matura geografia cke 2007

( matura_geografia_cke_2007.pdf )

http://www9.filehost.pm/dl/matura_geografia_cke_2007#

Podobne: matura biologia cke 2007, matura biologia cke 2009, matura biologia cke 2008,

matura biologia cke 2005, matura biologia cke 2006, matura geografia operon 2014,

cke matura geografia 2007, matura probna cke 2017, matura biologia cke 2013,

1. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: stan rzeczy, w ktorej

nalezy bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych obie sa rownie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego

zostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w zatarg z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na

uwadze go zbytnio zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, prawo boskie a,

takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie fita od nich. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja

jemu sie od momentu nich oswobodzic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―,

zwazajac na akcje tragedii. Polska (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory to jest w celu nas pokrewny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – odwrotnie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen

w zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie ma obowiazek spotkac mezczyzny i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty.

Przykladem istnieja dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Bohater jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Jest on zarazem

ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra a, takze wierna prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny.

Nad jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali wykladzinom w

beczce Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod

dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal gryzie w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc

ludzie maja skladac bogom. Zeus wybral druga czesc, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego

godnosci powstalo ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do ludzi.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla osob, narodu.

Przemawia do Boga w imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze

posiada taka moc jak Bog, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest moc,

dzielnosc, takowa piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce,

zeby Bog podarowal mu sila wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to maz odwroci od momentu Niego ludzi. Konrad

wydaje sie cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl maz jednak trafic do panstwa cieni, poniewaz zona nie zakopala tej ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic pod ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl dlugo, az

w koncu przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc wielki kamien pod gore. Syzyf wzial sie do

wykonywania zadan, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym

razem. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, funkcjonowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji pod ziemiach naszych do wykonywania zadan Syzyfa. Proces ten nie byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

jemu pozwolil powrocic do Tunezji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane

do ramion, by w ten sposob mogl wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk moze sie

stopic i zeby nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem

wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal

sie on symbolem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie

wydaje sie byc zauwazona przez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na trzy miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych wzorcow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka,

sztuka globu zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po

grupy osob konkretne a takze kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli idzie o postury ludzkie albo wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy istnieja nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne postacie zyja w nowej swiadomosci w

jakims wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla

starozytnych pelnily funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych

obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do

niej znajomosci niepodobna w pelni odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota

wydaje sie dobrem najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St.

Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie

marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych tworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Na taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej

do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile

pozostawila zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego wylonienia. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na korzysc szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje.

Tego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie zycie.

Kreon, bez ustanku stawiany w momencie wyboru, ma obowiazek rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swego ludu, albo dobro wlasnej rodziny. Jego

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja

pod smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, wina,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zlaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac w pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania pod polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty wzor – obrazuje, co wyczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie tegoz, ktory nie obcuje wraz ze sztuka,

oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze naszym nie idzie o bitwe na smierc i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka pod piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest grymasny, a adaptuje sie

naprawde szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam poniekad zorientowac, podczas gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow a,

takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze nigdy nalezy cenic

rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, zabierac od globu tyle, jak wiele potrzeba, nie za sporo, ale i

nie za niewiele. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze tworzenie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za egzystencji poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym

termin swojej pewnosci, ze posiada juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci tychze, ktorzy te wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o poparcie w

czynieniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― a, takze ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac wyraznie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa one opisane naprawde, ze mozna je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 2 miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie rozbudowany naprawde, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

scalonego z glowna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej

Europy - tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos wspanialego, a

one prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozna uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w odniesieniu w celu dorastajacych ludzi. Ogolnie

sprawa biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy pochodzace z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system zalety, stajemy sie

innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje najmlodszych. Bogini nie zniosla

takowej zniewagi a, takze jej najmlodszych: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Jednakze i

wtenczas smutek duszy przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia swoistosc macierzynstwa a, takze

wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na trzy miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwa. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to

jednakze, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dawny one na rzecz nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich wielka role. Obrazuje to zjawisko, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie mieli poglady pod dane kwestie, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu ludzi opowiada nam mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni mieli podobny poglad

na informacje sprawy, jakim sposobem my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak wspomnialem na poczatku "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i istnieja obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja na rzecz poetow, tworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i istota ludzka, jaka wydaje sie jego natura i wykorzystanie. Dawni jednostki odpowiadali pod te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru zalety przeciwstawnych lecz jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane pod niepowodzenie oraz sam akt

wyboru, bez wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic w celu katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotkac za

strony wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Asortyment jednego

wywoluje kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa absolutnie rozne.

Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie byc odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic smierc brata,

chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Leka sie o swoje zycie i nie chce zlamac

zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze ponad losem swoim i swych bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie wowczas

slaba a, takze przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal prawo boskie. Totez zgineli tej bliscy. Gdyby uniewinnil

a, takze uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet oraz to potrafilo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc zacny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny

na rzecz wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. Podczas

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

by ojciec zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore istnieja wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly

istota ludzka, a nie krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon

wystepuje w obronie demokracji w panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza pod wskazowki syna, ktory

wydaje sie mlodszy od momentu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora pochodzace

z postaci wydaje sie wartoscia w „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant

wladzy ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug niej jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Jej osoba

jednak zwaza, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru dwie mozliwosci a, takze

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze mogla by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja wydaje sie

po do niej stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od

momentu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. A, takze to

jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem.

Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny koniec. Nic nie moglo uchronic Antygony zanim

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine a, takze oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku posiadamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne a mianowicie

problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po 1 ze stron ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10. Wymien typy literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie typy literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa odczytanie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie wycelowana jest w celu Boga.

Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest zazwyczaj wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia maz

losy chwatow na tle wydarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje sie

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne egzystuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna a

takze tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto powstaja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie w celu trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec podobnie i

funkcje kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne istnieja przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i wymagania, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z tegoz wzgledu, ze racje obu stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie w celu

kleski chwatow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci 3 osob

(Antygony, jej ukochanego, a osobistego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly

dozywotni. Tragizm wydaje sie wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru a, takze szlachetnych

intencji sprowadzaja pod siebie smierc lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy

los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich

jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata,

poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji

codziennego, druga zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie pochodzace z 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone przez

slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz boze,

oraz gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu a, takze jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl w swiat. Mienie

roztrwonil jednakze szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Gdy skruszony synek wrocil w celu

ojca ow sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory to byl

jakim sposobem umarly, oraz teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich brakow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, lecz jako wzor

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na rozmaite

podloze. Raz padlo pod droge a, takze wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo

pod zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Latwo odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci, znalezc jej meritum, ktory odnosi sie do ziarna madrej

nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to

odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl maz

wczesniej a, takze odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do rodziny traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada niektore cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow a, takze checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec

stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Wedlug dzis

dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja tytul odpierajac katalogow racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob stanowi

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien ubostwiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, oraz nie gryzie badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie w celu

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To tez

wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to wlasciwy

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wielki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest zatem symbolem doskonalego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje odwaga, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola

pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

wydaje sie walka w obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci herosa, w

ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej miejsce

wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. Po swej krancowej spowiedzi wspomina wartosci

ktore nadawaly sens tej zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza umiejscowienie Boga w centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada na temat co powstaje na polu i moment zostanie zebrane i wynajdzie sie pod biesiadnym

stole. Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich ludzi. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior nakazow i

pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety,

ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz objawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze smierc zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i uznawane w

danej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre normy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym jakie mozliwosci

rosnie pod polu a, takze niedlugo zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec

naklania do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Zwany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie wobec stole rycerz.

Wyraznie odczuwa sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Budzi sie wsrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn stanela w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ow

tekst w celu rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania formatu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w XVI w.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

czasami po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika skutkiem tego, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy

tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw pod jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na obrebie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. Po XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na naprawde przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tejze piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszelkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim a, takze wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna numer 4, w celu ktorej

nierzadko nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie

przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast

na rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane

istnieja rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, to znaczy rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Tekst

Lamentu pochodzace z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa tez znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior stanowi psalterz., dotychczasowy bardzo chodliwe w

sredniowieczu, opiewaja wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. panstwo szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

bardziej boli tej zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez Zydow, na

przybicie w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc tak samo jak On, rozmyslac podobnie. Jednakze przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek, spoleczenstwom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku, postrzegana

przez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie pod czarno, moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - gdyz jej klaki

sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno

pochodzace z podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich najmlodszych, ale tez z powodu

pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. Wedlug mnie Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje pod swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu

szalenstwa. Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z sprawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ow jedna

smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna matka nie zostanie musiala naprawde cierpiec jakim

sposobem ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie a, takze

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten posiada wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala celowo. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze rozbudowane wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy pochodzace z

minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen

jest w „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych czasach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia istnieja centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to istota ludzka zostal

zbudowany na wizja i zwiazek Boga a, takze dzieki temu zdolny jest znalezc w osobiscie doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona

zasadnicze wartosci mezczyzny, jego tytul zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu zdobywania madrosci,

do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc wlasciwego

postepowania. Trzeba przystanac na moment i pomyslec o wlasnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za

razem mniej aktualny w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te

wartosci, ktore przestaja istniec dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w legendach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to znaczy nasze zycie.

Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Przykladem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelkiej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna nierzadko propagowala projekty parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym jaka wage posiada dla jego zasobow honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, ze dotycza one czlowieka, oraz czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Na polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska

poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do wzrostu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow swietych,

opartych pod legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny.

