1

WYŻSZA SZKOŁA EKONOMICZNO – INFORMATYCZNA

W WARSZAWIE

PROCESY INTEGRACYJNE WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE ŚWIATOWEJ

Aneta Mazurkiewicz

nr indeksu 21840

gr. 440

2

Spis treści

Wstęp …………………………………………………………………………………………………………….4

1.

Istota międzynarodowej integracji.................................................................................................... 4

1.1.

Pojęcie integracji ................................................................................................................................ 4

1.2.

Zagadnienia wstępne........................................................................................................................... 4

2.

Czynniki sprzyjające procesom międzynarodowej integracji gospodarczej.................................... 5

2.1.

Uwarunkowania zjawisk integracyjnych. ............................................................................................. 5

2.2.

Przyczyny tendencji do regionalnej integracji we współczesnej gospodarce światowej.......................... 6

3.

Podstawowe formy i typy międzynarodowych ugrupowań integracyjnych. .................................... 7

3.1.

Formy ugrupowań integracyjnych ....................................................................................................... 7

3.2.

Typy ugrupowań integracyjnych. ....................................................................................................... 11

4.

Podsumowanie................................................................................................................................. 13

Bibliografia .................................................................................................................................................... 14

3

Spis tabel

Tabela 1.

Formy międzynarodowych ugrupowań integracyjnych …………………………...…8

Tabela 2.

Ugrupowania integracyjne według form organizacyjno – instytucjonalnych ……….11

Tabela 3.

Typy integracji według charakteru powiązań integracyjnych ……………………….12

4

Wstęp

Niniejsza praca przedstawiać ma najistotniejsze pojęcia wiążące się z funkcjonowaniem

procesów międzynarodowej integracji gospodarczej, wskazując na podstawowe przyczyny

tych procesów oraz formy w ramach które integracja ta ma miejsce. Rozdział 1 poświęcony

jest określeniu podstawowych cech integracji gospodarczej. Rozdział 2 omawia czynniki

wpływające na intensywność procesów integracyjnych i sposób ich realizacji, natomiast

rozdział 3 zawiera opis form organizacyjnych, w ramach których następuje integracja

gospodarcza w skali międzynarodowej.

1. Istota międzynarodowej integracji.

1.1. Pojęcie integracji

Integracja (łac. integratio – uzupełnienie; integer – całkowity; integrare – dopełniać) oznacza

łączenie, składanie z części w całość.

Przez integrację gospodarczą należy rozumieć proces gospodarczego scalania czy inaczej

proces łączenia w jedna całość odrębnych dotąd elementów, dokonujący się w sferze

gospodarki. Międzynarodowa integracja gospodarcza dokonuje się poprzez wzajemne

dostosowywanie się struktur gospodarczych poszczególnych krajów, tworzenie między nimi

trwałych powiązań gospodarczych oraz spajanie ich w całość stanowiącą nowy organizm

gospodarczy, który tworzy w stosunkach międzynarodowych nowy podmiot gospodarczy.

1.2. Zagadnienia

wstępne

We współczesnej gospodarce światowej jednym z najbardziej charakterystycznych zjawisk są

tendencje integracyjne. Przejawiają się one w powstawaniu i rozwoju międzynarodowych

ugrupowań integracyjnych, najczęściej o charakterze regionalnym. Należy zauważyć, że w

poszczególnych regionach świata zjawiska integracyjne mają swoją własną specyfikę. Jest to

uzależnione od warunków danego regionu, tak ekonomicznych jak i pozaekonomicznych,

takich jak warunki naturalne, ogólny poziom rozwoju i struktura gospodarki, stopień

wzajemnej komplementarności, rodzaj i stopień wewnątrzregionalnych powiązań

5

gospodarczych, powiązania z innymi krajami i regionami czy szczególne cechy rozwoju

historycznego oraz kulturalnego. W związku z tym procesy integracyjne w Europie, Ameryce

Łacińskiej i Afryce przebiegają w odmienny sposób. Innymi słowy, pomimo iż

międzynarodowa integracja gospodarcza jest procesem odnotowywanym w skali globalnej, to

jednak jej realizacja w poszczególnych regionach świata zależna jest od czynników

regionalnych.

Ze względu na zasięg integracja gospodarcza może mieć miejsce w ramach struktury jednego

państwa, jego poszczególnych regionów, gałęzi czy przedsiębiorstw. Może się odbywać

również w skali międzynarodowej i obejmować wiele krajów i ich gospodarek w całości lub

części.

