„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Iwona Dąbek
Cezary Dąbek
Udostępnianie informacji
348[03].Z3.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr Mirosława Müldner-Kurpeta
mgr Barbara Tomkiewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr Cezary Dąbek
Konsultacja:
mgr inż. Jarosław Sitek
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 348[03].Z3.03
„Udostępnianie informacji” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
technik informacji naukowej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Proces udostępniania informacji jako podstawowa funkcja biblioteki
i ośrodka informacji
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
17
4.1.3. Ćwiczenia
17
4.1.4. Sprawdzian postępów
18
4.2. Automatyzacja procesów bibliotecznych
19
4.2.1. Materiał nauczania
19
4.2.2. Pytania sprawdzające
31
4.2.3. Ćwiczenia
31
4.2.4. Sprawdzian postępów
32
4.3. Biblioteki multimedialne i wirtualne
33
4.3.1. Materiał nauczania
33
4.3.2. Pytania sprawdzające
44
4.3.3. Ćwiczenia
44
4.3.4. Sprawdzian postępów
46
5. Sprawdzian osiągnięć
47
6. Literatura
53
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat udostępniania informacji
w bibliotece i ośrodku informacji, automatyzacji procesów bibliotecznych oraz
zintegrowanych systemów bibliotecznych.
W poradniku znajdziesz
−
wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
−
cele kształcenia – wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
−
materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
−
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
−
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
−
sprawdzian postępów,
−
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
−
literaturę uzupełniającą.
Jednostka modułowa: Udostępnianie informacji, której treści teraz poznasz jest jednym
z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią udostępniania informacji
– schemat 1.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny
pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat 1. Układ jednostek modułowych w module „Technologia udostępniania informacji”
348[03].Z3
Technologia udostępniania
informacji
348[03].Z3.01
Identyfikowanie potrzeb
użytkowników
348[03].Z3.02
Wyszukiwanie informacji
348[03].Z3.03
Udostępnianie informacji
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Udostępnianie informacji”,
powinieneś umieć:
−
zastosować metodologię badania potrzeb informacyjnych,
−
zastosować zasady kategoryzacji użytkowników informacji,
−
sformułować potrzeby informacyjne różnych grup użytkowników,
−
posługiwać się dostępnym warsztatem informacyjnym,
−
scharakteryzować sposoby pozyskiwania źródeł informacji,
−
scharakteryzować sposoby wyszukiwania informacji,
−
posługiwać się językami informacyjno-wyszukiwawczymi,
−
posługiwać się narzędziami informatycznymi w procesie wyszukiwania informacji,
−
posługiwać się elektronicznymi słownikami, leksykonami, encyklopediami podczas
wyszukiwania informacji,
−
wyszukiwać informacje w różnorodnych, nowoczesnych systemach informacyjno-
wyszukiwawczych,
−
posługiwać się językiem angielskim w celu wyszukania określonych informacji.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
scharakteryzować proces udostępniania informacji w bibliotece i ośrodku informacji,
−
posłużyć się komputerem i zastosować go w udostępnianiu informacji,
−
udzielić informacji bibliograficznych i udostępnić użytkownikom bibliografie w formie
tradycyjnych wydawnictw i baz komputerowych (CD-ROM i w trybie on-line),
−
udzielić informacji faktograficznych na podstawie księgozbioru podręcznego danej
biblioteki i ośrodka informacji,
−
udzielić informacji o charakterze bibliotecznym, tzn. o zakresie i zasięgu zbiorów
biblioteki, warsztacie informacyjnym, formach udostępniania,
−
dobrać optymalnie wydawnictwa informacyjne i zbiory informacji odpowiednio do
potrzeb użytkowników,
−
posłużyć się różnymi źródłami informacji,
−
posłużyć się siecią lokalną i rozległą w procesie udostępniania informacji, zwłaszcza
w wypożyczeniach międzybibliotecznych,
−
dokonać wyboru strategii zaspokajania potrzeb informacyjnych użytkownika,
−
zastosować zasady dobrego wychowania w komunikacji interpersonalnej,
−
posłużyć się językiem angielskim w procesie udostępniania informacji,
−
zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w procesie udostępniania informacji.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Proces udostępniania informacji jako podstawowa funkcja
biblioteki i ośrodka informacji.
4.1.1. Materiał nauczania
Udostępnianie informacji jest to proces polegający na dostarczeniu informacji do jej
potencjalnego użytkownika.
Udostępnianie następować może:
a) przez podawanie informacji do wiadomości publicznej przez jej ogłaszanie. Jest to
rozpowszechnianie informacji, skierowanej do określonych jedynie ogólnie odbiorców.
Sposób przygotowania i zakres rozpowszechnianej informacji dostosowane są do potrzeb
odbiorców i potencjalnych użytkowników, których rozeznanie jest stale aktualizowane na
podstawie odpowiednich badań. Do tego celu służą różnego rodzaju informacje
powszechne, jak bibliografie, indeksy, wykazy nabytków, przeglądy dokumentacyjne,
opracowania syntetyzujące, syntezy dokumentacyjne;
b) przez dostarczanie informacji opracowanej dla określonego użytkownika, np. dla zespołu
badaczy, dla administracji, do celów zarządzania (np. dla ministra, dyrektora). Jest to
informacja adresowana, obejmująca materiały informacyjni ściśle dostosowane w formie
i zakresie do potrzeb i specyfikacji użytkownika. Forma informacji adresowej może być
różna. Do niedawna były to głównie tematyczne zestawienia dokumentacyjne. Obecnie,
szczególnie dla kadr kierowniczych, coraz częściej informacja adresowana opracowywana
jest w postaci syntez dokumentacyjnych różnego typu i zakresu, opracowań
przeglądowych itp. Udostępnianie informacji adresowanej następować może na podstawie
określonego zapotrzebowania lub znajomości potrzeb użytkownika przez obsługujący go
ośrodek informacji [2, s. 296].
Słownik terminologiczny informacji naukowej pojęcie: udostępnianie informacji (z ang.
making information accessible) definiuje jako ułatwianie dostępu do informacji, stworzenie
warunków ułatwiających korzystanie z informacji [9, s. 118].
Z pojęciem udostępniania informacji nierozerwalnie wiążą się również pojęcia:
−
proces informacyjny, który obejmuje wszystkie etapy operowania informacją naukową,
tj.: gromadzenie informacji – typowanie materiałów do zbioru;
−
porządkowanie (klasyfikacja) – określanie zawartości dokumentów według przyjętych
kryteriów, zaliczanie tych dokumentów do odpowiednio sklasyfikowanych grup
względnie określanie występujących w nich elementów wyszukiwawczych;
−
przetwarzanie informacji – doprowadzanie dokumentów do postaci możliwie optymalnie
dopasowanej do informacyjnego operowania tymi dokumentami oraz do potrzeb
użytkowników; wprowadzanie tak przetworzonych dokumentów lub charakteryzujących
je elementów wyszukiwawczych zanotowanych na odpowiednich nośnikach informacji
do pamięci systemu;
−
wymiana dokumentów w miarę ich niszczenia, starzenia, dezaktualizacji itp.;
−
wyszukiwanie informacji – odnajdywanie w zbiorze żądanego dokumentu lub
dokumentów charakteryzujących się cechami zawartymi w zapytaniu;
−
udostępnianie informacji – informowanie o dokumentach posiadanych lub uzyskiwanych,
grupowanie tych informacji wg zasad z uwzględnieniem potrzeb szerokich kręgów
użytkowników zespołowych i indywidualnych. nadanie zgromadzonej informacji postaci
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
właściwej dla danego odbiorcy lub kategorii użytkowników i doprowadzenie do nich tej
informacji drogą udostępniania indywidualnego lub rozpowszechniania [2, s. 252].
Jak wynika z definicji proces udostępniania informacji jest dość złożony.
Proces udostępniania informacji jest bezpośrednio związany z placówkami
informacyjnymi, m.in. z bibliotekami i ośrodkami informacji oraz z ich działalnością
informacyjną.
Działalnością informacyjną nazywamy organizowanie i doskonalenie przepływu
informacji, przy czym mówimy o niej wówczas, gdy przekazywanie informacji nie jest
czynnością jednorazową, lecz wielokrotną, powtarzalną. Tak więc działalność informacyjna
obejmuje wszystkie procesy informacyjne wyodrębnione w układzie komunikacyjnym, ale
rozpatrywane w aspekcie celowej, zorganizowanej działalności. Zaliczymy do niej
gromadzenie informacji, jej przechowywanie, selekcjonowanie, opracowywanie (w tym
tworzenie
opisów
bibliograficznych,
niezbędnych
do
identyfikacji
dokumentów,
klasyfikowanie, indeksowanie, streszczanie itp.), wyszukiwanie, przekazywanie informacji
użytkownikom, czyli udostępnianie i rozpowszechnianie.
Wszystkie te czynności wymagają właściwej organizacji pracy. Gromadzenie zbiorów
wymaga ustalenia tematycznego zakresu zbiorów i ich poziomu (na podstawie znajomości
potrzeb
użytkowników),
systematycznego
przeglądania
źródeł
informacyjnych
o wydawnictwach w celu wybrania tych, które powinny być nabyte, uzupełnianie zbiorów
o niemożliwe do kupienia wydawnictwa przez kopiowanie lub wymianę itp. Z gromadzeniem
zbiorów łączy się selekcja, przeprowadzana nie tylko wśród nowo wydanych dokumentów,
ale i w zbiorach już posiadanych. Celem selekcji jest usunięcie materiałów
zdezaktualizowanych, zbyt zniszczonych i zbędnych ze względu na tematyczny profil
zbiorów. Systemy wyszukiwania i przechowywania zbiorów są różne dla różnych kategorii
dokumentów oraz informacji i zależą od możliwości warsztatowych (sprzętu) danego
ośrodka. Dostarczanie informacji do użytkownika odbywa się wieloma sposobami: przez
indywidualne udostępnianie, np. wypożyczanie książek w bibliotece (na miejscu w czytelni
lub na zewnątrz do domu) oraz przez rozpowszechnianie, tzn. dostarczanie informacji
szerszemu kręgowi odbiorców.
Dobrze przygotowany, zorganizowany i funkcjonujący system obiegu informacji
przynosi wiele korzyści, jest podstawą szybkiego harmonijnego rozwoju nauki i postępu
technicznego, eliminuje dublowanie prac badawczych, daje oszczędności w wytwarzaniu
i przechowywaniu materiałów informacyjnych.
Działalność placówek informacyjnych skupia się głównie na działalności usługowej
i działalności twórczej. Działalność usługowa, odtwórcza, polega na dostarczaniu informacji,
na przykład typu bibliograficznego (często z dostarczeniem dokumentów oryginalnych),
w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie użytkownika. Działalność twórcza polega na
przetwarzaniu informacji pierwotnej w pochodną, czyli wykonywaniu opracowań
dokumentacyjnych.
Wynikiem działalności informacyjnej twórczej są różnego rodzaju dokumenty pochodne.
Działalność usługowa koncentruje się wokół użytkownika. Chodzi o to, aby informacja była
dostosowana zakresem, formą i metodą przekazywania zróżnicowanych i wciąż
zmieniających się potrzeb określonych grup odbiorców [1, s. 57–58].
Zadaniem służb informacyjnych w działalności informacyjnej jest przejęcie na siebie
ciężaru odszukiwania potrzebnej ludziom informacji, dążenie do tego, aby informacja ta była
jak najbardziej wartościowa, jak najpełniejsza, dostarczona szybko, tanio i w formie
odpowiadającej użytkownikowi. Aby sprostać tym wymaganiom, placówki informacji muszą
usprawniać obieg informacji przez pokonywanie barier informacyjnych.
Wzrost liczby publikacji doprowadził do sytuacji, w której użytkownik nie jest w stanie
śledzić na bieżąco wszystkich ukazujących się prac przydatnych mu w pracy zawodowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Koniecznością więc stało się ułatwienie użytkownikom „szybszego” przeglądania zawartości
artykułów i książek rozproszonych w różnych czasopismach i zbiorach. Doprowadziło to do
powstania przeglądów dokumentacyjnych (czasopism analitycznych), czyli wykazów
dokumentów zawierających oprócz opisu bibliograficznego także zwięzłe przedstawienie
zawartości treściowej dokumentu w postaci krótkiego streszczenia zwanego analizą
dokumentacyjną. Obecnie wydaje się wiele tysięcy czasopism analitycznych, a liczba
opracowywanych przekracza milion rocznie.
Wzrost ilościowy publikacji powoduje wzrost objętości zbiorów informacyjnych oraz
wzrost kosztów związanych z przechowywaniem dokumentów. Rozwiązaniu tego problemu
służyć mają wszelkie techniki miniaturyzacji zbiorów oraz wypracowanie nowych, bardziej
pojemnych, skondensowanych technik utrwalania informacji (np. dyski optyczne).
W miarę narastania liczby publikacji naukowych stosowane są coraz bardziej doskonałe
środki do ich „obróbki” informacyjnej, wypracowywane coraz sprawniejsze języki
informacyjne, metody wyszukiwania i prezentacji informacji.
Wszystko, co dotychczas zostało powiedziane, dotyczyło informacji publikowanych. Ale
istnieje i stale się zwiększa drugie źródło – informacje niepublikowane, takie jak:
sprawozdania, dysertacje, o ograniczonym rozpowszechnieniu. Wiele prac znajduje się w ten
sposób poza zasięgiem działania tradycyjnych systemów przepływu informacji i praktycznie
biorąc są to prace nieosiągalne dla użytkowników. Przeciwdziałać negatywnym skutkom tego
zjawiska mają sprawnie działające służby, wyspecjalizowane w informowaniu o tego typu
materiałach, oraz wszelkie nowe techniki kopiowania i przekazywania informacji na
odległość.
Kopiowanie i zdalne przekazywanie jest bardzo istotne także w wypadku materiałów
publikowanych, w związku ze wspomnianą już stale wzrastającą ich liczbą i wynikającą
z tego niemożliwością posiadania wszystkich lub nawet większości dokumentów
interesujących jej użytkowników. Wynika to z przyczyn ekonomicznych, takich jak brak
środków finansowych na zakup tych dokumentów oraz ograniczona powierzchnia
magazynów bibliotecznych. Rozwiązaniem tego problemu są powstające coraz częściej sieci
biblioteczne, eliminujące w znacznym stopniu dublowanie księgozbiorów. Poszczególne
biblioteki informują się nawzajem o swych zbiorach za pomocą centralnego katalogu
i obsługują w rzeczywistości wszystkich użytkowników sieci dzięki sprawnie działającemu
systemowi wypożyczeń międzybibliotecznych. Zmniejszenie powierzchni magazynów
bibliotecznych
osiągane
jest
dzięki
digitalizacji
księgozbioru,
a
wypożyczanie
międzybiblioteczne następuje coraz częściej nie przez przesyłanie dokumentów pocztą, ale
poprzez elektroniczne dostarczanie dokumentów [1, s. 61–62].
Służby informacyjne przyjmując prośbę użytkownika o sporządzenie np. zestawienia
bibliograficznego, ustalają:
1. Zawód użytkownika, wykształcenie ogólne, specjalne.
2. Właściwy temat interesujący użytkownika.
3. Cele zestawienia bibliograficznego.
4. Typ materiałów (książki, artykuły, recenzje, ryciny itd.), których użytkownik poszukuje.
5. Z jakiego okresu mają pochodzić materiały?
6. W jakim języku przygotować materiały?
7. Rodzaj literatury najbardziej wskazany dla danego użytkownika (literatura naukowa,
popularnonaukowa, szkoleniowa itd.).
Przygotowane i udzielone informacje użytkownikowi (zwłaszcza pisemne) powinny być:
1. zwięzłe;
2. o właściwym zakresie;
3. dokładne;
4. we właściwym ujęciu;
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
5. sprawdzone;
6. z podaniem źródła;
7. zaopatrzone datą.
Należy także pamiętać, że pracownicy informacji:
1. przechowują kopie opracowanych informacji;
2. trudniejsze pytania i odpowiedzi notują w dzienniku (raptularzu) służby informacyjnej;
3. prowadzą statystykę udzielonych informacji [6, s. 162].
Formy i techniki udostępniania informacji
W działalności informacyjnej stosowane są różne formy udzielania i udostępniania
informacji.
Z punktu widzenia użytkownika dwie najważniejsze formy udzielania informacji to
informacja indywidualna i informacja zbiorowa.
Informacja indywidualna (adresowa) jest to informacja bezpośrednio skierowana do
określonego, indywidualnego użytkownika (lub zespołu osób), najczęściej w odpowiedzi na
konkretne zapytanie. Udzielenie takiej informacji następuje najczęściej w formie rozmowy,
odpowiedzi telefonicznej lub korespondencyjnej, wykorzystując pocztę elektroniczną lub
tradycyjną.
Informacja zbiorowa (powszechna) skierowana jest do wszystkich użytkowników
systemu interesujących się danym zagadnieniem lub dziedziną. Przekazywanie takiej
informacji odbywa się najczęściej bez osobistego udziału pracownika informacji
(przynajmniej w fazie odbierania informacji przez użytkownika), a realizowana zazwyczaj
w formie wydawnictw informacyjnych typu bibliografii, przeglądów dokumentacyjnych,
biuletynów informacyjnych itp.
Z punktu widzenia treści informacji udzielonej użytkownikowi wyróżnić można
informację dokumentacyjną i informację faktograficzną.
Informacja dokumentacyjna jest informacją pośrednią, wskazującą potencjalne źródła
informacji, czyli dokumenty (książki, artykuły), w których użytkownik może dopiero znaleźć
interesujące go dane. Ta forma informacji często połączona jest z dostarczaniem oryginałów
wskazanych dokumentów (udostępnianiem na miejscu lub wypożyczaniem do domu),
w których użytkownik sam musi prowadzić poszukiwania.