Robienie sie nowatorskich panstw a, takze dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow w kosciolach badz w celowo

wyznaczonych na dodatek miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie misterium, jakie

mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz

w Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy a, takze

upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie mezczyzny na prawidlowa droge. Pierwszym bohaterem moralitetow

byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy

silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej w celu glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

mezczyzny. W sredniowieczu w glowny punkt swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary ludzi,

ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal katalogow glosy a, takze raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce w raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem

jest pokoj. Zycie stanowi jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza nadzieje

wygrania tejze walki. Po utworze objawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa one w

stanie ofiarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

kompleks milosci a, takze piekna w Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z

uciech zycia, jakim sposobem wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku kalendarzowego Jana

Laskiego). Czas do niej powstania w celu dzis budzi zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze,

urodzenie tekstu powiazane sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mamusi Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego,

wlacza blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem dane o slownictwie i postaciach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila

ciagle nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - od razu polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i oddany damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw narodzil sie

w sposob cudowny, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony w utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze jakikolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje poetow,

istnieja one poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza -

calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial ludzi do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw. spraw

ostatecznych w poblizu sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla byc

przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przyrzadzanie sie pod spotkanie wraz ze smiercia. Mialy

temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem. Przyklady motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialo, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych w dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze wykladzinom czlowiek

przejdzie przez zycie skromniej, naszym jego zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i wlacza w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w niej prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie nam jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swoje dziecko,

pragnie z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi ludzi o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest maz jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swojego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow

na przybyciu w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak samo jak on, przeczuwac. Wie, ze to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zartobliwy i pod blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta stanowiaca

wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter przede wszystkim

sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego zdarzenia. Ten

tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

normy budowy). Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do

niej odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej branzy wiedzy. Poteznieje czesto w tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja one o egzystencji pasterzy badz wiesniakow. Rodzaj ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze

niecheci w celu miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko okreslonego watku, skupienie sie pod jednym tylko problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem dziennym

i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ow gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Na sokalskie

mogily ) a, takze nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow

przekonujacych, ze o ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M.

Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we

kazdego nastepnych epokach literackich a, takze jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc a, takze dobro

ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi

na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde

poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla niej wszystko, poniekad osobiste ambicje i

wlasne dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania a, takze mysl, ze zasluguje osobiscie nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika w

celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a, takze czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, oraz nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, chocby takich jak

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

taniec i spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne

zycie, odrzuca natomiast dziedziczenie na przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto mezczyzny na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i wykonywania zadan na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy pod wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz odmiennych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej a, takze

sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Seks Reja w celu spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac katalogow

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz madrosci praktycznej ambasador tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii stosunek szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - zmagac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce

Polski pochodzace z Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O

doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Rfn,

Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze

dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupi przed a, takze po szkodzie. Mimo krzywdy nie chca oni naprawic

bledu. Nie ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed analogiczna

sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uchronic ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to przewazajacym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Lokalny, swiadczy na temat podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Solidnosc i potega panstwa jest zalezny od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, istota ludzka powinien poniekad z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia a, takze podziw na rzecz

urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac,

kiedy czas po temu", "Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, przyjemnosc

duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy wobec dzwiekach muzy, w

aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w toku zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych

przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za

najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji

mezczyzny wyrazanej przez Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na budynek w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie

humanistyczne wyobrazenie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji

tworzenia. Motyw ten objawia sie w piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod

narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars",

we fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a

mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie

zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz

zmienia je, scala rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w tym

miejscu problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W ponizszym utworze latwo odnalezc

urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac

sobie sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad calym narodem, byc trzymane na strazy prawa a,

takze sprawiedliwosci. Nie wolno wykladzinom myslec o prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W swiezym

fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie pod obronce ojczyzny (mialo

to zachecic mlodz rycerska w celu grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do katastrofy pewne detale, ktore mimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy

naszego kraju balagan). Uwazaja przewodnia pelnego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem na rzecz Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego poety. Sa one w przewazajacej liczbie powazne, katalogow tematyka wydaje sie zas rozna. Wystarczy

doprowadzic do realizacji przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, natury i egzystencji, milosci. Poglady filozoficzne zazwyczaj stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament na klesce Mlodych polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( panie i najmlodszych ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja jeszcze milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli nie myle sie i pochodzace z tego nas zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo posiada czyste serce i tegoz

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1 o tym podsluchujemy, przeciez Horacy

w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy niz wraz

ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba zrobienia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach codziennych,

poniekad praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna korzysci,

gdzie dorosleje sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt, wysilek natomiast

jest motywem do pychy. Po wykonywania zadan mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje pod

wsi w harmonii pochodzace z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to oczywiscie oni

demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia mezczyzny na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej

milosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien

wlaczonej w nich mitologizacji a, takze jezyk mozna podzielic pod dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa lub

przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych

powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek przedstawia Szymonowic ludzi i zwiazki dworskie. Oczywiscie

obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, lecz prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie a,

takze nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza nieomal kazdy, podobnie jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub

wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i oceny zycia,

takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze naszym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy

zajmuja spracowane wiejskie panie, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych urodziny i zasobne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja

zatarg miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje stale z przyrodzonym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz

chlopem bezwzglednie pedzonym w celu roboty.

