33

BEZPIECZEŃSTWO – LISTA KONTROLNA

|

PROMOTOR 11/2017

Czynniki chemiczne

na stanowiskach pracy

– lista kontrolna

W artykule w sposób przekrojowy przedstawiono kompleks zagadnień dotyczących zagrożeń chemicznych.
Do tekstu dołączono listę kontrolną.

czynnik chemiczny oraz pył, dla które-
go ustalono wartości najwyższych do-
puszczalnych stężeń, o których mowa
w przepisach wydanych na podstawie
art. 228 § 3 Ustawy z dnia 26 czerwca
1974 r. – Kodeks pracy.

Podział substancji

i mieszanin niebezpiecznych

W rozumieniu Ustawy z 25 lutego 2011 r.
o substancjach chemicznych i ich miesza-
ninach (t.j. w Dz.U. z 2015 r., poz. 1203),
wprowadzającej do uregulowań krajowych
prawo unijne, substancjami niebezpiecz-
nymi i mieszaninami niebezpiecznymi
są substancje i mieszaniny zaklasyfiko-
wane co najmniej do jednej z poniższych
kategorii:
• o właściwościach wybuchowych;
• o właściwościach utleniających;
• skrajnie łatwopalne;
• wysoce łatwopalne; łatwopalne;
• bardzo toksyczne; toksyczne;
• szkodliwe;
• żrące;
• drażniące;
• uczulające;
• rakotwórcze;
• mutagenne;
• działające szkodliwie na rozrodczość;
• niebezpieczne dla środowiska.

Skutki działania szkodliwych

czynników chemicznych

Skutki działania szkodliwych czynników
chemicznych na organizm człowieka za-
leżą od stanu zdrowia osoby narażonej
– osoby z uszkodzeniem skóry. Osoby
chore i osłabione szybciej poddają się
ich negatywnemu działaniu. Są także za-
leżne od czasu działania danej substancji
– im dłuższa jest ekspozycja organizmu
na truciznę, tym szkody są większe; a także
stanu fizycznego danej substancji, czyli stę-
żenia i sposobu przenikania do organizmu
– im mniejsze są cząsteczki substancji, tym
silniejsze jest jej działanie.
Najsilniej działają gazy i pary, które po-
przez płuca dostają się bezpośrednio
do krwi. Drogi przedostawania się trucizny
do ustroju są różne. Najtrudniejszą drogę
mają substancje, które muszą najpierw
uszkodzić skórę, aby dostać się do wnętrza
organizmu. Najważniejsze są jednak wspo-
mniane drogi oddechowe, gdyż trucizny
po przejściu przez nie najszybciej mogą ze-
tknąć się z krwią w pęcherzykach płucnych.
Przez drogi oddechowe przedostają się
do organizmu wszelkie gazy, pary, dymy
i drobne pyły.
Inną drogą jest zatrucie przez przewód
pokarmowy. Zatrucie to jest przeważnie
spowodowane brakiem porządku i czysto-

C

zynnik chemiczny stwarzający za-
grożenie, zgodnie z Rozporządze-
niem Ministra Zdrowia z 24 lipca 2015

r., zmieniającym rozporządzenie w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy związanej
z występowaniem w miejscu pracy czynników
chemicznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1097), to:
• czynnik, który spełnia kryteria klasy-

fikacji zawarte w którejkolwiek z klas
zagrożeń fizycznych lub zagrożeń
dla zdrowia człowieka określonych
w Rozporządzeniu Parlamentu Europej-
skiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia
16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji,
oznakowania i pakowania substancji
i mieszanin, zmieniającym i uchylają-
cym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/
WE oraz zmieniającym rozporządzenie
(WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353
z 31.12.2008, s. 1, z późn. zm.), bez
względu na to, czy został zaklasyfiko-
wany;

• czynnik chemiczny, który nie spełnia

kryteriów klasyfikacji, o których mowa
wyżej, a który z uwagi na swoje właści-
wości fizykochemiczne lub oddziaływa-
nie na człowieka oraz sposób, w jaki jest
stosowany lub obecny w miejscu pracy,
może stwarzać ryzyko dla bezpieczeń-
stwa lub zdrowia pracowników. Przez
pojęcie to należy rozumieć także każdy