W grupie informacji dokumentacyjnych wyróżnia się często informację bibliograficzną,
mówiąca o tym, że dany dokument istnieje i informację biblioteczną, wskazującą adres
(lokalizację, miejsce przechowywania) tego dokumentu w zbiorach bibliotecznych.
Informacja faktograficzna (rzeczowa, bezpośrednia) jest faktyczną, końcową informacją
poszukiwaną przez użytkownika, opracowaną na podstawie różnych źródeł, przedstawioną
często w postaci skondensowanej, np.: danych liczbowych, tabel, wykresów, schematów,
wykazów.
Biorąc pod uwagę kryterium czasowe i częstotliwość dostarczania informacji, wyróżnić
można informację retrospektywną i informację bieżącą.
Informacja retrospektywna (jednorazowa) dotyczy źródeł informacji pochodzących
z dowolnego minionego okresu (najczęściej okresu nieograniczonego) i dostarczana jest na
jednorazowe zapotrzebowanie użytkownika.
Informacja bieżąca (ciągła) ma na celu zwrócenie uwagi użytkownika na nową
informację z określonej dziedziny (tematu), będącej przedmiotem jego zainteresowań.
Dotyczy więc ona aktualnych źródeł informacji pierwotnej (źródłowej), najczęściej za
określony okres, np. za dwa ostatnie miesiące i jest systematycznie dostarczana
użytkownikowi na jego konkretne zamówienie, przy czym zakończenia dostarczania z reguły
się nie przewiduje.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Dwie podstawowe formy informacji bieżącej to systemy SDI, będące typem informacji
indywidualnej, adresowanej, oraz bibliografie i przeglądy dokumentacyjne (biuletyny
informacyjne), będące typem informacji zbiorowej, a więc informacji w powszechnej
dystrybucji. Przegląd dokumentacyjny jest drukowanym wykazem, rozprowadzanym wśród
większej liczby użytkowników, ze ściśle określonej dziedziny (tematu), np.: ochrona
środowiska naturalnego, badania dotyczące choroby aids, przetwórstwo owoców. Opisy
dokumentów zaopatrzone są najczęściej w abstrakty, czyli krótkie streszczenia. Przeglądy
ukazują się regularnie w określonych odstępach czasu, np. co tydzień, co miesiąc.
System tradycyjnego rozpowszechniania informacji, oparty na zasadzie informacji
powszechnej, działa z reguły bez sprzężenia zwrotnego, tzn. użytkownik nie ma
bezpośredniego wpływu na zakres i rodzaj otrzymywanej informacji, na modyfikowanie
(zmienianie) strategii wyszukiwawczej w trakcie procesu wyszukiwania w zależności od
otrzymywanych wyników. Znacznie sprawniejszym systemem jest system informacji
adresowanej działający z reguły ze sprzężeniem zwrotnym.
Takim systemem jest coraz bardziej popularny system bieżącej informacji adresowej,
zwany selektywną dystrybucją informacji, w skrócie: SDI. Polega on na regularnym
przesyłaniu z ośrodka do stałych użytkowników (abonentów) dostosowanej do ich potrzeb
bieżącej informacji pochodnej. Dzięki temu użytkownicy otrzymują bezpośrednio do domu
lub do miejsca pracy informację o interesujących ich dokumentach, które ukazały się,
a ściślej: o których informacja wpłynęła do ośrodka w ostatnim okresie, np. w ciągu
ostatniego miesiąca. Częstotliwość nadsyłania informacji jest różna, najczęściej dwa tygodnie
lub miesiąc.
W SDI użytkownik szczegółowo opisuje swoje zainteresowania i preferencje. Służy to za
podstawę do utworzenia profilu użytkownika, sformułowanego już w języku informacyjnym
tego systemu. Profile te są następnie porównywane z opisami dokumentów wpływających
bieżąco do danego ośrodka. W wyniku tego porównania opisy dokumentów zgodnych
z profilami zainteresowań wysyłane są do użytkowników. Użytkownik otrzymuje w ten
sposób regularnie wykazy nowych dokumentów dotyczących tematu wyspecyfikowanego
w jego profilu. Większość systemów SDI wykorzystuje komputer i automatyczne
wyszukiwanie. Formy informowania użytkownika mogą być tradycyjne (wydruk z komputera
jest wysyłany pocztą) lub nowoczesne (informacje uzyskuje użytkownik na monitorze
własnego komputera bezpośrednio połączonego z komputerem ośrodka informacji).
Informacje udzielane użytkownikowi mogą być zaczerpnięte z własnych zbiorów ośrodka
(biblioteki) lub z zewnętrznych baz danych, opracowywanych w specjalistycznych ośrodkach,
często zagranicznych. Zakupione bazy danych przesyłane są najczęściej na dyskach
optycznych, wprowadzane do komputera ośrodka i porównywane ze znajdującymi się już tam
profilami abonentów.
Jak już wspomnieliśmy, system SDI działa ze sprzężeniem zwrotnym. Polega to na
każdorazowym, zwrotnym powiadamianiu ośrodka przez użytkownika o stopniu
odpowiedniości (zgodności) informacji z zamówieniem. Odpowiedź użytkownika jest
szczegółowo analizowana i służy uściśleniu i udoskonaleniu profilu oraz jego modyfikacji
w wypadku niewielkich zmian zainteresowań użytkownika.
W Polsce usługi w zakresie SDI świadczy wiele instytucji, np. Biblioteka Główna
Politechniki Wrocławskiej, Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej, Główna Biblioteka
Lekarska, przeważnie na podstawie zagranicznych baz danych [1, s. 59–61].
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Podsumowując, formy obsługi informacyjnej możemy podzielić w zależności od
przyjętego kryterium – patrz tabela 1.
Tab. 1. Formy obsługi informacyjnej [6, s. 159]
Kryterium klasyfikacji
Klasa
Charakterystyka
AKTUALNOŚĆ
Informacja bieżąca (ciągła)
Informacja retrospektywna
Informacja o bieżących źródłach
informacji i ich zawartości,
dostarczana użytkownikom
sukcesywnie (systematycznie), bez
przewidzianego terminu zakończenia
jej dostarczania.
Informacja o wydarzeniach, faktach
itp., które miały miejsce w minionym
określonym przedziale czasowym,
zawarta w uprzednio zgromadzonych
źródłach informacji i dostarczana na
jednorazowe zapotrzebowanie.
ZAKRES
UPOWSZECHNIANIA
Informacja powszechna
Informacja adresowa
Informacja przeznaczona dla
wszystkich użytkowników
interesujących się określonym
zagadnieniem lub dziedziną, zwykle
rozpowszechniana w postaci
wydawnictw.
Informacja przeznaczona dla
określonego użytkownika lub grupy
użytkowników.
RODZAJ
INFORMACJI
Informacja bibliograficzna
Informacja biblioteczna
Informacja źródłowa
Informacja analityczno-
-syntetyczna
Informacja faktograficzna
(rzeczowa)
Informacja zawierająca dane
bibliograficzne.
Informacja zawierająca dane o stanie
określonych dokumentów,
zlokalizowanych w zbiorach danej
biblioteki lub bibliotek.
Informacja zawarta w dokumentach
pierwotnych lub wtórnych,
sygnalizowanych w opracowaniach
informacyjnych.
Zwięzłe omówienie określonego
zagadnienia na podstawie odpowiednio
wyselekcjonowanego zestawu źródeł.
Informacja o faktach, przedstawiana
w postaci tabel, tablic, wykresów,
wskaźników, schematów itp.
o ograniczonym komentarzu.
FORMA
UPOWSZECHNIANIA
Informacja piśmiennicza
Informacja bezpośrednia
i audiowizualna
Dokumenty źródłowe pierwotne lub
wtórne, wydawnictwa informacyjne,
wydruki maszynowe itp.
Narady, wykłady, filmy, wystawy,
taśmy magnetofonowe, dyski optyczne
itp.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Ośrodki informacji i biblioteki wykorzystują często w swej działalności różne techniki
w tym uwielokrotniania dokumentów.
Uwielokrotnianie dokumentów pozwala na:
−
szerokie udostępnianie swych opracowań poza ośrodek;
−
wymianę kopii posiadanych dokumentów, wypożyczanie międzybiblioteczne;
−
uzupełnianie własnych zbiorów przez sporządzanie kopii brakujących stron lub
fragmentów dokumentów niemożliwych do uzyskania w oryginale;
−
zabezpieczenie cenniejszych dokumentów lub dokumentów zagrożonych ziszczeniem
w wyniku złego stanu zachowania czy nadmiernego wykorzystania (np. rękopisy,
stare druki), przez udostępnianie kopii zamiast oryginałów.
W zależności od wymaganej liczby egzemplarzy kopii stosuje się różne techniki
uwielokrotniania, począwszy od technik poligraficznych poprzez kserograficzne, a kończąc
na technikach mikrofilmowania i skanowania.
Technika poligraficzna wykorzystywana jest w ośrodkach informacji głównie
w działalności wydawniczej, a ze względu na małe nakłady przygotowywanych w ten sposób
wydawnictw informacyjnych, zwana najczęściej małą poligrafią.
Ostatnio większość bibliotek naukowych i ośrodków informacji rozwinęła działalność
w zakresie usług reprograficznych nie tylko na potrzeby wewnętrzne ośrodka, ale również na
potrzeby użytkowników. Czytelnik może zamówić lub sam sporządzić kserokopie
potrzebnych mu do pracy fragmentów dokumentów [1, s. 63–64].
Inną techniką stosowaną coraz rzadziej w placówkach informacyjnych jest technika
fotograficzna zwana mikroformą Jest to kopia zawierająca pomniejszony fotograficznie obraz
reprodukowanego oryginału nieczytelny gołym okiem, wykonany na błonie filmowej.
Ze względu na to zmniejszenie, czasami nawet tysiąckrotne, odczytanie tekstu na
mikrokopiach możliwe jest wyłącznie za pomocą specjalnych czytników powiększających
obraz. W razie potrzeby z mikrokopii można wykonać odbitki fotograficzne lub papierowe
kopie czytelne gołym okiem. Nowoczesne modele czytników mają wbudowaną kopiarkę
umożliwiającą natychmiastowe uzyskanie powiększonej papierowej odbitki mikrokopii.
Zalety mikrokopii takie, jak: duża trwałość, ogromne zagęszczenie informacji oraz
stosunkowo niski koszt produkcji, przyczyniły się do upowszechnienia tej techniki
reprograficznej i rozwoju wielu ich odmian o zróżnicowanym formacie, układzie pól
obrazowych, stopniu zmniejszenia itp. Na jednej mikrofiszy można umieścić kilkadziesiąt
stron tekstu. W górnym rogu mikrofiszy znajduje się czytelny gołym okiem opis zawartości
mikrofiszy, np. opis dokumentu oryginalnego.
Mikroformy w działalności informacyjnej znajdują zastosowanie zarówno przy
przechowywaniu (zabezpieczanie dokumentów wymagających ochrony ze względu na ich
zużycie lub możliwość uszkodzenia, oszczędność miejsca w magazynowaniu), jak i przy
udostępnianiu (wymiana dokumentów w celu rozpowszechniania lub uzupełniania zbiorów).
Mikrokopie są bardzo wygodną formą w wypadku wysyłania dokumentów pocztą w ramach
wypożyczeń międzybibliotecznych. Największą ich zaletą jest jednak oszczędność miejsca
w magazynowaniu, dochodząca do 96% powierzchni [1, s. 65–66].
W ostatnich latach mikrofilmy i mikrofisze są stopniowo wypierane przez kserokopie,
skanowanie dokumentów, a zwłaszcza przez przekazy elektroniczne. Rozwój tych dwóch
technik stawia pod znakiem zapytania dalsze wykorzystanie fotokopii i mikroform
w bibliotekach i ośrodkach informacji.
Pierwszeństwo przypadnie przekazom (dokumentom) elektronicznym, nie tylko
z powodu szybkości ich przekazu, ale również dlatego, że nie powodują one tak negatywnych
oddziaływań na strukturę papieru oryginałów, jak sporządzanie dokumentów wtórnych
(dokumentów na podstawie dokumentu pierwotnego lub pochodnego, które są identyczne
z nim pod względem treści, ale różnią się postacią zewnętrzną).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Skanowanie – to sposób wprowadzania obrazów do pamięci komputera w postaci
binarnej, tzn. danych interpretowanych przez sprzęt, za pomocą urządzenia zewnętrznego –
skanera. W zależności od typu oryginału używane są różne skanery, różny jest także sposób
skanowania oryginału. Oryginały dzielą się na grupy w zależności od stosowanych kryteriów
podziału. Pierwsze kryterium to typ podłoża oryginału.
Występują oryginały
nieprzezroczyste, nazywane też refleksyjnymi, czyli zdjęcia, rysunki wykonane na kartonie,
obrazy wykonane na płótnie czy drewnie; oraz przezroczyste, nazywane też transparentnymi,
czyli slajdy, klisze fotograficzne, rysunki wykonane na foliach lub szkle.
Drugie kryterium to ilość tonów (stopni szarości) występująca na oryginale. Wyróżnić
należy oryginały jednotonalne (kreskowe) – do nich zaliczane są na przykład rysunki
techniczne oraz obrazy nie zawierające żadnych odcieni pośrednich poza czernią i bielą, oraz
wielotonalne, np. zdjęcia czarno-białe i kolorowe [13, s.308 ].
Strategie porozumiewania się w procesie udostępniania informacji
Działalność informacyjna różnych placówek służy rozwojowi nauki, przyspieszeniu
postępu naukowego i technicznego. Im szybciej krążą informacje, tym większa jest
efektywność nauki, tym szybciej osiągnięcia nauki zostają zastosowane w technice
i produkcji. Możliwości polepszenia obiegu informacji zależą w dużym stopniu od
możliwości szybszego i sprawniejszego działania różnorodnych elementów układu
komunikacyjnego w tym od strategii porozumiewania się między pracownikiem służby
informacyjnej, a użytkownikiem informacji.
Właściwe korzystanie ze zbiorów informacyjnych stwarza potrzebę porozumiewania się
i niesienia pomocy użytkownikom ze strony pracownika służby informacyjnej. Skuteczne
porozumiewanie sprowadza się najczęściej do udzielania następujących informacji:
a) bibliotecznych,
b) bibliograficznych,
c) rzeczowych,
d) tekstowych,
e) mieszanych.
Pracownik informacji udziela odpowiedzi na podstawie celowo dobranego aparatu
pomocniczego składającego się z:
a) księgozbioru podręcznego,
b) katalogów ośrodka informacji
c) kartotek pomocniczych.
Punkt informacyjny może posiadać różne rodzaje kartotek. Wymienić tu można:
−
kartotekę adresów (ośrodków informacyjnych, bibliotek, specjalistów),
−
kartotekę bibliografii,
−
kartotekę alfabetyczną tytułową,
−
kartotekę zagadnieniową,
−
kartotekę załatwionych kwerend,
−
kartotekę recenzji,
−
indeks drobnych utworów w dziełach zbiorowych,
−
kartotekę cytat,
−
kartotekę wycinków.
Pracownik informacji, aby skutecznie się komunikować z użytkownikiem, musi również
zwrócić uwagę na użyteczność informacji.
Informacja dla użytkownika jest użyteczna, jeżeli spełnia następujące warunki:
−
dotyczy obszaru zainteresowania użytkownika,
−
posiada dla niego wartość,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
−
jest przedstawiona w formie zrozumiałej,
−
nie powiela zasobów już posiadanych informacji.
Cechy użytecznej informacji zostały zestawione w tabeli 2.
Tab. 2. Cechy użytecznej informacji [7, s. 140]
Cecha informacji
Charakterystyka informacji
Dokładność
w sposób wiarygodny odzwierciedla rzeczywistość
Aktualność
dostępna w odpowiednim czasie, umożliwiającym właściwe działanie
Kompletność
dostarczająca wszelkich niezbędnych faktów i szczegółów
Przydatność
istotna dla użytkownika, adekwatna do zgłaszanych potrzeb
Dokładność informacji decyduje o jej jakości. Im informacja jest dokładniejsza, tym ma
wyższą jakość i z tym większą pewnością można na niej polegać przy podejmowaniu decyzji.
Aktualność informacji oznacza pozyskanie jej w odpowiednim czasie. Dostarczona zbyt
wcześnie lub zbyt późno jest nieprzydatna w procesie informacyjnym.
Kompletność informacji jest uzależniona od jej ilości. Zarówno niedobór informacji, jak
i jej nadmiar mogą utrudniać podjęcie racjonalnej decyzji użytkownika.
Niedobór informacji, czyli różnica między informacjami posiadanymi a informacjami
pożądanymi z punktu widzenia danego problemu informacyjnego, jest określany luką
informacyjną.
Wraz ze wzrostem złożoności problemu informacyjnego wzrasta zapotrzebowanie na
informację. Pełne zaspokojenie potrzeb informacyjnych w z góry określonym czasie jest
praktycznie niemożliwe, chociażby ze względu na wysokie koszty. Użytkownik musi liczyć
się z faktem odczuwania pewnego niedosytu informacyjnego. Jednak zbyt duża luka
informacyjna uniemożliwia podjęcie racjonalnej decyzji, stąd dążenie do jej ograniczenia.
Również nadmiar informacji jest niekorzystny dla użytkownika, bowiem nie jest on w stanie
ich przetworzyć, może przeoczyć te najistotniejsze.
Informacja dla użytkownika i pracownika informacji pełni następujące funkcje:
−
umożliwia komunikowanie się,
−
wzbogaca wiedzą indywidualną,
−
pomaga nawiązywać więzi z otoczeniem,
−
wspomaga proces podejmowania decyzji.