Zobaczymy wiec tutaj krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, albo czasem za sprawa tego postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie odnajda sie

pod lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie atakuje jeszcze ksiedza, powiada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w

czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Osobistosci

znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy

Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy a, takze

nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia. Rozmaite lapowki a, takze daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza,

oraz nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Ponizej

przymusem wykonac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest klopotliwa, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek

zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba

uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem

rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. Po mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka mozna

sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Alians malzenski nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. W ciagu roku

przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem mozna z tychze przygotowanych

wiosna krzewow a, takze drzewek byc wyposazonym owoce a, takze pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W

lecie gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy

tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i jednostki zle operuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze

polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy

daja w koncu pozytek. Jednakze i zima nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozna z produktami, albo podobnie u handlarza sie

zabawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz

caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop podobnie o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny.

Jest to dzielo oparty pod tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych.

Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

wyrazne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi o tancu a, takze radosci. Naklania wszystkich w

celu pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze

wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo pisarza. Liczy

nastepnie kazde przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly 2

glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w tej poezji odnajdujemy echa ideologii

epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu przyrody pod

ludzka psychike. Zawiera tez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a,

takze bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola mezczyzny w kuli ziemskiej,

zastanawiaja ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale tez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

prawie wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz mezczyzny, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje katalogow syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie

miec dziewicze sumienie, radzi, aby uzytkowac z sposobnosci do zabawy, ale rozwaznie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w sobie. Po „Piesni o cnocie― poeta stara sie

uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez osobiscie proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni

pozostawic na sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela sa tez znakomite nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w

celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w

odpowiednim miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku,

podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel

zakladu swojej majetnosci. Wskazowki zawarte sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac

dobytku, rozkoszujac sie darami natury o wszelkiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny

model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr nawet

lepiej zycia. Ten ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a glownie

literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden schemat – rodzaj renesansowego artysci,

humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do 1 dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze a

takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, zycie zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek, zadania

gospodarskie a, takze obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca a, takze troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace z

dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze

czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i

spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za jedna z zasadniczych wartosci, wzgledem ktorej inne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne zycie w zgodzie z natura i nie szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych zalety w poniektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia nalezy zyc wedlug natura a, takze jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie a,

takze w pelni tu korzystac. Podlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy

zanim atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie

wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz

ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej na rzecz roznych ludzi jest zroznicowane prawo. Na przyklad

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty a, takze inne na rzecz mieszczan.

Rozmyslam ze, ow problem wydaje sie nadal aktualny. Tak obecnie bylo a, takze jest, ze ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja nie

zawsze tym samym prawom co typowy obywatel, lecz zazwyczaj istnieja traktowani znacznie lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto

jednostki na kolosalnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w ich sprawie jest znacznie przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza

Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy nigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy panstwa a, takze jego potencjalu

intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis

wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i operuje nadal pochodzace z dobrej decyzji.

Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci wielokrotnie musza kroczyc

do tychze odleglych znacznie kilometrow. W dodatku szkoly maja zazwyczaj za male fundusze na postep pracowni a, takze zakup obslugi naukowych,

czasami nawet pod utrzymanie. Po ksiedze o wojnie ale juz mowi, ze kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je

wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem a, takze panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek ma

obowiazek byc legalnie przygotowany w celu pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do niej powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac

nowy prawo prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa naprawde wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski sugeruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy a takze sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone pod ten plan wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie pod dotowanie szkolnictwa

w czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1 prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje sie

podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie dobierac w jedna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla dobra ojczyzny trzeba poswiecic komplet: majatek, krzepy, zdrowie, fart, a

nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy

wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie

istnieja spojni, nie tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem

powodzenia Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, oraz prywatnego. Heretycy

nie moga nawet odparowac panstwa zanim poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny.

Skarga wzywa zatem krola w celu obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia

jednosci religijnej w narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia katalogow ochrony prawniczej. Rownoczesnie

podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione na rzecz

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wowczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

bezzwloczne sadzenie a, takze bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek a takze do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, jakie to maja obszary w kraju a takze

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna mnogie analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zanotowac

mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, ze nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" znalezc mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji kalwina i w

duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, jakie mozliwosci jest przede wszystkim widoczne w krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do

egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, pod ktorych ciagle pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow lecz takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad zwyczajnych ludzi. Tymczasem mnich

tenze jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio

swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory to

pochowal swego psa pod cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil

swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie podstawowych zasad wiary. Inny

epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, stanowi nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw w zrozumialych na rzecz wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie

wzruszaja katalogow spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie

bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach nierzadko nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest bliski osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow minionych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz

znanych a, takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie

samemu, rownoczesnie chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia.

