

narzeczonego. Toteż w odpowiedzi poprosił o zachowanie w najgłębszej tajemnicy powrotu

rozbitków.

Lecz jak przebiegała katastrofa?

W czasie gwałtownej burzy, na wpół bezbronny „Viken” musiał uciekać na północny zachód,

znajdując się w odległości dwustu mil na południe od Islandii. W nocy z 3 na 4 maja zderzył się

zjedna z tych ogromnych gór lodowych, napływających od strony Grenlandii. Zderzenie było tak

potworne, że pięć minut później „Viken” poszedł na dno jak kamień.

113

Wtedy właśnie Ole napisał swój list. Na odwrocie biletu umieścił swe ostatnie słowa

pożegnania, skierowane do narzeczonej, po czym umieściwszy go w butelce, wrzucił do morza.

Większość członków załogi „Vikena” zginęła wraz z kapitanem w chwili katastrofy. Tylko Ole

Kamp i czterej jego towarzysze zdołali wydostać się na krę w chwili, gdy statek szedł na dno.

Jednak śmierć nie oszczędziłaby również ich, gdyby wichry nie popchnęły lodowej ławicy na

północny zachód. Dwa dni później wyczerpani i umierający z głodu rozbitkowie zostali wyrzuceni

na południowe wybrzeże Grenlandii, gdzie z Bożą łaską udało im się przeżyć.

Gdyby nie zostali odnalezieni w ciągu kilku dni, byłoby po nich.

W jaki sposób mieliby dotrzeć do duńskich osad rybackich w Zatoce Baffina?

Wtedy właśnie bryg „Genius”, zepchnięty przez nawałnicę z właściwej drogi, pojawił się w

tamtych okolicach. Rozbitkowie zaczęli dawać mu sygnały. Wreszcie zostali zauważeni i przyjęto

ich na pokład.

Byli uratowani.

Jednak „Genius” napotkawszy przeciwne wiatry nie był w stanie szybko pokonać tej względnie

krótkiej trasy między Grenlandią a Norwegią. Wyjaśnia to, dlaczego dotarł do Christiansandu

dopiero 12 lipca, a do Christianii 15–go.

Właśnie tego dnia Sylwiusz Hog udał się na statek. Ole nadal jeszcze był bardzo słaby.

Opowiedział mu o wszystkim, co się wydarzyło od czasu jego ostatniego listu, wysłanego z

Saint–Pierre–Miquelon. Następnie profesor zabrał młodzieńca do swego domu, prosząc załogę

„Geniusa” o kilkugodzinną dyskrecję… Resztę już znamy.

Postanowili, że Ole Kamp przybędzie na losowanie. Czy wystarczy mu sił?

Tak! Sił nie mogło mu zabraknąć, gdyż miała tam być Hulda! Lecz czy losowanie mogło go

jeszcze interesować? Tak, po stokroć tak! Mogło być ważne tak dla niego, jak dla jego

narzeczonej!

Otóż Sylwiusz Hog zdołał odzyskać bilet z rąk Sandgoista. Odkupił go za cenę, jaką lichwiarz z

Drammen zapłacił pani Hansen. Zaś Sandgoist był aż nazbyt szczęśliwy mogąc się go pozbyć, gdy

przestały napływać oferty kupna i skończyła się licytacja.

— Mój dzielny Ole — rzekł Sylwiusz Hog, oddając mu los — nie chodzi mi o szansę na

wygraną, w gruncie rzeczy dość niewielką, lecz chciałbym zwrócić Huldzie ostatnie pożegnanie,

które jej pan przesłał w chwili katastrofy!

No cóż, trzeba przyznać, że profesor Sylwiusz Hog miał niezły pomysł, o wiele lepszy niż

114

Sandgoist, który pewnie omal nie rozbił głową muru dowiedziawszy się o wynikach losowania!

Teraz w domu, w Dal było sto tysięcy marek! Tak, i to w komplecie, gdyż Sylwiusz Hog w

żadnym wypadku nie chciał przyjąć piętnastu tysięcy marek, za które odkupił bilet Olego Kampa.

Miał to być posag, który z wielką radością ofiarował w dzień ślubu swojej małej Huldzie!

Być może niektórzy uznają za dziwny fakt, że właśnie ów numer, 9672, na który była zwrócona

uwaga wszystkich, wylosował główną nagrodę.

Tak, można przyznać, iż jest to zadziwiające, ale nie niemożliwe, a przede wszystkim, tak

właśnie się stało.

Sylwiusz Hog, Ole, Joel i Hulda opuścili Christianię jeszcze tego samego wieczora. Drogę

powrotną odbyli przez Bamble, gdyż należało przekazać Siegfried wylosowaną przez nią kwotę.

Gdy przejeżdżali koło małego kościółka, Hulda przypomniała sobie smutne myśli, jakie dręczyły

ją dwa dni wcześniej, lecz widok Olego sprawił, iż szybko wróciła do szczęśliwej rzeczywistości.

Na świętego Olafa! Jakże piękna była Hulda w swym wspaniałym wianku, gdy cztery dni

później opuszczała małą kapliczkę w Dal idąc u boku swego męża, Olego Kampa! Jakże wspaniała

była cała ceremonia, która odbiła się echem nawet w najdalszych gaardach Telemarku! I jakże

wszyscy się cieszyli: piękna druhna Siegfried, jej ojciec, farmer Helmboe, jego przyszły zięć Joel,

a także pani Hansen, którą przestało nawiedzać widmo Sandgoista!

Można się zastanawiać, czy wszyscy przyjaciele, wszyscy zaproszeni goście, bracia Help i tylu

innych, zjawili się, by patrzeć na szczęście państwa młodych oraz na tańcującego Sylwiusza Hoga,

profesora prawa, deputowanego do Stortingu. Oto jest pytanie. W każdym razie profesor tańczył

niezwykle godnie i otworzywszy bal ze swą drogą Huldą, zakończył go z czarującą Siegfried.

Następnego dnia, żegnany gromkimi „hurra!” rozbrzmiewającymi w całej dolinie

Vestfjorddalu, profesor wyjechał do domu oficjalnie obiecawszy, iż powróci na ślub Joela, który

miał się odbyć kilka tygodni później, ku wielkiej uciesze osób zainteresowanych.

Tym razem profesor rozpoczął bal z czarującą Siegfried, a zakończył go ze swoją drogą Huldą.

Od tamtej pory Sylwiusz Hog nigdy więcej nie zatańczył.

Ileż szczęścia było teraz w domu w Dal, niegdyś tak ciężko doświadczonym. Niewątpliwie było

to zasługą Sylwiusza Hoga, który nie chciał przyjąć tego do wiadomości i niezmiennie powtarzał:

— A ja i tak nadal jestem coś winien dzieciom pani Hansen!

Co się tyczy sławetnego biletu, to został on zwrócony po losowaniu Olemu Kampowi. Teraz

wisi na honorowym miejscu, w małej drewnianej ramce, na ścianie wielkiej sali oberży w Dal.

115

Lecz tym, co widać, nie jest bynajmniej sławny numer 9672, lecz ostatnie słowa pożegnania, które

na odwrocie wypisał rozbitek Ole Kamp, kierując je do swej narzeczonej Huldy Hansen.