Komunikowanie się uczestników procesu informacyjnego odbywa się na trzech
płaszczyznach:
1. wertykalnej, czyli „góra-dół”, zgodnie z hierarchią organizacyjną,
2. horyzontalnej, czyli „góra-góra”, „dół-dół”, na tym samym szczeblu hierarchii,
3. nieformalnej, czyli niewynikającej ze struktury organizacyjnej danej placówki
[7, s. 140].
Wymienione wyżej sposoby komunikowania przedstawiono w dwóch jednostkach
modułowych: „Identyfikowanie potrzeb użytkowników” pkt 4.1 i „Organizowanie procesu
pracy” pkt 4.3.
Aby skutecznie porozumiewać się w procesie udostępniania informacji, należy pamiętać
o następującej strategii działania pomocnej w rozmowie z użytkownikiem:
1. Uważnie słuchać i skoncentrować się na osobie mówiącej
2. Wykorzystać aktywne słuchanie:
−
potakiwanie,
−
sygnały dźwiękowe (mhm, oho itp.),
−
parafrazowanie,
−
utrzymywanie kontaktu wzrokowego,
−
odpowiednia do nastroju rozmówcy mimika twarzy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
3. Kierować rozmową:
−
zainicjować rozmowę,
−
określić czas i pilnować go,
−
zadawać pytania,
−
parafrazować,
−
utrzymywać rozmowę, nawiązywać do głównego wątku rozmowy, tematu,
problemu,
−
zakończyć rozmowę.
4. Prezentować życzliwą postawę:
−
ton głosu,
−
wyraz twarzy,
−
postawa całego ciała (otwarta, uważna).
5. Dać się wypowiedzieć, wysłuchać, poczekać na przerwę aby przekazać swoje
informacje.
6. Zadbać o warunki, miejsce:
−
zapewniające intymność, bezpieczeństwo, bez osób trzecich, telefonów itp.,
−
estetyczne, przytulne.
7. Wyjaśniać i konkretyzować poprzez przykłady, dopytywać się o szczegóły.
8. Zadbać o zgodność pomiędzy komunikatami werbalnymi i pozawerbalnymi.
9. Wyrażać zrozumienie.
10. Zachować spokój.
11. Pamiętać o odzwierciedlaniu (współgraniu z nastrojem, który czuje się
u użytkownika).
Na przeszkodzie sprawnemu udostępnianiu informacji i porozumiewaniu się stoją
również zjawiska utrudniające i hamujące ten proces. W teorii informacji naukowej
przeszkody te określa się mianem barier informacyjnych.
Spośród wielu barier, ważną jest bariera językowa i związana z nią bariera
terminologiczna, która powstaje na skutek stosowania przez wiele środowisk naukowych
(działających w określonych wąskich specjalnościach) swojej własnej specyficznej
terminologii, niezrozumiałej nie tylko dla przeciętnego człowieka, ale i dla uczonych
działających w innych dziedzinach.
W praktyce bezpośrednie korzystanie z zagranicznych źródeł informacji umożliwia
w naszych warunkach znajomość czterech języków obcych, w których wychodzi 91% tytułów
czasopism naukowych na całym świecie. Są to języki: angielski, rosyjski, francuski,
niemiecki, z których trzy pierwsze uznane są za języki oenzetowskie (ONZ uznała za
oficjalne pięć głównych języków świata: angielski, rosyjski, francuski, hiszpański i chiński,
później dołączono jeszcze arabski).
Problem bariery językowej rozwiązywany jest w praktyce poprzez nauczanie języków
obcych oraz tłumaczenia (przekład), ich doskonalenie i upowszechnianie przez różne
placówki informacyjne [1, s. 56–57].
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co znaczy pojęcie „udostępnianie informacji”?
2. Co rozumiesz pod pojęciem „proces informacyjny”?
3. Co rozumiesz pod pojęciem „działalność informacyjna”?
4. Jakie czynności zaliczamy do działalności informacyjnej?
5. Na czym polega działalność usługowa?
6. Na czym polega działalność twórcza?
7. Co ustalają służby informacyjne przyjmując prośbę użytkownika?
8. Jakie powinny być informacje udzielane użytkownikowi?
9. Co znaczy pojęcie „informacja faktograficzna”?
10. Co rozumiesz pod pojęciem „informacja dokumentacyjna”?
11. Co oznacza skrót SDI?
12. Jakie znasz rodzaje informacji?
13. Jakie znasz cechy użytecznej informacji?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Naukowiec z gdańskiej uczelni lub twój kolega w grupie chce wykorzystać w swojej
pracy artykuł z czasopisma, który znajduje się w twojej bibliotece. Prześlij wybrany artykuł
z czasopisma do swojego kolegi, wykorzystując pocztę elektroniczną.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania pkt. 4.1.1,
2) zeskanować wybrany przez kolegę artykułu z czasopisma,
3) wykonać ćwiczenie,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
komputer z dostępem do internetu i skonfigurowaną pocztą elektroniczną,
–
wybrane, przykładowe czasopismo,
–
skaner,
–
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Przeprowadź symulację rozmowy telefonicznej z obywatelem Wielkiej Brytanii, który
poszukuje adresu Biblioteki Narodowej w Warszawie. Przykładową rozmowę poprowadź
w języku angielskim, wykorzystując program „Skype”, „Nagłos”, „Windows Live
Messenger” bądź inny komunikator wyposażony w funkcję przesyłania głosu.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania pkt. 4.1.1,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
2) zaplanować przebieg rozmowy,
3) zapisać schemat rozmowy w języku angielskim,
4) wykonać ćwiczenie,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
komputer z dostępem do internetu i oprogramowaniem umożliwiającym przesyłanie
głosu: „Skype”, „Nagłos”, „Windows Live Messenger” lub inny,
–
mikrofon,
–
głośniki,
–
słownik polsko-angielski,
–
kartki papieru formatu A4,
–
literatura z rozdziału 6.
4.1.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) scharakteryzować proces udostępniania informacji w bibliotece
i ośrodku informacji?
2) posłużyć się komputerem i zastosować w udostępnianiu informacji?
3) udzielić informacji o charakterze bibliotecznym tzn. o zakresie i zasięgu
zbiorów, warsztacie informacyjnym?
4) udzielić informacji o formach udostępniania?
5) zastosować
zasady
dobrego
wychowania
w
komunikacji
interpersonalnej w procesie udostępniania informacji?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
4.2. Automatyzacja procesów bibliotecznych
4.2.1. Materiał nauczania
Automatyzacja bibliotek polega na zastosowaniu komputerów do realizowania procesów
bibliotecznych, tj. gromadzenia zbiorów, ich ewidencji i opracowania, budowy katalogów,
rejestracji udostępniania oraz wyszukiwania i przekazywania informacji – a ponadto
administracji i zarządzania. Składają się na nią:
−
tworzenie programów komputerowych o charakterze użytkowym, umożliwiających
automatyzację procesu pracy biblioteki w jego poszczególnych etapach;
−
organizowanie związków bibliotek (dziedzinowych, regionalnych, lokalnych),
opartych na zespoleniu ich zautomatyzowanych działań; związki te obejmują
współpracę w gromadzeniu zbiorów, ich opracowaniu (katalogi o charakterze
centralnym) oraz w pracach bibliograficznych (międzynarodowe bibliografie dziedzin,
bibliografie regionalne);
−
stworzenie organizacyjnych i technicznych możliwości korzystania przez
poszczególne
biblioteki
z
systemów
informacyjno-wyszukiwawczych,
zapewniających dostęp do wielkich baz danych: bibliograficznych, faktograficznych
i pełnotekstowych,
w
celu
zapewnienia
użytkownikom
bieżących
oraz
retrospektywnych informacji różnego rodzaju, o szerokim zakresie i zasięgu;
−
budowa lokalnych, krajowych i międzynarodowych sieci teleinformatycznych,
dających możliwość bezpośredniego dostępu do wielkich zbiorów informacji oraz
uczestnictwa (także użytkowników) w jego wymianie (telekonferencje, poczta
elektroniczna).
Automatyzacja pozwala na budowę aktualizowanych na bieżąco katalogów centralnych
z natychmiastowym dostępem oraz sukcesywne – centralne bądź wspólne – katalogowanie
(opis uzyskanego dokumentu, przekazany jako pierwotny, służy następnie wszystkim
bibliotekom współpracującym). Centralny krajowy ośrodek rejestracji bibliograficznej,
prowadzonej w trybie zautomatyzowanym (ośrodkiem tym jest przeważnie Biblioteka
Narodowa), zapewnia wszystkim bibliotekom, które dzięki automatyzacji uzyskały z nim
łączność informatyczną, możność wykorzystania opisów wszystkich pozycji krajowej
produkcji wydawniczej. W katalogowaniu wspólnym powstaje zbiór opisów dokumentów
nieobjętych bibliografią narodową (publikacji zagranicznych, dokumentów trudno dostępnych
i nie publikowanych), drogą przekazywania czytelnych elektronicznie opisów przez
uczestniczące we współpracy placówki biblioteczno-informacyjne.
Automatyzacja procesu bibliotecznego (obejmująca niektóre lub wszystkie funkcje
biblioteki) nie zawsze oznacza uruchomienie zautomatyzowanego systemu informacyjno-
wyszukiwawczego zapewniającego dostęp do zewnętrznych baz danych. System taki można
wprowadzić nawet wówczas, gdy działalność placówki bibliotecznej oparta jest w zasadzie na
metodach tradycyjnych; może też mieć miejsce sytuacja, w której proces pracy biblioteki
zautomatyzowano, a jej system informacyjno-wyszukiwawczy obejmuje tylko zbiór opisów
posiadanych przez nią materiałów (katalog).
Przystępując do automatyzacji biblioteki, poprzedza się ją zwykle analizą systemową
tj. dokładnym zbadaniem struktury organizacyjnej placówki bibliotecznej wraz z przebiegiem
realizowanych
przez
poszczególne
komórki
i
stanowiska
czynności,
łącznie
z uwzględnieniem obsady personalnej. Uzyskane w ten sposób studium analityczne, w postaci
szczegółowej dokumentacji dotychczasowego procesu pracy, służy następnie do
przygotowania założeń i projektu automatyzacji. Muszą być przy tym wzięte pod uwagę
wszystkie dawne i nowe zadania instytucji, których realizację za pomocą nowej technologii
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
trzeba przewidzieć. Część projektu powinna stanowić nowa struktura placówki bibliotecznej,
wraz z zakresami czynności wszystkich jej agend w trybie zautomatyzowanym.
Ważną rolę odgrywa ustalenie kolejnych etapów automatyzacji, którą zwykle rozpoczyna
się od jednej z funkcji biblioteki, przeważnie od uznanej za najbardziej pracochłonną – np.
procesu opracowania zbiorów i budowy katalogu. Następnie automatyzuje się udostępnianie.
Niekiedy pierwszeństwo przypada funkcji inicjującej biblioteczny proces pracy: gromadzeniu
i uzupełnianiu zbiorów oraz akcesji wpływających wydawnictw ciągłych.
Wybór odpowiedniego systemu informatycznego (zespołu programów użytkowych do
komputera), odpowiadającego zadaniom i warunkom określonym w procesie automatyzacji,
następuje z uwzględnieniem:
−
będącego do dyspozycji sprzętu informatycznego (komputera i zasobów pamięci);
−
realizowanych przez bibliotekę celów społecznych;
−
typu biblioteki oraz wielkości jej zbiorów, a także zakresu prowadzonych przez nią
prac biblioteczno-informacyjnych;
−
aspektu ekonomicznego (kosztów systemu i jego eksploatacji);
−
przystosowania systemu do współdziałania biblioteki z innymi placówkami sieci czy
układu współpracy bądź bibliotekami tego samego typu;
−
wartości użytkowej i elastyczności systemu (jego stopnia integracji, wydajności,
niezawodności i zdolności do adaptacji i rozwoju);
−
możliwości korzystania z autoryzowanego serwisu konsultacji i obsługi, jaki
zapewniają twórcy i producenci systemu.
Automatyzacja biblioteki stwarza możliwości:
−
budowy kompleksowego zbioru informacji o dokumentach pożądanych, zamówionych
i uzyskanych przez bibliotekę;
−
oddania do dyspozycji czytelników katalogu zautomatyzowanego z bezpośrednim
dostępem poprzez monitory ekranowe w liczbie dostosowanej do potrzeb,
umożliwiającego zarówno poszukiwania w aspekcie adresowym (formalnym) jak
i rzeczowym, przy czym rolę języka informacyjno-wyszukiwawczego może pełnić nie
tylko słownik haseł przedmiotowych, ale i klasyfikacja;
−
użytkowania katalogu w kilku postaciach: jako bezpośrednio dostępnego (OPAC –On-
line Public Acces Catalog), na dyskach optycznych CD-ROM, DVD-ROM, na
mikrofiszach sporządzonych metodą COM – Computer Output Microfilm – mikrofilm
na wyjściu z komputera; dwie ostatnie formy nie są aktualizowane na bieżąco
(generuje się całość katalogu najczęściej co 3 miesiące), ale stwarzają możliwość
korzystania z katalogów wielkich bibliotek, które obejmują zbiory z lat ubiegłych,
także w różnych miejscach poza ich siedzibami;
−
komputerowej ewidencji czytelników i wypożyczeń, ułatwiającej i przyspieszającej
rejestrację transakcji (sygnatury materiałów bibliotecznych i znaki identyfikacyjne
czytelników mogą być zapisywane kodem kreskowym, co umożliwia odczytywanie
ich za pomocą sondy fotoelektrycznej zwanej piórem świetlnym bądź czytnikiem
kodów kreskowych podłączonym do komputera) oraz kontroli zwrotów wraz
z monitorowaniem książek przetrzymanych; pozwala także na szybkie uzyskanie
informacji, czy poszukiwany dokument nie został wypożyczony i – ewentualnie – kto
go wypożyczył; ułatwia ponadto przyjmowanie od czytelników zamówień na książki
będące w czytaniu;
−
prowadzenia bieżąco kontrolowanej akcesji wydawnictw ciągłych, dokumentacji
darów i wymiany, rejestracji przybytków oraz gospodarki materiałami zbędnymi
i dubletami;
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
−
utworzenia zbioru danych dotyczących wszelkich funkcji biblioteki, a w szczególności
obrazujących stan księgozbioru, statystykę przybytków, opracowania i udostępniania,
udzielanych informacji, imprez bibliotecznych i innych świadczeń;
−
budowy bazy danych, związanej ze sprawami administracji i zarządzania w bibliotece:
korespondencji, finansów i kosztów, zakupu sprzętu i materiałów bibliotecznych,
remontów i obsługi, analiz działania, planowania i sprawozdawczości.
W ramach pełnej (kompleksowej) automatyzacji biblioteki następuje też z reguły
uruchomienie,
służącego
szerokim
celom
informacji
naukowej
(bibliograficznej,
faktograficznej, tekstowej oraz ekspertowej), systemu informacyjno-wyszukiwawczego, który
umożliwia dostęp do zewnętrznych baz danych: wielodziedzinowych, dziedzinowych,
problemowych bądź wydawniczo-formalnych w trybie:
−
bezpośredniego, zdalnego dostępu do obcych baz i serwisów;
−
korzystania z własnych baz, uzupełnianych przez ciągłe wprowadzanie danych na
bieżąco;
−
eksploatowania obcych baz na nośnikach wymiennych okresowo (CD-ROM)
dostępnych we własnym systemie przy użyciu specjalnych urządzeń odczytujących
(czytników dysków).
Umożliwia to służbie informacyjnej poszukiwanie opisów dokumentów i innych
wiadomości, dostarczanie użytkownikom pojedynczych opisów i ich zestawień
w wymaganym ujęciu, udzielanie odpowiedzi na pytania rzeczowe, lokalizację potrzebnych
materiałów bibliotecznych, a także – dostarczanie tekstów, jeżeli w dyspozycji systemu są
również bazy pełnotekstowe. Teksty mogą być generowane (wyprowadzane) z systemu
poprzez drukarkę komputerową albo przekazywane za pomocą połączenia informatycznego
do domu użytkownika.
Biblioteki, automatyzując swój proces pracy, nie poprzestają przeważnie na
wewnętrznym wykorzystaniu jego efektów, ale łączą pewne swoje funkcje w skali lokalnej,
regionalnej czy krajowej. Powstają w ten sposób centralne katalogi czasopism i książek,
ogólne bądź specjalne, dostępne w każdej z placówek. Służą one informacji oraz
wypożyczeniu międzybibliotecznemu. Na zasadach łączności informatycznej określa się
bibliotekę posiadającą dokument, składa zamówienie a następnie otrzymuje potrzebną
pozycję w dogodnej postaci.
Zespoły bibliotek, łącząc swoje bazy danych (katalogi, katalogi centralne, bibliografie),
tworzą duże banki informacji, w których własne zasoby informacyjne uzupełnia się
zewnętrznymi (obcymi) bazami bibliograficznymi – przykładem może być wielki system
informacyjno-wyszukiwawczy Biblioteki Brytyjskiej BLAISE (British Library Automated
Information Service), w Polsce dostępny za pośrednictwem warszawskiego ośrodka British
Council.