Brak wydaje sie na nie odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotow dusz na smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w

zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym

opowiada wlasny sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej

coreczka wydaje sie szczesliwa. Postura ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zycie Jana pod wsi zostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet

lepiej w punkcie kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w watpliwosc meritum calego egzystencji i istniejacych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym okres

swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z

wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety

- znos po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi

a, takze rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie

najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem na

rzecz prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i wobec gospodarstwie powoduje radosc

innym ludziom wsi a, takze jest na rzecz nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w literaturze

polskiej siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie nietypowa, przedstawia bowiem prace panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje zatem

nie temat, ale strategia, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach ludowych i

skrzeczy razem pochodzace z Oluchna pod ciezka prace oraz pod srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki niej

sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, podlug Szymonowica, mieszkaniem

wyzysku: mieszkaniem, gdzie nierzadko dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i sporzadzajac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i zabawy, jakie ciagnie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym ponizej umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Wytwarza to posadzenie o niewiernosc i alians z inna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza

osciennych zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

milosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza daleko poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci

bytu ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, lecz, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest doskonalym obrazem tychze niepewnosci a, takze lekow. Przede wszystkim wyraznie widac niepokoje poety w 2 sonetach – IV

a, takze V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, jaka

kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami

ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy istota ludzka powinien rachowac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tegoz, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, istota ludzka maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od momentu Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno

do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana spoleczenstwom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest intensywne, a podczas gdy slabe. Meritum

rozwazan autora ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI

stulecia, wowczas jeszcze silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec

przestrzec rodakow zanim tym, ze niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Po tekscie istnieja fragmenty

swiadczace o takich intencjach autora.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania przez rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbytnio

losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodz magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w

celu pijanstwa a, takze obzarstwa, oraz niezdolna w celu zadnego wysilku, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Po kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. 1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by przez atak zaszokowac wroga, nadszarpnac go

a, takze nie przyjac do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwyzszym stopniu istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna stanela dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia.

Trusia elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci jakie mozliwosci sa pod jego

czele powinni podarowac przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, wolnosc absolutna religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga leka sie, ze fakt ow moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga wolnosci

osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow,

zamieszanie o losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba sa to:

brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek

Lokalny, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od momentu narodzin do smierci. Frapuje sie ponad edukacja a, takze

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec a,

takze spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku kalendarzowego, przynosza sporo

pozytku, jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw a takze

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi relaksowac sie w lekkim towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, polow, co daje pozytek a, takze daje przyjemnosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i zbywac drozej w innych

strefach.

Stosunek Reja do spraw publicznych a takze sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko wiec, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej przedstawiciel

tegoz wysokiego postaci spolecznego ma obowiazek posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do

musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow pod Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swoje przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow a takze mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka a,

takze niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie

znajacy barier. Piesn ow przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci

za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod wsi.

Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wsi w zespole rodzinnym. Praca ziemianina pod roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Obszerny

wplyw pod tworczosc poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z postacia znakomitego naszego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

dzielo ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po tej smierci sa czytane a, takze podziwiane przez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo szablonowe dla owczesnych

humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przypadkami moga

byc: Piesn XXIII a takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie

filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie ukryc zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego przemyslenia

na ow temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana w

sercu mezczyzny moze byc na rzecz niego w tym samym czasie "nagroda a, takze placa" a takze swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota

zwiazana wydaje sie tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, oraz po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swoje przemyslenia a, takze sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc

na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze kazde

zalety stanowiace cnote istnieja cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do nieba, Tym,

jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym czasie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, zeby tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie na swiecie w poszukiwaniu przygod i

gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc pod roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy stale

znajdzie czas na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki czemu w

domu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu malolata

pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i by posiadaly te

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest

to renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac dzien,

a, takze stoickie, by przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane w charakterze zycie zgodne z prawami cnoty,

gwarantuje czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu

korzystania z uciech zyciowych. W stosunku do przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do korzystania z

chwili, cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek―

posiadamy mozliwosc zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

byla nie wolna od momentu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak roznorodne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej

zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien,

ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

humanistyczna zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zapewniaja rzetelnego

szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze

przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w

zgodzie z natura odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

trwalosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem sledzic otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w uciech „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji Boga,

jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wzgledem Boga, lecz tez wizja

czlowieka godnego, umiejacego wykorzystac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia a takze

obawy zanim smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, podarowac sile sakralna i trwale szczescie a takze czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie w swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi znalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej

harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze

pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow na porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postury

polityczne obywateli i bylo pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, jakkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy

greckiej, przebiega podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

nagrode zbytnio wyrok w sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes pod rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A

przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek swiatowy, ponad komplet przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze sprawami publicznymi

(Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w

najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Do gor a, takze lasow, stworzona w

chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie w rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny stan ducha, inne istnieja tez tematy. W duzej ilosci utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje ponad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, gdyz wlasne zycie bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu

kluczowa byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a,

takze nawet polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych gatunkow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia mezczyzny, porusza kwestie jednostki, jak rowniez

calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zycie prostego systemu

wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tegoz pisarza w, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka tej utworow odnosi sie do

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane w charakterze wskazowka na rzecz

jednostki, lecz dla kazdego, bowiem wykorzystywac sie moze do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilkunastu wersach w lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor postanawia odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki

komnaty doktora i naklaniaja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy

do mnie rzad pochodzace z tymi pany: szedlem spac trzezwo, oraz wstane na gazie. ― Fraszka ta posiada na zamysle osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz

przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pomniec o tym, ze cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w zatem kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po osobiscie

dobre wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ow, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo

Bog odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien ksztalcic swych klientow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzetelnej

wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia w reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie

w walce odstapic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac w celu walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

komplet dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie w celu niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie umie budowac domkow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz wczesniej o

grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, ze i zanim szkoda, a, takze po

szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a

konkretnie – poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to oczywiscie odroznia polski narod od

momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Sprawia to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od momentu

poczatku bycia naszego panstwa, ale albo takie postepowanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic ponad dalszymi swoimi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz konstruuja go pojedynczy ludzie. Jezeli zawiedzie pewien

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ciala – panstwie – mozna tu zawrzec do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jedna z okolicznosci upadku niepodleglosci Polski w

XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz kiepskie spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture tez

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi przez caly czas pod scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach powiada posel

-akcji – obnizona do okreslonego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swoje losy scala z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad

konsekwencjami wszelkiego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na wzorach antycznych.

Kawalek ten jest napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze naszym latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow a takze zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl.

Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie jest

mi obce―. Po odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg ustaw postaci, katalogow zachowan; od momentu patriotow

zaczynajac, a pod zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w niniejszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze oczywiscie w tejze epoce wyrabia sie popularny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd. Nie

jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora wszystkim

zapewnia radosc a, takze rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Ten obraz uosabia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, sadza

egoistycznie, istnieja chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy podejmuje

autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w niej mysl, ze „bez praw nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w

odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci

zycie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

ma obowiazek rowniez kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc

a, takze nam a, takze bydlu, jesli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, poniewaz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

malolata obywatela a, takze do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy―

– i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie

bardzo latwo zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Instrukcje te zawarte sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami natury w wszelkiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani

smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie

zaluje do niej swoich dobr, a takze a, takze zycia a mianowicie taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi,

w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja artysci tacy jakim sposobem

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze

lansujaca pozytywne. Przykladem takowej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie.... ―

Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych na rzecz polskiego spoleczenstwa

stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan

powiada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie,

O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym

wlasciwego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze

O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony.

Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola,

uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia

sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych a, takze nakladow pod ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w 1575 r. Poeta okresla

jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ow niesie w sobie tresci uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie ambicja

kiedy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec.

Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten przedstawia niebezpieczenstwa

grozace panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal wszyscy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny obrys,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie to zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

nam prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― w pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan spolecznych a

mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze

grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w XVI stulecia, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to

postulaty, ktore stanowic maja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych znajdujemy tez w licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan a, takze swoim

wyksztalceniem. Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o

ksztalt swojego stylu, o forme trzymanych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, jak rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i

wspolczesnych tworcow naszych. Nawiazania w celu antyku w dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat podlug regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego powyzej tlumem.

Nasz wybitny istota ludzka zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, lecz takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka melodie, znajduje wielkie wartosci natury i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tegoz terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo na rzecz okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na

rzecz okreslenia okresow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie

ustalenie to zostalo przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia

we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ow wywarla sporo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama doszla do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV w celu poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy

polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stulecia. Jest maz rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, pod plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w

glowny punkt badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. Po

mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co

czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za oficjalny jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych

np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w

Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac

je pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia to

znaczy uwolnienia ludzi od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek posiada swoj zycie zapisany

w gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zbieranie dobr. Dobrobyt to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem istnieja wydane w 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd spolecznych

i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej w celu rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje

dolegliwosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi

panstwa. Tak wiec najbardziej normalni powinni istniec ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc zachorowan Polski. To: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci domowego lakomstwa". Po sposob wyrazny i

wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci

milosci w celu ojczyzny, milosci dla niej samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

gdyz laczy katalogow jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej

zgody szczegolnie pod sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV

a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa klapa dla

Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do zgody i w celu

potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu.