Integrację można interpretować jako zjawisko o charakterze dynamicznym, czyli jako proces,

gdyż przedmiotem integracji są gospodarki bądź ich części. Zjawiskiem charakterystycznym

dla gospodarki jest zmiana i rozwój, a więc zjawiska dynamiczne ze swej natury.

O integracji można mówić także jako o pewnym stanie osiągniętym w wyniku zaistnienia

określonego procesu. Wydaje się jednak słuszny pogląd, że nawet w stanie pełnego

zintegrowania gospodarek głębsze procesy integracyjne mogą mieć jeszcze miejsce. Wskutek

dynamicznych zmian nieustannie zachodzących w gospodarce lub dzięki postępowi w jej

rozwoju procesy te mogą się ożywić i podlegać dalszemu procesowi zmian.

Należy również odnotować, że powstające w wyniku integracji nowe struktury gospodarcze

nie stanowią arytmetycznej sumy łączonych gospodarek. Można natomiast mówić o

powstaniu nowej jakości utworzonego organizmu gospodarczego jako całości, jak i

poszczególnych gospodarek krajów, które go powołały.

2. Czynniki sprzyjające procesom międzynarodowej integracji gospodarczej.

2.1.

Uwarunkowania zjawisk integracyjnych.

Do wystąpienia procesu integracji gospodarczej powinny być spełnione pewne warunki, które

mogą ten proces zainicjować, ułatwić czy przyspieszyć. Jednym z takich czynników jest

istnienie odpowiedniej infrastruktury, umożliwiającej tym krajom wzajemny obrót towarowy,

usługowy czy kapitałowy. W związku z tym konieczne jest istnienie odpowiednio rozwiniętej

6

sieci wzajemnych połączeń transportowych czy telekomunikacyjnych. Łatwiejsze jest

zaistnienie takich okoliczności w przypadku krajów sąsiadujących ze sobą, co sprzyja

integracji regionalnej. Nie można tu pominąć czynnika odległości, kosztów transportu czy

istniejącej tradycji wymiany handlowej, które na pewno sprzyjają integracji. Są to kwestie nie

pozbawione znaczenia i na pewno w dużej mierze wpływają na fakt, że większość znanych

zjawisk integracyjnych ma charakter regionalny.

Innym czynnikiem sprzyjającym zjawiskom integracyjnym jest prowadzenie prointegracyjnej

polityki ekonomicznej przez państwa, które zmierzają do integracji. Chodzi tu głównie o

posunięcia ułatwiające obrót towarowy i usługowy, transfery siły roboczej, kapitału czy

technologii między krajami. Można to osiągnąć zazwyczaj dzięki zniesieniu ceł, ograniczeń

ilościowych oraz administracyjnych. Działania te sprzyjają tworzeniu określonych struktur

instytucjonalno – organizacyjnych w formie strefy wolnego handlu, unii celnej, wspólnego

rynku, unii walutowej lub unii ekonomicznej.

Kolejnym czynnikiem warunkującym integrację w sferze gospodarki jest komplementarność,

przez którą należy rozumieć wzajemne dopasowanie struktur gospodarczych. Brak

komplementarności czy wręcz konkurencyjność w danej dziedzinie gospodarki nie wyklucza

jednak integracji. Istotne jest jakiej dziedziny gospodarki dotyczy. Wzajemne dopasowania

strukturalne i uzyskanie pożądanego stopnia komplementarności jest względnie łatwo

osiągalne w przypadku dziedzin, w których stosunkowo łatwo można doprowadzić do

podziału pracy i specjalizacji produkcji.

2.2. Przyczyny tendencji do regionalnej integracji we współczesnej gospodarce

światowej.

Tendencje integracyjne we współczesnej gospodarce światowej dotyczą w szczególności

krajów, które ze sobą sąsiadują, mają podobną strukturę gospodarczą i są na podobnym

poziomie rozwoju.

W grupie krajów wysokorozwiniętych do głównych przyczyn integracji gospodarczej

należałoby zaliczyć charakterystyczne dla współczesnej gospodarki tendencje w rozwoju

przemysłu i towarzyszącym mu postępowi technicznemu. Wraz z rozwojem współczesnych

gałęzi przemysłu, np. elektronicznego, motoryzacyjnego, lotniczego, chemicznego konieczne

7

staje się doskonalenie uzupełniających je niejako gałęzi przemysłu, wytwarzających surowce,

paliwa, energię czy potrzebne urządzenia. Jednocześnie rozwój postępu technicznego

wywiera swoistą presję na rozwijanie przemysłu na wielką skalę. Dzieje się tak dlatego, że

tylko w takich warunkach nowoczesne technologie mogą zostać wykorzystane w sposób

opłacalny. Stosowanie nowoczesnych technik i technologii wiąże się z koniecznością

ponoszenia bardzo wysokich wydatków na proces badawczy i wdrożeniowy, tak by zapewnić

postęp techniczny na odpowiednio wysokim poziomie. Może być to opłacalne jedynie przy

odpowiednio wysokiej skali produkcji, a ta jest możliwa do osiągnięcia jedynie przy znacznie

zaawansowanym podziale pracy i przy zapewnieniu specjalizacji produkcyjnej. Okoliczności

te stanowią bodziec do integracji gospodarczej, co umożliwia rozwój nowoczesnych dziedzin

produkcji na wielką skalę, a dzieje się tak dzięki wzajemnemu dopasowaniu struktury

produkcji, specjalizacji oraz tworzeniu wspólnego szerokiego rynku.

Odpowiednio duża skala nowoczesnej produkcji przemysłowej wymaga rozległych i

chłonnych rynków zbytu. Główny rynek zbytu dla nowoczesnych wyrobów przemysłowych

stanowią wzajemnie dla siebie kraje uprzemysłowione. Reprezentują one bowiem

odpowiednio wysoki poziom rozwoju oraz dochodu narodowego na jednego mieszkańca.

Kraje o potencjale surowcowo – rolniczym ze względu na stosunkowo słaby poziom rozwoju

gospodarczego oraz dość niski poziom dochodu narodowego nie mogą stanowić

odpowiedniego rynku zbytu dla nowoczesnych technologii. Zapotrzebowanie tych krajów jest

ukierunkowane raczej na tańsze i mniej nowoczesne produkty.

Inną przyczyną integracji w grupie krajów wysokorozwiniętych jest chęć utrzymania

wysokiego poziomu tempa rozwoju gospodarczego oraz konkurencyjność gospodarki wobec

innych krajów spoza regionu, np. Stanów Zjednoczonych.

3. Podstawowe formy i typy międzynarodowych ugrupowań integracyjnych.

3.1. Formy

ugrupowań integracyjnych

Międzynarodowa integracja gospodarcza odbywa się zazwyczaj w ramach

międzynarodowych ugrupowań integracyjnych. Polityka prointegracyjna państw dążących do

integracji ( jak np. likwidacja ceł, ograniczenia ilościowe czy administracyjne w handlu

między grupą krajów, liberalizacja przepływu czynników produkcji ) jest realizowana poprzez

8

zinstytucjonalizowane ugrupowania integracyjne. Ich zadaniem jest inicjowanie, ułatwianie i

koordynowanie procesów integracyjnych.

Do instytucjonalno - organizacyjnych form integracji zalicza się:

- strefę wolnego handlu,

- unię celną,

- wspólny rynek,

- unię walutowa

- unię gospodarczą,

- pełną integrację ekonomiczną .

Tabela 1. Formy międzynarodowych ugrupowań integracyjnych

Strefa wolnego handlu ( inaczej stowarzyszenie wolnego handlu ) polega na likwidacji ceł i

ograniczeń ilościowych w obrotach handlowych między krajami członkowskimi tego

ugrupowania z jednoczesnym zachowaniem przez te kraje pełnej autonomii w zakresie

polityki celnej i handlowej w stosunkach z krajami spoza strefy. Przykładem strefy wolnego

9

handlu jest Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu – EFTA czy Północnoamerykańska

Strefa Wolnego Handlu – NAFTA.

Unia celna jest wyższym poziomem integracji. Oznacza zawarcie między krajami

integrującymi się umowy dotyczącej likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych przy

jednoczesnym wprowadzeniu jednolitej taryfy celnej stosowanej przez wszystkie państwa

zintegrowane wobec państw trzecich. W wyniku zawarcia unii celnej kraje członkowskie

rozwijają wzajemny handel stosując politykę preferencyjnych ceł. Natomiast w obrotach z

krajami trzecimi stosują politykę dyskryminacji, stosując wspólną dla krajów unii zewnętrzną

taryfę celną. Przykładem unii celnej jest utworzony w 1960 r. Wspólny Rynek Ameryki

Środkowej – CACM.

Wspólny rynek jest wyższą od strefy wolnego handlu i unii celnej formą integracji. Oznacza

nie tylko zniesienie ceł we wzajemnych obrotach i wprowadzenie wspólnej taryfy celnej

wobec krajów trzecich ale także swobodę przepływu kapitału i siły roboczej w obrębie

ugrupowania integracyjnego. Forma ta stwarza lepsze warunki do funkcjonowania

mechanizmu wolnej konkurencji. Przykładem tej formy jest wspólny rynek produktów

rolnych Unii Europejskiej.