Automatyzacja dokonuje się zawsze z wyraźnym określeniem jej terminu wyjściowego:
dnia, od którego zaczyna się np. opracowywać zbiory w trybie zautomatyzowanym, tworząc
ich katalog komputerowy. Dlatego też przez dłuższy czas nie można się obejść bez
występowania w bibliotece dwóch bloków informacyjnych odmiennego typu: dokumentacji
obejmującej dane w postaci tradycyjnej, zarejestrowane do końca okresu poprzedzającego
automatyzację, oraz zautomatyzowanego systemu informacyjno-wyszukiwawczego z danymi,
które zostały wprowadzone od dnia przyjętego jako początek automatyzacji. Szczególnie
istotny jest tu problem użyteczności katalogu, gdyż konieczność korzystania z dwóch zbiorów
informacji bibliotecznej (nowego katalogu OPAC oraz dawnego – w formie kartoteki czy na
mikrofiszach) stwarza trudność zarówno czytelnikom, jak i bibliotekarzom. Podejmuje się
zatem starania, aby do bazy danych katalogu włączyć również opisy materiałów
bibliotecznych z lat ubiegłych, w drodze tzw. konwersji retrospektywnej. Dokonuje się jej,
wprowadzając opisy w sposób przyjęty w systemie, tj. poprzez klawiaturę terminala na
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
wejściu do systemu, albo korzystając z urządzeń typu OCR (Optical Character Recognition),
np. skanera, odczytujących pismo z karty katalogowej i wprowadzających je – w postaci
czytelnej maszynowo – do bazy. W krajach, gdzie infrastruktura techniczna bibliotek jest
wysoko rozwinięta, prace tego rodzaju podejmują się odrębne służby usługowe
wyspecjalizowanych przedsiębiorstw.
Objęcie
katalogu
biblioteki
zautomatyzowanym
systemem
informacyjno-
wyszukiwawczym stwarza możliwości dokonania jego wydruku w postaci wydawnictwa
tomowego albo utrwalenia go na niepapierowych nośnikach: mikrofiszach (wcześniej) bądź
obecnie na dyskach optycznych (CD-ROM, DVD-ROM).
Ma to najczęściej miejsce w odniesieniu do katalogów wielkich bibliotek naukowych,
zawierających zbiory cennych dzieł z wielu lat minionych. Zasięg chronologiczny katalogu
określa się w jego tytule i tą drogą pełni on rolę cennej bibliografii retrospektywnej z ustaloną
lokalizacją dokumentów. Można nadać mu pożądany układ i zaopatrzyć go – w razie potrzeby
– w spisy pomocnicze; trzeba tylko zastosować w tym celu specjalny program redakcyjno-
wydawniczy.
Automatyzacja procesów bibliotecznych stwarza ponadto możliwości połączeń
z rozpowszechnionymi już systemami informatycznymi handlu księgarskiego w celu
uzyskania informacji bibliograficznej, składania zamówień, ich automatycznej realizacji
i kontroli. Zwłaszcza biblioteki ponoszące odpowiedzialność za gromadzenie całokształtu
produkcji wydawniczej bądź jej najistotniejszej części w określonym aspekcie treściowym lub
formalnym, mogą w ten sposób znacznie zwiększyć niezawodność kompletowania zbiorów,
sięgając nawet daleko poza granice kraju. Mniejsze placówki biblioteczne są w stanie tą drogą
znacznie przyspieszyć i zaktualizować swoją ofertę czytelniczą i informacyjną.
Automatyzacją kompleksową, tj. przeprowadzaną w pełnym zakresie funkcji i czynności,
obejmuje się z reguły duże i średnie biblioteki, korzystając z przeznaczonych do tego celu
złożonych zespołów programów użytkowych, tzw. systemów zintegrowanych. Placówki
mniejsze używają komputerów, aby zapewnić sobie dostęp do katalogu centralnego sieci
lokalnej lub regionalnej obejmującego również zbiory własne, a także – w celu rejestracji
wypożyczeń oraz uczestniczenia w wypożyczeniach międzybibliotecznych. Ponadto
korzystają w niezbędnym zakresie z baz danych w celu obsługi informacyjnej środowiska.
Podstawowym celem automatyzacji bibliotek i ich procesów jest udoskonalenie ich
świadczeń poprzez racjonalizację procesu pracy i zwiększenie dostępu do źródeł informacji
[13, s. 370–375].
Znakiem czasu staje się racjonalizacja organizacji i zarządzania bibliotek pod wpływem
zmian technologicznych, w szczególności zastosowania komputerów oraz nowoczesnych
technologii informacyjnych. Automatyzacja procesów bibliotecznych oznacza każdorazowo
reorganizację biblioteki. Przekształcenia tego rodzaju należy rozpatrywać w aspektach:
techniczno-organizacyjnym, finansowym i psychologicznym, współzależnych względem
siebie. Automatyzacja powoduje likwidację niektórych czynności, a jednocześnie
konieczność tworzenia nowych jednostek organizacyjnych, odpowiedzialnych za system
biblioteczno-informacyjny. Może np. nastąpić połączenie działów gromadzenia i opracowania
zbiorów; udostępniania i magazynów. Niezbędne staje się też powołanie specjalnej komórki
odpowiedzialnej za proces komputeryzacji biblioteki. Nie istnieje jakiś uniwersalny model
organizacyjny, przeznaczony dla automatyzowania biblioteki. Musi on być dostępny do
posiadanego (założonego) systemu komputerowego. Dotyczy to również wewnętrznej
organizacji pracy biblioteki. W większych bibliotekach korzystnym sposobem na
usprawnienie przebiegu pracy może być wprowadzenie stanowisk tak zwanych specjalistów
dziedzinowych, tj. osób odpowiedzialnych za: typowanie pozycji do zakupu, opracowanie
rzeczowe zbiorów, udzielanie informacji w zakresie podległej dziedziny oraz kontakty
z pracownikami naukowymi [13, s. 46].
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Istnieje kilka mitów na temat automatyzacji procesów bibliotecznych, które należałoby
w tym miejscu przytoczyć:
−
mit pierwszy mówi o oszczędnościach, jakie biblioteka może osiągnąć poprzez
automatyzację. Oszczędności takie, owszem mogą być realne, ale dopiero przy
wymianie
starego
systemu
na
nowy,
rzadko,
przy
zakupie
systemu
zautomatyzowanego po raz pierwszy. Stosunek kosztów do uzyskanych korzyści
kształtuje się również inaczej, zależnie od tego, czy biblioteka poprzestanie na
zautomatyzowaniu rutynowych czynności, czy też będzie rozwijać dodatkowe usługi
informacyjne. Im dalej, tym stosunek nakładów do uzyskanego postępu jest
korzystniejszy;
−
mit drugi mówi o przyspieszeniu obsługi czytelnika. Takie przyspieszenie ma
praktycznie miejsce tylko w przypadku wolnego dostępu do półek, gdzie czytelnik
stanowi jednocześnie medium transportujące książkę do lady bibliotecznej. Przy
zamkniętych magazynach i konieczności wypisywania rewersów automatyzacja
niczego nie przyspieszy;
−
mit trzeci mówi o zmniejszeniu obciążenia bibliotekarzy. Owszem, jest on prawdziwy,
jeżeli chodzi o wyeliminowanie powtarzalnych czynności i związanego z tym
zbędnego wysiłku. Jednakże każdy system będzie wymagał na początku dużego
wysiłku w celu nauczenia się potrzebnych funkcji, zaś później będzie wymagał bardzo
intensywnej pracy nad utrzymaniem jego prawidłowego funkcjonowania;
−
mit czwarty mówi o redukcji etatów. W żadnej automatyzującej się bibliotece
zatrudnienie nie spada. Początkowo z reguły rośnie o specjalistów wspomagających
wdrażanie systemu. Później, bibliotekarze „uwolnieni” przez system od powielania
niektórych czynności, jakie ma miejsce w tradycyjnym warsztacie, zostają przesunięci
do innych zadań – informowania czytelnika, pomoc w korzystaniu z OPAC itp. Jeżeli
niektórzy bibliotekarze opuszczają bibliotekę po zautomatyzowaniu, dzieje się tak
zwykle z powodu niemożliwości zaadaptowania się w nowym środowisku pracy, nie
zaś dlatego, że stają się zbędni;
−
mit piąty mówi o systemach „pod klucz” i magicznym samoautomatyzowaniu się
bibliotek. Wiele firm oferuje tzw. systemy „pod klucz” mamiąc bibliotekarzy wizją
automatyzacji bez ich udziału, bez ich wysiłku i najlepiej od razu. Doświadczenie
jednak uczy, że bez osobistego zaangażowania każdego pracownika biblioteki, bez
poświęcenia dodatkowego wysiłku, często też prywatnego czasu nie da się
zautomatyzować biblioteki. Mit o specjalistach, którzy „przyjdą i zrobią nam
automatyzację” jest jednym z najgroźniejszych – w procesie komputeryzacji biblioteki
[8, s. 58].
Zintegrowane systemy biblioteczne
Specjalistyczne oprogramowanie biblioteczno-informacyjne można podzielić na:
−
zintegrowane systemy biblioteczne,
−
programy automatyzujące pojedyncze funkcje biblioteczne,
−
programy wspomagające inne funkcje informacyjne.
Zintegrowane systemy biblioteczne mają za zadanie skomputeryzowanie wszystkich
funkcji bibliotecznych (komputeryzacja kompleksowa). Zwykle systemy takie mają budowę
modułową, gdzie poszczególne modułu odpowiadają określonym sferom aktywności
bibliotecznej. Budowa modułowa umożliwia zakup systemu w modułach (elementach) , co
może być niekiedy rozsądnym kompromisem, gdy biblioteki nie stać na całość systemu.
Oczywiście, producenci starają się zawsze tak zaprojektować moduły systemu, żeby brak
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
każdego z nich był wyraźnie odczuwalny. Istnieje czasem możliwość zestawiania systemu z
modułów pochodzących od różnych dostawców.
Podstawowymi modułami tworzącymi system zautomatyzowany są:
−
gromadzenie,
−
katalogowanie,
−
OPAC,
−
obsługa wypożyczeń,
−
katalogowanie i gromadzenie czasopism.
Gromadzenie pozwala nie tylko prowadzić odpowiednią dokumentację, ale również
zautomatyzować cały proces zamawiania książek oraz związaną z tym księgowość. Wymaga
to oczywiście istnienia odpowiedniej infrastruktury poza biblioteką, aby wszystkie funkcje
takiego modułu mogły zostać wykorzystane. Wymaga to np. dostępnej elektronicznie
informacji bibliograficznej o nowych książkach, katalogów księgarskich odwołujących się do
tej informacji, skomputeryzowania księgowości jednostki nadrzędnej. W warunkach polskich
użycie tego modułu byłoby z konieczności bardzo ograniczone, co nie oznacza jednakże, że
byłby on zupełnie bezużyteczny. Moduł gromadzenia może wspomagać również tradycyjne
czynności, np. przez utrzymywanie bazy dezyderatów, z której automatycznie tworzone są
zamówienia.
Katalogowanie, w przypadku gdy książka przeszła już przez akcesję (rejestrowanie
nabytków bibliotecznych w księdze akcesyjnej), wymaga jedynie sprawdzenia poprawności
istniejącego w systemie opisu katalogowego oraz uzupełnieniu go o opis rzeczowy.
W przypadku, gdy moduł gromadzenia nie istnieje, lub pracuje w ograniczonym zakresie,
moduł katalogowania musi zapewniać możliwość stworzenia pełnego opisu katalogowego.
Jest to jednakże nie tylko bibliograficzna baza danych, jak wyobrażają to sobie czasem
informatycy. Moduł katalogowania musi być wyposażony w cały aparat pomocniczy, np.
kartoteki haseł wzorcowych, które stanowiąc odrębne bazy muszą być sprzężone z bazą
katalogową; połączenia z innymi katalogami bibliotek lub bazami bibliograficznymi,
z możliwością skopiowania gotowego opisu itp.
OPAC – czyli On-line Public Access Catalog może być odrębnym modułem, może też
funkcjonować jako wydzielona część modułu katalogowego. OPAC oferuje czytelnikom
informację katalogową (z adnotacją o wypożyczeniu) wraz z narzędziami wyszukiwawczymi.
OPAC nie ma dokładnego odzwierciedlenia w tradycyjnych działach biblioteki, jak ma to
miejsce z gromadzeniem czy katalogowaniem. Zawiera on informację obecną w tradycyjnych
katalogach, spełnia po trosze zadania działu informacji, po trosze zaś magazynierów, którzy
informują czytelnika o braku książki na półce.
Narzędzia wyszukiwawcze w OPAC nie są na ogół zbyt rozbudowane; pozwalają znaleźć
interesującą nas pozycję poprzez autora, tytuł lub hasło przedmiotowe. Bardziej rozwinięte
moduły OPAC oferują też wyszukiwanie przez dowolne słowo z tytułem. Projektanci OPAC
zakładają, że czytelnik przychodząc do biblioteki, szuka albo konkretnego tytułu, albo książki
konkretnego autora, w ostateczności wie z grubsza jaki temat go interesuje. I jest to prawda
w 99%. Ten jeden procent musi skorzystać z porady „żywego” bibliotekarza. Co się jednak
dzieje, , gdy użytkownicy korzystają z bibliotecznego OPAC zdalnie (przez sieć)? Zawsze
jest możliwość kontaktu przez pocztę elektroniczną albo komunikator internetowy. Istnieją
oczywiście moduły OPAC, obudowane „inteligentnymi” funkcjami, czasem graficznym
przewodnikiem po zbiorach, oferujące również dużo bardziej „inteligentne” narzędzia
wyszukiwawcze. „Klasyczny” OPAC ma jednakże tę przewagę, że jest szybki, tani, prosty
w obsłudze i zaspokaja 99% potrzeb wyszukiwawczych, nie ma więc sensu zmieniać go na
kosztowniejszy, wolniejszy, chociaż dużo bardziej „inteligentny”.
OPAC sprawdza się najlepiej w bibliotekach z wolnym dostępem do półek, gdzie stanowi
rodzaj przewodnika pozwalając dotrzeć użytkownikowi do określonej książki. Przy
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
zamkniętym dostępie, kiedy trzeba przepisywać informacje z ekranu na rewers, nie jest on tak
użyteczny, chociaż nadal pozostaje dużo bardziej operatywny niż katalog kartkowy. W miarę
rosnącej popularności sieci internet, ambicją każdej biblioteki stało się „wystawienie” modułu
OPAC w sieci dla zdalnych użytkowników.
Obsługa wypożyczeń to moduł wiążący ze sobą dane czytelnika, dane książki oraz czas
wypożyczenia. Moduł ten musi umożliwiać pełną kontrolę nad danymi o czytelnikach wraz
z możliwością dzielenia ich na kategorii określaniem własności każdej kategorii. W skład
modułu powinien wchodzić kalendarz automatycznie obliczający ilość dni roboczych, jakie
upływają od chwili wypożyczenia, funkcje edycyjne, automatyzujące drukowanie i wysyłkę
upomnień, a także funkcje umożliwiające rezerwację książki. Moduł ten zawiera więc daleko
więcej funkcji niż tylko wiązanie podstawowych danych o wypożyczeniu, co jest
proponowane w wielu nieco niedopracowanych systemach bibliotecznych.
Katalogowanie i gromadzenie czasopism łączy ze sobą funkcje modułu katalogowania
i gromadzenia książek, z tą różnicą, że katalogowanie jest mniej szczegółowe, rozbudowane
są natomiast funkcje kontroli rytmiczności napływania poszczególnych numerów danego
tytułu wraz z możliwością automatycznego tworzenia monitów. Jest to moduł najbardziej
zróżnicowany w zależności od systemu. Niektóre z systemów pozwalają na bardzo
uproszczone katalogowanie, koncentrując się na gromadzeniu. Inne zapewniają bardzo
elastyczne struktury danych do katalogowania rozmaitych typów wydawnictw ciągłych, wraz
z odnotowywaniem powiązań pomiędzy rozmaitymi czasopismami (np. kwartalne dodatki
tygodników ukazujące się pod własnym tytułem są katalogowane odrębnie i automatycznie
łączone z tytułem macierzystego czasopisma).
Zintegrowane systemy biblioteczne biorą swoją nazwę od integracji zasobów
informacyjnych, które zapisywane są w systemie jednokrotnie, zaś wykorzystywane następnie
przez wiele różnych modułów na różne sposoby. W praktyce następuje jednak często
powielanie informacji dla zapewnienia większej operatywności systemu. Dobrze wykonany
system powinien jednak być wyposażony w sprawne mechanizmy automatycznego
ujednolicania wszystkich wystąpień tej samej informacji.
Duże systemy biblioteczne oferowane są często wraz z platformą sprzętową i szkoleniem
bibliotekarzy (tzw. system „pod klucz”). Firmy utrzymujące się z obsługi bibliotek próbowały
często uzależnić od siebie użytkownika, instalując swoje systemy na sprzęcie, na którym
żaden inny system nie działał bez specjalnych i kosztownych przeróbek. Programy były
zaprojektowane tak, by utrudnić niekontrolowaną przez danego dostawcę wymianę danych
z innymi systemami. Od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia pojawiła się tendencja do
oferowania systemów bibliotecznych, które pracują na typowym sprzęcie i wymieniają
informację, posługując się ogólnie znanymi standardami. Daje to użytkownikom dużo
większe „pole manewru” w planowaniu automatyzacji. Najpopularniejsze „duże” systemy
zintegrowane to: DYNIX, GEAC, DOBIS/LIBIS, ALS, VTLS. W Polsce obecne są: DYNIX
w wersji MARQUIS w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu oraz VTLS w bibliotekach
należących
do tzw.
konsorcjum
VTLS
(biblioteki
uniwersytetów:
Gdańskiego,
Warszawskiego, Jagiellońskiego, Wrocławskiego a także krakowska AGH, Ossolineum i in.).
Z większych systemów które zadomowiły się w Polsce należy wymienić ALEPH (Biblioteka
Sejmowa oraz Biblioteka Główna Politechniki Białostockiej) oraz TINLIB (Biblioteka
Główna Politechniki Krakowskiej) [8, s. 36–38].
Na polskim rynku dostępne są systemy dostosowane do języka polskiego (sortowanie
itp.), uwzględniające polskie standardy biblioteczne i lokalne przyzwyczajenia oferując lepiej
przystosowane narzędzia i sposób obsługi. Należą do nich systemy: MOL, SOWA, LECH-
BMS, CO-LIBER i inne.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Wśród
programów,
które
automatyzują
pojedyńcze
funkcje
biblioteczne,
najpopularniejsze są programy wspomagające katalogowanie, chociaż nie brakuje takich,
które wspomagają wyłącznie obsługę wypożyczeń, gromadzenie czy obsługę czasopism.
Na polskim rynku zdecydowanymi liderami są CDS/ISIS (UNESCO) oraz MAK
(Biblioteka Narodowa), a właściwie ich bibliograficzne aplikacje, ponieważ są to w istocie
uniwersalne programy kartotekowych baz danych.
Istnieją również dziesiątki programów wspomagających inne czynności interesujące
bibliotekarzy takie, jak: wspomaganie wyszukiwań on-line i składowanie wyszukanej
informacji (ACOM); wyszukiwanie w bazach pełnotekstowych, bazach danych wraz
z możliwością budowania i utrzymywania tezaurusa (BRS/Search); konwersja danych
bibliograficznych z jednej postaci na inną (RefWriter); oraz tworzenie i utrzymywanie bazy
bibliograficznej (Pro-Cite – znany również w Polsce) [8, s. 39].
Podsumowując,
zintegrowane
systemy
biblioteczne
dotyczą
kompleksowej
komputeryzacji biblioteki. Komputery pojawiają się od razu w dużej liczbie i przejmują
wszystkie funkcje tradycyjnego warsztatu, począwszy od gromadzenia, przez katalogowanie,
udostępnianie, informowanie, aż po zarządzanie biblioteką. Na nośniki komputerowe zostaje
więc przeniesiona cała informacja wtórna oraz jej dystrybucja. Dokumenty pierwotne, nadal
pozostają takimi, jakimi były, chociaż wszechobecność technologii komputerowej zachęca
do rozpoczęcia gromadzenia tych dokumentów w formie elektronicznej, co znacznie zwiększa
ich mobilność lub w ogóle czyni je dostępnymi (np. cyfrowe kopie rzadkich starych druków,
niedostępnych w oryginale zwykłym czytelnikom). Obecnie przewaga pierwotnych
dokumentów w formie tradycyjnej nad dokumentami w formie elektronicznej jest miażdżąca,
ale doświadczenia ostatnich lat wskazują, że relacje będą się zmieniać na korzyść publikacji
elektronicznych [8, s. 17].
Ogólnie dostępne katalogi biblioteczne on-line (OPAC), standaryzacja informacji
bibliograficznej.
Katalog biblioteczny on-line to katalog komputerowy z bezpośrednim (zdalnym)
dostępem – OPAC (On-line Public Access Catalog).
Prawdziwą wartość katalogi komputerowe wykazały w momencie udostępnienia ich
czytelnikom właśnie w trybie on-line. Nastąpiło to w latach siedemdziesiątych ubiegłego
stulecia, a obecnie obserwujemy ich szybki rozwój i wzrost powszechnej dostępności. Dla
czytelników katalog on-line, czyli tzw. OPAC jest nie tylko najbardziej widocznym, ale
i najważniejszym aspektem komputeryzacji biblioteki. Szczególną cechą katalogów
komputerowych jest to, że obraz przeznaczony dla użytkownika (OPAC) wygląda zupełnie
inaczej niż wersja przeznaczona do wprowadzania danych. Nazwy pól, jeżeli występują,
podawane są w języku naturalnym, a część pól w ogóle nie jest widoczna. Na ogół opis
dokumentu – w zależności od zastosowanego formatu – czytelnik postrzega albo jako
podobny do tradycyjnej karty katalogowej, albo jako opis bibliograficzny z podwieszonym do
niego wykazem egzemplarzy. Poniższe przykłady wykazują, że katalog on-line może
odpowiadać nie tylko na pytania, na które odpowiadały różnorakie katalogi kartkowe, ale
może też lokalizować dokument w bibliotece i informować, czy jest on dostępny.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
KARTA KATALOGOWA
AUTOR
Marcak, Henryk
TYTUŁ
Geofizyka górnicza / Henryk Marcak, Wacław Marian Zuberek
ADRES WYDAW.
Katowice: Śląskie Wydaw. Techniczne, 1994
OBJĘTOŚĆ
311 s. : il., 24 cm
UWAGI
Bibliogr. przy poszczególnych rozdziałach
HASŁO PRZEDMIOTOWE Geofizyka – podręczniki akademickie
HASŁO DODATKOWE
Zuberek, Wacław Marian (1940- )
ISBN
83-85623-21-3
WYKAZ EGZEMPLARZY
LOKALIZACJA
STATUS
ZAW.
SYGNATURA
1.
Biblioteka Główna
W
69775/1
2.
Biblioteka Główna
W
69775/2
3.
Biblioteka Główna
W
69775/3
4.
Biblioteka Główna
W
69775/4
5.
Biblioteka Główna
W
69775/5
6.
Biblioteka Główna
W
69775/6
7.
Biblioteka Główna
W
69775/7
OPIS EGZEMLARZA
SYGNATURA
W 69775/1
AUTOR
Marcak, Henryk
TYTUŁ
Geofizyka górnicza / Henryk Marcak, Wacław Marian Zuberek
NR ID. EGZ.
000011278
KOL. EGZ.
1
ZAWIERA
********************
12.03.96
LOKALIZ.
Biblioteka Główna
DATA WPROWADZENIA 12.03.96
OKRES WYP.
90
ZAREJESTR. WYP.
0
Rys. 1. Przykład karty katalogowej z wykazem egzemplarzy i ich opisem z OPAC-u opracowanym
w zintegrowanym systemie bibliotecznym VTLS [13, s. 150]
Korzystanie z katalogów komputerowych wymaga od użytkownika nieco więcej
umiejętności niż posługiwanie się katalogami tradycyjnymi. Oprócz – minimalnej zresztą –
znajomości sprzętu, musi on przyswoić sobie bardziej skomplikowane procedury
wyszukiwawcze. Z tego powodu twórcy katalogów on-line starają się maksymalnie ułatwić
czytelnikom pracę wprowadzając opcję HELP (pomoc), dodając różnego typu instrukcje oraz
sprowadzając zhierarchizowane menu wyszukiwawcze do najprostszej postaci.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
Ponieważ od katalogu komputerowego wymaga się nie tylko wyszukiwania informacji,
ale także wyszukiwania efektywnego – tzn. w możliwie krótkim czasie wyszukania
wszystkich dokumentów spełniających dane kryteria i tylko tych dokumentów, które te
kryteria spełniają, użytkownik ma dodatkowe możliwości uproszczenia poszukiwań.
najczęściej są to operatory Boole’a oraz tzw. obcięcia. W przypadku obcięć znaki typu: $, *,
?, zastępując pojedyncze litery lub całe sylaby, pozwalają wyszukiwać terminy bez względu
na ich zmienne końcówki.
Operatory boole’owskie służą natomiast do formułowania bardziej skomplikowanych
wyrażeń wyszukiwawczych łączących kilka terminów za pomocą:
−
sumy logicznej - + or/lub,
−
iloczynu logicznego - * and/i,
−
zaprzeczenia - ~ not/nie,
−
nawiasów łączących – ( ) przeznaczonych do budowania bardziej skomplikowanych
wyrażeń.
Wyszukiwanie w katalogach OPAC wymaga też od użytkownika precyzji
w formułowaniu pytania oraz nie toleruje źle użytych komend, błędów literowych czy
ortograficznych. W pewnym stopniu przeciwdziałają takim błędom różnego rodzaju indeksy,
słowniki i tezaurusy dołączane do katalogów, z których można wybierać gotowe, poprawne
terminy.
Pewne niedogodności w posługiwaniu się katalogami komputerowymi rekompensują
czytelnikowi liczne zalety tych katalogów. Przede wszystkim przy poszukiwaniach można
wykorzystać:
−
elementy opisu formalnego: nazwisko autora, słowa z tytułu, rok wydania;
−
elementy opisu rzeczowego: zarówno hasło przedmiotowe (czasem wszystkie jego
części – temat i określnik), jak i symbole klasyfikacji;
−
informacje lokalne: sigla (znaki przynależności) bibliotek, sygnatury;
−
numery i kody: numery ISBN, ISSN i in.
Można również tworzyć terminy wyszukiwawcze łączące ze sobą elementy opisu
formalnego i rzeczowego: np. Klimaszewski i Geomorfologia.
Dodatkowym atutem katalogów on-line działających w sieci jest to, że dostęp do nich jest
możliwy także spoza biblioteki. Czytelnik może korzystać w takim przypadku z każdego
terminala podłączonego do sieci – również z własnego biurka. Czas otwarcia i pracy
biblioteki przestaje przy tym być czynnikiem limitującym dostęp do informacji o zbiorach,
gdyż komunikacja z katalogiem on-line odbywa się praktycznie bez przerwy.
.
Generalnie OPAC oszczędza czytelnikowi czas i ułatwia efektywne, wszechstronne
i wygodne poszukiwanie potrzebnych mu dokumentów. Szczególnie istotne jest przy tym to,
że katalog komputerowy nie musi być katalogiem jednej tylko, macierzystej biblioteki.
Wprost przeciwnie – wartość katalogu rośnie wraz z rozszerzaniem się jego zasięgu.
Powstanie internetu i pojawienie się w nim katalogów bibliotecznych sprawiło, że dostarczają
obecnie informacji o wiele szerszej niż tradycyjne katalogi centralne, obejmujące zbiory
konkretnej sieci bibliotecznej (np. uczelnianej) lub szczególne rodzaje zbiorów w skali kraju
(np. katalogi centralne Biblioteki Narodowej) [13, s. 149–152].
– Katalog Biblioteki Narodowej
– Katalog rozproszony bibliotek polskich
– Katalog centralny bibliotek naukowych
– Katalog książek Federacji Bibliotek Kościelnych
– Katalog Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
http://www.bj.uj.edu.pl/kat/vir.htm
– Katalog Biblioteki Jagiellońskiej
http://150.254.35.111/webpac-1.2-brPL/wgbroker.exe?new+-access+top
Raczyńskich w Poznaniu
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
http://www.bkpan.poznan.pl/katalogi/index.html
– Katalog Biblioteki Kórnickiej
Inne biblioteczne katalogi on-line można odnaleźć – nie znając konkretnego adresu –
poprzez „wyszukiwarki internetowe” dostępne w sieci internet, m.in.:
,
Bazy danych dostępne przez sieć, m.in. bibliograficzne, pełnotekstowe, multimedialne, to
zasoby bibliotek cyfrowych, które są elementem w procesie gromadzenia, przechowywania
i udostępniania informacji elektronicznej. Działalność ich uzależniona jest od sprawnie
działającej sieci komputerowej, od możliwości jej wykorzystania przez użytkowników
(dostępu do komputera przyłączonego do sieci, umiejętności przeszukiwań zasobów sieci).
Standaryzacja (normalizacja) działalności informacyjnej w bibliografii ma ogromne
znaczenie dla procesu automatyzacji bibliotek, jak i dla współpracy międzynarodowej.
Zastosowanie techniki komputerowej w bibliografiach narodowych bieżących,
stanowiące podstawowe założenie programu UBC (Universal Bibliographic Control –
Powszechnej Rejestracji Bibliograficznej), przyjętego przez UNESCO oraz Międzynarodową
Federację Stowarzyszeń Bibliotekarskich IFLA, stwarza perspektywy dysponowania
w poszczególnych krajach także zasobami opisów z innych bibliografii narodowych – do
celów katalogowania i informacji. Technika ta może służyć również do ułatwiania
i przyspieszania prac nad redagowanymi wspólnie przez większą liczbę ośrodków
bibliografiami międzynarodowymi, terytorialnymi i innymi [13, s. 371].
W Polsce pracami normalizacyjnymi w zakresie bibliografii zajmuje się PKN (Polski
Komitet Normalizacyjny). Kierunki prac PKN koncentrują się m.in. wobec różnorodnych
działań związanych przede wszystkim z automatyzacją procesów informacji i skupiają się na:
−
kontynuacji prac nad arkuszami opisu bibliograficznego PN-N-01152 (arkusz 5) oraz
opracowaniu instrukcji opisu mikroform;
−
przygotowaniu zestawu znaków dla potrzeb wymiany informacji bibliograficznej;
−
nowelizacji kodu nazw języków i kodu krajów;
−
opracowaniu wspólnego języka komend do interaktywnego wyszukiwania informacji;
−
aktualizacja międzynarodowych systemów numeracji dokumentów: ISO 3297 dla
ISSN oraz ISO 3901 dla ISRC (International Standard Recording Code –
Międzynarodowe Znormalizowane Oznaczenie Nagrań);
−
oznaczaniu zasobu [12, s. 57].
W
skali
międzynarodowej
IFLA
(Międzynarodowa
Federacja
Stowarzyszeń
Bibliotekarskich) w swojej działalności stara się od początku lat siedemdziesiątych XX w.
stworzyć systemy umożliwiające wymianę informacji bibliograficznych.
Założeniem systemu Uniwersalnej Rejestracji Bibliograficznej (Universal Bibliographic
Control), powołanego do realizacji tych zadań, było założenie, iż każdy opis bibliograficzny
sporządzony w kraju powstania dokumentu przez bibliotekę narodową lub inną centralę
bibliograficzną powinien być wykorzystywany we wszystkich zainteresowanych
instytucjach. System UBC opiera się na sprawnie działających systemach bieżącej bibliografii
narodowej i zakłada, że wszystkie dokumenty ukazujące się na terenie danego państwa
podlegają rejestracji bibliograficznej. Aby zapewnić międzynarodową wymianę informacji
bibliograficznych, powstałych w poszczególnych państwach, podjęto m.in. prace nad:
−
opracowaniem
znormalizowanych
opisów
bibliograficznych
dokumentów
opisywanych w bibliografiach;
−
opracowaniem
międzynarodowego
formatu
wymiany
danych
na
nośniku
maszynowym.
W wyniku prac nad normalizacją opisów bibliograficznych, opracowano w 1971 roku
zalecenia dla międzynarodowego znormalizowanego opisu wydawnictw zwartych
(International Standard Bibliographic Description Monographs – ISBD(M)).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
W następnej kolejności powstały podobne zalecenia do opisów wydawnictw ciągłych
(International Standard Description for Serials – ISBD(S), a w kolejnych latach – do
wszystkich rodzajów dokumentów rejestrowanych w bibliografiach.
W pracach nad formatem zapisu danych na nośniku maszynowym oparto się na
doświadczeniach Biblioteki Kongresu w opracowaniu formatu MARC. Stworzono
uniwersalny format zapisu danych – (Universal MARC-UNIMARC) służący do zapisu
i wymiany informacji bibliograficznych na nośniku maszynowym.
Ponieważ większość narodowych centrali bibliograficznych wykorzystała już formaty
narodowe, tworzone na podstawie formatu MARC w zautomatyzowanych systemach bieżącej
bibliografii narodowej (np. CANMARC, JAPMARC), równolegle z formatem UNIMARC
opracowano schematy przekładania formatów narodowych na format uniwersalny
i odwrotnie.
W formacie UNIMARC dane o rejestrowanym dokumencie zapisywane są w rekordzie
składającym się z 10 bloków funkcyjnych:
0 - blok identyfikujący – zawiera numer jednoznacznie określający publikację np. ISBN;
1 - blok informacji zakodowanej – zawiera dane o publikacji stałej długości, najczęściej
w formie zakodowanej;
2 - blok opisowy – opis dokumentu wg zaleceń odpowiedniego ISBD z wyłączeniem
strefy uwag oraz strefy znormalizowanego numeru, ceny i oprawy dokumentu;
3 - blok uwag – odpowiada strefie uwag w ISBD;
4 - blok powiązań opisu – zawiera informacje o dokumentach związanych z dokumentem
opisywanym;
5 - blok odpowiedników tytułów – zawiera różne formy tytułu, pod którymi można
poszukiwać danego dokumentu;
6 - blok charakterystyki treściowej – zawiera np. tematy przedmiotowe, symbole UKD;
7 - blok odpowiedzialności intelektualnej – zawiera nazwy twórców opisywanego
dokumentu, podane w formie ujednoliconej;
8 - blok do przyszłego wykorzystania międzynarodowego – zawiera np. dane o centrali
bibliograficznej, która sporządziła rekord;
9 - blok do użytku lokalnego.
Obecnie coraz więcej narodowych centrali bibliograficznych opracowuje i udostępnia
bibliografie narodowe w formie zautomatyzowanych baz danych na nośnikach maszynowych,
głównie na dyskach optycznych, np. „British National Bibliography” dostępna jest od 1977
roku w trybie on-line, a od 1989 roku także na dyskach.
Również zespół spisów polskiej bieżącej bibliografii narodowej tworzony jest w postaci
baz danych. Dostępny jest „Przewodnik Bibliograficzny w którym opisy zarejestrowane
zostały w formacie MARC-BN, a wyszukiwanie informacji odbywa się wg haseł
przedmiotowych, nazw autorów, wydawców, lat opublikowania, serii, numerów ISBN.
Powstały już także bazy, zawierające materiał „Bibliografii Zawartości Czasopism”
i „Bibliografii Wydawnictw Ciągłych”.
Opisy zautomatyzowanych systemów bibliografii narodowych wykorzystywane są nie
tylko w międzynarodowej wymianie informacji bibliograficznej. Zawarte w systemie dane
służą także bibliotekom w kraju, przejmując opisy do swoich katalogów komputerowych.
Niektóre centrale bibliograficzne prowadzą, na podstawie zautomatyzowanych baz
bibliografii narodowej, usługi centralnego wydruku i dystrybucji kart katalogowych. Z usług
tych korzystają małe biblioteki, prowadzące w dalszym ciągu katalogi tradycyjne oraz te
biblioteki, które oprócz katalogu komputerowego tworzą równolegle jego wersję tradycyjną.
Ważnym źródłem informacji bibliograficznych są katalogi centralne – zarówno o zasięgu
narodowym, jak i lokalnym bądź rejestrujące materiały z określonych dziedzin (specjalne).
Zautomatyzowane katalogi centralne posiadają centralnie ulokowaną bazę, udostępniają
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
poprzez sieci telekomunikacyjne i terminale. Baza ta tworzona jest nie przez jeden ośrodek,
jak to mam miejsce w przypadku wcześniej omówionych baz, ale przez wszystkie ośrodki
deklarujące współpracę w zakresie jej tworzenia. Powstanie zautomatyzowanej bazy katalogu
pozwala na:
−
tworzenie baz lokalnych przez przejmowanie opisów z bazy centralnej;
−
tworzenie baz dziedzinowych;
−
udostępnianie danych na nośnikach maszynowych;
−
publikowanie całości lub części katalogu;
−
usprawnienie procesu wypożyczeń bibliotecznych, działających przy użyciu
katalogów centralnych.
W Bibliotece Narodowej od początku lat siedemdziesiątych XX w. funkcjonuje system
ARKA – Automatyczne Redagowanie Katalogów Alfabetycznych, który w różnym stopniu
wykorzystywany jest do tworzenia „Centralnego Katalogu Zagranicznych Wydawnictw
Ciągłych w Bibliotekach Polskich” oraz „Centralnego Katalogu Książek Zagranicznych
w Bibliotekach Polskich” [13, s. 225–227].
Podsumowując, rozwijająca się standaryzacja informacji bibliograficznej na polu
krajowym i międzynarodowym pozwala na szybsze udostępnianie dokumentów
użytkownikom m.in. poprzez zmniejszenie czasu jego opracowania, zapobiega również
powstawaniu rozbieżności w opisie bibliograficznym tych samych dokumentów w różnych
bibliotekach. Ponadto usprawnia i przyspiesza procesy wydawnicze oraz sposoby
wyszukiwania informacji bibliograficznej poprzez wykorzystanie indeksów opartych na
słowach kluczowych.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega automatyzacja bibliotek?
2. Jakie czynniki wpływają na wybór systemu informatycznego?
3. Jakie możliwości stwarza automatyzacja biblioteki?
4. Co rozumiesz pod pojęciem „automatyzacja kompleksowa”?
5. Co rozumiesz pod pojęciem „zintegrowane systemy biblioteczne”?
6. Co oznacza skrót OPAC?
7. Jakie znasz „duże” systemy zintegrowane?
8. Jakie znasz programy wspomagające katalogowanie?
9. Jakie elementy opisu wykorzystujemy przy poszukiwaniach w katalogach OPAC?
10. Jakie znasz przykładowe adresy katalogów on-line?
11. Co oznacza skrót UBC?
12. Na czym polega system UBC?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Obcokrajowiec zainteresowany jest spędzeniem weekendu w górach. Przeprowadź
rozmowę w języku angielskim, w której odpowiesz na pytania dotyczące noclegu,
wyżywienia w trakcie pobytu oraz sposobu dojazdu do zaproponowanej miejscowości.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania pkt. 4.2.1,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
2) przygotować plan rozmowy w języku polskim,
3) sprawdzić zwroty i wyrażenia w języku angielskim,
4) wykonać ćwiczenie,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
słownik angielsko-polski i polsko-angielski,
−
kartki papieru formatu A4,
−
długopis,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Obcokrajowiec zapytał Cię o zabytki Krakowa. Udziel informacji w języku angielskim
dot. zabytków znajdujących się w Krakowie.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania pkt. 4.2.1,
2) przygotować informację dot. zabytków Krakowa,
3) wykonać ćwiczenie,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
komputer z dostępem do internetu,
−
kartki papieru formatu A4,
−
słownik polsko-angielski i angielsko-polski,
−
literatura z rozdziału 6.
4.2.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) udzielić informacji bibliograficznych?
2) udostępnić
użytkownikom
bibliografie
w
formie
baz
komputerowych w trybie on-line?
3) posłużyć się różnymi źródłami informacji?
4) posłużyć się siecią lokalną i rozległą w procesie udostępniania
informacji?
5) dobrać wydawnictwa informacyjne odpowiednio do potrzeb
użytkowników?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
4.3. Biblioteki multimedialne i wirtualne
4.3.1. Materiał nauczania
Nowe technologie i nowe typy dokumentów w znaczący sposób zaczęły wpływać na
organizację pracy w bibliotekach, co spowodowało wyodrębnienie się nowych typów
bibliotek. Należą do nich:
−
biblioteka polimedialna (polymedia library),
−
biblioteka elektroniczna (electronic library),
−
biblioteka cyfrowa (digital library),
−
biblioteka wirtualna (virtual library).
Biblioteka polimedialna posiada różne typy dokumentów zapisanych na różnorodnych
nośnikach: papierowych, audiowizualnych, elektronicznych itp. Dokumenty tradycyjne są
podstawą zbiorów takiej biblioteki. Stąd jest ona bardzo podobna do biblioteki tradycyjnej.
Jakkolwiek musi posiadać sprzęt elektroniczny umożliwiający korzystanie z dokumentów
elektronicznych.
W bibliotece elektronicznej wszystkie jej procesy, a więc gromadzenie, opracowywanie,
wyszukiwanie i udostępnianie zbiorów, odbywają się z zastosowaniem techniki
elektronicznej. Na organizację jej działania wpływ ma stosowanie zintegrowanego systemu
bibliotecznego, a w jego ramach katalogu OPAC. Zbiory takiej biblioteki mają charakter
polimedialny. W swych zasobach posiada ona również dokumenty w formie tradycyjnej, czy
też innej niż wyłącznie elektroniczne.
Biblioteka cyfrowa nie posiada już zbiorów w postaci konwencjonalnej. Wszystkie
dokumenty występują wyłącznie w postaci elektronicznej. Dostęp do nich zapewniają
specjalne urządzenia. Dotyczy to zarówno gromadzonych dzieł, jak i katalogów
bibliotecznych. Biblioteka taka może udostępniać swoje zbiory poprzez sieć. Istnieje więc
możliwość zdalnego dostępu do informacji [10].
Biblioteka wirtualna, nazywana także biblioteką „bez ścian” nie istnieje fizycznie. Jest to
możliwość dotarcia do informacji poprzez przeszukiwanie wielu systemów informacyjnych
zorganizowanych w taki sposób, iż wyglądają one jak jedna baza. Informacje mogą
przybierać różne formy i posiadać różną strukturę. Istnieje także możliwość powstawania
bibliotek wirtualnych w dosłownym znaczeniu, a więc z symulacją pomieszczeń, do których
użytkownik wchodzi, półek ze zbiorami, które przegląda i dotyka. Elementy rzeczywistości
wirtualnej nie są jednak najważniejsze w przypadku wyszukiwania informacji. Chodzi o trzy
zasadnicze elementy, jakie pozwalają nazwać bibliotekę mianem wirtualnej. Są to przede
wszystkim:
−
wszystkie elementy biblioteki elektronicznej,
−
sieć telekomunikacyjna,
−
odpowiedni interfejs użytkownika (a więc łatwość porozumiewania się użytkownika
z komputerem).
Charakterystycznym wyróżnikiem takiej biblioteki jest możliwość fizycznego
rozproszenia jej zbiorów między serwerami różnorodnych instytucji. Zdalne przemieszczanie
się pomiędzy katalogami i zbiorami wielu bibliotek w czasie rzeczywistym oraz możliwość
otrzymywania pełnych tekstów dokumentów w postaci wydruku czy plików bez konieczności
opuszczania domu to obraz korzystania z biblioteki „bez ścian”. Idea biblioteki wirtualnej to
idea powszechności dostępu do informacji, nagłaśniana od lat 70. (ubiegłego stulecia) przez
IFLA i UNESCO, a obecnie – dzięki rozwojowi techniki – mająca szansę na pełniejszą
realizację. Biblioteki wirtualne odgrywają także coraz większą rolę w rozwoju edukacji
permanentnej i kształcenia na odległość.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Internet umożliwił wdrożenie wielu
nowatorskich projektów bibliotecznych.
Wyszukiwanie informacji, a także wypożyczenia międzybiblioteczne nabrały zupełnie innego
charakteru. Pojawiło się pojęcie elektronicznego dostarczania dokumentów (EDD –
Electronic Document Delivery). Warunkiem koniecznym powodzenia podobnego
przedsięwzięcia jest istnienie baz pełnotekstowych, katalogów pozwalających na
wyszukiwanie odpowiednich dokumentów oraz współpracy pomiędzy placówkami informacji
funkcjonującymi w obrębie sieci. Użytkownik końcowy otrzymuje zamówiony tekst
w postaci pliku komputerowego, który może wykorzystać na swoim komputerze lub
wydrukować. Istnieje także możliwość otrzymania kopii artykułów drogą pocztową lub
faksem. Do serwisów EDD należy np. JASON (Journal Articles Sent on Demand)
realizowany przez naukowe biblioteki niemieckie od 1998 roku. Wspólne zasoby bibliotek
biorących udział w przedsięwzięciu obejmują ok. 120 tys. tytułów czasopism, opisy
bibliograficzne dotyczą 560 tys. tytułów. Usługi w systemie JASON są płatne. Jednak
w porównaniu z opłatami za dostarczanie dokumentów metodami tradycyjnymi ceny są
o połowę niższe. Firma B.H. Blackwell Ltd z Oxfordu od 1989 roku dostarcza teksty w trybie
on-line w ramach serwisu UnCover. Pełnotekstowa baza danych zawiera miliony artykułów
z kilkudziesięciu tysięcy czasopism. Od roku 1997 Institute for Scientific Information (ISI)
z Filadelfii publikujący m.in. indeksy cytowań naukowych udostępnia swoje bazy za
pośrednictwem internetu w ramach systemu Web od Science. Indeksowanych jest ponad
8 tys. tytułów czasopism z 230 dziedzin wiedzy. Instytut dąży do tego, by dzięki
hipertekstowi użytkownik mógł docierać poprzez indeksy cytowań do pełnych tekstów
artykułów. Biblioteka Uniwersytetu Stanford bierze udział w inicjatywie określanej jako
swego rodzaju rewolucja wydawnicza. Nosi ona nazwę HighWire. Biblioteka zawiera umowy
z wydawcami i stowarzyszeniami naukowymi na dostarczanie publikowanych przez te
instytucje opracowań naukowych w formie elektronicznej. Forma ta poprzedza publikację
tradycyjną. Biblioteka opracowuje dokumenty, a użytkownik ma możliwość skorzystania
zarówno z pełnego tekstu, jak i z abstraktów czy spisów treści. Hipertekst pozwala na
wieloaspektowe poruszanie się pomiędzy artykułami.
To tylko przykłady działalności bibliotecznej w nowych warunkach. Należy się
spodziewać, że z czasem tego typu usługi staną się coraz powszechniejsze. Zapis cyfrowy,
czyli digitalizacja będzie obejmować coraz więcej dokumentów, zarówno tych ukazujących
się na bieżąco, jak i historycznych. Przewiduje się, że na początku XXI wieku obejmie 100%
wydawnictw informacyjnych, 90% czasopism i 50% książek. Założyciel Microsoftu – Bill
Gates twierdzi, iż w roku 2025 papier będzie anachronizmem.
Nie znaczy to oczywiście, że znikną olbrzymie biblioteki ze swymi wspaniałymi
zbiorami. Co więcej, zyskają one nowe możliwości uczestniczenia w utrwalaniu
i przechowywaniu dorobku ludzkości. Udostępnianie dzieł, często bardzo cennych
i jednocześnie narażonych na zniszczenie czy kradzież, będzie mogła odbywać się na nieco
innych zasadach niż obecnie. Z pewnością nie trzeba będzie udawać się w sensie fizycznym
do biblioteki, aby skorzystać z jej zbiorów.
Pojęcie „digitalizacji” staje się coraz popularniejsze w środowisku bibliotekarzy, przede
wszystkim pracowników bibliotek naukowych. Najsłynniejsze książnice widzą możliwość
poszerzenia w ten sposób grona swoich czytelników. Przykładem mogą być działania Stolicy
Apostolskiej, która podjęła współpracę z koncernem IBM w celu przeniesienia na nośniki
cyfrowe zbiorów Biblioteki Watykańskiej. Także biblioteki niemieckie bardzo poważnie
podeszły do tego zagadnienia. W Monachium i Getyndze powstały centra digitalizacji. Ich
zadaniem jest wypracowanie najsprawniejszych metod tworzenia i upowszechniania
elektronicznych wersji zabytkowych zbiorów oraz pomoc innym bibliotekom niemieckim
w realizacji podobnych projektów. W ramach prac UNESCO w 1992 roku powstał projekt
o nazwie „Pamięć Świata”. Jego celem jest ochrona poprzez digitalizację najcenniejszych
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
zbiorów
bibliotecznych
i
archiwalnych
w
skali
świata. Pierwsze posiedzenie
Międzynarodowego Komitetu tego programu odbyło się w 1993 roku w Polsce. Programem
mogą zostać objęte dzieła zgłoszone przez specjalistów danego kraju i zaakceptowane przez
ekspertów międzynarodowych. UNESCO realizuje tę inicjatywę przy współpracy IFLA oraz
Międzynarodową Radą ds. Archiwów [10].
W literaturze przedmiotu istnieją też definicje usiłujące przedstawić zagadnienia
biblioteki wirtualnej w sposób opisowy. Peter Jacso wskazuje na trzy składniki definiujące
bibliotekarstwo elektroniczne:
−
kolekcja elektronicznych czasopism, materiałów konferencyjnych, ksiąg adresowych,
almanachów, encyklopedii, słowników i innych publikacji informacyjnych oraz
abstraktowych baz danych;
−
zbiór wyjątkowo dobrych narzędzi i pomocy: najlepszych adresów Web i narzędzi
wyszukiwawczych;
−
udział bibliotekarzy w tworzeniu źródeł informacji elektronicznej.
Podobnie uważa Alain Jacquesson, którego zdaniem na bibliotekę wirtualną składają się:
−
zdalny dostęp do zasobów i usług biblioteki lub innych źródeł informacji;
−
udostępnienie użytkownikom miejsca pracy z informacjami w formie drukowanej lub
elektronicznej;
−
sieć informatyczna, która daje użytkownikowi dostęp na skalę światową do
zewnętrznych źródeł informacji pochodzących z bibliotek bądź serwisów
komercyjnych.
W niektórych, raczej rzadkich przypadkach, zdarza się autorom opisywać wirtualną
bibliotekę w kategorii wirtualnej rzeczywistości, z wszystkimi jej atrybutami w postaci
kasków, rękawic, okularów itp.
W piśmiennictwie polskim także spotykamy liczne interpretacje terminu biblioteka
wirtualna. Ewa Chmielewska-Gorczyca w jednym z artykułów pisze, że w bibliotece
wirtualnej – oprócz zdalnego dostępu do zawartości zbiorów i usług bibliotecznych –
niezbędny jest jeszcze element bezproblemowego korzystania z zewnętrznych serwisów
i źródeł informacji (w tym i komercyjnych) za pośrednictwem jednego systemu, np. katalogu
OPAC funkcjonującego jako wrota do innych bibliotek i baz danych. Dla Aleksandra
Radwańskiego biblioteka wirtualna to rodzaj systemu zapewniającego uporządkowany dostęp
(poprzez katalogi centralne) do wielu, rozproszonych zasobów informacji elektronicznej,
gromadzonej w różnych instytucjach. Inaczej widzi bibliotekę wirtualną Jurand Czermiński –
nie jako najwyższy stopień w rozwoju automatyzacji bibliotek – lecz jako sposób na
wyszukiwanie informacji z systemu takich (tj. cyfrowych) bibliotek. Stwierdza on, że
biblioteka wirtualna jest zbiorem/strukturą otwartych, pracujących w sieci komputerowej
bibliotek cyfrowych, cechującym się automatyczną rejestracją członkostwa i wyposażonym
w odpowiednie oprogramowanie do wirtualnego połączenia świeżo dodanych uogólnionych
zasobów z już istniejącymi oraz umieszczenia ich we wspólnym indeksie.
Próbując w skrócie przedstawić najważniejszą różnicę między biblioteką rozumianą
tradycyjnie a biblioteką wirtualną, można powiedzieć, że o ile biblioteka tradycyjna oznacza
„zasób”, o tyle biblioteka wirtualna oznacza „dostęp” do dokumentów.
Biblioteka wirtualna nie jest wprawdzie typem biblioteki wyłącznie uniwersyteckiej czy
nawet – szerzej – akademickiej, jest biblioteką naukową w ogóle. Jednak początki tego
modelu są ściśle związane z ośrodkami uniwersyteckimi, gdyż głównie w nich są prowadzone
badania nad jego możliwościami i sposobem organizacji. Również ogromne projekty
badawcze, finansowane przez instytucje naukowe i rządowe są realizowane przeważnie w
ośrodkach akademickich. Przykładów związku biblioteki wirtualnej z uniwersytetem jest
wiele. Jeden ze stosunkowo wczesnych, realizowany od początku lat 90. XX wieku brytyjski
projekt ELINOR (Electronic Library Information On-line Retrieval) współtworzony przez
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
IBM, British Library Research and Development Departament oraz De Monfort University
jest zlokalizowany w De Monfort University w Milton Keynes. Największy z projektów
amerykańskich, finansowany przez trzy instytucje badawcze: National Science Foundation,
Defense Advanced Research Projects Agency i NASA – także jest realizowany w sześciu
uniwersytetach (m.in. w Carnegie-Mellon University i dwu uniwersytetach stanu Kalifornia),
pomiędzy które rozdzielono główne zagadnienia związane z technologią biblioteki wirtualnej.
Projekt finansowany przez Fundację Andrew W. Mellona prowadzony jest też przez
uniwersytet – Columbia University.
Za biblioteką wirtualną przemawia bardzo wiele jej cech. Podkreśla się przede wszystkim
jej dostępność – dzięki sieciom komputerowym z każdego punktu i o każdej porze czytelnik
może dotrzeć do poszukiwanej informacji. Komputer podłączony do internetu zapewni dostęp
do światowych zasobów bez potrzeby odchodzenia od własnego biurka. Jeśli dodatkowo
zostanie zrealizowana idea Światowej Biblioteki Cyfrowej, będzie to oznaczało, że dostęp do
informacji będzie nie tylko możliwy z każdego miejsca, ale i z każdego miejsca będzie
dostęp do tych samych zasobów informacji. Dodatkową zaletą tego faktu ma stać się
szybkość dotarcia do potrzebnych wiadomości, ponieważ przekaz w wersji elektronicznej
przewyższa w znacznym stopniu szybkość, z jaką odbywają się poszukiwania w zbiorach
bibliotecznych. Wyszukiwanie potrzebnego dokumentu oznaczać będzie automatycznie
dotarcie nie tylko do informacji o nim (jak w katalogach bibliotecznych), ale i do samego
dokumentu. Każdy dokument wyszukany w sieci może posiadać dowolną liczbę
elektronicznych kopii, równocześnie może korzystać z niego dowolna liczba użytkowników.
Wreszcie hipertekst pozwoli użytkownikowi na łączenie w całość tematycznie powiązanych
fragmentów najróżniejszych tekstów i tworzenie w ten sposób własnych dokumentów [3].
Do polskich bibliotek wirtualnych należą:
1. Polska Biblioteka Internetowa –
2. Biblioteka Wirtualna Nauki –
D. Lankes określił w 1998 r. pięć podstawowych etapów procesu informacyjnego typu
pytanie-odpowiedź, uznawanych za podwaliny koncepcji usług elektronicznych m.in.
w bibliotekach i ośrodkach informacji:
1. Przekaz pytania drogą elektroniczną do serwisu (Question Acquisition),
2. Skierowanie pytania do kompetentnej osoby i oczekiwanie użytkownika na
odpowiedź, zgodnie z regułami i kryteriami danego serwisu (Pool of Possible
Respondents).
3. Formułowanie odpowiedzi przez eksperta (Expert Answer Generation).
4. Wysyłanie odpowiedzi do użytkownika (Answer Sent).
5. Określanie popularnych tematów i rodzajów pytań do celów statystycznych
i archiwalnych (Tracking).
Pierwszą grupą elektronicznych usług informacyjnych są serwisy oparte na e-mail
i formularzach WWW. Najmniej skomplikowane wykorzystują pocztę elektroniczną do
wymiany pytań i odpowiedzi. Pytania wpływają najczęściej na jedno ogólne konto (np.
informatorium), a odpowiedzi udzielane są przez pracownika informacji bądź kierowane
dalej, w zależności od rodzaju pytania. Na wielu witrynach internetowych można znaleźć
adresy mailowe odsyłające bezpośrednio do bibliotekarzy odpowiedzialnych za udzielanie
informacji z poszczególnych dziedzin. Dotyczy to oczywiście dużych bibliotek. Kolejną
formą elektronicznych usług informacyjnych są specjalne interfejsy WWW, umożliwiające
użytkownikowi zadawanie pytań poprzez wypełnienie formularza, zawierającego najczęściej
pola do opisania problemu oraz podania danych osobowych. Dalsze postępowanie jest
podobne jak przy otrzymywaniu zwykłych e-maili. W niektórych serwisach pytania
i odpowiedzi są archiwizowane. Wówczas najpierw przeszukuje się archiwum w celu
sprawdzenia, czy na podobne pytanie nie udzielano wcześniej odpowiedzi. Niekiedy „często
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
zadawane pytania” (Frequently Asked Questions
)
publikowane są wraz z odpowiedziami na
stronie WWW, w postaci FAQ. Użytkownicy mogą zapoznać się z nimi, zanim prześlą
pytanie do bibliotekarza. Zaletą usług realizowanych przez pocztę elektroniczną czy
formularze WWW jest to, że użytkownik może zadać pytanie w czasie i miejscu dla niego
dogodnym. Istotną wadą jest natomiast brak możliwości przeprowadzenia z użytkownikiem
wywiadu i uściślenia jego potrzeb informacyjnych. Czas świadczenia tych usług wynosi na
ogół 1–2 dni w zależności od regulaminu danej biblioteki bądź ośrodka informacji
i poczytywany jest za kolejną wadę usług e-mailowych. Przykłady bibliotek realizujących
usługi poprzez e-mail i formularze WWW zawiera wykaz opracowany przez B. Sloana na
stronie
http://people.lis.uiuc.edu/~b-sloan/e-mail.html
Inną formą elektronicznych usług informacyjnych, którą biblioteki coraz powszechniej
stosują,
są
interaktywne
usługi
on-line
realizowane
w
czasie
rzeczywistym.
W przeciwieństwie do usług e-mail, użytkownicy mogą komunikować się „na żywo”
z bibliotekarzem i oddziaływać na siebie wzajemnie, często bez względu na czas i miejsce.
Bibliotekarz może zadawać szereg dodatkowych pytań użytkownikowi zanim zacznie
udzielać odpowiedzi, wspólnie przeszukiwać witryny internetowe, przekazywać rezultaty
bezpośrednio do przeglądarki użytkownika i natychmiast otrzymać odpowiedź, czy są one
satysfakcjonujące.
Przykłada
zapisu
kilku
sesji
obejrzeć
można
na
stronie
http://info.askalibrarian.org/Transarch/besttranscript1004.asp
. Spośród wielu narzędzi do
świadczenia tego typu usług najpopularniejsze są: czat, komunikatory (instant messaging),
programy Web contact center bądź ich kombinacje.
Technologia czat pozwala użytkownikom komunikować się z innymi w sieci internet w czasie
rzeczywistym. Komunikatory internetowe, np. Windows Live Messenger, ICQ, czy polskie:
Gadu–Gadu, Tlen, AQQ itp. umożliwiają wymianę komunikatów również w czasie
rzeczywistym, ujawnianie dostępności bibliotekarza na liście kontaktów, przesyłanie adresów
URL i plików użytkownikom oraz zachowywanie zapisów sesji. Chociaż produkty te są
bezpłatne, muszą być instalowane na dysku użytkownika i nie posiadają wielu istotnych
funkcji obsługi. Lepszym rozwiązaniem okazały się specjalistyczne oprogramowania typu
Web contact center oparte na technologii czat, które nie wymagają od użytkownika
instalowania go na własnym komputerze. Niektóre biblioteki wykorzystują komercyjne
aplikacje np. eGain Live, LivePerson, Humanclick zaprojektowane pierwotnie dla firm
e-biznesowych do kontaktów on-line z klientami, modyfikując je dla swoich potrzeb. Inne
kupują produkty stworzone specjalnie dla bibliotek, np. 24/7 Reference, QuestionPoints
OCLC, Virtual Reference Software, Ask A Librarian, Docutek VRLplus. Najmniejsza grupa
bibliotek opracowała własne oprogramowania, bazujące na aplikacjach typu czat.
Programy typu Web contact center mają na ogół następujące funkcje:
1) interaktywny czat,
2) mechanizmy ustalania kolejności pytań i przekazywania „rozmowy” do dostępnego
bibliotekarza – pracownika informacji (kierowanie ruchem), a niekiedy do innej instytucji
- biblioteki/ośrodka informacji współpracującej (routing); w niektórych programach
istnieje możliwość prowadzenia telekonferencji z kilkoma bibliotekarzami w systemie,
3) wspólne ustalanie strategii wyszukiwania i wypełnianie formularzy (okienek do
zadawania pytań) w bazach danych i wyszukiwarkach internetowych,
4) wspólne wyszukiwanie informacji i przeglądanie rezultatów (collaborative browsing albo
cobrowsing) pozwalające bibliotekarzowi na „eskortowanie” użytkownika poprzez
katalogi, bazy danych czy wyszukiwarki WWW oraz wyświetlanie określonych stron
WWW na ekranie komputera użytkownika i odwrotnie,
5) przesyłanie stron WWW, plików, slajdów czy innych dokumentów do przeglądarki
użytkownika (pushing),
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
6) zautomatyzowanie często powtarzanych czynności i powszechnych komunikatów
poprzez wybieranie skryptów z list rozwijanych (scripting),
7) wkomponowane podstawowe bazy wiedzy i możliwość tworzenia własnych baz poprzez
zachowywanie pytań oraz odpowiedzi na pytania i ponowne z nich korzystanie,
8) pełen zapis sesji przesyłany po jej zakończeniu e-mailem do użytkownika i bibliotekarza,
9) tworzenie profili i autoryzacja użytkowników, umożliwiająca np. studentom korzystanie
z licencjonowanych źródeł elektronicznych,
10) rejestracja danych, zapis sesji i generowanie raportów do celów statystycznych oraz
badań i analiz wykorzystania systemów,
11) moduły oceny, umożliwiające użytkownikom wypełnianie krótkich ankiet na temat sesji
wyszukiwawczej.
Szczegółowy wykaz programów, ich opisy i przykładowe instalacje znajduje się na
stronie
http://www.teachinglibrarian.org/webcall.htm
. A działanie tego typu systemu można
prześledzić, przeglądając wersję demo różnych programów, np. 24/7 Reference
/.
Aplikacje Web contact center są ciągle rozwijane i wydają się obecnie najlepszym
rozwiązaniem do realizacji usług informacyjnych on-line. Mają jednak pewne
niedoskonałości. Kłopotów przysparza niekiedy ustalenie z użytkownikiem jego potrzeb
przed przystąpieniem do wyszukiwania. „Rozmowa” – czat wymaga pisemnego
formułowania wypowiedzi co wymaga czasu. Szybka komunikacja pisemna może sprawić
trudności w precyzyjnym wyrażaniu myśli i ich bezbłędnym zapisie. Pewnym rozwiązaniem
jest telefonia internetowa oparta na technologii VoIP (Voice over Internet Protocol), dostępna
już w niektórych aplikacjach Web contact center. Problemem może być zapis sesji w celu
archiwizacji i późniejszego odtwarzania. Można przechowywać głos w postaci pliku
dźwiękowego razem ze stronami WWW przesłanymi podczas sesji. Jednak analizowanie
plików dźwiękowych jest dużo bardziej skomplikowane i żmudne niż przeglądanie zapisu
czatu. Być może najlepszym rozwiązaniem będzie korzystanie z programów voice-to-text do
konwersji zapisów głosu w przeszukiwalne pliki tekstowe, dużo łatwiejsze do analizowania.
Potencjał internetu i oprogramowania wirtualnych usług informacyjnych umożliwiły
tworzenie konsorcjów bibliotek wspólnie realizujących elektroniczne usługi informacyjne.
W takim przypadku klientami indywidualnych bibliotek są użytkownicy wszystkich instytucji
współpracujących. Bibliotekarz dyżurujący w danej chwili odpowiada na pytania
użytkowników z bibliotek partnerskich. Istnieją też konsorcja, głównie bibliotek publicznych,
obsługujące wszystkich zainteresowanych, bez żadnych ograniczeń terytorialnych czy
warunku posiadania identyfikatora konkretnej biblioteki.
Konsorcja powstają na poziomie miejskim, regionalnym, narodowym, a ostatnio
międzynarodowym. Tworzą je biblioteki tego samego typu, np. publiczne, akademickie
i specjalistyczne. Często dzielą się zadaniami w zależności od specjalizacji, języka itp.
konsorcja regionalne czy krajowe przystępują do wielkich sieci międzynarodowych.
Użytkownik w takim przypadku zadaje pytanie poprzez witrynę internetową swojej
macierzystej biblioteki. Jeśli bibliotekarz nie potrafi lub nie może natychmiast udzielić
odpowiedzi, pytanie jest kierowane przez system do konsorcjum regionalnego i ewentualnie
dalej – do biblioteki specjalizującej się w danej dziedzinie albo do bibliotekarza władającego
językiem w którym zadano pytanie. Zdarza się, że użytkownik zadaje pytanie w czasie, gdy w
jego bibliotece nikt już nie dyżuruje on-line, natomiast na innym kontynencie są dostępni
bibliotekarze i służą pomocą, o ile pytanie nie wymaga wiedzy i doświadczenia pracownika
biblioteki macierzystej. Pozostałe korzyści usług informacyjnych realizowanych przez sieci
bibliotek to dzielenie się wiedzą i czasem pracowników oraz zasobami informacyjnymi (np.
archiwa pytań i odpowiedzi), co przekłada się na możliwość poszerzenia dostępu do
informacji i dostarczania jej przez całą dobę oraz wymierne korzyści finansowe. Do tych
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
ostatnich należy redukcja kosztów dzięki wspólnym zakupom systemów, podział kosztów ich
utrzymania i szkoleń pracowników na poziomie regionalnym czy krajowym.
Na witrynach internetowych redagowanych przez B. Sloana, S. Francoeur zebrano linki
do grup bibliotek współpracujących w zakresie usług elektronicznych on-line. Warto
wymienić kilka interesujących przykładów różnych typów współpracy:
−
Enquire
http://www.peoplesnetwork.gov.uk/enquire/index.html
– serwis 96 angielskich
bibliotek publicznych działających w ramach The People’s Network. Wykorzystuje
oprogramowanie OCLC QuestionPoint. Pytanie może zadać każdy za pomocą formularza
WWW lub łącząc się z bibliotekarzem przy pomocy czatu. Serwis współpracuje z innymi
użytkownikami QuestionPoint – jeśli użytkownik zada pytanie poza godzinami pracy
bibliotekarzy brytyjskich, jest ono kierowane do partnerskich bibliotek w USA lub
Kanadzie.
−
AskNow!
– biblioteki narodowe Australii, Nowej Zelandii
i Singapuru oraz ośmiu australijskich bibliotek stanowych i 15 publicznych. Serwis
obsługuje wszystkich użytkowników z Australii, udzielając informacji na podstawie
zasobów WWW oraz baz danych prenumerowanych przez zrzeszone biblioteki.
−
Answers Now
http://www.richland.lib.sc.us/answersnow.htm
– międzynarodowy serwis
czterech bibliotek z USA, Australii i Wielkiej Brytanii przeznaczony głównie dla
użytkowników tych bibliotek i świadczący wyłącznie usługę w czasie rzeczywistym.
−
BiblioteksVagten
– duński serwis 44 bibliotek publicznych
i 13 naukowych dla wszystkich zainteresowanych. Posiada jasno określone zasady
udzielania odpowiedzi i linki do innych duńskich serwisów specjalizujących się
w określonej tematyce, np.: prawo, nauki społeczne, technika. Pytania można przesyłać
e-mailem lub w trakcie sesji czat.
−
e-referens i Sverige
http://www.eref.se/se-admin/vrl_entry.asp
– szwedzki serwis dwóch
współpracujących sieci: bibliotek publicznych Fragabiblioteket i akademickich
Jourhavande bibliotekarie. Wykorzystuje pprogram Docutek VRLplus firmy Sirsi
Company. Umożliwia prowadzenie sesji chat oraz przesyłanie pytań pocztą
elektroniczną. W serwisie bibliotek publicznych uruchomiono usługę wysyłania zapytań
poprzez formularz WWW nawet w języku polskim!
−
Ask a Librarian
http://info.askalibrarian.org/index.asp
– wzorcowo zorganizowany serwis
88 bibliotek różnego typu stanu Floryda USA. Odpowiedzi udziela 700 bibliotekarzy.
−
Virtual Reference Desk (VRD) Network http://www.vrd.org/network.shtml – sieć
współpracujących 23 serwisów typu AskA usług specjalizujących się w naukach
ścisłych, matematyce, pedagogice, sztuce i innych dziedzinach [11].
Usługę „Zapytaj bibliotekarza” (Ask a Librarian) świadczą również polskie biblioteki:
−
Miejska
Biblioteka
Publiczna
w
Nowym
Dworze
Mazowieckim
http://www.biblioteka.nowydwormaz.pl/index.php?str=uslugi#telefon
kierowanie pytań do biblioteki oraz usługa „Książka na telefon” kierowana do osób
starszych, chorych, niepełnosprawnych ruchowo. Książki i czasopisma dostarczane są
bezpłatnie w dniu zgłoszenia zamówienia przez pracowników biblioteki. W ramach
usługi „Książka na telefon” bibliotekarze udzielają również informacji telefonicznej na
zapytania dotyczące zbiorów bibliotecznych i przyjmują zamówienia na podręczniki
akademickie oraz inne książki z księgozbioru rewersowego wypożyczane na krótkie
terminy (3 do 6 dni).
−
Miejska Biblioteka Publiczna w Sanoku
http://www.biblioteka.sanok.pl/
pocztowe, poprzez które można zadawać pytania związane z funkcjonowaniem
biblioteki, poszukiwaną literaturą itp. Na pytania odpowiadają bibliotekarze z Działu
Informacyjno-Bibliograficznego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
−
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu
Czat oraz możliwość zadawania pytań poprzez e-mail.
−
Miejska
Biblioteka
Publiczna
w
Chrzanowie
http://www.mbp.chrzanow.pl/kontakt.htm#Zapytania
drogą e-mailową, a także możliwość kontaktu z bibliotekarzem za pomocą popularnych
komunikatorów internetowych: Gadu-Gadu, Tlen.
−
Biblioteka Politechniki Krakowskiej
bezpośrednio z programem pocztowym.
−
Biblioteka Politechniki Warszawskiej
kierujący pytania do Oddziału Informacji Naukowej.
−
Biblioteka Politechniki Opolskiej
programu pocztowego.
−
Biblioteka AWF w Katowicach
http://www.biblioteka.awf.katowice.pl/
Przekierowanie
do programu pocztowego.
−
Wojewódzka
Biblioteka
Publiczna
Książnica
Kopernikańska
w
Toruniu
http://www.bibltor.torun.pl/serw_inf.php
Formularz ułatwiający wysłanie pytania do
biblioteki.
−
Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu
http://www.bu.uni.torun.pl/mail/
można dokonać m.in. przedłużenia terminu zwrotu książki, złożyć kwerendę czy wysłać
pytanie do bibliotekarza dyżurującego w Informatorium. Realizacja tych usług następuje
po wypełnieniu specjalnego formularza, który zostanie przesłany do właściwej jednostki
Biblioteki.
−
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu
Pytanie do
dyżurnego bibliotekarza (przekierowanie do programu pocztowego) [11].
Podsumowując – biblioteki oferujące elektroniczne usługi informacyjne i ich
użytkownicy mają niewątpliwe korzyści, z których najważniejszymi są:
−
usługi dostępne z każdego miejsca, 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu;
−
do wielu systemów pytanie może wysłać każdy zainteresowany i nic go to nie kosztuje;
−
informacje są wartościowe i dostarczane w odpowiednim czasie;
−
w przypadku usług w czasie rzeczywistym użytkownik może natychmiast uzyskać pomoc
bibliotekarza, bez opuszczania miejsca pracy/nauki lub przerywania sesji z bazą danych;
−
usługi są wielkim wsparciem kształcenia na odległość;
−
profesjonalne oprogramowania są jednocześnie dobrym narzędziem instruktażu
i promocji prowadzonej w trakcie sesji wyszukiwawczych;
−
użytkownik może zachować anonimowość;
−
bibliotekarze tworzą nową wiedzę i mogą się z nią dzielić;
−
biblioteki są pozytywnie postrzegane w skali międzynarodowej, jeśli realizują te usługi
w ramach konsorcjów;
−
współpraca bibliotek znacznie obniża koszty utrzymania e-usług [11].
Terminologia specjalistyczna w języku polskim i angielskim z zakresu udostępniania
informacji.
W procesie udostępniania informacji bardzo ważne jest posługiwanie się odpowiednimi
terminami specjalistycznymi z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa.
Poniżej przedstawiono „Basic dictionary” terminologii bibliotecznej, czyli słownik
podstawowych terminów bibliotecznych w dwóch wersjach językowych: polsko-angielskiej
i angielsko-polskiej (bez zapisu fonetycznego).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
Tab. 3. „BASIC DICTIONARY” terminologii bibliotecznej
Słownik podstawowych terminów bibliotecznych [4].
TERMINOLOGIA POLSKA
TERMINOLOGIA ANGIELSKA
baza danych
database
centrum rejestracji czytelników
user registration station
czasopisma
periodicals
czytelnia
reading room
czytelnik
library user, client, patron
data zwrotu
due back, due date
dokumenty życia społecznego
social life documents
dostarczanie dokumentów
document delivery
dostępne na miejscu
available in library, on-site
egzemplarz
copy, item
egzemplarz dostępny
item available, checked out
egzemplarz obowiązkowy
legal deposit
egzemplarz wypożyczony
on loan, checked out
formularz zamówienia
order forms
gromadzenie
acquisitions
karta czytelnicza
library user card, library card
katalog alfabetyczny
alphabetical catalogue
katalog kartkowy
card catalogue
katalog przedmiotowy
subject catalogue
księgozbiór podręczny
reference collection
kwerenda, zapytanie
request, query
magazyn
stacks, closed stacks, closed access stacks
mikrofilm
microforms
oprawa książki
binding
rewersy
request slips
rękopisy
manuscripts
stanowisko informacji
information desk
stare druki
rare books, old prints
sygnatura
call number, shelf mark
udostępnianie
circulation
usługi biblioteczne
library services
usługi informacyjne
information services
usługi reprograficzne
copy services
wolny dostęp
open access
wypożyczalnia
lending desk, circulation desk, checkout
wypożyczalnia międzybiblioteczna
interlibrary loan
zabezpieczanie zbiorów
collection preservation
zbiory prezencyjne
reference onlycollection
zbiory specjalne
special collections
zbiory w wolnym dostępie
open stacks, open access collections
TERMINOLOGIA ANGIELSKA
TERMINOLOGIA POLSKA
acquisitions
gromadzenie
alphabetical catalogue
katalog alfabetyczny
available in library, on-site
dostępne na miejscu
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
binding
oprawa książki
call number, shelf mark
sygnatura
card catalogue
katalog kartkowy
circulation
udostępnianie
collection preservation
zabezpieczanie zbiorów
copy services
usługi reprograficzne
copy, item
egzemplarz
database
baza danych
document delivery
dostarczanie dokumentów
due back, due date
data zwrotu
information desk
stanowisko informacji
information services
usługi informacyjne
interlibrary loan
wypożyczalnia międzybiblioteczna
item available, checked out
egzemplarz dostępny
legal deposit
egzemplarz obowiązkowy
lending desk, circulation desk, checkout
wypożyczalnia
library services
usługi biblioteczne
library user card, library card
karta czytelnicza
library user, client, patron
czytelnik
manuscripts
rękopisy
microforms
mikrofilm
on loan, checked out
egzemplarz wypożyczony
open access
wolny dostęp
open stacks, open access collections
zbiory w wolnym dostępie
order forms
formularz zamówienia
periodicals
czasopisma
rare books, old prints
stare druki
reading room
czytelnia
reference collection
księgozbiór podręczny
reference onlycollection
zbiory prezencyjne
request slips
rewersy
request, query
kwerenda, zapytanie
social life documents
dokumenty życia społecznego
special collections
zbiory specjalne
stacks, closed stacks, closed access stacks
magazyn
subject catalogue
katalog przedmiotowy
user registration station
centrum rejestracji czytelników
Aby ułatwić użytkownikowi i odpowiednio przyspieszyć proces udostępniania informacji
poprzez bibliotekę wirtualną, należy również zapoznać się ze słownikiem angielsko-polskiej
terminologii internetowej:
Tab. 4. Słownik terminologii internetowej [5]
TERMINOLOGIA ANGIELSKA
TERMINOLOGIA POLSKA
account
konto
annotations
adnotacje
browser
program do przeglądania, przeglądarka
bug report
informacja o błędzie
button
przycisk
cache number
ilość zapamiętanych dokumentów
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
changing mail server
zmiana serwera pocztowego
chat line
łącze dyskusyjne
click single
pojedyncze kliknięcie
click double
podwójne kliknięcie
click on the top item
kliknięcie na górnej pozycji
client programs
programy-klienci
compatible
zgodny, kompatybilny
current session
obecna sesja
directory
katalog, kartoteka
distributed on the internet
rozpowszechniony przez internet
dialog box
okno dialogowe
downloading
ściąganie
downloading imagines
ściąganie obrazów
electronic mail
poczta elektroniczna
filled in on-line document
wypełniony dokument elektroniczny
finding in on the internet
odnajdywanie w internecie
formated with bullets
wypunktowanie
Frequently Asked Questions, FAQ
Często Zadawane Pytania
full sized graphics
pełnowymiarowa grafika
gateway
brama
group server
serwer grupy
header
nagłówek
highlighted item
podświetlona pozycja
home page
strona domowa
horizontal scroll bar
suwak poziomy
host
węzeł, serwer
hyperlink
odsyłacz
hypertext document
dokument hipertekstowy
information resources
źródła, zasoby informacji
information by category
informacje poukładane tematycznie
internet connectivity
połączenie z internetem
internet full access
pełny dostęp do internetu
internet resources
zasoby internetu
link
łącznik, dowiązanie
linked document
dowiązany dokument
logging in
rejestrowanie się w systemie
login process
proces rejestrowania się
log on
zarejestrować się
manual pages
dokumentacja elektroniczna
mailing lists
listy dyskusyjne
message
wiadomość
moderated list
moderowana lista dyskusyjna
multipage document
dokument wielostronicowy
networked data
dane dostępne w sieci
news host
serwer grup dyskusyjnych
newsgroup
grupa dyskusyjna
on-screen marker
wskaźnik na ekranie
on-screen display
wyświetlanie na ekranie
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
on-line services
usługi dostępne w sieci
password
hasło
pulling down a menu
menu rozwijane
query field
pole zapytań
referenced documents
dokumenty do których się odwołujemy
remote databases
zdalne bazy danych
resources
zasoby
root directory
katalog główny
save
zapisać
search engine
program wyszukujący
search criteria
kryteria wyszukiwawcze
search terms
wyrażenia do wyszukania
searchable index
index do przeszukania, skorowidz
subscribe to list
subskrybowanie listy
subscribe to newsgroup
subskrybowanie grupy dyskusyjnej
user name
identyfikator użytkownika
user authentication
uwierzytelnianie użytkownika
WWW browser
przeglądarka stron WWW
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz pod pojęciem „biblioteka polimedialna”?
2. Co rozumiesz pod pojęciem „biblioteka elektroniczna”?
3. Co rozumiesz pod pojęciem „biblioteka cyfrowa”?
4. Co rozumiesz pod pojęciem „biblioteka wirtualna”?
5. Jakie znasz zasadnicze elementy, które pozwalają nazwać bibliotekę – biblioteką
wirtualną?
6. Jakie znasz etapy procesu pytanie-odpowiedź, uznawane za podwaliny usług
elektronicznych?
7. Co oznacza termin: ask a librarian?
8. Jakie znasz korzyści dla użytkowników wynikające z użytkowania bibliotek oferujących
elektroniczne usługi informacyjne?
9. Co oznacza termin: legal deposit?
10. Co oznacza termin: available in library?
11. Co oznacza termin: circulation?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przetłumacz poniższy tekst na język polski:
HANDLING AND QUALITY OF ELECTRONIC LIBRARY SERVICES
Abstract: The introduction of CD-ROM technology in 1985 represented a turning point in the
supply of information by libraries. The subsequent digital revolution with all its facets of
electronic means of information for library users and customers. This led to two decisive
innovations:
1. Management and handling of the new elektronic services differs quite fundamentally
from that required for traditional media, and
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
2. Quality management of new electronic cervices is not achievable with the wellknown
standards and performance measurements of traditional library services.
New standards and expanded criteria need to be developed here. The presentation deals
with both aspects, i.e. handling and management as well as quality aspects of electronic
library services, and also provides insights into the theory and practice of a large scientific
special library in Germany.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania pkt. 4.3.1,
2) niezrozumiałe słowa znaleźć w słowniku angielsko-polskim,
3) wykonać ćwiczenie,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
słownik angielsko-polski,
−
kartki papieru formatu A4,
−
długopis,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Przetłumacz poniższe polecenia na język polski i odpowiedz na pytania w języku
angielskim:
−
Look up the following books to find the information about Thomas Alva Edison. Is
there the text information?
−
Which of the given sources would you choose to prepare a biography of the inventor?
Give reasons.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania pkt. 4.3.1,
2) przetłumaczyć polecenia,
3) wykorzystać podaną poniżej literaturę,
4) odpowiedzieć na pytania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
słownik angielsko-polski,
−
Callaghan B.O.: An Ilustrated History of the USA. Essex 1991,
−
Olchowicz-Mol M.: Inventors. Warszawa 1994,
−
The American Heritage Dictionary. New York 1989,
−
kartki papieru formatu A4,
−
długopis.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) posłużyć się językiem angielskim w procesie udostępniania informacji?
2) posłużyć się siecią rozległą w procesie udostępniania informacji,
zwłaszcza w wypożyczeniach międzybibliotecznych?
3) posłużyć się specjalistyczną terminologią w języku angielskim z zakresu
udostępniania informacji?
4) dokonać wyboru strategii zaspokajania potrzeb informacyjnych
użytkownika?
5) wykorzystać usługę: ask a librarian?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących udostępniania informacji. Zadania: 2, 3, 5, 9 są to
zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa; pozostałe
zadania to zadania otwarte.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
−
w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedź prawidłową),
−
w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
zadania: 15 – 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiązanie testu masz 120 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
I część
1. Wyjaśnij pojęcie:
Proces informacyjny to: .........................................................................................................
.................................................................................................................................................
2. Informacja faktograficzna to:
a) informacja rzeczowa, bezpośrednia.
b) informacja pośrednia.
c) informacja zbiorowa.
d) informacja skierowująca.
3. Reference collection to:
a) kwerenda.
b) księgozbiór podręczny.
c) kolekcja.
d) system wyszukiwania informacji.
4. Luka informacyjna to: ............................................................................................................
.................................................................................................................................................
5. Sygnatura w języku angielskim to:
a) copy, item.
b) call number, shelf mark.
c) card catalogue.
d) information user.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
6. Działalność usługowa, odtwórcza to: .....................................................................................
.................................................................................................................................................
7. Aktywne słuchanie to: ............................................................................................................
.................................................................................................................................................
8. Wyjaśnij pojęcie:
Informacja zbiorowa to: .........................................................................................................
.................................................................................................................................................
9. Chat line to:
a) łącze dyskusyjne.
b) skrót.
c) przycisk.
d) przechowywanie bezpośrednie.
10. Wyjaśnij pojęcie:
Biblioteka elektroniczna to: ...................................................................................................
.................................................................................................................................................
11. Wyjaśnij skrót:
EDD to: ..................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
12. Informacja retrospektywna to: ...............................................................................................
.................................................................................................................................................
13. Wyjaśnij pojęcie:
Operatory Boole’a to: .............................................................................................................
.................................................................................................................................................
14. Biblioteka wirtualna to: ..........................................................................................................
.................................................................................................................................................
II część
15. Przetłumacz na język polski poniższy tekst:
The libraries’ collections augment with great speed, raising the number of gathered books,
magazines, prints etc. In spite of creating a great deal of new library premises the problem
of gathering and accessibility of collections is still far from being solved. Digitalisation of
gatherings and collecting electronic publications might be a good way of easing the
difficulties. It seems, however, that a wise compromise needs to be implemented.
16. Scharakteryzuj proces udostępniania informacji w ośrodku informacji.
17. Przetłumacz pojęcie: ask a librarian i przedstaw na czym polega.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
49
18. Przetłumacz podane poniżej terminy na język angielski:
−
udostępnianie,
−
dostarczanie dokumentów,
−
zbiory prezencyjne,
−
wypożyczalnia.
19. Przetłumacz podane poniżej terminy na język polski:
−
order forms,
−
subject catalogue,
−
request slips,
−
acquisitions,
−
open access.
20. Obcokrajowiec zapytał Cię o adres i udostępnianie zbiorów w Bibliotece Narodowej.
Napisz dialog z obcokrajowcem w języku angielskim.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
50
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Udostępnianie informacji
Zakreśl poprawną odpowiedź lub wpisz brakujące części zdania
.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punktacja
1
2
a
b
c
3
a
b
c
4
5
a
b
c
6
7
8
9
a
b
c
10
11
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
51
12
13
14
15
16
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
52
17
18
19
20
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
53
6. LITERATURA
1. Chmielewska-Gorczyca E., Sowińska-Kalata B.: Informacja naukowa z elementami
naukoznawstwa. WSiP, Warszawa 1991
2. Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego. Ossolineum, Wrocław 1976
3.
http://ebib.oss.wroc.pl/2003/48/tetela.php
4.
http://ebib.oss.wroc.pl/2005/65/basic.php
5.
http://zls.mimuw.edu.pl/~alx/slownik/slownik.html
6. Materiały metodyczne dla szkół i bibliotek. Bibliotekarstwo w planszach i wykresach.
Jarocin 1993
7. Przedsiębiorczość bez tajemnic. WSiP, Warszawa 2002
8. Radwański A.: Komputery, biblioteki, systemy: podręcznik. SBP, Warszawa 1996
9. Słownik terminologiczny informacji naukowej. Ossolineum, Wrocław 1979
10.
http://www.wbp.olsztyn.pl/bwm/3-4_02-ie/rozwoj.htm
http://www.ebib.info/2006/71/derfert.php
12. Żmigrodzki Z. (red.): Bibliografia. Metodyka i organizacja. SBP, Warszawa 2000
13. Żmigrodzki Z. (red.): Bibliotekarstwo. SBP, Warszawa 1998
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
098 USTAWA o udostepnianiu informacji o srodowisku [D U 0
13 Jalowiecki Informatyczne wspomaganie
Ustawa o udostępnianiu informacji gospodarczej, Ustawy
ZASADY DOBREJ PRAKTYKI?NKOWEJ W ZAKRESIE KSIĘGOWANIA KREDYTÓW I UDOSTĘPNIANIA INFORMACJI O KREDYTACH
o udostępnianiu informacji o środowisku
Informatyka - instrukcje, Instrukcja 13, Podstawy Informatyki - Laboratorium
13 3 obieg informacji w WSBid 14597 ppt
113 Instytucje udostępniające informacje i dobra kultury.d…
Sposoby udostępniania informacji publicznej, Prywatne, Technik administracji, II semestr 2013-zima,
Ustawa o udostepnianiu informacji o środowisku
113 Instytucje udostępniające informacje i dobra kultury d…id 12932
WNIOSEK O UDOSTĘPNIENIE INFORMACJI O ŚRODOWISKU I JEGO OCHRONIE
E 12 X 13 10 informatyk e12 pazdziernik 2013
Ust o udostępnianiu informacji gospodarczych, gospodarcze publiczne
Udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie
85 94 UST o udostepnieniu informacji o srodowisku i jego ochronie
E 12 X 13 05 informatykamajczerwiec2013
098 USTAWA o udostepnianiu informacji o srodowisku [D U 0
więcej podobnych podstron