R

yszaRd

B

Ryła

główny specjalista ds. BHP, inspektor ochrony ppoż.,

wykładowca, szkoleniowiec, autor publikacji z zakresu BHP

34

PROMOTOR 11/2017

|

BEZPIECZEŃSTWO – LISTA KONTROLNA

bez posiadania aktualnego spisu tych
substancji, kart charakterystyki, a także
opakowań zabezpieczających przed ich
szkodliwym działaniem, pożarem lub
wybuchem. Stosowanie niebezpiecz-
nych substancji i niebezpiecznych mie-
szanin chemicznych jest dopuszczalne
pod warunkiem zastosowania środków
zapewniających pracownikom ochronę
ich zdrowia i życia.
W razie zatrudniania pracownika w wa-
runkach narażenia na działanie substan-
cji, mieszanin, czynników lub procesów
technologicznych o działaniu rakotwór-
czym lub mutagennym, pracodawca za-
stępuje te substancje, mieszaniny, czyn-
niki lub procesy technologiczne mniej
szkodliwymi dla zdrowia. Alternatywnie
można również zastosować inne dostępne
środki ograniczające stopień tego nara-
żenia, przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. Pracodawca re-
jestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie
z substancjami, mieszaninami, czynnikami
lub procesami technologicznymi o działa-
niu rakotwórczym lub mutagennym oraz
prowadzi rejestr pracowników zatrudnio-
nych przy tych pracach.
Pracodawca przekazuje rejestr prac wła-
ściwemu państwowemu wojewódzkiemu
inspektorowi sanitarnemu oraz właści-
wemu okręgowemu inspektorowi pracy
niezwłocznie po rozpoczęciu działalno-
ści oraz corocznie w terminie do 15 stycz-
nia, według wzoru stanowiącego załącz-
nik 2 do Rozporządzenia z 24 lipca 2012
r. w sprawie substancji chemicznych, ich
mieszanin, czynników lub procesów techno-
logicznych (t.j. w Dz.U. z 2016 r., poz. 1117).
Rejestr ten należy przechowywać przez
okres 40 lat po ustaniu narażenia, a w przy-

padku likwidacji zakładu pracy – przekazać
go właściwemu państwowemu wojewódz-
kiemu inspektorowi sanitarnemu. Rejestr
ten, w odniesieniu do pracownika powi-
nien zawierać: datę wpisu do rejestru, imię,
nazwisko pracownika oraz jego stanowisko
pracy, numer PESEL, a w przypadku jego
braku – numer dokumentu potwierdzają-
cego tożsamość.

Rozporządzenie CLP

Zagadnienia związane z czynnikami
chemicznymi przedstawione są m.in.
w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskie-
go i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia
2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowa-
nia i pakowania substancji i mieszanin
– zmieniającym i uchylającym dyrektywy
67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmienia-
jącym rozporządzenie (WE) nr 1907/2006.
Rozporządzenie nr 1272/2008 zwane jest
rozporządzeniem CLP – Classification (kla-
syfikacja), Labelling (oznakowanie) and Pac-
kaging (pakowanie). Ten akt prawny dosto-
sowuje wcześniejsze przepisy UE do GHS
(globalnie zharmonizowanego systemu
klasyfikacji i oznakowania chemikaliów),
systemu opracowanego przez Organiza-
cję Narodów Zjednoczonych, służącego
wykrywaniu niebezpiecznych substancji
chemicznych i informowaniu użytkowni-
ków o wiążących się z nimi zagrożeniach.
Wspomniane wyżej rozporządzenie jest
również powiązane z prawodawstwem
REACH. Chodzi tutaj o Rozporządzenie
(WE) nr 1907/2006 (ze zmianami, m.in.
w Rozporządzeniu Komisji UE 2015/830
z 28 maja 2015 r.) – zwane rozporządze-
niem REACH. Wspomniany już Globalny
Zharmonizowany System Klasyfikacji
i Oznakowania Chemikaliów (GHS) zo-
stał przyjęty przez wiele państw z całego
świata. Informacje o zagrożeniach zwią-
zanych z chemikaliami przekazuje się
w nim za pośrednictwem standardowych
ostrzeżeń i piktogramów umieszczanych
m.in. na etykietach oraz przedstawianych
w kartach charakterystyki. Nowe terminy
zastąpiły wcześniej stosowane sformuło-
wania, m.in.: mieszaniny – zamiast: prepa-
ratów; stwarzający zagrożenie – zamiast:
niebezpieczny; piktogramy – zamiast: sym-
bole; zwroty określające zagrożenie (H) –
zamiast zwrotów „R”, określających rodzaj
ryzyka; zwroty określające środki ostrożno-

ści w miejscu pracy oraz brakiem higieny
osobistej. W przemyśle zatrucia drogą po-
karmową są na ogół rzadziej spotykane.
Częstsze natomiast jest działanie chemi-
kaliów na skórę i przez skórę oraz błony
śluzowe. Skóra nie uszkodzona, z pewnymi
wyjątkami (do wyjątków należą np.: niektó-
re związki ołowiu, rtęć, pochodne benze-
nu), jest nieprzepuszczalna dla wielu sub-
stancji, lecz nawet niewielkie ranki stają się
drogami umożliwiającymi przedostanie
się do organizmu wielu trucizn. Działanie
wielu chemikaliów na skórę, szczególnie
kwasów, jest podobne do działania bardzo
wysokiej lub bardzo niskiej temperatury,
w wyniku czego powstają oparzenia che-
miczne. Szczególnie niebezpieczne jest
działanie chemikaliów na oczy. Wrażliwość
gałek ocznych na działanie chemikaliów
jest znacznie większa od wrażliwości skóry.
Szczególnie często w przemyśle i w labora-
toriach chemicznych zdarzają się oparze-
nia oczu stężonymi kwasami i zasadami.
Należy pamiętać tutaj o przestrzeganiu
procedur, zachowaniu szczególnej uwa-
gi, stosowaniu środków ochrony indywi-
dualnej oraz znajomości zasad udzielania
pierwszej pomocy.

Bezpieczeństwo pracy

z czynnikami chemicznymi

Zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa
prac z czynnikami chemicznymi przed-
stawione są w Dziale X Kodeksu pracy (art.
221 i art. 222). Zgodnie z tymi zapisami
niedopuszczalne jest stosowanie substan-
cji i preparatów chemicznych (mieszanin)
nieoznakowanych w sposób widoczny,
umożliwiający ich identyfikację. Niedo-
puszczalne jest stosowanie niebezpiecz-
nych substancji i mieszanin chemicznych

REJESTR PRAC W KONTAKCIE Z SUBSTANCJAMI NIEBEZPIECZNYMI POWINIEN ZAWIERAĆ:

• wykaz procesów technologicznych i prac, w których substancje, mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym

lub mutagennym są stosowane, produkowane lub występują jako zanieczyszczenia bądź produkt uboczny;

• wykaz substancji, mieszanin, czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym wraz z podaniem ilościowej

wielkości produkcji lub stosowania;

• uzasadnienie konieczności stosowania substancji, mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działa-

niu rakotwórczym lub mutagennym;

• wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie na substancje, mieszaniny, czynniki lub procesy

technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

• liczbę pracowników pracujących w narażeniu, w tym liczbę kobiet;
• określenie rodzaju substancji, mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub

mutagennym powodujących narażenie, rodzaj kontaktu, wielkość narażenia i czas jego trwania;

• rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom narażenia.

35

BEZPIECZEŃSTWO – LISTA KONTROLNA

|

PROMOTOR 11/2017

Zagrożenia dla zdrowia

 

 

 

 

• toksyczność ostra kat.: 1, 2, 3

• działanie żrące na skórę

• poważne uszkodzenie oczu

• działanie drażniące na skórę/oczy

• działanie uczulające na skórę

• toksyczność ostra kat. 4

• działanie toksyczne na narządy docelowe,

narażenie jednorazowe kat. 3

• rakotwórczość

• działanie mutagenne

• działanie szkodliwe na rozrodczość

• działanie uczulające na drogi oddechowe

• działanie toksyczne na narządy docelowe kat. 1, 2

• zagrożenie spowodowane aspiracją

 zagrożenia fizyczne

 

 

• wybuchowe

• łatwopalne

• samoreaktywne

• piroforyczne

• nadtlenki organiczne

• samonagrzewające się

• uwalniające gazy w kontakcie z wodą

• utleniające

• działające korodująco na metale

• gazy pod ciśnieniem

Zagrożenie dla środowiska

• ostre zagrożenie dla środowiska wodnego kat. 1

• przewlekłe zagrożenie dla środowiska wodnego kat. 1, 2

•  zagrożenie dla warstwy ozonowej kat. 1

ści (P) zamiast zwrotów „S”, określających
warunki bezpiecznego stosowania.
Informacje na temat nowej terminologii
znajdziemy we wspomnianym Rozpo-

rządzeniu Parlamentu Europejskiego i Ra-
dy (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r.
(rozporządzeniu CLP). Zwrot określający
zagrożenie (H) jest przypisany klasie i ka-

tegorii zagrożenia oraz opisuje rodzaj za-
grożeń wywoływanych przez substancję
lub mieszaninę, w tym, w odpowiednich
przypadkach, stopień zagrożenia. Zwrot

Tab. 1. Piktogramy stosowane do oznakowania chemikaliów

36

PROMOTOR 11/2017

|

BEZPIECZEŃSTWO – LISTA KONTROLNA

Lp.

Opis

Spełnione

Tak

Nie

Nie dotyczy

Ogólne wymagania

1.

Czy przechowujesz, stosujesz, produkujesz itp. niebezpieczne środki chemiczne, w postaci: surowców, produktów pośrednich,

produktów ubocznych, produktów gotowych, odpadów, środków czystości itp.? Jeśli odpowiedź jest negatywna

– odstąp od dalszej oceny

2.

Czy pracownicy i inne osoby świadczące pracę na rzecz pracodawcy zostali we właściwy sposób poinformowani o ryzyku zawodowym

związanym z niebezpiecznymi środkami chemicznymi? Czy przeszli odpowiednie szkolenie w zakresie stosowanych środków

zapobiegawczych i ochronnych?

3.

Czy zapewniono przeprowadzenie lekarskich badań profilaktycznych pracowników narażonych na czynniki chemiczne?

4.

Czy niebezpieczne środki chemiczne występujące podczas pracy, stale lub okresowo, zostały zidentyfikowane i zinwentaryzowane?

Czy jest spis substancji/mieszanin chemicznych niebezpiecznych (magazynowanych, stosowanych, powstających, odpadowych)?

5.

Czy opakowania niebezpiecznych środków chemicznych są oznakowane na etykiecie w języku polskim m.in.: nazwą, znakiem

graficznym (piktogramem) i opisem zagrożenia?

6.

Czy niebezpieczne środki chemiczne przechowuje się w specjalnych pomieszczeniach zamkniętych, zależnie od klasy ryzyka

i odpowiednio oddzielone (odległość lub odpowiednia przegroda) od środków, których z nimi przechowywać nie wolno

lub mogących powodować niebezpieczne reakcje?

7.

Czy w magazynie jest zapewniona skuteczna wentylacja grawitacyjna?

8.

Czy w obszarach przechowywania, stosowania i produkcji jest możliwe gromadzenie i usuwanie wycieków lub rozlanych

niebezpiecznych środków chemicznych?

9.

Czy ilość niebezpiecznego środka chemicznego przechowywana na stanowisku/w pomieszczeniu pracy nie przekracza ilości

technologicznej dla jednej zmiany roboczej?

10.

Czy wprowadzono środki zapobiegające rozprzestrzenianiu się czynników chemicznych niebezpiecznych na inne stanowiska pracy lub

do innych pomieszczeń?

11.

Czy została zagwarantowana kontrola dostępu pracowników nieuprawnionych i osób z zewnątrz do obszarów przechowywania,

załadunku, rozładunku oraz obróbki niebezpiecznych środków chemicznych?

12.

Czy ustalono wykaz prac szczególnie niebezpiecznych, obejmujący prace z chemikaliami oraz czy opracowano szczegółowe

wymagania BHP przy wykonywaniu tych prac?

13.

Czy na stanowiskach pracy zagrożonych czynnikami chemicznymi są dostępne odpowiednie instrukcje?

14.

Czy zapewniono miejsca oraz urządzenia do oczyszczania i suszenia odzieży ochronnej, obuwia, i innych środków ochrony

indywidualnej, wymagających oczyszczenia?

Chemikalia o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

15.

Czy zorganizowano system informacyjny służący informowaniu pracowników o zagrożeniach ich zdrowia i bezpieczeństwa w wyniku

narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub

mutagennym (szkolenia, materiały szkoleniowe, instrukcje)?

16.

Czy ograniczono liczbę pracowników mających kontakt z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami

technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym do najmniejszej możliwej liczby?

17.

Czy zastosowano zabezpieczenia i środki techniczne dla zapobieżenia lub ograniczenia do minimum powstawania lub przedostawania

się substancji chemicznych, ich mieszanin oraz czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym do środowiska pracy?

18.

Czy zapewniono: odprowadzanie substancji chemicznych, ich mieszanin oraz czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

do układów neutralizujących bezpośrednio z miejsc ich powstawania; stosowanie miejscowej lub ogólnej wentylacji?

19.

Czy stosuje się stałą kontrolę stężeń lub natężeń umożliwiających wczesne wykrycie wzrostu poziomu narażenia na działanie

substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

w następstwie nieprzewidzianych zdarzeń i awarii?

20.

Czy zapewniono stosowanie środków ochrony indywidualnej i kontrolę w tym zakresie?

21.

Czy wyznaczono obszary zagrożenia i zaopatrzono je w znaki ostrzegawcze oraz informacyjne dotyczące bezpieczeństwa pracy?

22.

Czy sporządzono instrukcje postępowania na wypadek awarii lub innych zakłóceń procesów technologicznych o działaniu

rakotwórczym lub mutagennym?

23.

Czy zapewniono bezpieczne gromadzenie, przetrzymywanie, transport i niszczenie odpadów zawierających substancje chemiczne, ich

mieszaniny oraz czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym?

24.

Czy zastąpiono substancje chemiczne, ich mieszaniny oraz czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym stosowane w procesach

produkcyjnych mniej szkodliwymi dla zdrowia lub procesami, w których te czynniki nie występują – o ile jest taka możliwość?

Tab. 2. Lista kontrolna w zakresie zagrożeń chemicznych

37

BEZPIECZEŃSTWO – LISTA KONTROLNA

|

PROMOTOR 11/2017

określający środki ostrożności (P) opi-
suje zalecane środki służące zmniejszeniu
lub zapobieganiu szkodliwym skutkom,
które wynikają z narażenia na substancję
lub mieszaninę, podczas jej stosowania
lub unieszkodliwiania. Zadaniem piktogra-
mów jest z kolei przekazanie konkretnej
informacji na temat danego zagrożenia.
Piktogramy powinny być koloru czarnego
na białym tle, z czerwonym obramowa-
niem. Mają one kształt kwadratu ustawio-
nego na wierzchołku. Zgodnie z art. 19 roz-
porządzenia CLP to klasyfikacja substancji
lub mieszaniny decyduje o tym, jakie pik-
togramy określające rodzaj zagrożenia
muszą być umieszczone m.in. na etykiecie
opakowania. Informacje na temat przypo-
rządkowania piktogramów określających
rodzaj zagrożenia do poszczególnych klas
zagrożenia i kategorii/zróżnicowania znaj-
dują się również w załączniku V do rozpo-
rządzenia CLP. Obecnie istnieje dziewięć
różnych piktogramów.

Karty charakterystyki

Karty charakterystyki substancji niebez-
piecznej lub mieszaniny niebezpiecznej

są podstawowym źródłem wiedzy o wła-
ściwościach niebezpiecznych substan-
cji chemicznych. Informują o rodzaju
i rozmiarach stwarzanego przez nie za-
grożenia dla ludzi i środowiska natural-
nego, o zasadach postępowania z nimi
na etapie produkcji, w transporcie, a także
podczas stosowania i magazynowania.
Karty te są wydawane zgodnie z wyma-
ganiami wspomnianego już Rozporządze-
nia (WE) nr 1907/2006 (z późn. zmianami)
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji,
oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych
ograniczeń w zakresie chemikaliów – RE-
ACH. Zgodnie z treścią tego rozporzą-
dzenia producenci i importerzy muszą
zagwarantować bezpieczne użycie sub-
stancji, w taki sposób, aby nie wpływały
one na zdrowie człowieka i środowisko.
Karty charakterystyki substancji niebez-
piecznej lub mieszaniny niebezpiecznej
są zgodne załącznikiem II do wspomnia-
nego wyżej rozporządzenia, w których
podano wymagania dotyczące tych
kart, które składają się z 16 punktów.
Te punkty to:

1. Identyfikacja substancji. Identyfika-

cja producenta, importera lub dystry-
butora.

2. Identyfikacja zagrożeń.
3. Skład i informacja o składnikach.
4. Pierwsza pomoc.
5. Postępowanie w przypadku pożaru.
6. Postępowanie w przypadku niezamie-

rzonego uwolnienia do środowiska.

7. Postępowanie z substancją i jej maga-

zynowanie.

8. Kontrola narażenia i środki ochrony

indywidualnej.

9. Właściwości fizykochemiczne.
10. Stabilność i reaktywność.
11. Informacje toksykologiczne.
12. Informacje ekologiczne.
13. Postępowanie z odpadami.
14. Informacje o transporcie.
15. Informacje dotyczące przepisów praw-

nych.

16. Inne informacje. Należy dodać,

że zapisy kart charakterystyki należy
uwzględnić w instrukcjach stanowisko-
wych BHP, jeżeli na stanowisku pracy
istnieją zagrożenia chemiczne – wyma-
gają tego szczególnie instytucje kon-

38

PROMOTOR 11/2017

|

BEZPIECZEŃSTWO – LISTA KONTROLNA

trolne (PIP i SANEPID). Ponadto trzeba
pamiętać m.in. o oznaczeniu miejsc
magazynowania mieszanin i substancji
stwarzających zagrożenie odpowiedni-
mi piktogramami.

Obowiązki pracodawcy

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra
Zdrowia z 30 grudnia 2004 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy związa-
nej z występowaniem w miejscu pracy
czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r.,
nr 11, poz. 86 ze zm.) pracodawca jest
obowiązany do ustalenia, czy w środowi-
sku pracy występuje czynnik chemiczny
stwarzający zagrożenie oraz do dokonania
i udokumentowania oceny ryzyka zawo-
dowego, stwarzanego przez ten czynnik
chemiczny.
W ocenie ryzyka zawodowego praco-
dawca jest obowiązany uwzględnić:
niebezpieczne właściwości czynnika
chemicznego; otrzymane od dostawcy
informacje dotyczące zagrożenia czyn-
nikiem chemicznym oraz zaleceń jego
bezpiecznego stosowania, w szczegól-
ności zawarte w karcie charakterystyki;
rodzaj, poziom i czas trwania narażenia;
wartości najwyższych dopuszczalnych
stężeń w środowisku pracy, jeżeli zostały
ustalone; wartości dopuszczalnych stężeń
w materiale biologicznym, jeżeli zostały
ustalone; efekty działań zapobiegawczych
– w tym stosowanych ochron zbiorowych
i indywidualnych; wyniki oceny stanu zdro-
wia pracowników, jeżeli została przepro-
wadzona; warunki pracy przy użytkowaniu
czynników chemicznych, z uwzględnie-
niem liczby tych czynników. Pracodawca
jest ponadto zobowiązany do uzyska-
nia dodatkowej informacji od dostaw-
cy czynnika chemicznego lub z innych
dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to nie-
zbędne w celu dokonania oceny ryzyka
zawodowego. W tych przypadkach, gdy
występuje narażenie na kilka czynników
chemicznych, należy ocenić ryzyko stwa-
rzane przez wszystkie czynniki chemiczne
łącznie. Ocena ryzyka zawodowego musi
zawierać ocenę także tych rodzajów prac,
w czasie których może wystąpić istotny
wzrost narażenia. W szczególności: pod-
czas remontów i napraw urządzeń; in-
nych działań, które mogą mieć szkodliwy
wpływ na bezpieczeństwo lub zdrowie

pracowników, także w tych przypadkach,
gdy podjęto wszelkie niezbędne środki
zapobiegawcze. Ocenę ryzyka zawodo-
wego sporządza się w formie pisemnej.
Pracodawca udostępnia tę ocenę lekarzo-
wi sprawującemu profilaktyczną opiekę
zdrowotną nad pracownikami.
Pracodawca obowiązany jest do ponow-
nej oceny ryzyka zawodowego stwa-
rzanego przez czynnik chemiczny, je-
żeli nastąpi: zmiana w składzie czynnika
chemicznego; zmiana w procesie tech-
nologicznym; postęp wiedzy medycznej
dotyczącej oddziaływania tego czynnika
na zdrowie ludzi. Ocena ryzyka powinna
ponadto uwzględniać: wybór środków
i sposobów ochrony pracowników przed
narażeniem na czynniki chemiczne (tech-
nicznych, organizacyjnych, medycznych);
kontrolę skuteczności działań profilak-
tycznych; dokumentowanie oceny ryzy-
ka; informowanie pracowników o ryzyku.
Działania i środki służące wyeliminowaniu
ryzyka zawodowego lub jego ograniczeniu
do minimum w przypadkach, o których
mowa wyżej, podejmuje się w następują-
cej kolejności poprzez:
1. wyeliminowanie uwalniania do środo-

wiska pracy stwarzającego zagrożenie
czynnika chemicznego poprzez wła-
ściwe projektowanie procesów pracy
i kontrolę techniczną oraz stosowanie
odpowiedniego wyposażenia i mate-
riałów;

2. ograniczenie uwalniania do środowiska

pracy stwarzającego zagrożenie czyn-
nika chemicznego poprzez właściwe
projektowanie i właściwą organizację
procesów pracy, stosowanie odpo-
wiedniego wyposażenia i materiałów
oraz systematyczne kontrole stanu bez-
pieczeństwa i higieny pracy, ze szcze-
gólnym uwzględnieniem organizacji
procesów pracy, stanu technicznego
maszyn i innych urządzeń technicznych
oraz ustalenie sposobów rejestracji nie-
prawidłowości i metod ich usuwania;

3. stosowanie środków ochrony zbioro-

wej u źródła powstawania zagrożenia,
takich jak na przykład odpowiednia
wentylacja, i odpowiednie działania
organizacyjne;

4. stosowanie środków ochrony indywi-

dualnej, jeżeli zagrożeniu nie można
przeciwdziałać w inny sposób.

Lista kontrolna w zakresie

zagrożeń chemicznych

Zadaniem przedstawionej w tab. 2 przy-
kładowej listy kontrolnej jest możliwość
szybkiej i sprawnej oceny stanowisk pracy
pod względem zabezpieczenia ich przed
zagrożeniami chemicznymi. Oceny tej
może dokonać pracownik służby BHP lub
pracownik nadzoru.

q

Piśmiennictwo
1. Bryła R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Wyd.

ELAMED; Katowice 2011.

2. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy

(t.j. w Dz.U. z 2016 r., poz. 1666 ze zm.).

3. Ustawa z 25 lutego 2011 r. o substancjach che-

micznych i ich mieszaninach (t.j. w Dz.U. z 2015 r.,
poz. 1203).

4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki So-

cjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogól-
nych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
(t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).

5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 30 grud-

nia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny
pracy związanej z występowaniem w miejscu
pracy czynników chemicznych (Dz.U. z 2005
r., nr 11, poz. 86 ze zm.).

6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 24 lipca

2015 r., zmieniające rozporządzenie w spra-
wie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej
z występowaniem w miejscu pracy czynników
chemicznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1097).

7. Rozporządzenie z 24 lipca 2012 r. w spra-

wie substancji chemicznych, ich mieszanin,
czynników lub procesów technologicznych
(t.j. w Dz.U. z 2016 r., poz. 1117).

8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2 lutego

2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynni-
ków szkodliwych dla zdrowia w środowisku
pracy (Dz.U. z 2011 r., nr 33, poz. 166).

9. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Spo-

łecznej z 23 czerwca 2014 r. w sprawie najwyż-
szych dopuszczalnych stężeń i natężeń czyn-
ników szkodliwych dla zdrowia w środowisku
pracy (t.j. w Dz.U. z 2017 r., poz. 1348).

10. Rozporządzenie Parlamentu Europejskie-

go i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia
2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania
i pakowania substancji i mieszanin – zmie-
niające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG
i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządze-
nie (WE) nr 1907/2006 – zwane rozporzą-
dzeniem CLP.

11. Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (ze zmia-

nami, m.in. w Rozporządzeniu Komisji
UE 2015/830 z 28 maja 2015 r.) – zwane
rozporządzeniem REACH.

12. Strona internetowa: www.pip.gov.pl.