OZNACZANIE WIEKU DRZEW

Pomiarem wieku, wysokości oraz przyrostu drzew i drzewostanów zajmuje się dziedzina
dendrologii (nauki o drzewach) - dendrometria. Dziedzina ta rozwinęła się wówczas, gdy drewno
stało się cennym artykułem.

Po co określać wiek drzewa?

- Mierząc wiek drzew można określić szybkość ich wzrostu w poszczególnych okresach życia
drzewa, co pozwala na wyciąganie odpowiednich wniosków, co do hodowli poszczególnych
gatunków drzew na danym siedlisku.

- W zależności od wieku można prowadzić odpowiednie pielęgnowanie drzew.

- Aby podjąć ochronę cennych drzew i drzewostanów.

Obliczanie wieku drzew ściętych.

Najłatwiej obliczyć wiek drzewa na podstawie słojów – przyrostów rocznych. U roślin rosnących
w klimacie, gdzie sezon wegetacyjny nie trwa przez cały rok, roczny przyrost drewna nie jest
równomierny i składa się z dwóch słojów: jasnego i ciemnego.

Słój jasny powstaje wczesną wiosną, gdy przyrost jest bardziej dynamiczny. Powstające komórki
mają duże średnice, cienkie ściany i mało włókien drzewnych.

Słój ciemny powstaje późnym latem, a powstające komórki mają mniejsze średnice, grube ściany
i zawierają wiele włókien drzewnych.

Policzenie wieku ściętego drzewa polega na policzeniu liczby słojów. Można do tego celu
wykorzystać specjalne urządzenie – mały skaner – połączone z komputerem, który zliczy słoje
drzewa, zmierzy ich grubość, a nawet zanalizuje przyrost i strukturę drewna w poszczególnych
latach życia drzewa.

UWAGA słój jasny oraz ciemny liczymy jako jeden rok .

Znajomość wieku drzew znajduje zastosowanie zarówno w rewaloryzacji zabytkowych
założeń ogrodowych, jak i w gospodarce drzewostanami miejskimi. Nie łatwo jest jednak
odgadnąć, ile lat mają stare drzewa, bo swój sekret skrzętnie skrywają we wnętrzach pni.
Przewidywanie wieku drzew może być bardzo pomocne podczas badań historycznych w celu
ustalenia kolejnych etapów budowy i kształtowania historycznych założeń ogrodowych (analiza
kompozycji drzewostanu). Dzięki takiej znajomości można także właściwie określać rodzaj,
częstotliwość i opłacalność stosowania niektórych zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak cięcia
korekcyjne, wiązania czy podpory. Ułatwione jest też określenie potrzeb nawozowych i
zapotrzebowania na środki ochrony roślin, co jest szczególnie ważne przy rozpisywaniu ofert na
prace pielęgnacyjne (operaty urządzeniowe i konserwacyjne parków). Ponadto łatwiej jest

planować prace związane z usuwaniem drzew i wprowadzaniem w to miejsce nowych nasadzeń
(operaty, projekty gospodarki drzewostanami). Prościej również szacować zagrożenie
bezpieczeństwa. Generalnie im drzewa starsze, tym stanowią większe zagrożenie wykrotem lub
wyłomem.

Rys. 1. Nawiercanie pnia świdrem Presslera w celu określenia wieku drzewa na podstawie liczby
słojów drewna widocznych na walcowatej próbce. Jest to zabieg inwazyjny, który powoduje
nieodwracalne uszkodzenia tkanek drzewa

Różna dokładność
Metody służące do określania wieku drzew charakteryzują się różnym stopniem dokładności, a
także odmienną specyfiką pomiarów. Nie można też wyróżnić jednej metody o cechach
uniwersalnych, tzn. ekonomicznej, łatwej w obsłudze, dokładnej w przyjętych granicach błędu,
pozwalającej na szybkie uzyskanie wyników. Przy wybieraniu metody ważne jest, aby było
wiadomo, jakiej wielkości błąd w ocenie wieku można popełnić. W przypadku analizy struktury
wiekowej drzewostanu w starym, zabytkowym parku można przyjąć przedziały wiekowe co 25
lat. Natomiast gdy badania dotyczą drzew rosnących w miastach, dokładność oceny wieku
powinna zwierać się w przedziale od 5 do 10 lat, co jest podyktowane znacznym obniżeniem
ś

redniej wieku osiąganego przez drzewa w niekorzystnych miejskich warunkach siedliskowych.

Aby dokładnie ustalić wiek drzewa, trzeba użyć co najmniej dwóch metod, przy czym
wykorzystanie danych wskazujących na czas posadzenia drzew, które pochodzą z dokumentacji
archiwalnej, nie wyklucza przeprowadzenia równolegle badań in situ z zastosowaniem metod
inwazyjnych bądź bezinwazyjnych.
Do inwazyjnych metod należą świder Presslera (rys. 1), a także rezystograf (rys. 2) które choć
posiadają dużą dokładność, nie są odpowiednie do stosowania na szeroką skalę w ocenie wieku
drzew w miastach. Podstawową ich wadą jest wykonywanie odwiertów, które trwale uszkadzają
pień. W przypadku świdra wywiercony otwór o średnicy ponad 1 cm tworzy ranę, której drzewo
nie jest w stanie szybko zabliźnić (rys. 1). Sprzyja to wnikaniu patogenów w głąb drewna, co w
następstwie może prowadzić do choroby i przedwczesnego rozkładu drewna. W związku z tym

wiek drzew w miastach, a zwłaszcza drzew pomnikowych, powinien być określany w miarę
możności bezinwazyjnie – jedynie w drodze pomiarów zewnętrznych parametrów
dendrometrycznych. Powszechnie wykorzystywane są do tego tabele wiekowe (rys. 3), które
przeważnie obarczone są znacznymi błędami, sięgającymi nawet do kilkudziesięciu lat.


Modele wzrostu
Czy rzeczywiście badania wieku drzew opierać się mogą tylko na metodach inwazyjnych lub w
pewnym sensie „ułomnych” tabelach wiekowych? Na dobrą sprawę w Polsce nie powstała
dotychczas metoda uniwersalna, potrzebna do oceny dużych, liczebnych i cennych
drzewostanów, jakie występują w obiektach architektury krajobrazu. Metody oceny wieku, które
potencjalnie mogą spełnić wymienione warunki, powinny być zbliżone do opracowywanych w
wielu krajach matematycznych równań – modeli wzrostu drzew. Dużą zaletą tej metody jest
możliwość graficznej interpretacji wzrostu drzew w funkcji czasu, np. przedstawionego w postaci
wykresu krzywej wzrostu. Tego rodzaju metoda jest prostota i nie wymaga skomplikowanych
pomiarów oraz opiera się na wielkości parametrów dendrometrycznych, przeważnie pierśnicy.
Podstawowym problemem przy opracowywaniu takich równań jest konieczność dysponowania
rozbudowaną bazą danych z inwentaryzacji drzew, które rosną w porównywalnych warunkach
siedliskowych i znany jest ich wiek. Dla wielu gatunków drzew występujących w miastach jest to
poważne ograniczenie, utrudniające opracowanie takiej metody. Rozwiązaniem może być ujęcie
modelu regresji wielorakiej, w którym wiek jest prognozowany z dobrą skutecznością na
podstawie wartości dwóch parametrów dendrometrycznych – pierśnicy i wysokości, które są
najściślej związane ze wzrostem drzew w czasie. Nowatorskim rozwiązaniem jest graficzne
odwzorowanie modelu model regresji wielorakiej w postaci nomogramów, które pozwalają na
łatwe odczytanie wieku dla grupy drzew.

Określanie wieku drzewa za pomocą tabeli wiekowej. Po ustaleniu gatunku drzewa, w oparciu o
wymiary pierśnicy mierzonej średnicomierzem, odczyt wieku drzewa z tabeli odbywa się poprzez
odnalezienie właściwej pozycji w kolumnie wieku dla wskazanej pierśnicy

Przykład nomogramu
Przyjmijmy, że zachodzi potrzeba ustalenia wieku dla sześciu lip drobnolistnych, rosnących
rzędem wzdłuż ulicy. Przystępując do zadania, należy zmierzyć pierśnicę i wysokość każdego
drzewa (rys. 4). Następnie trzeba ustalić średnią arytmetyczną osobno dla pierśnic (od D1 do D6)
i wysokości drzew (H1-H6). Załóżmy, że dla sześciu badanych lip drobnolistnych średnia
pierśnica wyniosła 50 cm, a średnia wysokość 16 m. Uzyskane wartości nanosimy na osie
nomogramu opracowanego dla lipy. Na podstawie zaznaczonych parametrów
dendrometrycznych rysujemy na nomogramie dwie prostopadłe linie, których punkt przecięcia
wypada na linii opisanej jako 65 lat (rys. 5). Oznacza to, że średni wiek dla sześciu ulicznych lip
drobnolistnych wynosi 65 lat. Błąd odczytu wieku nomogramem nie przekracza +/–15%.
Oznacza to, że otrzymany wynik (65 lat) może być przeszacowany lub niedoszacowany o ok. 10
lat (maksymalnie 75 lata, lub minimalnie 55 lat).

Pomiary pierśnic i wysokości poszczególnych lip drobnolistnych. Po dokonaniu pomiaru należy
obliczyć średnią pierśnicę i wysokość dla całej grupy, a następnie nanieść uzyskane wartości na
nomogram

Na prezentowanym przykładzie odczyt wieku znalazł się na nomogramie wewnątrz obszaru
objętego przerywanymi liniami (95% wszystkich drzew z grupy kontrolnej). Oznacza to, że
badane drzewa posiadały typowy wzrost w stosunku do drzew uwzględnionych przy
opracowaniu modelu. Jeżeli okazałoby się, że odczyt wieku znalazł się zdecydowanie poza tym
obszarem, to któryś z uśrednionych parametrów dendrometrycznych był nietypowy. Zły odczyt
wieku uzyskany za pomocą opracowanych modeli regresji może być wynikiem odmiennego
zagęszczenia grupy drzew od przyjętego za typowe przy opracowaniu modelu lub wpływu
innych zmiennych niezależnych, np. poziomu wód gruntowych, rodzaju gleby oraz redukcji
rozmiarów korony drzewa na skutek cięć pielęgnacyjnych i innych.

Przykład odczytu z nomogramu wieku sześciu lip drobnolistnych na podstawie średniej pierśnicy
i wysokości drzew

Nomogramy a tabele wiekowe
Opracowane nomogramy, oparte o model regresji, wykazują stosunkowo wysoką dokładność do
określania średniego wieku drzew rosnących w niewielkim zwarciu, jaki występuje w
zadrzewieniach ulicznych i przydrożnych. Metoda ta dotyczy określania średniego wieku dla
rzędowych nasadzeń drzew, gdzie popełniany błąd przy odczycie wieku nie przekracza +/– 15%.
Natomiast obliczanie wieku dla drzew pojedynczych jest możliwe, ale błąd odczytu w takich
wypadkach jest wyraźnie większy, co wynika ze zmienności osobniczej i siedliskowej,
wpływającej na wielość parametrów drzew.
Badania porównawcze wykazały, że ta metoda ma podobną dokładność jak rezystograf i dużo
lepszą dokładność niż tabele wiekowe drzew, opracowane przez różnych autorów. Duża jej zaleta
to bark inwazyjności. Jest bardziej ekonomiczna niż rezystograf i równie prosta w obsłudze, co
tabele wiekowe drzew (które nie były tworzone z myślą o drzewach rosnących w trudnych
warunkach miejskich). Ponadto nie występują w niej luki w zestawieniach wieku i parametrów
drzew, unika się niepunktowych odczytów, nie ma potrzeby dokonywania kłopotliwych obliczeń
związanych z interpolacją.
Obecnie opracowano nomogramy dla trzech bardzo powszechnych gatunków drzew w miastach:
lipy drobnolistnej, jesionu wyniosłego oraz kasztanowca pospolitego. W najbliższej przyszłości
mogą zostać opracowane nomogramy dla takich gatunków, jak klon pospolity, klon jawor, klon
srebrzysty, dąb szypułkowy, dąb czerwony, lipa krymska, lipa srebrzysta, robinia akacjowa,
jarząb pospolity. W perspektywie mogą one dać doskonałą możliwość opracowania
wieloczynnikowych modeli regresji w postaci programu komputerowego.

dr inż. Jan Łukaszkiewicz
dr hab. Marek Kosmala
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa

Określanie wieku drzew stojących.

Najprostsza metoda określenia wieku drzewa stojącego polega na zmierzeniu jego pierśnicy i
odczytaniu wieku drzewa z tabeli. Pierśnica drzewa to jego średnica mierzona na wysokości
piersi człowieka.

Ze względu na różnice we wzroście osób dokonujących pomiaru przyjęto, że mierzenia pierśnicy
należy dokonywać na wysokości 1,3 m od ziemi.

Pierśnicę mierzymy średnicomierzem (olbrzymia suwmiarka), nazywanym potocznie klupą.

Zasady pomiaru:

- Średnicomierz przykładamy prostopadle do osi podłużnej drzewa na wysokości 1,3 m od
ziemi.

- Pomiar przeprowadza się z dwóch stron, prostopadle na krzyż, a ostateczny wynik stanowi
ś

rednia arytmetyczna obu pomiarów.

- Jeśli na wysokości 1,3 m na pniu drzewa występuje zgrubienie lub zniekształcenie, to
mierzymy powyżej i poniżej tej wysokości i wyciągamy średnią arytmetyczną.

- Przy pniach rozwidlonych należy trzymać się zasady, że pień, który rozwidla się powyżej
1,3 m od ziemi mierzymy jako jedno drzewo, natomiast pień, który rozwidla się poniżej 1,3
m od ziemi, mierzymy jako dwa oddzielne drzewa.

Można również zmierzyć obwód drzewa centymetrem i obliczyć jego średnicę korzystając ze
wzoru

na

obwód

koła.

ś

rednica drzewa = obwód drzewa/3,1416

TABELA WIEKOWA DRZEW

Opracowana przez prof. dr Longina Majdeckiego.

Uzyskana dzięki uprzejmości dr Jacka Borowskiego /SGGW/

Średnica drzewa (w cm):

20 40 70 100 120

GATUNEK

Wiek drzewa (w latach):

Topola biała
Topola czarna

Populus alba
Populus nigra

35 70 100 125 145

Lipa drobnolistna
Lipa szerokolistna

Tilia cordata
Tilia platyphyllos

17 35 57

78

92

Grab zwyczajny
Głóg
Buk pospolity

Carpinus betulus
Crataegus
Fagus silvatika

7 15 35

50

60

Robinia akacjowa

Robinia pseudoacacia

13 26 45

62

75

Sosna zwyczajna

Pinus silvestris

12 25 50

68

80

Klon zwyczajny
Klon jawor
Platan klonolistny

Acer platanoides
Acer pseudoplatanus
Platanus acerifolia

12 25 40

55

67

Jesion wzniosły

Fraxinus excelsior

12 26 45

60

72

Kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum 20 38 65

87 105

Dąb szpulkowy
Dąb bezszpulkowy

Quercus robur
Quercus petraea

9 18 35

47

55

Ś

wierk pospolity

Ś

wierk kłujący

Picea excelsa
Picea pungens

12 25 50

70

82

Modrzew europejski

Larix decidua

17 35 52

67

79

Klon polny
Wierzba biała

Acer negundo
Salix alba

27 54 85

-

-

Brzoza brodawkowata
Brzoza omszona

Betula verrucosa
Betula pubescens

22 34 57

79

-

Wiąz szypułkowy

Ulmus laevis

15 30 51

73

90

Tuja - żywotnik

Thuja occidentalis

5 10 20

35

-

Olsza czarna
Czeremcha zwyczajna

Alnus glutinosa
Prunus padus

17 30 50

70

-

Korzystając z powyższej metody uzyskujemy jedynie wartość przybliżoną. Mają na to wpływ różne czynniki.
Między innymi:

- Na przyrost drzewa istotny wpływ ma żyzność siedliska oraz warunki panujące w
poszczególnych latach: temperatura, opady, nasłonecznienie. Oczywiście im korzystniejsze
warunki, tym większy przyrost roczny. W skrajnie niekorzystnych warunkach zdarza się, że
drzewa nie przyrastają w ogóle.

- Różnice we wzroście i rozwoju są na ogół większe u drzew młodszych.

- Drzewa rosnące samotnie osiągają zwykle większe rozmiary niż drzewa rosnące w lesie.

Różnica między wiekiem rzeczywistym, a określonym na podstawie średnicy drzewa może
wynieść nawet 20 lat. Nie ma jednak lepszej, prostszej, nieinwazyjnej metody oznaczania

wieku drzew. Dokładniejszej oceny wieku drzew stojących można dokonać przy zastosowaniu
sondy Presslera lub rezystografu. Są to jednak metody inwazyjne.
Bibliografia:

- Bruchwald „Dendrometria”, Wyd. SGGW, Warszawa 1999

- Bugała Władysław „Drzewa i krzewy”, Państw. Wyd. Rol. i Leś., Warszawa 2000

- Czuraj Marian „Pomiar drzew i drzewostanów dla techników leśnych”, Państw. Wyd. Rol. i
Leś., Warszawa 1963

- Grochowski Jerzy „Dendrometria”, Państw. Wyd. Rol. i Leś., Warszawa 1973

- Mowszowicz Jan „Przewodnik do oznaczania drzew i krzewów krajowych i
aklimatyzowanych”, WSiP, Warszawa 1992

- Seneta, Dolatowski „Dendrologia”, PWN, Warszawa 2000

- Strojny Władysław „Nasze drzewa” – atlas, Państw. Wyd. Rol. i Leś., Warszawa 1981

- Ziółkowska Maria „Gawędy o drzewach”, Arkona, Warszawa 1993

Autor:

Renata Kos

mgr biologii