Poddani winni istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Liczy prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc w

celu ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od momentu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst

zwiazana wydaje sie z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech

podstawowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne

problemy ciekawe owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup solnych, czy brak stalego systemu obronnego

panstwie. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej.

Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie

obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda).

Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli w koncu o

grozacym im ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, lecz w strategia

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa natury

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej walki o zywot

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym

smetnym krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu na rzecz prostoty a, takze

kontaktu pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci

ludzi w tym miejscu zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje przywiazanie do wsi, tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze

ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora na stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, oraz kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, lecz to nie pomagalo. Nie stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na inny los, uciazliwa wizja, walka o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac zmartwienia duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 strzepkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl inny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie w celu zimnej

tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przedluza sie zatem jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane posiada skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje

sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma symbolem uplywu

czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity harmonogram. Podobnie wydaje

sie z osoba, ktory pod starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze

tym jest przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy

okreslonego krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia

by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo utrzymuje sie

egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly gawede starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal maz o artyzm jezyka, obrys swojego stylu i postac uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, lecz moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie posiada.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie nigdy bawic, lecz mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania w celu mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl nierzadko

wykorzystywany przez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z podstawowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do

rodzinnych tradycji, jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany

w srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje wizja panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski. Kawalek

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

w niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie

ponizej Chicimiem w 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie pochodzace z 10 fragmentu dosc dokladnie opisujacych

wczesniej obustronne przyrzadzania, a potem bardzo uwaznie, dzien na dniu wypadki pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow a, takze zaprzestania

prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych spraw: nad calym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta

wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage

wspolczesnych nalezy odwrocic na kwestie naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy wizja owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia dane o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Po 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, to znaczy taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce a, takze

sasiadami nigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: team dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien,

srebro, perly... ), ktorej zadaniem jest pokazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi mocny kontrast pochodzace z pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika

pochodzace z kaprysu. Planuje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa pochodzace z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela na

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa one cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja portret

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji

pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych

przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego a, takze wojennego

rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek

etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety istnieja niestale w uczuciach. Myslenie

ta wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono caly szereg kwestii niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej mozna je wykonac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz dostrzec

stalosc w uczuciach panie.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, nowinki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej kwestii. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich wplyw na zycie umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - dworski – rozwijajacy sie pod dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych swoich zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac mistrzostwa autora,

wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni zachodnich,

wykladzinom skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ow wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt dworski, przykladala olbrzymia wage w celu rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze

swoj naszego kraju rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tegoz nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie

tez sarmackim od momentu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze

epoki.

Podzial tekstow na 2 nurty wydaje sie wygodny, lecz nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec dworski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna zatem mowic co najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - od razu oznacza obyczaj szlachty w XV a, takze XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla

poczucie, ze Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli

polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli

jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zycie na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem,

wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Jego pamietniki mieszcza

okres sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich

obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci natury - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl nierzadko polski pochodzace z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w

latach 1688 - 1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Autor zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go zjawisko, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

niebanalnym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza

obok Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory ustaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, oraz mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, gdyz szlachta w wojsku wykazuje

chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka spraw szlachty a, takze panstwa. Nierzadko poddaje krytyce wady

narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa naszego, ktore chyli

sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc dzieciom do zabawy. Wszyscy dbaja o wlasne dobro, nie interesuja

sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja

nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje osobiscie dla siebie a, takze nie zdaje sobie

sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy

to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie.

Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz

jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje proces bitwy a, takze

rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny

widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow

Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

calkiem znaczna lokalizacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow istnieja znakomitym podlozem

poznania ludzi i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czesc zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych.

Pas opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji w celu walki wytwarza mu szwung

zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy wynikiem tej

zainteresowan a, takze ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska

z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil

natreta i odcial reke tej bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

malzonke. W pozostalej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz

egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i przewagi wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie wizja

typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej

epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do partnera, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich wplywu

na zycie polityczne w owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow a, takze klesk moga one spowodowac, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki pochodzace z nimi sluzyly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja wizja zycia w XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal a, takze osmieszal w nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i przygodny, rownie nierzadko sa jednakze uniwersalne a, takze ponadczasowe.

Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie istniec nie tylko moralizatorem, lecz

w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony juz

w tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, za mlody

ilosc lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z

takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob Krasicki

obrazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, oraz

jednoczesnie wydaje sie atakiem pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej przez

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry

wydaje sie pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego

obrazuje rowniez szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu stale sa odwazni, swietnie znaja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja

debatowac i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze w Rzeczypospolitej przebieg zdarzen

sie raz za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten

brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

prezentowana byla w sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji widac najwyrazniej w satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. w. p. n.

e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku

posiadal mozliwosc pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym

patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne,

np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zachowujac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak specyficzne postawy, ze mozna gryzie miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym

miejscu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem wszechstronny, wazny praktycznie dla wszelkiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zna

zapachu wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie w klatce a, takze uwaza, ze jest to cos normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie

pochodzace z twierdzeniem malolata. On niegdys byl wolny, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie w celu niewoli, stale

bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, okresla sie pod fakt, ze powstala kobieta po glownym rozbiorze Lokalny, moze zatem Krasicki

pragnal napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, lecz zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, lecz byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal ludzi

naturalne, owymi, jakimi istnieja, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna znacznie wiecej zdobyc.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie internetowej tego, kto ma moc. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, niedysponowany i w lesie",

oraz nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w Boga a, takze

smieje sie ze kazdego swietych. Jednakze gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor pokaze jak bardzo jednostki sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze nierzadko

teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Oraz zatem swiat w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski o kraj, pochodzace z

leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamyslem powinno istniec szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna zdatnosc

obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czym poparl zdecydowanie program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o wymagania utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu,

a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra pod owczesne

ludnosc.

Do ewidencje utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma maz charakter

klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, brak jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie w 1 konwencji. „Powrot posla― jest napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na opinie publiczna

a takze na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Lokalny, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu a, takze patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem a, takze ukazal

chwatow jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia

dialogow prezentujacych jednostkowe poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi a, takze

wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Za to ich wrogowie to: ojciec Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza w celu upadku

Lokalny, podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku

swego zycia wielka i wyzwolona z ponizej obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale zwykle bez

sensu; zdumiewa sie, ze Starosta pozwala na kazde dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie

byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

mezczyzna, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego brak zainteresowania

znaja, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem, ktory to roztrwonil

mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu

nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przekonania o rozleglej roli slowa jako sprzet oddzialywania pod spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na postep tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie –

byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial w tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego bylo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Pomijajac literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane w malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od momentu 1730 w celu 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 zalozyl szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody nauczania. Byl maz pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO

wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej

panstwie. Na sejmie konwokacyjnym w 1764 roku kalendarzowego krolem Lokalny zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku

zalozyl Szkole Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala

gruntowna a, takze wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo

„Monitor― wzorowane pod angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna

trybuna programowania reform. Redagowany w pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec obecne i roznorodne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej,

paragraf, felieton, dokument, listy w celu redakcji a, takze odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy

oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a, takze chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Lokalny.

Wydawany przez 21 czasow. Z inicjatywy krola w 1765 roku kalendarzowego zalozono w stolicy polski pierwszy w dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely wystepowac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski

zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W.

Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily

nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie,

ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania potrzebne istnieja dobre ksiazki dlatego w 1775 roku kalendarzowego powolana Towarzystwo do

Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie a, takze wydanie nowatorskich podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w nich wklad

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a, takze

podnioslym pomyslem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych przed

chwila puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas

kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn pod czesc poezji.

Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca caly narod. Po imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego

dobra. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla dobra

ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w opinia szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche a, takze megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy. Nalezy

podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie w celu Paryza, w ktorym miejscu uczestniczyl w

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze naszym Slowacki pragnal dac replika na zapytanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady tychze ludzi dotychczasowy

jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach pod cara. Spoleczenstwo jest w tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, lecz potrzebuje wodzow.

Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Wolno

zatem w dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, katalogow

pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa historii i

postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

zatem rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po nich lub miejsca pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie katalogow smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero katalogow

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, w ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przetrwania idealow

Bema - walki o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo smierc Browne’a wydaje

sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna zostanie przez

odmiennych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie przedstawiona przez

Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny

absolut. Idealu tegoz nie mozna zdobyc ale mozna don zmierzac. Muzyka robi z ludzi istoty doskonale. Miara tejze doskonalosci wydaje sie porownanie

w celu hostii. Po wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w

tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi zaplacic kazda indywidualnosc za

wlasna odmiennosc, innosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady 3 jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legendy

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic caly narod, anizeli ocalic fita ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa historii i

postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc

sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal katalogow od mojej dziurki, dzieki czemu przebieg

zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie

bohaterowie a, takze zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych przez tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je zatem autor w wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie w celu panstwa a,

takze monarchy. Na rzecz Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor uwypukla kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe istnieja najlepiej dostrzegalne w charakterystyce

Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec

tego posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z

obcym najezdzca przez caly narod naszego kraju oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny wraz ze

Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak

odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna walka szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi

doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od

momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Odslaniajac szeroko pobudki

kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak wiary

narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera sporo

aluzji a, takze mozna miec sie na bacznosci go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zatrzymac sie ponizej Termopilami, w ktorym

miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom

tegoz brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu w

powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska

wzgledem powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu

walk mozemy zostac poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie

postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o

cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje

w utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego, istnieja

przeznaczone dla siebie przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia a takze szydzi pochodzace z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja

szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna

maz szczescia ziemskiego, bo taki fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( istnieja nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc objawia sie

takze arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona pod Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie