Własność przemysłowa a przemysł kosmetyczny

O sukcesie gospodarczym firmy coraz częściej decyduje wykorzystanie praw
wyłącznych. Udzielone prawa na rozwiązania innowacyjne czy prawa chroniące
oznaczenia pozwalają osiągnąć przewagę nad konkurencją.

Wraz z postępującym procesem globalizacji, rozwojem masowej produkcji i narastającą
konkurencją obserwujemy wzrastający przepływ towarów i usług zarówno na rynkach
lokalnych, jak i w obrocie międzynarodowym. Towarzyszy temu gwałtowny rozwój techniki,
ciągły, coraz łatwiejszy przepływ informacji oraz wymiana wiedzy na skalę globalną.
Na polskim rynku kosmetycznym obecnych jest co najmniej kilkadziesiąt dobrze
rozpoznawalnych firm oferujących produkty kosmetyczne. Coraz większe znaczenie w ich
rozwoju i utrzymaniu dobrej kondycji gospodarczej odgrywa zastosowanie w wytwarzanych
przez nie produktach innowacyjnych rozwiązań opartych na wiedzy naukowej, co z kolei
przyczynia się do wzrostu znaczenia praw własności intelektualnej.

Znaczenie „prawo własności intelektualnej”
Terminem „prawo własności intelektualnej” określamy dział prawa, który chroni wszelkiego
rodzaju dobra niematerialne. Są to przedmioty chronione przez prawo autorskie, takie jak:
utwory literackie, plastyczne, graficzne, filmy, utwory muzyczne, programy komputerowe.
Prawa autorskie powstają bez potrzeby spełnienia jakiejkolwiek formalności czy rejestracji.
Są to prawa powstające samoistnie, dla których warunkiem uzyskania ochrony jest
„ustalenie” utworu w postaci umożliwiającej percepcję innych osób. Do praw własności
intelektualnej zalicza się również ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa. Przez tajemnicę
przedsiębiorstwa rozumie się niepodane do wiadomości publicznej informacje techniczne,
technologiczne i organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość
gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich
poufności. Ochronę tych praw w Polsce zapewnia ustawa o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji. Ochrona praw na dobrach niematerialnych ma szczególne znaczenie w branży
kosmetycznej, w której przedsiębiorcy ponoszą istotne nakłady na tworzenie nowych i
innowacyjnych produktów, a także na promocję i budowę własnej marki. Stąd dla rozwoju i
wzrostu wartości firm kosmetycznych bardzo duże znaczenie mają chronione prawnie
przedmioty własności przemysłowej, takie jak: patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe
oraz znaki towarowe.
W opracowaniach ekonomicznych szacuje się, że w trakcie fuzji i przejęć około 80% wartości
firm kosmetycznych stanowią aktywa niematerialne. Dobrym przykładem rzeczywistego
znaczenia i dużej wartości niematerialnychskładników przedsiębiorstwa z polskiego rynku
branży kosmetycznej jest sprzedaż znaku „Kolastyna” przez będącą w stanie upadłości
giełdową spółkę o takiej samej nazwie. Sprzedaż znaku towarowego za cenę kilkunastu
milionów złotych pozwoliła spółce na kontynuację działalności i sprzedaż produktów pod
innymi należącymi do niej markami, m.in. „Miraculum”.

Patenty na wynalazki i prawa ochronne dla wzorów użytkowych
Patent to rodzaj społecznego kontraktu, czasowy monopol udzielany w zamian za ujawnienie
wynalazku, które to ujawnienie po wygaśnięciu patentu pozwoli innym podmiotom korzystać
z rozwiązania.

We wszystkich stosowanych obecnie procedurach uzyskiwania patentu ujawnienie istoty
zgłoszonego rozwiązania następuje przez publikację zgłoszenia po 18 miesiącach od daty
zgłoszenia lub od daty pierwszeństwa. Od tego momentu każdy może się zapoznać z wiedzą,
na czym polega i jak funkcjonuje dane rozwiązanie. Ujawnienie jest korzystne gospodarczo
dla całej społeczności. Stymulując dalsze prace badawcze, przyczynia się do wzrostu
innowacyjności oraz rozwoju gospodarczego.
Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób
zarobkowy lub zawodowy na obszarze kraju, w którym patent obowiązuje. Posiadacz patentu
może zakazać innym podmiotom wytwarzania, używania, oferowania, wprowadzania do
obrotu lub importowania produktów będących przedmiotem wynalazku lub wytworzonych
sposobem według wynalazku; może również zakazać stosowania sposobu będącego
przedmiotem wynalazku. Podkreślić należy, że zakazać można jedynie stosowania wynalazku
w celach zawodowych lub zarobkowych, nie można natomiast zakazać prowadzenia badań
naukowych czy też ulepszania takiego rozwiązania.
Naruszenie praw wyłącznych z patentu skutkuje konsekwencjami dla podmiotu
naruszającego. Uprawniony z patentu, którego patent został naruszony lub inna osoba, której
ustawa na to zezwala, może żądać od naruszającego zaniechania naruszania, wydania
bezpodstawnie uzyskanych korzyści czy też naprawienia wyrządzonej szkody.
Prawo patentowe nie zawiera ogólnej definicji wynalazku, precyzuje jednak warunki, jakie
dane rozwiązanie musi spełniać dla uzyskania zdolności patentowej. Wymagania stawiane
zdolności patentowej są podobne w większości rozwiniętych krajów. Aby można było
uzyskać patent, wynalazek powinien spełniać następujące kryteria:
• musi być nowy; wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki, czyli
nie jest częścią wcześniejszej publicznie dostępnej wiedzy;
• posiada poziom wynalazczy, tj. wynalazek nie wynika w sposób oczywisty dla znawcy z
aktualnego stanu techniki, tj. nie może być oczywisty dla osoby biegłej w danej dziedzinie;
• musi być stosowalny przemysłowo; za takie uznane będzie rozwiązanie, które może być
wykorzystywane w działalności przemysłowej lub w rolnictwie.
Należy jednak mieć na uwadze, że nie na wszystkie rozwiązania spełniające powyższe
kryteria można uzyskać patent, gdyż obowiązują tu pewne wykluczenia dotyczące m.in.
odkryć, sposobów przedstawiania informacji, działalności gospodarczej i umysłowej,
programów komputerowych, sposobów leczenia ludzi i zwierząt itd., które szczegółowo
wymienione są w odpowiednich aktach prawnych.

Gwarantowany przez patent monopol na wykorzystanie przedmiotu wynalazku jest
ograniczony terytorialnie oraz czasowo i wynosi zwykle 20 lat od daty dokonania zgłoszenia
wynalazku. Należy jednak pamiętać, że po uzyskaniu patentu prawo to będzie obowiązywać
jedynie pod warunkiem wnoszenia przez uprawnionego opłat związanych z utrzymaniem
patentu w mocy. Oznacza to w praktyce, że duża liczba patentów przestaje obowiązywać
przed upływem 20 lat, po zaniechaniu wnoszenia opłat urzędowych za ochronę. W takich
przypadkach zawarte w nich rozwiązania wchodzą do domeny publicznej wcześniej mogą być
wykorzystywane bez ograniczeń przez inne podmioty.

Uzyskać patent
Zgłoszenie wynalazku i uzyskany patent, jak też inne prawa własności przemysłowej, są
zbywalnymi prawami wyłącznymi i podlegają dziedziczeniu. Oznacza to możliwość dalszego
obrotu prawami na podobnej zasadzie, jak rzeczami materialnymi. Przykładowo, jeżeli
jesteśmy posiadaczami patentu i nie jesteśmy zainteresowani jego wdrożeniem do produkcji
(np. ze względu na duże nakłady na jej uruchomienie), możemy sprzedać patent lub udzielić
licencji na korzystanie z wynalazku. Podobnie w sytuacji, gdy chroniony produkt okazał się
być przebojem rynkowym i nie jesteśmy w stanie w krótkim czasie zaspokoić popytu na
niego, istnieje możliwość udzielenia licencji na jego wytwarzanie innym podmiotom.
Licencja często związana jest z doradztwem w obszarze wdrożenia wynalazku, co jest
potencjalnie dodatkowym źródłem dochodu dla właściciela patentu.
W systemach prawnych istnieje kilka wzajemnie przenikających i uzupełniających się
sposobów umożliwiających uzyskanie ochrony patentowej na terytorium docelowego kraju
lub regionu. Dużym ułatwieniem dla zgłaszających jest możliwość skorzystania z
pierwszeństwa konwencyjnego, czyli złożenie pełnego zgłoszenia w ciągu 12 miesięcy od
dnia najwcześniejszego zgłoszenia przy zachowaniu daty tego zgłoszenia.
Pierwszym sposobem uzyskania ochrony patentowej jest wykorzystanie procedury krajowej
w postępowaniu toczącym się przed urzędem patentowym danego kraju.
Możliwe jest również skorzystanie z międzynarodowego zgłoszenia wynalazku w tzw.
procedurze PCT w oparciu o przepisy Układu o Współpracy Patentowej. System PCT jest
szczególnie korzystny, gdyż umożliwia uzyskanie ochrony w większości krajów świata,
wychodząc od jednego zgłoszenia, które później przekształcane jest w zgłoszenia krajowe i

regionalne. Jednak jego podstawową zaletą jest odsunięcie w czasie konieczności ponoszenia
dużych nakładów finansowych związanych z prowadzeniem postępowania, co umożliwia
realną ocenę wartości danego projektu jeszcze przed ich poniesieniem.
Inną możliwością jest zgłoszenie i uzyskanie patentu w systemie regionalnym. Przykładowo,
polscy przedsiębiorcy mogą się ubiegać o uzyskanie ochrony przyznawanej przez Europejski
Urząd Patentowy w państwach będących stroną konwencji o patencie europejskim. W tym
przypadku procedura zgłoszenia i postępowanie toczy się przed jednym organem
administracyjnym, lecz umożliwia uzyskanie patentu we wszystkich państwach będących
stronami konwencji.
Na mniej złożone, użyteczne rozwiązania techniczne w wielu krajach można uzyskać tzw.
„mały patent”, czyli ochronę wzoru użytkowego. Wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne
rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia
przedmiotu o trwałej postaci. W odróżnieniu od patentu rozwiązanie chronione przez wzór
użytkowy może być oczywiste. Udzielana ochrona jest krótsza, niż w przypadku patentu, w
Polsce wynosi 10 lat. Pozostałe prawa wyłączne, dotyczące możliwości korzystania z wzoru
użytkowego, są takie same, jak w przypadku patentów. Zgłaszane do ochrony w branży
kosmetycznej wzory użytkowe dotyczą najczęściej technicznych aspektów budowy
pojemników i dozowników na kosmetyki.
Wieloletni monopol rynkowy pozwala na uzyskanie przewagi konkurencyjnej, ale to od
indywidualnej decyzji przedsiębiorcy zależeć będzie, czy swoje innowacyjne rozwiązania
będzie chronić za pomocą praw z patentu czy wzoru użytkowego, czy też zdecyduje się na
ochronę polegającą na nieujawnianiu jego istoty nikomu spoza swojego przedsiębiorstwa.
Należy jednak mieć na uwadze, że zachowanie wynalazku w tajemnicy nie należy do łatwych
zadań. Szczególnie trudne jest zachowanie tajemnicy, gdy konkurencja może w łatwy sposób
rozszyfrować, na czym polega wynalazek, analizując wprowadzone do obrotu towary.

Znaki towarowe i usługowe oraz wzory przemysłowe
Z blisko 10-letnich doświadczeń kancelarii WTS wynika, że w działalności firm
kosmetycznych najczęściej wykorzystywanym narzędziem z zakresu prawa własności

intelektualnej są znaki towarowe i usługowe.
Znaki towarowe spełniają trzy podstawowe funkcje: oznaczenia pochodzenia, jakościową i
reklamową. Zgodnie z definicją przedstawioną w ustawie, znakiem towarowym może być
każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny i które posiada charakter
odróżniający, o ile oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów lub usług jednego
przedsiębiorstwa od towarów lub usług innego przedsiębiorstwa.
Znakiem towarowym mogą więc być określone wyrazy (np. „OCEANIC”, „GARNIER”),
zdania lub slogany (np. „Jest w Tobie piękno....wystarczy je wydobyć”), rysunek lub
ornament (najczęściej stosowane w oznaczeniach, w których występują zarówno elementy
słowne, jak i graficzne), kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru
lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy.
Znak towarowy lub usługowy może wyglądać identycznie jak logo przedsiębiorstwa lub
podstawowy element słowny występujący w jego nazwie. Należy jednak mieć na uwadze, że
o ile nazwa lub logo przedsiębiorstwa należą do oznaczeń samego przedsiębiorstwa, o tyle
znaki towarowe bądź usługowe stanowią oznaczenia towarów lub usług. Znak towarowy
stanowi więc osobne w stosunku do nazwy i logo oznaczenie, pełniąc w obrocie
gospodarczym odmienną funkcję.
Zgłaszając do ochrony znak towarowy, należy wskazać towary i usługi, w odniesieniu do
których udzielona ma zostać jego ochrona. Oznacza to, że ochrona znaku towarowego nie jest
uniwersalna, gdyż inne podmioty mogą używać takiego samego znaku dla towarów i usług
niezastrzeżonych do ochrony, a nawet ubiegać się o uzyskanie w odniesieniu do tych towarów
i usług prawa ochronnego na taki sam znak. Podobnie jak w przypadku innych praw
własności przemysłowej, prawo ochronne na znak towarowy jest prawem terytorialnym. Jest
udzielane na 10-letnie okresy ochronne, które mogą być wielokrotnie przedłużane.
Chcąc zarejestrować znak towarowy za granicą, możemy skorzystać zarówno z rejestracji
krajowej, jak i z międzynarodowej w systemie madryckim w WIPO (Światowa Organizacja
Własności Intelektualnej w Genewie) lub z rejestracji wspólnotowej w OHIM (Urząd
Harmonizacji Rynku Wewnętrznego w Alicante). Rejestracja w OHIM jest szczególnie
ciekawą możliwością, gdyż umożliwia uzyskanie jednolitej ochrony Znaku Towarowego
Wspólnoty na całym terytorium Unii Europejskiej, traktowanej jako tzw. rynek wewnętrzny.
Kolejnym przedmiotem własności przemysłowej, który może być często wykorzystywany w
działalności przedsiębiorstw z branży kosmetycznej, jest wzór przemysłowy. Wzór
przemysłowy dotyczy nowej i posiadającej indywidualny charakter postaci wytworu lub jego
części, która wynika z linii, konturów, kształtów, kolorystyki, struktury lub ornamentacji.
Chroniony jest więc zewnętrzny wygląd produktów, a nie ich cechy techniczne. Najczęściej
zgłoszenia od firm kosmetycznych dotyczą kształtu tabletek do zmywarek, zawieszek
zapachowych, opakowań, w tym butelek i kartonów, a także logo przedsiębiorstwa
traktowanego jako „element zdobniczy”.
Uzyskiwanie ochrony przez rejestrację wzorów przemysłowych można przeprowadzić w
urzędach krajowych, korzystając ze zgłoszenia międzynarodowego w WIPO w systemie
haskim, a także przez rejestrację w OHIM. Ta ostatnia możliwość jest szczególnie korzystna
dla polskich przedsiębiorców, gdyż w szybkiej, prostej i niedrogiej procedurze uzyskuje się
jednolitą ochronę wspólnotowego wzoru przemysłowego skuteczną we wszystkich krajach
Unii Europejskiej. Na wzór przemysłowy udziela się prawa z rejestracji na okres 25 lat
liczony od daty zgłoszenia i podzielony na pięcioletnie okresy ochronne.
Podobnie jak przy patentach, prawa do znaku towarowego i wzoru przemysłowego
uprawniają ich właścicieli do wyłącznego korzystania z nich w sposób zarobkowy lub
zawodowy na określonym terytorium.
Z omówionymi powyżej prawami własności przemysłowej przedsiębiorcy na rynku
produktów kosmetycznych spotykają się, prowadząc swoją codzienną działalność

gospodarczą. Produkty kosmetyczne stały się więc nośnikami praw wyłącznych dotyczących
wysoko rozwiniętych innowacyjnych technologii oraz oznaczeń odróżniających, stosowanych
na tych produktach.
Wśród wielu czynników decydujących o sukcesie gospodarczym przedsiębiorstwa coraz
częściej kluczowym staje się wykorzystanie praw wyłącznych. Udzielone prawa na
rozwiązania innowacyjne czy prawa chroniące oznaczenia pozwalają osiągnąć przewagę nad
konkurencją. Warto przy tym pamiętać, że ważne jest nie tylko zabezpieczenie własnych
pomysłów przed konkurencją, ale również unikanie naruszania praw innych podmiotów. Stąd,
przed podjęciem inwestycji w nowe technologie lub nową markę, należy sprawdzać, czy
planowane działania nie naruszą praw wyłącznych należących do osób trzecich.

Autor: dr Anna Grzelak, rzecznik patentowy, partner w kancelarii WTS Rzecznicy Patentowi

Artykuł został opublikowany w magazynie "Przemysł Kosmetyczny" nr 2/2010