Unia walutowa obejmuje poza strefą wolnego handlu, unią celną i wspólnym rynkiem

koordynację polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące w skład ugrupowania

integracyjnego. W zakres tej koordynacji wchodzi ograniczanie wahań kursów walutowych,

tworzenie wspólnych rezerw walutowych, wprowadzanie jednolitej waluty międzynarodowej

czy bezwarunkowa pomoc kredytowa. Przykładem jest unia walutowa Unii Europejskiej, w

ramach której w 1999 r. została wprowadzona wspólna waluta – euro. Euro do 2001 r.

obowiązywało tylko w obrocie bezgotówkowym, od 2002 jest używane także w obrocie

gotówkowym.

Unia ekonomiczna jest kolejną wyższą forma współdziałania państw. Zawiera ona elementy

wspólnego rynku poszerzone o unifikację poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej,

np. polityki rolnej, regionalnej, przemysłowej. O pełnej unii ekonomicznej można mówić

wówczas, gdy na obszarze integrujących się państw wszystkie ważniejsze dziedziny polityki

gospodarczej zostają objęte wspólną polityką, obowiązuje wspólna waluta, a władza

10

ekonomiczna w najistotniejszych dziedzinach jest sprawowana przez organy ponadnarodowe.

Pełna unia ekonomiczna jest formą nie funkcjonującą w rzeczywistości.

Unia polityczna (ściślej unia gospodarcza i polityczna) obejmuje wszystkie elementy unii

gospodarczej lub unii gospodarczej i walutowej, a ponadto dochodzi do pełnej koordynacji

lub unifikacji podstawowych dziedzin polityki wewnętrznej, polityki zagranicznej oraz

ewentualnie polityki obronnej. Zostają ustanowione organy ustawodawcze i wykonawcze o

kompetencjach ponadpaństwowych.

Wymienione tu instytucjonalno – organizacyjne formy ugrupowań integracyjnych

odpowiadają określonym etapom integracji gospodarczej. Mają za zadanie stwarzać

instytucjonalne warunki do osiągnięcia określonego etapu procesu integracyjnego. W związku

z tym przykładowo utworzenie strefy wolnego handlu ma stworzyć warunki dla osiągnięcia

niezaawansowanego etapu integracji. Ogranicza się on głównie do zapewnienia swobody

wewnętrznych obrotów handlowych w ramach ugrupowania. Utworzenie zaś z kolei np.

wspólnego rynku ma stworzyć warunki dla osiągnięcia znacznie bardziej zaawansowanego

stanu integracji. Powołanie określonej formy instytucjonalnej ugrupowania integracyjnego

stanowi z jednej strony stworzenie warunków dla osiągnięcia przyporządkowanego danej

formie etapu, a ponadto może być traktowane jako swoista deklaracja woli uczestników

integracji dla osiągnięcia określonego etapu integracji.

Warto jednakże zwrócić uwagę na to, że samo stworzenie określonej formy instytucjonalnej

ugrupowania nie zapewnia jeszcze osiągnięcia odpowiadającego tej formie etapu integracji

gospodarczej. Muszą być bowiem spełnione podstawowe warunki integracji, wcześniej

omówione. Istnienie ugrupowania integracyjnego w jakiejś formie instytucjonalno –

organizacyjnej nie zapewnia jeszcze powodzenia procesowi integracyjnemu. Na przykład

utworzenie wspólnego rynku nie gwarantuje ,że w razie trudności z jego realizacją w ramach

takiego ugrupowania powstanie co najmniej unia celna lub nawet strefa wolnego handlu.

Podobnie istnienie ugrupowania formalnie odpowiadającego niższemu etapowi nie musi

oznaczać, że w jego ramach wykluczona jest możliwość dojścia powyższego niż zakładano

etapu czy stanu zintegrowania.

11

Wymienione formy międzynarodowych ugrupowań integracyjnych są formami ugrupowań

charakterystycznych dla gospodarki rynkowej, zmierzających do integracji krajów o

gospodarce rynkowej.

Tabela 2. Ugrupowania integracyjne według form organizacyjno – instytucjonalnych (państwa UE

wymienione bez uwzględnienia nowych członków UE według stanu na 30.04.2004)

3.2. Typy

ugrupowań integracyjnych.

Oprócz różnych instytucjonalnych form ugrupowań integracyjnych wyróżnia się także

określone typy ( modele ) międzynarodowej integracji gospodarczej:

12

- integrację międzynarodową

- integracje ponadnarodową

- integrację politycznie nierównoprawną

- integrację gospodarczą nierównoprawną.

Tabela 3. Typy integracji według charakteru powiązań integracyjnych

Model integracji międzynarodowej jest najczęściej występującym w gospodarce światowej.

Określa się go jako integrację równych partnerów. Decyzje integracyjne są podejmowane

przez narodowe instytucje, które są w pełni suwerenne zarówno w chwili zawierania umowy,

określającej szczegóły wzajemnych powiązań integracyjnych jak i później – w trakcie procesu

integracyjnego oraz w stanie zintegrowania. Jest to tzw. integracja równych partnerów.

Zakłada ona m. in. równorzędność korzyści z integracji, co niekoniecznie musi sprawdzić się

w praktyce. Liberalizacja wzajemnych obrotów może przynieść odpowiednio większe

korzyści krajom silniejszym gospodarczo i lepiej uprzemysłowionym. Jednakże integracja

może bardzo korzystnie wpływać na gospodarkę krajów słabszych, które nie uczestnicząc w

procesie integracji nie miałyby możliwości uczestniczenia w racjonalnym podziale pracy,

specjalizacji produkcji, korzystania z ułatwionego dostępu do rynków innych krajów czy

rozwijania wymiany handlowej.

13

Model integracji ponadnarodowej jest charakterystyczny dla bardzo zaawansowanego procesu

integracji. Współcześnie jest realizowany jedynie przez Unię Europejską. W modelu tym

państwa świadomie i dobrowolnie ograniczają swą suwerenność na rzecz odpowiednich

instytucji ugrupowania integracyjnego. Osiągnięcie tego modelu może wymagać istotnego

ograniczenia suwerenności gospodarczej i politycznej integrujących się krajów oraz realizacji

przez nie w praktyce wielu elementów integracji politycznej. Model ten także zalicza się do

tzw. integracji partnerów równoprawnych.

Obok integracji równoprawnych partnerów wyróżniana bywa także tzw. integracja

nierównych partnerów. podstawową cechą takiej integracji jest dostosowanie struktury

gospodarczej określonych krajów – najczęściej słabiej rozwiniętych – do struktury

gospodarczej jednego rozwiniętego gospodarczo kraju, zajmującego w tym układzie rolę

dominująca ekonomicznie , a często również politycznie. Najbardziej znanym przykładem

była integracja typu kolonialnego z zależnością metropolia – kolonie. Współcześnie

powiązania tego typu mają miejsce między Meksykiem a Stanami Zjednoczonymi.

Dla integracji równych partnerów charakterystyczne są powiązania charakterze poziomym, a

dla integracji nierównych partnerów powiązania o charakterze pionowym.

4. Podsumowanie

Międzynarodowa integracja gospodarcza jako proces obejmujący wszystkie istotne

gospodarki świata dokonuje się poprzez zróżnicowane formy prawno – organizacyjne (np.

NAFTA w Ameryce Północnej, Unia Europejska w Europie), możliwe jest jednak

zdefiniowanie podstawowych czynników sprzyjających integracji gospodarczej. We

wszystkich przypadkach. czynnikiem takim jest przede wszystkim intensywna wymiana

towarów i usług pomiędzy danymi państwami, która w perspektywie długoterminowej

wymusza liberalizację obrotu gospodarczego. Liberalizacja obrotu sprzyja natomiast

wprowadzeniu coraz bardziej zaawansowanych form współpracy gospodarczej – aż do

zaistnienia unii ekonomicznej pomiędzy zainteresowanymi państwami. Przyjąć można, iż

pozytywny wpływ międzynarodowej integracji gospodarczej na efektywność ekonomiczną

przedsiębiorstw wpływać będzie na poszerzenie i pogłębienie procesów integracyjnych na

świecie.

14

Bibliografia

P. Bożyk (red.), Egzemplifikacja międzynarodowych stosunków gospodarczych, wyd. WSHiP,

Warszawa 2004

A. Budzikowski, E. Kawecka, A. Wyrzykowska, Międzynarodowe stosunki gospodarcze,

wyd. PWE, Warszawa 2000

J. Misala, Współczesne teorie wymiany międzynarodowej i zagranicznej polityki

ekonomicznej, wyd. SGH, Warszawa 2001

E.Oziewicz (red.), Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej, wyd. PWN,

Warszawa 2001