matura geografia cke 2005

( matura_geografia_cke_2005.pdf )

http://www6.fileserv.wf/pob/matura_geografia_cke_2005#

Podobne: matura biologia cke 2005, matura biologia cke 2009, matura biologia cke 2008,

matura biologia cke 2007, matura biologia cke 2006, matura geografia operon 2014,

cke matura geografia 2005, matura probna cke 2015, matura biologia cke 2013,

1-wsza. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: stan rzeczy, w ktorej trzeba

bedzie dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami a, takze kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych dwie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna

siostra, wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko trup

zmarlego zostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w zatarg z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na

uwadze go zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, ustawa boskie

a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie go od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja

jemu sie od nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, uwzgledniajac na

akcje tragedii. Nasza (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory

jest do nas podobny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – w inny sposob los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg

zdarzen w zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie powinien spotkac czlowieka i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem

istnieja dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on zarazem ofiara

a, takze winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie siostra a,

takze wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali wykladzinom w

beczce Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod

dwie czesci: osobno zlozyl mieso a, takze owinal te rolety w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

frakcja ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora to

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego

godnosci powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze posiada taka

moc jak Bog, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn konstruowanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce,

by Bog podarowal mu skala wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego jednostek. Konrad

wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak dotrzec do panstwa cieni, bowiem zona nie zakopala jego ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic pod ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl czasochlonnie, az nareszcie przypomniano samemu o przedtem i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc wielki

kamien pod gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Tak bylo zbytnio drugim, 3,

dziesiatym wespol. Syzyf bezustannie wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji pod ziemiach lokalnych do pracy Syzyfa. Tok ten nie byl mogl zniszczyc polskosci tkwiacej w

samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Cypru. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion,

by w taki sposob mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk ma mozliwosc sie stopic

i by nie schodzil zbyt skromnie wody, bowiem piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

znakiem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje

sie byc zauwazona przez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel

wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace w roku, wowczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne

oraz kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie czy wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy istnieja nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej mysli w takim

wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily funkcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie mozna

w pelni uchwycic literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie byc dobrem

najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

byc wyrazem dazenia czlowieka do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil

sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek powstaja w

wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko

w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej

do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wylonienia. Musi zadecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z niej na zaleta szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon, nieustannie stawiany

w sytuacji wyboru, powinien rozwazyc, czy powinien wybierac dobro swego ludu, czy dobro swej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, jak kroczac w pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania pod polu bitwy i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzorzec – obrazuje, co czeka tchorza, czlowieka, ktory nie chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie owego, ktory nie obcuje wraz ze

sztuka, oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze ow nie kroczy o walke na sen wieczny i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka pod piesci, ktora

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest grymasny, a

przeksztalca sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie nielatwo jest sie nam co wiecej zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow a,

takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod

zadnym pozorem nalezy lubowac sie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Istnien nalezy wedlug natura, zabierac od swiata

tyle, jak wiele potrzeba, nie za wiele, ale i nie za malo. Taka postawa zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze pisanie

wierszy podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za zycia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta podaruje tym samym termin

swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc istnien bedzie w wierszach, w pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych

badz historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomoc w robieniu

dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac zdecydowanie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa one opisane naprawde, ze wolno je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, 2 miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z glowna

fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej Swiata - rowniez i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy zdecydowanie cos

doskonalego, a one prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten wolno uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w odniesieniu do dorastajacych jednostek.

Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma w sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje podopieczni. Bogini nie

zniosla takowej zniewagi a, takze jej podopieczni: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami pochodzace z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w

kamien. Jednakze i wowczas smutek duszy przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia swoistosc

macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace w roku, wowczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to jednak, ze

legendy odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one na rzecz nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich spora role. Udostepnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady pod dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu jednostek opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni dysponowali podobny stanowisko

na fakty sprawy, jakim sposobem my dzis.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i istnieja obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja na rzecz poetow, konstruktorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i istota ludzka, jaka wydaje sie byc jego przyroda i przeznaczenie. Dawni ludzie odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru zalety przeciwstawnych lecz jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane pod niepowodzenie oraz sam akt

wyboru, bez wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma

mozliwosc ja napotkac za strony www wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona

podlega obu prawom. Dobor jednego sprawia kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny.

Obie siostry sa absolutnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie byc inna. Obawia sie o swoje los i nie

chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze morzem losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy

slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal ustawa boskie. Zatem zgineli jego bliscy. Jesliby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet oraz to potrafilo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc porzadny i

bezwzgledny dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy.

Modelem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj

autorytet. Bezwzgledny na rzecz wrogow a, takze zdrajcow. Jest tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W toku

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce azeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota

ludzka, a nie krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon

wystepuje w obronie demokracji w panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza pod wskazowki syna, ktory

wydaje sie byc mlodszy od niego. W przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora

pochodzace z postaci wydaje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug niej jest 1 i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Jej osoba jednak uwaza,

ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru 2-ie mozliwosci a, takze kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze los bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc,

ze mogla by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon tez uwaza, ze racja wydaje sie byc po do niej

stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora

nieustajaco i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z

nich wydaje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora to daje blogosc i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem a, takze personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest buntowniczy i walczy z przeznaczeniem. Walka

pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie moglo ochronic Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem potegi,

polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka opowiadajaca sie po jednej ze

witryn www ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Mysl samo

wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na siebie

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, popularne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz zdecydowanie przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa rozumienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie skierowana jest do Boga. Sluzace

do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Dla Biblii list gra role szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy miastami,

a takze pod trudy podrozy, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy chwatow na tle zdarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu

wydaje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna

oraz tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

akcji (w ktorej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie do trzech jednostek. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece.

W tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi go do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne istnieja przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i wymagania, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z owego

wzgledu, ze racje obu stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski chwatow. Antygona,

zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a

osobistego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie byc wywolany

szczegolna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen wieczny lub

kleske. Nalezy dodac, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez stronie

Antygony, bo w jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz

przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a, takze spelnienie

powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem zycia codziennego, pozostala

zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzech. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone przez

slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest termin boze,

oraz gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo odrzucic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu a, takze jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku a, takze wyruszyl w swiat.

Dobrobyt roztrwonil jednak szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony syn wrocil do

ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory byl jakim

sposobem umarly, oraz teraz znowu ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich brakow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

internautom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednak jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje

szersze, uniwersalne tresci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

rozmaite podloze. Raz padlo pod droge a, takze wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Przed chwila gdy

ziarno trafilo pod zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac jej meritum, ktory odnosi sie do

ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda dysponuje

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej a, takze odszedl od wiary, jednak powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do rodziny traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada konkretne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow a, takze checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec

swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Po dzis

dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob samodzielnie walczy o swoja tytul odpierajac pierwotnego racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy

symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, oraz nie te rolety badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie do godnego

chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wielki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara,

kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest wiec symbolem wspanialego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi role

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje dzielnosc, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola

pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista inicjatywa

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

wydaje sie byc walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na do

niej miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. W swej krancowej spowiedzi

wspomina wartosci nadajace sens jego zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami nierzadko oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zamieszczenie Boga w centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co wstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i wyszuka sie pod biesiadnym stole. Udziela

porad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci pod wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak

winien zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora to zaprasza do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz ukazuje sie w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Pisarstwo sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy modne i uznawane

w danej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre zasady zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie pod polu a, takze

niedlugo zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie

rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na kazdego z ludzi. Zwany jest rowniez pierwszym

savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zespol nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie wobec stole rycerz. Wyraznie czuje

sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza

ludzie interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora

zacheca do tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Dostrzegamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Ozywia sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ten tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w XVI w., doprowadzilo do tzw.

sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasem po nieco wersow,

uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika tym samym, ze w

kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw pod jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. W XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, ze na naprawde przemyslane a, takze

staranie dopracowane od strony www formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, dzialajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., jednak juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej,

druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do ktorej nierzadko

nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza wystepuje

mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na

rzecz, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane

istnieja rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym argumentem na to, iz w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede wszystkim

podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, internautom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu pochodzace

z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, to znaczy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa rowniez znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Poteznieje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja miare i dobroc

Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym bardziej boli jego zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go

przez Zydow, poprzez przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc tak jak On, myslec podobnie. Jednak przede wszystkim

podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, internautom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po metropolii, postrzegana

przez ludzi zdecydowanie szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: ciemnej i srebrzystej.

Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie pod czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - poniewaz jej

wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila

jedno pochodzace z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich podopieczni, ale rowniez z

powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w jakims stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz rowniez przyjmuje pod swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, jacy walczyli w obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa. Ale juz

Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow jedna sen

wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna matka nie zostanie musiala naprawde cierpiec jakim

sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz

wybitniej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten gra wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala celowo. Dwie strofy zaczynaja sie

w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma jakosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala pierwsza zwrotka, ktora to obejmuje ciag wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych

dzis wyrazen jest w „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory w centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia istnieja centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednakze to istota ludzka

zostal zmajstrowany na portret i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu bystry jest odszukac w samemu doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z

Nim. Akcentuje ona wazne wartosci czlowieka, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania madrosci, do

milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc

harmonijnego postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac na chwile i zastanowic sie o naszej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw.

Franciszek, ktory jest coraz to mniej obecny w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami jego nauki zostaly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo,

czyli owe wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas istotne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o

paniach i o panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, to

znaczy nasze los. Zapominamy jakze jest ono ulotne a, takze kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w sredniowieczu. Modelem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana

i Izoldy―. Ten motyw jest obecny w kazdej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna nierzadko propagowala projekty parenetyczne. Moze dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym jaka wage posiada dla jego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza one czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do wzrostu hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow

swietych, opartych pod legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy istote

dydaktyczny. Konstruowanie sie nowatorskich panstw a, takze dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel historycznych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow w

kosciolach badz w celowo wyznaczonych dodatkowo miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna

wydaje sie byc misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze

Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez

grzechy a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie czlowieka na odpowiednia droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od znanych Panstwu utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej do glosu miedzy

innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w centrum swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary jednostek, ktorzy

postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy a, takze raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce w raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. W sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem

jest pokoj. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania naszej

walki. W utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa one w stanie podarowac

czlowiekowi prawdziwego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci

a, takze piekna w Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej

do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

W baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem

wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej

powstania do dzis pobudza zywe dyskusje badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

polaczone sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Matki Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego,

wlacza blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem dane o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony

byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila w dalszym ciagu nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - w pierwszej kolejnosci polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie w literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal

sie dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie

duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w samemu szlachetnosc

a, takze odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji―

i wierny damie swego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie w

sposob cudowny, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony w utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna

zgodnie z regula, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi poetow,

istnieja one poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a wykaz uczuc

rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana a, takze Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial jednostek do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do tzw.

kwestii ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przyrzadzanie sie pod

spotkanie wraz ze smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem.

Przyklady motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i trup, bez konca nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy

zyjacych w dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika tym samym, ze wykladzinom czlowiek minie

przez los skromniej, ow jego zebranie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w niej prosby publiczne: o wysluchanie modlitwy, o

natchnienie sadzi.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje swej

dziecko, pragnie z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi jednostek o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, bowiem jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swojego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go

przez zydow poprzez przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak jak on, odczuc. Wie, ze to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i pod blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter glownie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piesn cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub zasady budowy). Koloryt piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego

testamentu piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej,

wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe,

zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej branzy wiedzy. Poteznieje czesto w tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich niekoniecznie pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja one o istnieniu pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach nowozytnych

a, takze oznaczal wtedy wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej na ogol pasterza, pochodzace z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne wystepowal tez

sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek realistyczny badz

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze niecheci do miasta,

charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedlozenie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie pod jednym tylko i wylacznie problemie, jeden

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem przedlozenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z jego

zyciem codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ten gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednak glosow wymownych, ze o ojczyzne

trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―,

J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To

pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we kazdego z nastepnych epokach

literackich a, takze jest polaczone z zadaniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia

przeszlo wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi na rzecz niego

konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde co wiecej ta przykra.

Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla niej wszystko, co wiecej osobiste ambicje i osobiste

dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania a, takze mysl, ze zasluguje samemu nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a, takze

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, oraz

nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, w stylu gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i pracy na wioski, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi

pozytek i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej a,

takze sprzedawac drozej w innych okolicach.

Stosunek Reja do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz madrosci praktycznej ambasador tego wysokiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza rowniez sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce

Polski pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do

biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot

wspomina jazdy (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie

naklania Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takowej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, ze

nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O jego

oburzeniu zaswiadcza ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie chca oni podreperowac bledu. Nie ucza sie

na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed analogiczna sytuacja

pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

oddac Helene poslom i ochronic ojczyzne od wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Polski,

swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc.

Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Trwalosc i potega

panstwa jest zalezny od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, istota ludzka powinien co

wiecej z rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia a, takze podziw na rzecz urokow

fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy

czas po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, przyjemnosc

duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach muzy, w aurze

tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w czasie zabawy powinno sie zachowac, naprawde ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych

przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za

najlepsza wartosc - "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji czlowieka wyrazanej

przez Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o niezwyklosci jednostki obdarzonej

talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten ukazuje sie w piesni "Niezwyklym i nie lada

piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze

"Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego,

pokazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny.

Czesto poeta siega do Horacego, lecz przeksztalca je, scala rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednak przedstawiony w owa

strone problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze bez trudu

odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem glebokiej troski o losy

prywatnej ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni

zdawac sobie sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calym narodem, byc

trzymane na strazy prawa a, takze sprawiedliwosci. Nie wolno wykladzinom myslec o prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na

uwadze dobro ogolu. W minionym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych

wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod

adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie

sprawdza sie pod obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez

do katastrofy pewne szczegoly, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady panuje typowy lokalny balagan). Rozumuja przewodnia pelnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele

rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem na rzecz Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie byc zas rozna.

Wystarczy zrealizowac przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

fauny i flory i zycia, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament poprzez klesce Polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania

finansow dla wojsk, mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie ten rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Jednak jesli nie myle sie i pochodzace z tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i poprzez szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego miejsca dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo posiada czyste

serduszko i owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz pierwszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z noca swietojanska. Jest to proba

wytworzenia pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali los na wioski. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna zalet, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na roli choc masywna daje czlowiekowi stale a, takze pewne

utrzymanie, wysilek natomiast jest powodem do pychy. Po pracy mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Istota ludzka

zyje pod wsi w harmonii pochodzace z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, poniewaz to w

istocie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciwko niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Uciechy plynace pochodzace z zycia czlowieka na wioski

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej milosci prosto

pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych

propozycji mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa czy tez

przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych powiazan

pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic jednostek i relacje dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w

sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod spodem mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe jednak sztuczne a, takze zmyslone, lecz prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie a, takze

nieszczescie w milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, podobnie jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wybitniej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, takowej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W utworze ow poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych wesela i zamozne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja zatarg

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem swojej wladzy - nahajka±, oraz chlopem

nieodwolalnie pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to nierzadko. Pan obawia sie, czy czasem z tej przyczyny postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

odnajda sie pod lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu ksiedza, mowi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie

jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do

rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy

a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Rozmaite lapowki a, takze daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek

Ksiedza, oraz nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz.

Ponizej przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop

krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia

przeszlo stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba

uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc

obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. W mlodosci

wskazuje cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

wolno sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic winien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Zwiazek malzenski trzeba zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac.

Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w

ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem wolno z ludzi

przygotowanych wiosna krzewow a, takze drzewek byc wyposazonym owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki,

ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko

na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i ludzie zle dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W

ostepach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko

preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednakze i zima nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z

wytworami, albo takze u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode

szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. W Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego

popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej zaufania. Chlop

takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo

oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies

a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod

atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi o tancu a, takze radosci. Sklania wszystkich do pojscia w jej znaki. Ostatnia

panna w pieni swej wlacza pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze swej pracy siebie i rodzine, a zawod

jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy pisarza. Wylicza nastepnie wszelakie przyjemnosci pracy, chwali

wieczorne spiewy a, takze tance. Utwor nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego

swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly dwie glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w jego poezji

odnajdujemy echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego

oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji a, takze

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w planecie,

zastanawiaja morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje niemal wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za ksiega stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina

dwie postury charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje pierwotnego syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie

byc miec dziewicze sumienie, radzi, aby uzywac z szansie do uciechy, ale racjonalnie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w sobie. W „Piesni o cnocie― liryk stara sie uksztaltowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych

wraz ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego z nas,

a najlepsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic

poprzez sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji pod posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego o tym, ze jego dziela beda tez popularne nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez

do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w

stosownym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku,

podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc rowniez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna w dalszym ciagu pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze r., dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr co

wiecej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi,

a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden schemat – rodzaj

renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci potrzebnych

ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Odpowiedni

ozenek, obowiazki gospodarskie a, takze obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje

rej zajecia gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie

obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja

rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca a, takze troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie

wynika jednak pochodzace z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest wianek ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana

zdecydowanie czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego

powodzenia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac

mu wybrana z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za wybrana z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej rozne dobra gubia swe istota. Poeta we

fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w zgodzie z przyroda i nie szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i jego prawdziwych zalety w niektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

czlowieka odrodzenia trzeba zyc wedlug natura a, takze jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac zycie a, takze w pelni tu

korzystac. Wedlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru doskonalego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia

sie tu tez postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej na rzecz roznych jednostek jest

rozmaite prawo. Miedzy innymi prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne na rzecz

szlachty a, takze inne na rzecz mieszczan. Mysle ze, ten problem wydaje sie byc nadal obecny. Tak obecnie bylo a, takze jest, ze ludzie posiadajacy

wplywy a, takze takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co typowy obywatel, jednak zazwyczaj istnieja traktowani w znacznym

stopniu lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby wykupic. Czesto ludzie na ogromnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w ich

kwestii jest znacznie przedluzone. Kolejnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego

czlowieka oraz wspolzaleznosc krzepy panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc

nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub

najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i manipuluje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele

szkol, szczegolnie w malych miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci niejednokrotnie musza kroczyc do ludzi odleglych w znacznym stopniu kilometrow.

Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj za male fundusze na wzrost pracowni a, takze zakup wsparcia naukowych, nieraz nawet pod utrzymanie. W

ksiedze o wojnie ale juz mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w

wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

wydaje sie byc obywatelem a, takze panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz

czlowiek winien byc prawnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do niej powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace

wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy kodeks

prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa naprawde wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone pod ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie pod dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie madrosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje przejecie

pieczy nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy

prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny wydaje sie byc

podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie dobierac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic calosc: majatek, krzepy, zdrowie,

fart, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, rywalizacji domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, nie

tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

wydaje sie byc jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u

heretykow to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, w podobny sposob publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie sa w

stanie nawet chronic panstwa przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa

wiec krola do obrony wiary katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow a, takze pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a,

takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

realizowane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione na

rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie a, takze

bezwzgledne robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji herezje,

mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek oraz do tonacego okretu, ktory wszyscy, w

chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, jakie maja obszary w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w piesniach

patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady moralne i

spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy na rzecz dobra

ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow greckich".

Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa w stanie

jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje zaskakujace

podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Zauwazyc mozna

prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie czlowieka poczciwego" odszukac mozna schemat prawego obywatela.

Lecz glownym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy a, takze swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa... ". W dziele

tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla wyzysk stanu chlopskiego,

ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany pochodzace z pozycji kalwina i w

duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, , ktorzy jest w szczegolnosci widoczne w krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do zycia w

przepychu i nienaturalne zawyzanie ilosci swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom

danin a, takze „koled―, ktore sa podlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic

istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i siega ponad zwyczajnych ludzi. Tymczasem mnich tenze

jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio

swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka o plebanie, ktory

pochowal swego psa pod cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil

swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa

katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie zasadniczych zasad religii. Inny epigramat, „Baba,

, ktorzy w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych na rzecz

wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane poprzez

lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest bliski osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

a, takze zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samemu,

rownoczesnie chce dowiedziec, , ktorzy obecnie historia sie pochodzace z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie byc na nie

odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz poprzez

smierci, do miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada swoj sen

- we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka wydaje sie byc szczesliwa. Wizerunek

ojca przeksztalca sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie los Jana pod wsi zostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja cyklu

19 trenow podobna wydaje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie,

- pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta przez nadgorliwego

ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora to

dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w praworzadnosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w watpliwosc meritum calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, strachu. W obliczu

zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym lata swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po czlowieczemu

co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w wieku dzieciecym

uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi a,

takze rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie na

ogol z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem na rzecz

prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi krajowej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna robota w polu i wobec gospodarstwie wywoluje radosc mieszkancom

wsi a, takze jest na rzecz nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w literaturze krajowej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec nie

temat, ale srodek, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach potocznych

i narzeka razem pochodzace z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki niej

sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI wieku jest, podlug Szymonowica, miejscem wyzysku:

miejscem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony zycia na wioski,

oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i tworzac utwor zblizony raczej do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym pod spodem umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Sprawia to posadzenie o niewiernosc i zwiazek z odmienna pasterka – Doryda, ,

ktorzy konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich

zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak istote

jego wierszy wykracza daleko poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci

bytu ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, lecz, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w 2

sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie byc wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, jaka

kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci

istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy

istota ludzka powinien liczyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki a, takze dokonaly, istota ludzka maly a, takze pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od Boga, zakloca mu koncepcje do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Sens rozwazan

pisarza ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), jednak najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas

w dalszym ciagu silna a, takze znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

przed tym, ze niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W tekscie istnieja fragmenty swiadczace o takich

intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc marszalkow

stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbytnio losy

panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa a, takze

obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego trudu, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda zdolali w przyszlosci rzadzic

panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, aczkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zdziwic wroga,

nadszarpnac go a, takze nie zgodzic sie do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, terazniejsze i

zlozone. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, czy tez wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa pod jego czele powinni wreczac

przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga obawia sie, ze fakt ten moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

byc wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia osobistych celow, , ktorzy prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego,

wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli do niej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o istnieniu szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja a, takze wychowaniem

podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec a, takze

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

osobistych zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza wiele pozytku, oraz

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego przez caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O

duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko,

ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w blogim towarzystwie kompanow i rodziny, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co daje pozytek a, takze daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i sprzedawac drozej w

innych okolicach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej

przedstawiciel owego wysokiego postaci spolecznego winien posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow pod Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swej przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd

Tatarow pod Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow oraz mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami:

"Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Dusza poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ow

przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego zdecydowanie poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod

wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala zycia na wioski w zespole rodzinnym. Posada ziemianina pod roli przeciwstawiona jest

pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Obszerny

wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory jako jeden z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza

tym dzielo ten wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem

mysli wlasnej zalety Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po jego smierci beda czytane a, takze

podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal.

Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII oraz fraszka "O zywocie

ludzkim". Zawarte w tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie ukryc

zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

przemyslenia na ten temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora

to pielegnowana w sercu czlowieka moze byc na rzecz niego jednoczesnie "nagroda a, takze placa" oraz swoista ozdoba zycia. Explicite z cnota

zwiazana wydaje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty. Oczywiscie

jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swej przemyslenia a, takze sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc

na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze

wszelakie zalety stanowiace cnote istnieja cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka

do nieba, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym sezonie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, by tam tworzyc i dozyc wieku

starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie w poszukiwaniu

bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Ze zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie calosc znosi do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy za

kazdym razem znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zawstydzenie. Poeta zechce, aby jego wnuki zostaly dobrze wychowane i

aby posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, a,

takze stoickie, azeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest fart, rozumiane zdecydowanie zycie harmonijne z prawami cnoty,

zapewnia czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do korzystania z chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

to byla nie wolna od sprzecznosci. Dlatego tez fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal odleglosc do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do

powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta zechce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra owego swiata nie zapewniaja

prawdziwego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna tylko dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm a, takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale zycia w zgodzie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem sledzic otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w radosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wobec Boga,

lecz tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk a, takze cierpienia oraz obawy

przed smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, wreczac sile duchowa i stale szczescie oraz czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w

swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odszukac w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej

harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu a,

takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow poprzez porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury

polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode zbytnio wyrok w sporze bogin, wine wiec ponosi kociak, ktora go nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tym miejscu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu okreslic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes pod rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z owego okresu wydaje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy,

ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka

zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

napisana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i jednoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot poetycki porownuje

sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z jakims

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny samopoczucie, inne istnieja tez tematy. W wielu utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje

morzem ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne los bylo na rzecz Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w jego zyciu kluczowa byla

jego poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet wlasny

pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych gatunkow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego systemu

alarmowego wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka jego utworow odnosi sie do

jednoczesnie zwyklego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane zdecydowanie wskazowka na rzecz

jednostki, jednak dla kazdego z, bowiem stosowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kliku wersach w lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i naklaniaja

go do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad pochodzace z

tymi pany: szedlem spac trzezwo, oraz wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na zamysle osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego

rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka powinien

pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w wiec kazdy winien usilnie starac sie, aby pozostawic po samemu dobre

wspomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem ten, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog odroznil czlowieka

od zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

mowy powinien szkolic swych klientow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci.

Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia w reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce

oddac zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

calosc dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie

do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie

potrafi budowac domow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak

samemu kupi, ze i przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie

– wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to w istocie odroznia wlasny narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Czyni to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku juz od

poczatku istnienia naszego panstwa, ale czy takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi

sie zastanowic morzem dalszymi swymi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz komponuja go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie jeden

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a lecz rowniez czesc ciala – panstwa – wolno tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze wybrana z przyczyn upadku niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz podle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture rowniez

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi przez caly czas pod scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, ,

ktorzy ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami kazdego czynu, nie

reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na projektach antycznych.

Utwor ten zostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. W utworze ow latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow oraz zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Konstrukcje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec deficyt parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co ludzkie nie jest mnie

obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg ustaw postaci, pierwotnego zachowan; od patriotow zaczynajac, a

pod zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze w istocie w naszej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd. Nie jest to

jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi

ukojenie, uczucie i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace,

ktora to wszystkim podaruje radosc a, takze rozrywke, ktora to tez daje zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego―

Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

rozumuja egoistycznie, istnieja chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz

nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi dzialac na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia - jest trudem, wysilkiem,

ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema

osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy podejmuje

autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w niej mysl, iz „bez norm nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci los.

Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za , ktorzy innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac

powinien rowniez kontrole wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal

zywnosc a, takze nam a, takze bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i pokoju,

chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego obywatela a, takze

do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc

bardzo bez trudu zapamietac, bowiem dzis wydaje sie byc on tez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci. Wytyczne

te powstale sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami

fauny i flory w kazdej porze r.. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz smierc. Cechuje go

oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i w bliskosci pochodzace z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate,

nie zaluje do niej swoich dobr, a takze a, takze zycia - taki wzor ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja artysci tacy jakim sposobem

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

pozytywne. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. W

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych na

rzecz polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu,

finansow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko

urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i interesem

panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola,

rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych a, takze nakladow pod ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace Rzeczpospolita.

Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ten niesie w sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego a,

takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja jak

chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie do szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg niebezpieczenstwa grozace

panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny uklad,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku („na oltarzu

jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny

nie ma w owa strone na pieczy― - mowi Pleban). Zatem Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszemu portalowi prostym z

kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna role

przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on

ojczyzne do tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob

spolecznych - obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze

grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w XVI wieku, przedwczesne proroctwo

nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, bitwy z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych znajdujemy tez w licznych fraszkach, a najlepsza

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swojego stylu, o forme

trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie,

ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna

– do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow lokalnych. Nawiazania do antyku

w dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul imponujacych, elegie.

Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu motywow z

mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo

tlumem.

Ow wybitny istota ludzka zapisal sie w relacji literatury krajowej nie tylko zdecydowanie poeta a, takze dramaturg, jednak takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady artysci, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka harmonie, znajduje wielkie wartosci fauny i flory i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto owego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo

na rzecz okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia okresow

panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to zostalo przyjete przez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo

okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednak

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale potem sama

doszla do szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej od konca XV

do samego konca XVI wieku. Jest mezczyzna rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: kryzys papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych krolestw,

na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

a, takze religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, pod plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w centrum

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i pustka co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w Spirze pod

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze wolno ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia jednostek od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek posiada swoj los

zapisany w gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie

dobr. Swoje to zasluga, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i

poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem istnieja wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej,

o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc chorob Polski. To: brak milosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora to plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". W sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci do

ojczyzny, milosci dla niej samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

pierwotnego jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej potwierdzenia

szczegolnie pod sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a,

takze V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa klapa dla Polski, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani

winni istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne

pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

deficyt sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

dobra pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc zwiazana

wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

kluczowych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe

problemy interesujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy deficyt stalego

systemu alarmowego obronnego panstwa. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy

zycia publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie

w jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z

pierwszych lokalnych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, by pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony

barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ten, kto myslitylko o

jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, lecz w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o pewne przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej bitwy o byt

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Jest on absolutny podziwu na rzecz prostoty a, takze kontaktu pochodzace

z natura. Wies, wspomnienia, zdecydowanie miejsce istotne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone

zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie

do wioski, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora poprzez stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, potezny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, lecz to nie pomagalo. Nie stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na dalszy los, przykra wizja, walka o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne posiada ukazywac troski duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 czesciowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl rozny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie

do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony

przez niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), wydaje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak ten probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze.

Jest ona symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity

rozklad. Podobnie wydaje sie byc z osoba, ktory pod starosc wydaje sie byc chorowity, wiecej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe).

W utworze tym zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal

to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych

poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego istote skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Zmiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu

zmieniajacego sie pod spodem wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Zapach: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy przed jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

trzyma sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, uklad swojego stylu i forme

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o jego wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemal boska skala tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), to znaczy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, powinno sie sie rozrywac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednak moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

, ktorzy sie posiada.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie pod zadnym pozorem bawic, lecz mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na duzym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany przez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel tekstow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie

pod spodem Chicimiem w 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 czesci dosc szczegolowo opisujacych

na wstepie obustronne przygotowania, a potem bardzo starannie, dzien poprzez dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow a, takze

zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad calym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i

Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny.

Poucza, ze uwage wspolczesnych nalezy skierowac na sprawy naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w tych

propozycji zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia dane o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. W 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami,

oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, to znaczy taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce a, takze

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

na rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, ktora to

doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia srodkow

wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora, konfrontacja,

antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zajeciem jest pokazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi ostry kontrast pochodzace z pierwszym - jest dwubarwny

(czern a, takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika pochodzace z kaprysu.

Planuje to gre z uczuciem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego pochodzace

z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie pokoju trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic. Pointa: przed

miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela poprzez jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa one cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja obraz swiata,

widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji pod tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich przywilejow,

oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego a, takze wojennego rzemiosla.

Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty.

Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta

jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety istnieja niestale w uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej wolno je przeprowadzic (uspokoic morze, wiatr

zapiac w wor) niz spostrzec stalosc w uczuciach panie.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo takze moga zostac tematem na rzecz artysty.

Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, nowinki tez istnieja w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest zdecydowanie piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, podstawowe prady. Pierwszy - gentlemenski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac mistrzostwa

pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni zachodnich,

wykladzinom skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala olbrzymia wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj lokalny

rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami owego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten okresla sie rowniez sarmackim od

slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwie nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i zostaly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia –

mozna wiec mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza obyczaj szlachty w XV a, takze XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje wzrost zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, ze

Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - o szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza. Kolejnym

wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa.

Obecne zostaly takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

a, takze milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl nierzadko polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca atencje na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za , ktorzy

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego z mszy, oraz mysli tylko i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore

chyli sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze sa w stanie sluzyc pociechom do uciechy. Wszyscy dbaja o osobiste dobro,

nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje sama dla siebie a, takze

nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. W wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji

religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest

zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy a, takze

rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm

widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna sytuacje

w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow istnieja znakomitym zrodlem poznania jednostek i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada o walkach

Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje do niej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki wytwarza mu szwung zdobycia lupow, a nie milosc do

ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly wynikiem jego zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje takze

msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi.

Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial walczyc w

obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednakze taki tryb zycia znudzil mu

sie i Pasek zapragnal zmiany. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W drugiej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe

pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz zycia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk

chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty nacechowane jest troska o

dobrobyt i wartosci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej

szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie

talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do kogos, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe pochodzace z ich oddzialywania

na los polityczne w owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow a, takze klesk sa w stanie one przyczynic sie, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak bajki, ukazuja portret zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal a, takze

osmieszal w nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do

hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie nierzadko sa jednak uniwersalne a, takze ponadczasowe. Krasicki tak

samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem, lecz

jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony

juz w tytule, oraz przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, za mlody ilosc

lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie wolno, ze w taki sposob Krasicki obrazuje zalety mistrza. Tak

wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje

sie byc atakiem pod sarmacje, pod jej usterki i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej przez dwoch szlachcicow.

Jeden pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie byc

pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwykle cechy

Polakow, ktorzy wobec alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie pojmuja sie pod polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac i pod spodem lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Wychodzi na to, ze w Rzeczypospolitej historia sie coraz

to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego

rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

prezentowana byla w sposob niekwestionowany i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial podkreslic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie

odpowiedniej tresci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. w.

p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze

karmelitow. Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co

wiele trunku mial mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie wady,

zachowujac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna te rolety miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― wydaje sie byc atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl

sie w tym miejscu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle

identyfikowany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie

skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem uniwersalny, wazny praktycznie dla kazdej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zna smaku wolnosci,

nie rozumie do niej. Akceptuje swej zycie w klatce a, takze uwaza, ze jest to nieco normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z

twierdzeniem mlodocianego. On ongis byl wolny, zostal jednak uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie do niewoli, za kazdym razem bedzie

pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, obrazuje sie pod fakt, ze powstala kobieta po pierwotnym rozbiorze Polski, moze wiec Krasicki

pragnal napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

jednostek naturalne, takimi, jakimi istnieja, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w znacznym stopniu wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje ustawa silniejszego, iz racja wydaje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i w lesie", oraz nastepnie zostaje

pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare w Boga a, takze

smieje sie ze kazdego z swietych. Jednakze gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze nierzadko

teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

Zas zatem swiat w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z glebokiej troski o kraj, pochodzace z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie

powinna uzytecznosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czym poparl stanowczo program

reform Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Mowil o wymagania utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w jego dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra pod

owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter

swietny – zachowana zostala zasada trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, deficyt jest tez scen masowych, calosc natomiast utrzymana wydaje sie

byc w jednej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje

publiczna oraz na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Utwor ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze patriotycznemu

obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chwatow jednoczesnie poszczegolnych jako

pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie

sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych poszczegolne

poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― beda przedstawieni zdecydowanie prawi a, takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas

zdecydowanie durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn

Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Z kolei ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza do upadku Polski, podobnie jak

samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia silna i wyzwolona

z pod spodem obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale przewaznie bez sensu; zadziwia sie, ze

Starosta pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za

partner, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego deficyt

zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna bez watpienia niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego go nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie

dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przekonania o wielkiej roli slowa jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na wzrost tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie – byla

to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Poza literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej ornamentyce,

lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich mistrzow: Jeana

Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 zalozyl szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 r. oddano do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 r. krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow. Komendantem

szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna a, takze wszechstronna wiedze

praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec terazniejsze i

rozmaite tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy do redakcji a, takze

odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan a, takze

chlopow, pisza o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany przez 21 latek. Z inicjatywy krola w 1765 r. zalozono w stolicy polski

pierwszy w dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski,

wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 r. dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W.

Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal

pewny majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa.

Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe a, takze podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor

morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie w jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu

zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne istnieja dobre ksiazki dlatego w 1775 r. powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego

celem stalo opracowanie a, takze wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w nich wklad

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Rezultat komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe uzycie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a, takze

podnioslym wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych przed chwila puchar, , ktorzy wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas

kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca pelny narod. W imie naszej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz

jego dobra. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla

dobra ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie

byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w opinia szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba marki ruchu listopadowego i przyczyn jego katastrofy.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl w wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze ow Slowacki pragnal dac riposta na pytanie

dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady ludzi ludzi zostaly

jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie byc zamach pod cara. Ludnosc jest w tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora to nienawidzi cara i zechce powstania, jednak potrzebuje liderow.

Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna

zatem w dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane zdecydowanie bardzo wartosciowe i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt

zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz uchronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest idealem

patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, w ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol przetrwania idealow

Bema - bitwy o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen

wieczny Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych a,

takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc jakos Murzyna―. W ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie a, takze budzic do walki narody. Ale zanim wielka idea Browna zostanie przez innych pojeta,

wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc przedstawiona

przez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny.

Idealu owego nie mozna zdobyc ale wolno don sklaniac sie. Muzyka czyni z jednostek istoty idealne. Miara naszej doskonalosci wydaje sie byc

porownanie do hostii. W wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Jest tez w owa strone

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za zycia, a nawet poprzez smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w cieniu wspanialych ludzi, nie

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi uiscic kazda osobowosc za

swoja odmiennosc, innosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na pewnych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady 3 jednosci: czas miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne:

wielkie monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, niz ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od siebie, dzieki czemu historia ulegaja zdynamizowaniu.

Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a, takze zolnierze walczacy o

niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor w wartosci

na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa a, takze monarchy. Dla Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych

wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka zasadniczych typow

pierwotnego charakteru. Jakosci typowe istnieja najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to

komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec tego posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta

ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez pelny narod lokalny oraz swiadectwo grozy

polozenia naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi

najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna

walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne krzepy i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce.

Ukazujac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc oraz brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy

w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania,

zawiera wiele aluzji a, takze mozna baczyc go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa powstrzymac sie pod spodem Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom owego brak.

Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z

narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wychodza takze mnogie postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce a, takze tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka a, takze patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego,

istnieja przeznaczone nowego przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug

nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna mezczyzna szczescia

ziemskiego, bo ten fakt takze opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, pomoc w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( istnieja nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona

pod Moskwe).

Niedostatek jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie