MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Robert Majchrzak
Marcin Kamusiński
Montaż mechaniczny elementów i podzespołów
telekomunikacyjnych
725[02].O2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Anna Górska
mgr inż. Beata Miętus
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Robert Majchrzak
Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 725[02].O2.02
 Montaż mechaniczny elementów i podzespołów telekomunikacyjnych zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Mechaniczny montaż elementów konstrukcyjnych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 19
4.1.3. Ćwiczenia 19
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Mechaniczny montaż elementów elektrycznych 22
4.2.1. Materiał nauczania 22
4.2.2. Pytania sprawdzające 33
4.2.3. Ćwiczenia 34
4.2.4. Sprawdzian postępów 37
4.3. Mechaniczny montaż elementów telekomunikacyjnych 38
4.3.1. Materiał nauczania 38
4.3.2. Pytania sprawdzające 45
4.3.3. Ćwiczenia 45
4.3.4. Sprawdzian postępów 48
5. Sprawdzian osiągnięć 49
6. Literatura 55
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o montażu elementów
konstrukcyjnych, elektrycznych i telekomunikacyjnych
Poradnik ten zawiera:
- Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
- Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
- Materiał nauczania (rozdział 4). Umożliwia on samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i sprawdzianów postępów. Wykonując sprawdzian postępów
powinieneś odpowiadać na pytanie  tak  jeśli opanowałeś materiał lub  nie , co oznacza,
że powinieneś jeszcze nad tym popracować Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturę oraz inne z
ródła informacji.
- Ćwiczenia, znajdujące się w rozdziale 4. zawierają: treść poleceń, wskazówki dotyczące
sposobu wykonania oraz opis wyposażenia stanowiska potrzebnego do realizacji
ćwiczenia. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.
- W rozdziale 5 poradnika zamieszczony jest zestaw pytań sprawdzających Twoje
opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej. Prawidłowe
wykonanie tego sprawdzianu jest dowodem osiągnięcia umiejętności określonych w tej
jednostce modułowej.
Jednostka modułowa: Montaż mechaniczny elementów i podzespołów
telekomunikacyjnych, której treść teraz poznasz wchodzi w skład modułu Proste prace
montażowe.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny
pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 725[02].O2
Proste prace montażowe
725[02].O2.01
Wykonywanie prostych prac
z zakresu obróbki ręcznej
725[02].O2.02
Montaż mechaniczny elementów
i podzespołów telekomunikacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 rozróżniać podstawowe materiały wykorzystywane w telekomunikacji i wskazywać ich
zastosowanie,
 posługiwać się podstawowymi przyrządami pomiarowymi wielkości mechanicznych,
 czytać proste rysunki mechaniczne i elektryczne,
 wykonywać proste prace z zakresu obróbki ręcznej,
 rozróżniać sposoby połączeń elementów konstrukcji mechanicznej,
 korzystać z książek, katalogów i czasopism w celu odnalezienia potrzebnej informacji
o elementach, układach i urządzeniach telekomunikacyjnych,
 stosować przepisy bhp w zakresie kształtowanych umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 odczytać ze zrozumieniem instrukcje obsługi i eksploatacji urządzeń telekomunikacyjnych,
 odczytać proste rysunki techniczne, schematy montażowe i ideowe,
 sklasyfikować urządzenia telekomunikacyjne,
 wskazać i nazwać podstawowe elementy i podzespoły urządzeń telekomunikacyjnych,
 przygotować bezpieczne stanowisko do pracy,
 dobrać i obsłużyć telekomunikacyjne urządzenia pomiarowe,
 wykonać pomiary telekomunikacyjne,
 zmontować proste konstrukcje mechaniczne,
 zmontować dz
wignie, sprężyny, obudowy i inne elementy mechaniczne w urządzeniach
telekomunikacyjnych,
 zmontować transformatory,
 zamocować transformatory, radiatory, wyłączniki, potencjometry, gniazda, bezpieczniki,
styczniki i przekaz
niki,
 zmontować złącza zaciskowe,
 zdemontować i zamontować wymienne elementy i podzespoły w urządzeniach
telekomunikacyjnych,
 zademonstrować poprawność wykonywania zadań,
 ocenić jakość wykonanej pracy,
 skorzystać z katalogów i norm,
 zastosować właściwe przepisy bhp i ppoż. oraz przepisy o ochronie środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Mechaniczny montaż elementów konstrukcyjnych
4.1.1. Materiał nauczania
Szafy kablowe
Szafka kablowa (rys.1) jest to obudowana prostopadłościenna konstrukcja z drzwiami
ustawiona na cokole (fundamencie), wewnątrz której umieszczone są zakończenia kablowe
(głowice, zespoły łączówkowe, zwykłe 100- parowe).
Szafy kablowe przeznaczone są do instalowania zespołów łączówkowych i głowic kablowych
różnych producentów. Szafy kablowe typu SK wykonane są z blachy aluminiowej o grubości
1,5 - 3 mm, zabezpieczonej przed działaniem zewnętrznych czynników atmosferycznych.
Powierzchnia aluminiowa pokryta jest chemicznie warstwą alodyny i zewnętrznie
epoksydowym lub poliestrowym lakierem proszkowym. Wszystkie elementy ze stopów miedzi
są niklowane, stalowe elementy połączeń (wkręty, śruby) - kadmowane. Zastosowane
materiały muszą wykazywać dużą odporność mechaniczną. Poza tym stosowane obudowy
muszą posiadać estetyczny wygląd i dobrą jakość wykonania. Oferowane na rynku typoszeregi
spełniają wszystkie możliwe potrzeby użytkowników.
Dla ułatwienia montażu i eksploatacji szaf o największej pojemności - 2400 par, są
opracowane następujące warianty rozwiązań:
- SK 2400AI-AT - szafa przeznaczona głównie do wymiany i rozbudowy istniejących szaf o
mniejszej pojemności,
- SK2400AII-AT- szafa z dwuskrzydłowymi drzwiami,
- SK 2400A-AT - szafa z dwustronnym dostępem do konstrukcji wsporczej
Wszystkie szafy muszą spełniać wymagania normy zakładowej ZN - 96/TP S.A.- 033 [7]
oraz gwarantowany stopień ochrony - IP55D.
Tabela 1. Parametry szaf kablowych SK.
Wymiary gabarytowe [mm]
Oznaczenie typu szafy Pojemność (liczba par)
wysokość (a) szerokość (b) głębokość (c)
SK 200A-AT 200 780 450 280
SK 400A-AT 400 1060 450 280
SK 600A-AT 600 1350 450 280
SK 800A-AT 800 1060 800 280
SK 1200 A- AT 1200 1350 800 280
SK1600A-AT 1600 1640 800 280
SK 2000A-AT 2000 1930 800 280
SK 2400A-AT 2400 2220 800 280
SK 2400AI-AT 2400 1640 1250 280
SK 2400 AM -AT 2400 1640 800 380
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys.1. Budowa szafy kablowej [4]:
1 - obudowa (korpus) szafy, 2 - cokół, 3 - drzwi, 4 - daszek, 5 -konstrukcja wsporcza z elementów
aluminiowych anodowanych, 6- rama montażowa kadmowana, 7 - zawiasy wewnętrzne, 8 - uszczelka
elastyczna, 9 - zespół łączówkowy,10 - prowadnice wiązek przewodów, 11 - uchwyt do mocowania
(unieruchomienia) kabla, 12 - pokrywka przykręcana od wewnątrz, 13 - zamek z ryglami,14 - czujniki
sygnalizacyjne,15 - kieszeń,16 - wlot wentylacyjny,17 - element rozporowy.
Szafy kablowe składają się z następujących podzespołów :
 zdejmowanej obudowy z zamkami ryglowymi i czujnikami sygnalizacyjnymi,
 konstrukcji wsporczej z łatwo regulowanymi odległościami wsporników oraz elementów
do mocowania i prowadzenia kabli. Konstrukcje wsporcze w obudowach mają charakter
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
uniwersalny. Regulowanie odległościami umożliwiają montaż zakończeń kablowych
różnych producentów. Kable w szafach są mocowane specjalnymi uchwytami
przeciwdziałającymi ich wzdłużnemu przesuwaniu się. Podłączanie i odłączanie kabli
prowadzone jest bezkolizyjnie w dowolnej fazie eksploatacji bez wpływu na pracę
sąsiednich połączeń. Konstrukcja wsporcza może być rozbudowywana bezkolizyjnie przy
zmianie obudowy w celu zwiększenia pojemności szafy,
 ruchomych elementów (drzwi), które są połączone linkami uziemiającymi. a główna
uziemiająca listwa zaciskowa daje możliwość uziemienia zespołów łączówkowych i kabli,
 znaku producenta, oznaczenie typu, punktów uziemiających i znak bezpieczeństwa
elektrycznego,
 szafy montowane są na betonowym fundamencie, w którym zatopiona jest stalowa
pokadmowana rama,
 demontowalnych drzwi,
 cokołu, który jest szczelnie odizolowany od kanalizacji kablowej przegrodą aluminiową
z przepustnicami gumowymi, przystosowanymi do różnych średnic kabli. Dla
dodatkowego uszczelnienia stosuje się zalewy z kauczuku silikonowego,
 zabezpieczeń w postaci ryglowego zamka z blokową wkładką typu ABLOY, Kąt
otwierania drzwi we wszystkich szafach SK znacznie przekracza 120�, co umożliwiają
zawiasy umieszczone wewnątrz obudów. Unieruchamiane one są w dwóch położeniach za
pomocą rozporki,
 czujek sygnalizacyjnych.
Szafy kablowe są przewietrzane przez wlotowe i wylotowe otwory z podwójnymi
drobnymi siatkami mosiężnymi, między którymi znajduje się tkanina filtracyjna, która ma za
zadanie wychwytywanie pyłu. Ilość otworów wentylacyjnych jest dobierana do pojemności
szafy.
Rozwiązania konstrukcyjne szaf aluminiowych, w przeciwieństwie do szaf z tworzyw
sztucznych, stwarzają ogromną możliwość ciągłego udoskonalania i dokonywania przeróbek
i adaptacji w zależności od potrzeb eksploatacyjnych użytkowników.
Przełącznice
Przełącznice znajdują zastosowanie jako przełącznice główne dla wszystkich typów
central i urządzeń telekomunikacyjnych, będących w eksploatacji zarówno w obiektach
stacjonarnych, wyniesionych jak i również w kontenerach. Przełącznice posiadają uniwersalną
budowę modułową dzięki czemu każdorazowo można je dostosowywać indywidualnie do
wymagania technicznych, eksploatacyjnych i lokalowych. Podejście takie pozwala
maksymalnie przybliżyć się do potrzeb i możliwości technicznych odbiorców zarówno przy
montażu nowych przełącznic jak i przy rozbudowie i przebudowie istniejących.
Konstrukcje wsporcze przełącznic wykonane są z typowych, lekkich, aluminiowych
anodowanych elementów (kształtników), łączonych miedzy sobą, zamykanymi przy pomocy
klucza ampułkowego. Przełącznice są rozbieralne. Rozwiązanie to pozwala na szybki,
bezkolizyjny montaż i demontaż konstrukcji, na dokonywanie wszelkich zmian i przeróbek
w trakcie montażu, rozbudowę oraz stopniową wymianę starych przełącznic na nowe bez
przerw eksploatacyjnych. Konstrukcje mogą być mocowane do ścian , podłóg oraz sufitu.
Doprowadzenie kabli może się odbywać do góry lub od dołu. Konstrukcje wsporcze są
wytrzymałe na obciążenia kablami stacyjnymi i krosowymi. Dają możliwość przejrzystego
rozprowadzania kabli i mocowania ich uchwytami oraz opaskami zaciskowymi w pionach
i poziomach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Podstawowym modułem konstrukcji wsporczej (stojaka) przełącznicy jest pion (rys.2).
Piony połączone między sobą tworzą sekcję. Zespoły (bloki) łączówkowe po stronie liniowej
(L), we wszystkich typach przełącznic, montowane są w układzie pionowym, natomiast po
stronie stacyjnej (S) najczęściej spotykanym rozwiązaniem jest układ poziomy.
Tabela 2. Oznaczenia przełącznic MDF.
Lp. Nazwa przełącznicy Oznaczenie typu
Wolnostojąca dwustronna - w układzie pionowo (L)-
1. STP-A2-AT
poziomym (S) lub pionowym (LiS)
Przyścienna jednostronna - w układzie pionowo (L)-
2. STP-A1-AT
poziomym (S) lub pionowym (LiS)
3. Naścienna pojedyncza - w układzie pionowym (LiS) STP-A1n-AT
Naścienna podwójna - w układzie pionowo (L)-poziomym
4. STP-A1N-AT
(S) lub pionowym (LiS)
Z elementów stosowanych na stojaki wykonane są również drabinki kablowe, które można
dowolnie rozbudowywać i rozprowadzać w pomieszczeniach tworząc jednolity i estetyczny
stelaż połączeń dla różnych urządzeń. Najbardziej optymalne warianty pojemności
i konfiguracji przełącznic osiąga się dzięki możliwością wprowadzania w czasie projektowania
lub podczas montażu zmian wymiarów gabarytowych konstrukcji wsporczych, regulacji
odległości między pionami i poziomami, a także dzięki trafnej kompletacji zespołów
łączówkowych. Uchwyty krosowe można rozmieszczać w dowolnych miejscach konstrukcji,
co pozwala na łatwe i luz
ne rozprowadzania przewodów krosowych.
Do kompletacji przełącznic proponowane są trzy podstawowe typy zespołów łączówkowych
rozłącznych z których mogą być zestawiane bloki.
Na stronę liniową:
 zespoły 100 parowe rozłączne ZKM 100,
Na stronę stacyjną:
 zespoły 100 parowe rozłączne ZKM 100,
 zespoły 128 parowe rozłączne ZKM 130 (128) z łączówkami 10-parowymi,
 zespoły 128 parowe rozłączne ZKM 128 z łączówkami 8-parowymi
Montowane są one w pionach lub poziomach przełącznic przy pomocy specjalnych
zacisków mimośrodowych, umieszczonych w rowkach-prowadnicach elementów konstrukcji
wsporczych. Po rozluz
nieniu zacisków zespoły można przesuwać wzdłuż prowadnic.
W górnej części stojaka znajduje się centralny zacisk uziemiający, połączony z jednej strony
z poszczególnymi pionami, z drugiej-z szyną wyrównawczą potencjałów. W każdym pionie
zespoły połączone są między sobą linkami poprzez zaciski umieszczone na listwach
uziemiających, Linki prowadzone są w rowkach elementów konstrukcji i przykryte wkładami
maskującymi. Wszystkie zaciski oznakowane są wyraz
nymi symbolami uziemienia.
Zastosowany sposób uziemienia przełącznicy daje pełną gwarancję właściwego
funkcjonowania ochronników i bezpieczeństwa obsługi. Dolna część przełącznicy osłonięta jest
przed uszkodzeniami mechanicznymi, barierą ochronną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 2. Konstrukcje wsporcze przełącznic MDF [4].
Rys. 3. Elementy konstrukcyjne przełącznicy STP [4]
A-Przełącznica przyścienna pionowo (L)- pionowa (S),
B- Przełącznica przyścienna pionowo (L)- pionowa (S).
L- Strona liniowa, S- strona stacyjna.
1- piony,2-uchwyty krosowe (oczka),3-zespoły łączówkowe,4-drabinka kablowa,5-górny kanał kablowy,6-
zacisk uziemiający,7-poziomy,8-barierka ochronna,9-dolny kanał kablowy,10-wysięgnik ,11-ogranicznik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Przełącznice naścienne typu PSK
Są to przełącznice naścienne przeznaczone do zakończenia kabli światłowodowych,
a także do przełączania torów dla celów transmisyjnych i pomiarowych oraz dołączania
nowych urządzeń do niewykorzystanych torów. Stale mogą być eksploatowane po
zamontowaniu na ścianie w pomieszczeniach zamkniętych.
Przełącznica zbudowana jest w postaci skrzynki podzielonej ścianką panelową na dwa
funkcjonalne i oddzielne zamykane obszary-zakończeniowy i przyłączeniowy. Obszar
zakończeń kabli liniowych posiada górne i dolne wejście dławicowe dla wprowadzania kabli,
uchwyty do mocowania i prowadzenia kabli, kasety spawów i zapasów pigtaili oraz kabla
liniowego, panel z polem półzłączek zakończeniowych, zacisk uziemiający oraz tabliczkę
opisową.
W zależności od rozmiaru skrzynki w skrzynce można pomieścić cztery kasety z pokrywą, co
pozwala na łatwą manipulację spawami i bezpiecznie przechowywanie spawów w osłonkach
termokurczliwych. Obszar z polem przełaczeniowym wyposażony jest w listwy panelowe,
z różną ilością gniazd, w których montowane są adaptery. Ilość kształt i konfiguracja gniazd w
przykręconych listwach panelowych uzależniona jest od pojemności przełącznicy i od typu
stosowanych złączek.
Rys. 4. Element konstrukcyjny przełącznicy światłowodowej [4].
Przełącznice typu PSK mają podwójne zabezpieczenie przed dostępem osób
nieupoważnionych. Pole komutacyjne z półzłączkami patchcordów dostępne jest po otwarciu
prawych drzwiczek, odchyla się wówczas także bok skrzynki. Rozwiązanie to w zasadniczy
sposób ułatwia dostęp do części komutacyjnej, a zatem zmniejsza zagrożenie uszkodzenia
patchcordów w trakcie manipulacji przy pracach przyłączeniowych. Dostęp do kaset ze
spawami jest możliwy dopiero po otwarciu drugich drzwiczek przełącznicy.
Obudowy przełącznic wykonane są z blachy aluminiowej, spawanej w argonie,
zabezpieczonej trwale warstwą chromianową oraz pokrytą metodą elektrostatyczną lakierem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
proszkowym. Inne elementy przełącznicy są anodowane lub cynkowane. Przełącznice są lekkie
i proste w obsłudze, a dzięki łatwości dojścia do wszystkich elementów konstrukcji zapewniają
bezkolizyjną i bezpieczną dla światłowodów organizację okablowania i połączeń.
Przełącznice naścienne PSK stosowane są w sieciach telekomunikacyjnych, LAN, WAN, oraz
sieci telewizji kablowej. Przełącznice posiadają świadectwo homologacji Nr 315/98 wydane
przez Ministra A
ączności oraz spełniają wymagania normy zakładowej ZN 96/TP S.A.-009.
Rys. 5. Schemat organizacji kabla w przełącznicy PSK [4].
Obudowy zakończeń kablowych
Obudowy zakończeń kablowych służą do zabezpieczania połączeń w sieciach
telekomunikacyjnych i przeznaczone są do instalacji łączówek oraz zabezpieczeń stanowiących
zakończenie kabli telekomunikacyjnych w sieciach miejscowych. Służą do ochrony tych
zakończeń od bezpośredniego działania czynników atmosferycznych i dostępu osób
nieuprawnionych. Obudowy zakończeń kablowych wyposażone są w prowadnice wiązek
przewodów oraz elementy zamknięcia (np.: Abloy).
Ze względu na sposób mocowania obudowy zakończeń kablowych dzielimy na:
 skrzynki ścienne hermetyczne,
 skrzynki słupowe hermetyczne (obudowa kołpakowa lub z drzwiczkami, z umieszczoną
wewnątrz konstrukcją wsporczą dla zakończeń kablowych,
 urządzeń zabezpieczających i ewentualnych urządzeń dopasowujących, przeznaczona do
mocowania na słupie linii naziemnych),
 skrzynki ścienne wnętrzowe (obudowa z drzwiczkami lub pokrywą, z umieszczoną
wewnątrz konstrukcją wsporczą dla zakończeń kablowych, i ewentualnie urządzeń
zabezpieczających, przeznaczona do mocowania na ścianie wewnątrz budynku),
 puszki ścienne hermetyczne,
 puszki słupowe hermetyczne (mała obudowa kołpakowa lub z pokrywą, przeznaczona do
mocowania na słupie linii naziemnej lub na zewnętrznej ścianie budynku jako osłona
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
zakończenia kabla rozdzielczego, kabli abonenckich i ewentualnie urządzeń
zabezpieczających),
 puszki wnętrzowe wnękowe (podtynkowe),obudowa z drzwiczkami lub pokrywą,
przeznaczona do mocowania we wnęce ściany lub na ścianie wewnątrz budynku jako
osłona zakończenia kabla rozdzielczego i kabli abonenckich,
 puszki wnętrzowe aluminiowe.
Budowa obudowy zakończeń kablowych
Skrzynki ścienne hermetyczne SSc...A i SSc...A-Owykonane są z blachy aluminiowej
zabezpieczonej warstwą konwersyjną chromianową i malowane lakierem proszkowym.
Posiadają uniwersalną konstrukcję wsporczą przystosowaną do mocowania wszystkich typów
łączówek dopuszczonych do stosowania w sieciach telekomunikacyjnych. Otwory do
wprowadzania przewodów wyposażone są w dławice uszczelniające. Skrzynki posiadają
zaciski uziemiające, mogą być wyposażone w zamki typu Abloy, Ronis, FAB lub inne.
Skrzynki są szczelne, lekkie, łatwe w montażu i estetyczne.
a) b)
Rys. 6. Skrzynka: a) kablowa ścienna typu SSc; b) słupowa typu SS [4].
Skrzynki słupowe hermetyczne SS... A i SS... A-0 wykonane są z blachy aluminiowej
zabezpieczonej warstwą konwersyjną chromianową i malowane lakierem proszkowym.
Posiadają uniwersalną konstrukcję wsporczą przystosowaną do mocowania wszystkich typów
łączówek dopuszczonych do stosowania w sieciach telekomunikacyjnych.
Otwory do wprowadzania przewodów wyposażone są w dławice uszczelniające.
Skrzynki te mogą być montowane na słupach betonowych (prefabrykowanych) lub
drewnianych przy pomocy śrub, wkrętów lub taśmy nierdzewnej. Skrzynki posiadają zaciski
uziemiające, mogą być wyposażone w zamki typu Abloy, Ronis, FAB lub inne.
Skrzynki ścienne wnętrzowe SSc... AN posiadają wszystkie właściwości skrzynek SSc...
A z wyjątkiem hermetyczności i są wykonane bez tylnej ścianki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys.7. Skrzynka ścienna typu SSc [4].
Rys. 8. Przykładowy rysunek skrzynki kablowej [4].
Puszki słupowe hermetyczne PS 10 A-0 oraz PSc 10 A-0 wyposażone są w odchylaną
łączówkę rozłączną z ochronnikami, stosowane są jako abonenckie puszki ochronnikowe.
Puszki PS... A oraz PSc... A przystosowane są pod łączówkę do płaskiego montażu.
Zabezpieczone są warstwą konwersyjną chromianową, malowane lakierem proszkowym.
Mogą być wyposażone w zamki typu Abloy, Ronis, FAB lub inne. Posiadają zaciski
uziemiające i wyposażone są w przepustnice z dokręcanymi zaciskami co ułatwia montaż kabli.
Puszki wnękowe podtynkowe PWw... A wykonane są z blachy aluminiowej
zabezpieczonej warstwą konwersyjną chromianową i malowane lakierem. Posiadają
uniwersalną konstrukcję wsporczą przystosowaną do mocowania wszystkich typów łączówek
dopuszczonych do stosowania w sieciach telekomunikacyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Głębokość puszek pozwala na stosowanie ochronników. Wyposażone mogą być w zamki
Abloy, Ronis, FAB lub inne. Puszki posiadają zaciski uziemiające, a otwory do wprowadzania
przewodów wyposażone są w dławice uszczelniające.
a)
b)
Rys. 9. Puszki: a) słupowe hermetyczne typu PS, b) wnękowe podtynkowe typu PWw [4].
Puszki wnętrzowe PWN...wykonane są z blachy aluminiowej zabezpieczonej warstwą
konwersyjną chromianową i malowane lakierem proszkowym.
Przystosowane są do montażu w sieciach utajnionych i posiadają wypusty z otworami do
zakładania plomb. Puszki posiadają wejścia przystosowane do wprowadzania kabli w rurach
stalowych i wyposażone są w mikrowyłączniki sygnalizacyjne.
Puszki mogą być wyposażone w zamki Abloy, Ronis, FAB lub inne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 10. Puszki wnętrzowe typu PWN [4].
Tabela 3. Zestawienie puszek wnętrzowych wg ich przeznaczenia.
Wymiary gabarytowe [mm]
Oznaczenie/Przeznaczenie Pojemność
wysokość szerokość głębokość
(a) (b) (c)
PWn 10 A-L/dla łączówki
10 75 138 42
szczelinowej
PWn A-G/dla gniazda RJ45 - 75 138 42
PWn 10 A-S/dla głowicy
10 95 138 42
śrubowej
PWn 20 A-L / dla łączówki
20 95 138 42
szczelinowej
Symbole graficzne stosowane w sieci telekomunikacyjnej EN/IEC 60617 [7] pokazano na
rys. 11.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Głowica istniejąca
Szafka istniejąca
wewnętrzna
Głowica projektowana
wewnętrzna
Szafka projektowana
Głowica do usunięcia
wewnętrzna
Szafka do usunięcia
Słup kablowy istniejący
Puszka istniejąca
zewnętrzna
Słup kablowy
Puszka projektowana
projektowany
zewnętrzna
Puszka do usunięcia
Słup kablowy do
zewnętrzna
usunięcia
Słupek istniejący
Zespół łączówkowy
istniejący
Słupek projektowany Zespół łączówkowy
projektowany
Zespół łączówkowy
Słupek do usunięcia
do usunięcia
Rys. 11. Oznaczenia sieci telekomunikacyjnej [7].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z czego składa się przełącznica MDF?
2. Dokonaj klasyfikacji elementów konstrukcyjnych?
3. Jakie są rodzaje szafek kablowych?
4. Jakie są metody montażu elementów konstrukcyjnych?
5. Jak zabezpieczyć skrzynkę kablową przed uszkodzeniami mechanicznymi?
6. Jakie czynności należy wykonać aby zamontować skrzynkę kablową?
7. Jakie zasady bhp obowiązują podczas montażu przełącznicy MDF ?
8. Jak na schematach instalacji są oznaczone skrzynki kablowe?
9. Jakie normy spełniają skrzynki kablowe?
10. Jakie środki ochrony osobistej stosujemy podczas montażu elementów konstrukcyjnych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Montaż szafki kablowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu szafy kablowej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) wykonać schemat krok po kroku zwracając szczególną uwagę na umiejscowienie szafki
kablowej z uwzględnieniem wszystkich podzespołów mocujących,
5) dobrać środki ochrony indywidualnej podczas prac związanych z montażem,
6) rozróżnić środki ochrony podczas prac z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń zasilanych
energią elektryczną,
7) określić warunki eksploatacji na podstawie dokumentacji technicznej i wskazanych
wymagań użytkowych,
8) zgromadzić właściwe narzędzia w celu wykonania ćwiczenia,
9) sprawdzić stan techniczny zgromadzonych narzędzi monterskich oraz umiejętnie
posługiwać się narzędziami zgodnie z wymaganiami technologicznymi i przepisami bhp,
10) zabezpieczyć szafkę kablową przed uszkodzeniami mechanicznymi (montaż zamka
z kluczykiem),
11) wykonać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
12) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
13) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- szafka kablowa typu SK z wyposażeniem (np. SK 200A-AT, SK 400A-AT, SK 600A-
AT),
- wiertarka z kompletem wierteł,
- komplet wkrętaków,
- komplet kluczy płaskich,
- kombinerki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
- poziomica,
- taśma pomiarowa,
- instrukcje,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Montaż przełącznicy MDF.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu przełącznicy MDF ,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) wykonać schemat krok po kroku zwracając szczególną uwagę na umiejscowienie
przełącznicy MDF z uwzględnieniem wszystkich elementów mocujących,
5) wykonać trasowanie miejsca umocowania przełącznicy,
6) dobrać środki ochrony indywidualnej podczas prac związanych z montażem,
7) rozróżnić środki ochrony podczas prac z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń zasilanych
energią elektryczną,
8) określić warunki eksploatacji na podstawie dokumentacji technicznej i wskazanych
wymagań użytkowych,
9) zgromadzić właściwe narzędzia w celu wykonania ćwiczenia,
10) sprawdzić stan techniczny zgromadzonych narzędzi monterskich oraz umiejętnie
posługiwać się narzędziami zgodnie z wymaganiami technologicznymi i przepisami bhp,
11) wykonać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
12) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
13) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- konstrukcja wsporcza przełącznicy MDF z wyposażeniem (np. STP-A1-AT, STP-A1n-
AT),
- wiertarka z kompletem wierteł,
- komplet wkrętaków,
- komplet kluczy płaskich,
- kombinerki,
- poziomica,
- taśma pomiarowa,
- instrukcje,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Montaż skrzynki kablowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu skrzynki kablowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) wykonać schemat krok po kroku zwracając szczególną uwagę na umiejscowienie skrzynki
kablowej z uwzględnieniem wszystkich elementów mocujących,
5) zabezpieczyć skrzynkę kablową przed uszkodzeniami mechanicznymi (montaż zamka
z kluczykiem),
6) wykonać trasowanie miejsca umocowania skrzynki kablowej,
7) dobrać środki ochrony indywidualnej podczas prac związanych z montażem,
8) rozróżnić środki ochrony podczas prac z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń zasilanych
energią elektryczną,
9) określić warunki eksploatacji na podstawie dokumentacji technicznej i wskazanych
wymagań użytkowych,
10) zgromadzić właściwe narzędzia w celu wykonania ćwiczenia,
11) sprawdzić stan techniczny zgromadzonych narzędzi monterskich oraz umiejętnie
posługiwać się narzędziami zgodnie z wymaganiami technologicznymi i przepisami bhp,
12) wykonać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
13) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
14) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- skrzynka kablowa z konstrukcją wsporczą typu SS (np. SSc 10A, SS 20A, SS 20 AN),
- puszka kablowa z konstrukcją wsporczą typu PS (np. PSc 10 A-O, PS 10 A-O, PWw
10/20 A, PWn 10 A-L),
- wiertarka z kompletem wierteł,
- komplet wkrętaków,
- komplet kluczy płaskich,
- kombinerki,
- poziomica,
- taśma pomiarowa,
- ołówek,
- instrukcje,
- literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić elementy konstrukcyjne?
�� ��
2) zabezpieczyć skrzynkę kablową przed uszkodzeniami mechanicznymi?
�� ��
3) określić potrzebne elementy do zamontowania przełącznicy MDF?
�� ��
4) rozróżnić różnego rodzaju skrzynki kablowe?
�� ��
5) zidentyfikować na schematach oznaczenia różnych elementów
konstrukcyjnych? �� ��
6) zamontować skrzynkę kablową?
�� ��
7) zamontować szafkę kablową?
�� ��
8) dobrać środki ochrony osobistej niezbędne podczas montażu elementów
konstrukcyjnych? �� ��
9) określić zasady bhp podczas montażu elementów konstrukcyjnych?
�� ��
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2. Mechaniczny montaż elementów elektrycznych
4.2.1. Materiał nauczania
Wyłączniki niskiego napięcia
Wyłączniki niskiego napięcia należą do grupy łączników samoczynnych i są przeznaczone
do zasilania i zabezpieczania instalacji niskiego napięcia od skutków przetężeń, a także, jeśli są
wyposażone w wyzwalacze podnapięciowe, również od zaniku napięcia zasilającego. Ze
względu na zakres parametrów, możliwości nastaw charakterystyk wyzwalaczy
i przeznaczenie wyłączniki niskiego napięcia dzieli się na kilka podstawowych grup:
 wyłączniki instalacyjne, przeznaczone głównie do stosowania w obwodach odbiorczych
instalacji w budynkach,
 wyłączniki silnikowe, przeznaczone do stosowania w obwodach z silnikami elektrycznymi,
 wyłączniki przemysłowe (nazywane także zwarciowymi, stacyjnymi), produkowane
w bardzo szerokim zakresie prądów znamionowych i przeznaczone zasadniczo do
wyposażenia rozdzielnic zasilających zarówno grupy odbiorów jak i obwody pojedynczych
odbiorników o znacznych mocach znamionowych w instalacjach przemysłowych oraz w
rozdzielniach energetyki zawodowej,
 wyłączniki ograniczające, które należą również do grupy wyłączników przemysłowych
i cechują się znacznymi wartościami prądów wyłączalnych,
 wyłączniki różnicowoprądowe, przeznaczone do ochrony przeciwporażeniowej
i przeciwpożarowej w instalacjach elektrycznych.
Ochrona dodatkowa przez zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilania
Samoczynne wyłączenie zasilania polega na natychmiastowym wyłączeniu
niebezpiecznego napięcia, pod którym mogłyby się znalez
ć części dostępne dla użytkownika
urządzenia. Urządzenia te mają za zadanie wyłączenie obwodu (rozwarcie swoich styków) w
przypadku uszkodzenia obwodu lub urządzenia. Działają one jednak w innych zakresach
prądów doziemnych. Wyłącznik nadmiarowoprądowy reaguje na prądy rzędu kilkudziesięciu
amperów jest więc skuteczny w przypadku metalicznych zwarć obwodu zasilania, nie
pozwalając na wystąpienie niebezpiecznego napięcia oraz chroniąc obwód przed
przeciążeniem. W przypadku wystąpienia niemetalicznego przebicia do obudowy (np. zwarcie
przez rezystancję zwęglonej izolacji), może zaistnieć sytuacja, że wyłącznik
nadmiarowoprądowy nie zadziała (zbyt mały prąd zwarciowy), co może prowadzić do
wystąpienia niebezpiecznego napięcia na obudowie. W takich przypadkach wyłączenie obwodu
powinien spowodować wyłącznik różnicowoprądowy, który jest czuły na prądy rzędu
dziesiątek mA.
Obydwa zabezpieczenia uzupełniają się wzajemnie stanowiąc skuteczny środek ochrony przed
porażeniem, zabezpieczając jednocześnie instalację przed przeciążeniem.
Dla zapewnienia samoczynnego wyłączenia zasilania powinno być spełnione wymaganie:
Zs �" Ia d" Uo
gdzie:
Zs - impedancja pętli zwarcia, obejmująca z
ródło zasilania, przewód fazowy do miejsca
zwarcia i przewód ochronny od miejsca zwarcia do z
ródła zasilania,
Ia - prąd zapewniający zadziałanie urządzenia ochronnego (wyłącznika lub bezpiecznika).
W zależności od zastosowanego urządzenia jest to prąd: przetężeniowy, albo różnicowy, to
jest stanowiący różnicę pomiędzy prądem płynącym w przewodzie L i przewodzie N.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
UO - napięcie fazowe względem ziemi  220V. Maksymalne dopuszczalne czasy wyżej
wymienionego wyłączenia wynoszą:
- 0,2s obowiązuje przy dopuszczalnym długotrwale napięciu dotyku 25 V.,
- 0,4s obowiązuje przy dopuszczalnym długotrwale napięciu dotyku 50 V.,
- 5s obowiązuje w szczególnych przypadkach, np. przy urządzeniach rozdzielczych lub
tam, gdzie nie ma możliwości korzystania z odbiorników ręcznych.
Podane powyżej czasy uwzględnia się przy doborze urządzeń zapewniających samoczynne
wyłączenie zasilania.
Wyłączniki różnicowoprądowe PN/IEC 269-3-1 [8]
Jednym z najbardziej skutecznych środków ochrony przeciwporażeniowej jest ochrona
przy zastosowaniu urządzeń ochronnych różnicowoprądowych (wyłączniki ochronne
różnicowoprądowe, wyłączniki współpracujące z przekaz
nikami różnicowoprądowymi).
Urządzenia ochronne różnicowoprądowe pełnią następujące funkcje:
- ochrona przed dotykiem pośrednim przy zastosowaniu wyłączników, jako elementów
samoczynnego wyłączenia zasilania;
- uzupełnienie ochrony przed dotykiem bezpośrednim przy zastosowaniu wyłączników
o znamionowym różnicowym prądzie nie większym niż 30 mA;
- ochrona budynku przed pożarami wywołanymi prądami doziemnymi przy zastosowaniu
wyłączników o znamionowym różnicowym prądzie nie większym niż 500 mA.
Wyłącznik ochronny różnicowoprądowy składa się z zespołu styków łączących (2 styki
w wyłącznikach jednofazowych, 4 styki w trójfazowych) z zamkiem wyłącznika, przekładnika
prądowego sumującego (Ferrantiego), przekaz
nika różnicowego i obwodu testującego
wyłącznik. Zasada działania wyłącznika różnicowoprądowego polega na kontroli sumy prądów
wpływających i wypływających z zasilanego z instalacji elektrycznej odbiornika. W warunkach
poprawnej pracy każdego urządzenia geometryczna suma prądów w przewodach zasilających
urządzenie powinna wynosić zero, czyli taka sama wartość wpływa i wypływa z urządzenia. W
rdzeniu przekładnika Ferrantiego nie występuje wtedy strumień magnetyczny, nie indukuje się
więc napięcie mogące wyzwolić przekaz
nik różnicowy.
L1
L2
L3
N
PE
3
Rd
I
PK
2
1 1 - przekładnik sumujący
2 - przekaz
nik różnicowoprądowy
PE
3 - zamek wyłącznika
I
Rd - opornik ograniczający
PK - przycisk kontrolny
Rys. 12. Zasada działania wyłącznika różnicowoprądowego [11].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
W przypadku kiedy bilans prądów w przekładniku zostanie zakłócony np. przez prąd
upływu do obudowy lub rażenia człowieka, w rdzeniu powstanie strumień magnetyczny,
zaindukuje się napięcie powodujące wyzwolenie przekaz
nika różnicowego. W praktyce nawet
w stanie równowagi suma prądów w przewodach zasilających urządzenia nigdy nie równa się
zero na skutek istnienia upływności wnoszonych przez zasilacze urządzeń, przewody itd. Może
to powodować nieuzasadnione wyzwolenia wyłączników. Problem upływności dotyczy
szczególnie urządzeń komputerowych (stacje robocze, drukarki, kserokopiarki, urządzenia
aktywne sieci itp.), w których powszechnie stosuje się zasilacze impulsowe mające w układach
wejściowych kondensatory dużej pojemności oraz elementy przeciwprzepięciowe. W
przypadku jednoczesnego włączenia większej ilości takich zasilaczy może dojść do wyłączania
obwodu. Należy wówczas zastosować wyłącznik o innej charakterystyce czasowo-prądowej.
W celu ograniczenia zagrożeń od prądów upływu należy ograniczyć ilość punktów
odbioru energii elektrycznej, do nie więcej niż 5 na jeden obwód. Uszkodzenie przewodu
ochronnego w układzie TN-S (brak ciągłości) może spowodować porażenie prądem. Istotną
wadą układu sieciowego TN-S powszechnie przyjętego do stosowania jest brak kontroli
ciągłości przewodu ochronnego PE ( w odróżnieniu od układu dotychczas stosowanego TN-
C, gdzie każda przerwa w przewodzie PEN powoduje unieruchomienie zasilanych urządzeń).
Dlatego też bardzo duże znaczenie mają okresowe przeglądy i pomiary kontrolne instalacji.
Jeżeli prąd upływowy urządzeń dołączonych do danego obwodu jest większy niż 10 mA,
w celu ochrony przeciwporażeniowej urządzenia powinny być przyłączone do instalacji
elektrycznej według następujących zasad:
układy ochronne (uziemiające) o wysokiej niezawodności, które powinny spełniać następujące
wymagania:
- jeżeli zastosowano niezależne (osobne) przewody ochronne, przekrój pojedynczego
przewodu ochronnego nie powinien być mniejszy niż 10 mm2, a w przypadku
zastosowania dwóch równoległych przewodów ochronnych, każdy z nich powinien mieć
przekrój nie mniejszy niż 4 mm2 i być przyłączony za pomocą oddzielnych zacisków,
- jeżeli żyła przewodu ochronnego jest prowadzona w jednym przewodzie wielożyłowym
z żyłami przewodów zasilających, suma przekrojów wszystkich żył nie powinna być
mniejsza niż 10 mm2,
- stała kontrola ciągłości połączeń uziemionych przewodów ochronnych oraz zastosowany
środek lub środki, które w przypadku wystąpienia przerwy w przewodzie ochronnym,
spowodują samoczynne wyłączenie zasilania urządzenia,
- zastosowanie transformatora dwuuzwojeniowego (separującego) celem ograniczenia drogi
przepływu prądu upływowego i zmniejszenie do minimum możliwości przerwy na tej
drodze.
Prąd zadziałania urządzenia ochronnego różnicowoprądowego musi zawierać się
w granicach 0,5 I"n � I"n, gdzie I"n jest znamionowym prądem różnicowym. Poprawnie
działający wyłącznik różnicowy może zadziałać wtedy, gdy prąd upływowy (różnicowy)
przekroczy 15 mA (w przypadku wyłączników wysokoczułych o znamionowym prądzie
różnicowym 30 mA), jednakże zadziałanie może nastąpić w dowolnie długim czasie. Przy
przekroczeniu prądu 30mA poprawnie działający wyłącznik powinien zadziałać w czasie nie
większym niż 0,2 s.
Jak wynika z zasady działania tych urządzeń podstawowym wymaganiem zapewniającym
ich poprawną pracę jest zapewnienie drogi dla prądu upływowego. W przeciwieństwie do
obwodów zabezpieczonych wyłącznikami nadmiarowo-prądowymi lub bezpiecznikami
topikowymi, gdzie rezystancja obwodu wyłączenia musi być niewielka (rzędu kilku &!, a nawet
poniżej 1 &!) rezystancja obwodów dla wyłączników różnicowoprądowych może być
stosunkowo duża, nawet kilkaset omów. Dlatego też wyłączniki różnicowoprądowe mogą być
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
z powodzeniem stosowane w układach gdzie jest trudność z uzyskaniem niskiej rezystancji
uziemienia.
a) układ sieci TN-C-S b) układ sieci TN-C/TT
L1
L1
L2
L2
L3
L3
PE PEN
PEN
N
E
E
"I "I
E
Odbiornik Odbiornik PE
Odbiornik
c) układ sieci TN-S d) układ sieci TT e) układ sieci IT
L1 L1 L1
L2 L2 L2
L3 L3 L3
N N
PE
Z
E E
"I
"I "I
E
PE PE
Odbiornik Odbiornik Odbiornik
Rys. 13. Układy pracy wyłączników różnicowoprądowych [12].
Wyłączniki różnicowoprądowe nie mogą być stosowane w układzie sieci TN-C ze względu na
brak przewodu PE, koniecznego dla zapewnienia drogi dla prądu upływowego.
Bezpieczniki topikowe i wyłączniki nadmiarowo-prądowe PN/EN 60617-11ENG [8]
Bezpieczniki topikowe były powszechnie stosowane w dotychczas stosowanych
instalacjach. W tej chwili odchodzi się od ich stosowania na rzecz nowocześniejszego
rozwiązania jakim są wyłączniki nadmiarowo-prądowe. Należy jednak podkreślić, że
w pewnych sytuacjach zastosowanie bezpiecznika topikowego jest wskazane i celowe np.
w przypadku zapewnienia selektywności pracy zabezpieczeń. Przy projektowaniu należy
posługiwać się charakterystykami pasmowymi czasowo-prądowymi bezpieczników, odczytując
wartości prądów z górnej krzywej, czyli maksymalne czasy wyłączania. Na rysunku pokazana
jest przykładowa charakterystyka wkładki topikowej tzw. szybkiej o prądzie znamionowym 20
A.
Wkładka topikowa wyłączy obwód po wystąpieniu prądu przeciążeniowego o wartości
35 A, po czasie 3600 s. Dolna charakterystyka wskazuje na możliwy rozrzut producenta
wkładek. Podane na charakterystyce dopuszczalne czasy wyłączenia dotyczą:
- 0,2s obowiązuje przy dopuszczalnym długotrwale napięciu dotyku 25 V (warunki
podwyższonego zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym  np. pomieszczenia
wilgotne);
- 0,4s obowiązuje przy dopuszczalnym długotrwale napięciu dotyku 50 V (warunki
normalne  biura, urzędy itd.);
- 5s obowiązuje w szczególnych przypadkach, np. przy urządzeniach rozdzielczych lub tam,
gdzie nie ma możliwości korzystania z odbiorników ręcznych  tzn. urządzenie jest
połączone z siecią w sposób trwały.
Do obliczeń dopuszczalnej impedancji obwodu zwarciowego wygodnie jest posługiwać się
współczynnikiem krotności prądu znamionowego  k.
Wzór na dopuszczalną impedancję pętli zwarcia przybierze wtedy postać:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Uo
Zdop = ,
k �" In
gdzie: Zdop - dopuszczalna impedancja pętli zwarcia;
Uo - napięcie fazowe równe 220V;
In - prąd znamionowy zastosowanego urządzenia wyłączającego (bezpiecznika
topikowego lub wyłącznika nadmiarowo-prądowego).
Jak wynika z tej zależności im mniejsza jest impedancja pętli zwarcia (w skład której wchodzą
impedancje: z
ródła zasilania, czyli w praktyce uzwojeń transformatora stacji zasilającej
budynek, przyłącza, wewnętrznej linii zasilającej, obwodu odbiorczego, wszystkich złącz w
obwodzie oraz rezystancja w miejscu zwarcia), tym popłynie większy prąd zwarciowy i tym
szybciej nastąpi wyłączenie uszkodzonego obwodu. Na impedancję pętli zwarcia ma wpływ
długość i średnica zastosowanych przewodów oraz jakość wykonania połączeń. Do obliczeń
wymaganej dopuszczalnej impedancji pętli zwarcia, obwodów zabezpieczonych wyłącznikami
nadmiarowoprądowymi stosuje się taką samą zależność jak dla bezpieczników, przyjmując
jednak następujące wartości parametru k:
- wyłącznik o charakterystyce B  5,
- wyłącznik o charakterystyce C  10,
- wyłącznik o charakterystyce D  20.
Bardzo ważnym zagadnieniem jest zapewnienie możliwość selektywnej współpracy
wyłączników nadmiarowoprądowych. Ponieważ, przy dużych prądach zwarciowych
wyłączniki te działają w sposób natychmiastowy, istnieje niebezpieczeństwo równoczesnego
działania zabezpieczeń różnych stopni, co jest niedopuszczalne. Konieczne jest wówczas
spełnienie następujących wymagań:
- stosunek prądów znamionowych bezpiecznika topikowego i wyłącznika
nadmiarowoprądowego powinien być równy co najmniej 1,6,
- wyłącznik nadmiarowy bliżej zasilania powinien być,
- wyłącznik nadmiarowy (B, C, D,) najlepiej współpracuje z bezpiecznikiem topikowym.
Nieprzestrzeganie zasad selektywnego doboru zabezpieczeń może powodować wspólne
zadziałanie zabezpieczeń różnych stopni.
Elementy indukcyjne
Transformator składa się w swojej najprostszej formie z żelaznego rdzenia z nawiniętymi
dwoma uzwojeniami, które są ze sobą sprzężone magnetycznie. Sprzężenie oznacza, że pole
magnetyczne wytworzone w jednym uzwojeniu obejmuje uzwojenie drugie. Do działania
wykorzystuje on zjawisko indukcji wzajemnej. Polega ona na tym, że zmiany prądu w
uzwojeniu pierwotnym (z1) wywołują zmiany pola magnetycznego (strumienia Ć), które
powodują indukowanie się siły elektromotorycznej samoindukcji. W uzwojeniu wtórnym (z2)
indukuje się natomiast siła elektromotoryczna indukcji wzajemnej (u2). Wartości
indukowanych sił są zależne od liczby zwojów poszczególnych uzwojeń oraz od szybkości
zmian strumienia.
Rys. 14. Schemat ideowy transformatora [1].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
O ile prąd w uzwojeniu pierwotnym ma kształt sinusoidy, również strumień magnetyczny (za
pośrednictwem którego zostaje przeniesiona energia) w rdzeniu będzie się zmieniał według tej
krzywej. Zmiany strumienia indukują w uzwojeniu wtórnym napięcie również o kształcie
sinusoidy. W przypadku, gdyby strumień nie zmieniał się w czasie, to napięcie w uzwojeniu
wtórnym nie mogłoby być indukowane. Inaczej mówiąc - transformator nie przenosi prądu
stałego.
Z tego prostego opisu widzimy, ze transformator ma dwa zadania:
- przeniesienie napięcia zmiennego z uzwojenia pierwotnego do wtórnego, przy
jednoczesnym oddzieleniu galwanicznym strony pierwotnej od wtórnej.
- transformacja napięcia zmiennego na napięcie o takim samym przebiegu czasowym
(w czasie transformacji zmieniają się wartość prądu i napięcia, a częstotliwość i moc
pozorna (w idealnym transformatorze) pozostaje bez zmian).
Parametry transformatorów:
- moc znamionowa: jest najbardziej charakterystycznym parametrem transformatorów. Jest
to maksymalna moc jaką można przenieść z uzwojenia pierwotnego do wtórnego. Jest ona
ograniczona przede wszystkim przekrojem rdzenia oraz średnicami drutów nawojowych
obu uzwojeń. Najczęściej jest ona podawana na obudowie transformatora w watach [W]
lub woltamperach [VA]. Przekroczenia maksymalnej mocy przepustowej powoduje silne
nagrzewanie się transformatora, a nawet jego przepalenie
- napięcie pierwotne: to napięcie uzwojenia pierwotnego na jakie zostało ono
przewidziane przez producenta. Typowo jest to 220V, lecz spotyka się również 110V,
360V i inne. Przekroczenie tego napięcia prowadzi z reguły do spalenia uzwojenia
pierwotnego, przy zaniżonym napięciu transformator może pracować dowolnie długo
(oczywiście zmieni się wtedy również napięcie wtórne).
- prąd jałowy transformatora - to prąd jaki płynie przez uzwojenie pierwotne przy
nieobciążonym transformatorze. Dla transformatorów o mocach do ~100W prąd ten jest
w granicach 10-200mA.
- napięcie wtórne: jest to napięcie, jakie możemy uzyskać w uzwojeniu wtórnym przy
zasilaniu uzwojenia pierwotnego napięciem znamionowym. Podawane jest zazwyczaj
napięcie przy znamionowym obciążeniu, oznacza to że transformator nieobciążony ma
napięcie wtórne wyższe od danego.
- sprawność transformatora: jest stosunkiem mocy po stronie wtórnej do mocy pobieranej
przez transformator. Jest to więc parametr charakteryzujący straty jakie występują w tym
elemencie. Sprawność dla transformatorów małej mocy jest rzędu 80% i rośnie z mocą
transformatora, dla mocy 100W wynosi ona już ~95%.
- rodzaj rdzenia jaki posiada transformator. Aby wyeliminować wpływ pola
magnetycznego wytwarzanego przez transformator, umieszcza się je często w ekranach
z blachy stalowej. Rdzenie transformatorów wykonuje się z różnych materiałów, zależnie
od zakresu częstotliwości w jakiej mają pracować. Przy częstotliwościach do kilku kHz
stosuje się blachy ze stali krzemowej, przy wyższych częstotliwościach zastępuje się ją
materiałami zwanymi ferrytami, (są to spieczone tlenki metali). Spowodowane jest to
bardzo dużymi stratami na prądy wirowe w stali przy dużych częstotliwościach. Coraz
częściej stosuje się rdzenia toroidalne (przy niskich i wysokich częstotliwościach) ze
względu na ich zalety, bardzo małe straty oraz prawie brak pola rozproszenia.
- indukcyjność uzwojenia pierwotnego, od której zależy minimalna przenoszona
częstotliwość, natomiast indukcyjność rozproszenia i pojemność własna mają wpływ na
maksymalną częstotliwość.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
- przekładnia impedancyjna: jest to parametr charakteryzujący transformatory m. cz.
- przekładnia zwojowa: stosunek liczby zwojów uzwojenia pierwotnego do wtórnego.
- przekładnia napięciowa: stosunek wartości napięcia pierwotnego i wtórnego.
- przekładnia prądowa: stosunek prądów przepływających przez uzwojenia (w stanie
zwarcia lub obciążenia).
Między przekładniami: zwojową, napięciową i prądową zachodzi następująca zależność:
U1/U2=I2/I1=N1/N2
gdzie: U1  to napięcie pierwotne, U2  to napięcie wtórne, I1  prąd przepływający przez
uzwojenie pierwotne, I2  prąd przepływający przez uzwojenie wtórne (w stanie zwarcia lub
obciążenia), N1  liczba zwojów uzwojenia pierwotnego, N2  liczba zwojów uzwojenia
wtórnego.
Natomiast między przekładnią zwojową i impedancyjną zachodzi inna zależność:
Z1/Z2=N12/N22
gdzie:Z1  to impedancja wejściowa, Z2  to impedancja wyjściowa, N1 i N2  jak wyżej.
Rys. 15. Symbol graficzny i schemat zastępczy transformatora [5].
Podział transformatorów:
- transformator sieciowy: jest przykładem transformacji jednej wartości napięcia
zmiennego na inną (np. 230V na 11V). Moc przenoszona przez transformator ulega
zmniejszeniu o wartość strat. Ponieważ moc jest iloczynem wartości napięcia i natężenia
prądu, wiec w przykładowym transformatorze przy poborze 1A po stronie wtórnej, co
najmniej 0,05A będzie przepływać po stronie pierwotnej.
- transformatorem pełnym: nazywamy transformator z oddzielnymi uzwojeniami
pierwotnymi i wtórnymi. Posiadają one galwaniczne oddzielnie wejścia i wyjścia.
- autotransformator: ma wspólne uzwojenie pierwotne i wtórne. Dlatego ten typ
transformatorów nie posiada oddzielenia galwanicznego miedzy wejściem i wyjściem, ale
może być używany zarówno do transformacji napięć w górę, jak i w dół. Ze względu na
ścisłe sprzężenie między uzwojeniami i fakt, że uzwojenie zajmuje mniej miejsca, ten typ
transformatora posiada mniejsze wymiary, niż porównywalny transformator
dwuuzwojeniowy.
- transformator regulacyjny: jest najczęściej odmianą autotransformatora, gdzie odczep
uzwojenia wtórnego jest ruchomy tak, że napięcie w tym uzwojeniu można zmieniać. Jest
on bardzo praktyczny w zastosowaniach laboratoryjnych, gdzie chcemy badać jak
aparatura zachowuje się przy zmiennych napięciach zasilania. Transformator regulacyjny
produkowany może być również w wersji dwuuzwojeniowej, czyli jako pełny
transformator.
- transformator separujący: jest transformatorem dwuuzwojeniowym, którego używa się
do zasilania urządzeń napięciem odizolowanym od podstawowej sieci zasilającej.
W laboratoriach pomiarowych stosuje się go np. tam, gdzie nie można używać
uziemionych wyjść sieciowych, ponieważ wtedy otrzyma się pętle uziemień, które mogą
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
mieć wpływ na wynik pomiarów. Bieguny sieci maja jak wiadomo 230V i 0V w stosunku
do ziemi. Uzwojenie wtórne transformatora separującego można pozostawić nieuziemione
i w takim wypadku nie daje ono napięcia w stosunku do ziemi (napięcie wtórne pozostanie
"pływające") To pływające napięcie zmniejsza zasadniczo ryzyko dla osób pracujących w
laboratorium. Transformator może być wyposażony w ekran pomiędzy stroną pierwotną i
wtórną, aby zapobiec zakłóceniom przenoszonym pojemnościowo.
- transformator dzwonkowy: to transformator przeznaczony do dzwonków drzwiowych
i podobnych zastosowań. Może mieć on wartość prądu zwarciowego najwyżej 10 A, aby
uniknąć ewentualnego uszkodzenia przewodów dzwonkowych, które mogą przenosić
tylko krótkotrwale obciążenia.
- transformator prądowy: zwany również przekładnikiem prądowym, stosuje się do
pomiaru - za pośrednictwem pola magnetycznego - natężenia prądu płynącego przez
przewód. Oznacza to, ze obwód przepływu prądu nie musi być przerywany dla dokonania
pomiaru. Transformatorów tych używa się np. w wyłącznikach różnicowo - prądowych.
a) b) c)
d) e) f)
Rys. 16. Rodzaje kształtek transformatorowych:
a) rdzeń taśmowy typu C (zwijany); b) rdzeń z blach kształtowych El; c) rdzeń z blach kształtowych UI;
d) rdzeń M; e)rdzeń ferrytowy zamknięty prostokątny; f)rdzeń pierścieniowy.
Cewki
Wszystkie typy cewek mają następujące właściwości:
- dla prądu przemiennego cewka stanowi indukcyjność;
- dla prądu stałego cewka przedstawia sobą tylko rezystancję;
- z kondensatorami tworzą obwód rezonansowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Parametry cewek:
- indukcyjność (L): znamionowa - jest to indukcyjność (wyrażona w Henrach) określona
przez producenta i podana na oznaczeniu cewki; rzeczywista  dokładna indukcyjność,
jaką posiada cewka.
- tolerancja (klasa dokładności) - ponieważ ze względu na rozrzuty produkcyjne cewki nie
mają indukcyjności dokładnie zgodnej ze znamionową, podaje się maksymalne
dopuszczalne odchyłki. Tolerancje wyraża się w procentach wartości znamionowej.
- rezystancja szeregowa (RS): jest to rezystancja jaką posiada cewka przy przepływie
prądu stałego.
- temperaturowy współczynnik indukcyjności (TWI): określa względną zmianę
indukcyjności, zależną od zmian temperatury
- reaktancja indukcyjna (XL): jest to opór jaki posiada cewka przy przepływie prądu
zmiennego. Reaktancję indukcyjną oblicza się ze wzoru: XL = �L gdzie � � iloczyn
to
dwóch Ąi częstotliwości prądu.
- pojemność własna (CL): jest to suma wszystkich pojemności pasożytniczych
i występujących między zwojami cewki. Ze względu na te pojemności każda cewka
posiada maksymalną częstotliwość pracy przy której zachowuje jeszcze własności
indukcyjności.
- dobroć (Q): miara strat w cewce. Nie jest wyrażona jednostką. Dobroć można wyliczyć
ze wzoru: Q = XL/RS
a) b)
Rys. 17. Schemat zastępczy cewki: a) dla prądu przemiennego m. cz. b) dla prądu przemiennego w. cz
Rs = rezystancja szeregowa wyprowadzeń i drutu, jak również straty,
Ls = indukcyjność cewki.
Ze względu na konstrukcję cewki dzielą się na:
- jednowarstwowe: mogą być wykonane jako cylindryczne (solenoidalne) lub płaskie.
Uzwojenia płaskie stosowane są w obwodach drukowanych. Obecnie cewki indukcyjne
wykonuje się również techniką cienkowarstwową. Cewki takie mają niewielkie wartości
indukcyjności własnej (2-50�H).
- wielowarstwowe: uzwojenia cewek nawinięte są zwój obok zwoju. Cewki wielozwojowe
wielowarstwowe mają dużą pojemność elektryczną. W takich cewkach występuje duża
pojemność własna. Aby zmniejszyć jej wartość stosuje się różne sposoby uzwajania lub
odpowiednie konstrukcje korpusów (np. sekcjonowanie);
- spiralne: zwoje cewki wykonuje się w postaci kolejno powtarzających się spiral;
- toroidalne: zwoje nawija się na rdzeniu toroidalnym.
Ze względu na zastosowanie rdzenia:
- powietrzne: w cewkach tych rdzeń  wykonany jest z powietrza , jedyną regulację
indukcyjności jaką można zastosować to zbliżanie i oddalanie zwojów cewki od siebie.
- rdzeniowe: w tych cewkach rdzeń wykonany jest materiały ferromagnetycznego. Użycie
rdzenia ferromagnetycznego powoduje zwiększenie indukcyjności własnej, a w cewkach
sprzężonych magnetycznie  zwiększenie indukcyjności wzajemnej. Przy rdzeniu
zamkniętym to znaczy gdy strumień magnetyczny przechodzący wewnątrz uzwojenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
cewki przebiega całą drogę w rdzeniu, otrzymuje się bardzo duże wartości indukcyjności.
Przy rdzeniu otwartym część strumienia magnetycznego ulega rozproszeniu w powietrzu
i zmiana indukcyjności nie jest duża.
W celu zmniejszenia niepożądanych sprzężeń między cewkami stosuje się ekranowanie
magnetyczne (ekrany żelazne) i elektrostatyczne (ekrany miedziane, aluminiowe). Obecność
ekranu powoduje zmniejszenie indukcyjności cewek i zwiększenie strat mocy. Przy
obliczeniach wykorzystuje się specjalne wykresy, na których parametrami są odpowiednie
rozmiary ekranu i cewki.
Rys. 18. Symbole graficzne cewek.
Dławiki
Dławik jest to cewka z rdzeniem ferromagnetycznym. Rdzeń ten posiada nieliniową
charakterystykę magnesowania. Cewki te posiadają dużą indukcję własną, dzięki czemu używa
się ich do tłumienia składowej zmiennej sygnału w obwodzie elektrycznym. Zwykle
współpracują one z kondensatorami w filtrach dolnoprzepustowych. W zależności od
częstotliwości pracy dławika, wyróżniamy dławiki małej i wielkiej częstotliwości. Dławiki
wykonuje się z nieco cieńszego drutu niż cewki indukcyjne (śr. od 0,05 do 0,1mm) gdyż ich
rezystancja jest bardzo ważna.
Rys.19. Schemat zastępczy dławika.
Zastosowanie:
- filtry strojone (obwody rezonansowe): służą do wybierania, lub tłumienia pewnych
częstotliwości. Do tego typu zastosowań potrzebne są cewki o wysokiej wartości dobroci
i dobrej stabilności;
- filtry RFI (przeciwzakłóceniowe): służą do tłumienia niepożądanych sygnałów w. cz.
(głównie zakłóceń);
- filtrowanie prądu stałego (i magazynowanie energii): w impulsowych zasilaczach
sieciowych stosuje się dławiki do filtracji zakłóceń o wysokich częstotliwościach,
a w przetwornicach DC/DC  do magazynowania energii.
Zastosowanie wyłącznika (łącznika) w obwodach świetlnych (Rys.20.) PN/IEC 60884,
PN/IEC 60050 [8].
a) b) c)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
 d) e) f)
g) h)
Rys. 20. Schematy połączeń systemów podtynkowych i natynkowych: a) wyłącznik jednobiegunowy,
b) wyłącznik dwubiegunowy, c) wyłącznik trójbiegunowy, d) wyłącznik świecznikowy, e) układ dwóch
wyłączników schodowych, f) układ dwóch wyłączników schodowych z wyłącznikiem krzyżowym, g) układ
dwóch podwójnych wyłączników schodowych, h) wyłącznik dwubiegunowy. z podświetleniem kontrolnym [12].
a) b)
c) b)
Rys. 21. Symbole graficzne [12].: a) wyłącznik pojedynczy, b) wyłącznik podwójny, c) wyłącznik schodowy,
d) wyłącznik krzyżowy.
A
ącznik pojedynczy pozwala na jednobiegunowe załączenie i wyłączenie obwodu. A
ącznik
podwójny służy do załączania lub wyłączania dwóch obwodów. A
ącznik schodowy służy do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
załączania lub wyłączania jednego obwodu z dwóch miejsc A
ącznik krzyżowy służy do
wspomagania wyłączników schodowych.
Przykład montażu łącznika
Rys. 21. Elementy składowe typowego łącznika [14].
1. Zdjąć klawisz podważając go wkrętakiem.
2. Podważyć zatrzaski pokrywy po obu stronach korpusu przechylając wkrętak do osi
symetrii łącznika i zdjąć pokrywę.
3. Zdjąć płytkę izolacyjną korpusu i podłączyć przewody do korpusu zgodnie z oznaczeniami
na jego spodzie, uwzględniając sposób wyprowadzenia przewodów poza łącznik (poprzez
płytkę lub pokrywę).
4. Zatrzasnąć korpus z płytką do podłoża wkrętami lub kołkami rozporowymi zachowując
odpowiedni odstęp.
5. Zatrzasnąć pokrywę
6. Wcisnąć klawisz
Inne elementy konstrukcyjne stosowane do montażu i eksploatacji aparatów
elektrycznych:
- potencjometry,
- styczniki,
- przekaz
niki.
W celu rozwinięcia i zapoznania się z tematem dotyczącym wymienionych elementów
konstrukcyjnych o budowie, konstrukcji oraz zastosowaniu w aparatach elektrycznych,
odsyłam do literatury z rozdziału 6 oraz stron internetowych poświeconych tematom
sterowania zdalnego.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są rodzaje wyłączników nadmiarowych i różnicowo - prądowych?
2. Jak oznaczamy na planach wyłączniki nadmiarowe i różnicowo - prądowe?
3. Jak oznaczamy na planach elementy indukcyjne?
4. Jakie są zasady montażu wyłączników nadmiarowych i różnicowo - prądowych?
5. Jakie znasz elementy indukcyjne?
6. Jakie są metody montażu elementów indukcyjnych?
7. Jakie są rodzaje gniazd i łączników?
8. Jakie czynności należy wykonać aby zamontować gniazda i łączniki?
9. Jakie znasz układy sterowane stycznikiem?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
10. Jakie normy spełniają gniazda i łączniki?
11. Wymień zasady bhp obowiązujące podczas montażu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Montaż wyłączników nadprądowych i różnicowoprądowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu wyłączników nadprądowych
i różnicowoprądowych,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) zmontować skrzynkę rozdzielczą naścienną wraz z modułami wyłączników,
5) dobrać zgodnie ze schematem instalacji elektrycznej właściwe wyłączniki
z uwzględnieniem umieszczonych na obudowie oznaczeń,
6) rozróżnić elementy tego samego rodzaju o innych parametrach katalogowych na
podstawie oznaczeń na nich umieszczonych,
7) dobrać środki ochrony indywidualnej podczas prac związanych z montażem,
8) rozróżnić środki ochrony podczas prac z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń zasilanych
energią elektryczną,
9) określić warunki eksploatacji na podstawie dokumentacji technicznej i wskazanych
wymagań użytkowych,
10) zgromadzić właściwe narzędzia w celu wykonania ćwiczenia,
11) sprawdzić stan techniczny zgromadzonych narzędzi monterskich oraz umiejętnie
posługiwać się narzędziami zgodnie z wymaganiami technologicznymi i przepisami bhp,
12) wykonać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
13) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
14) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- skrzynka rozdzielcza typu SRN lub SRP z szyną montażową i listwą zaciskową,
- aparatura modułowa -wyłączniki nadprądowe typu WIN (np. WIN 101 B6, WIN 101
B10, WIN 103 B6),
- aparatura modułowa -wyłączniki różnicowoprądowe typu WRP (np. WRP 102 25, WRP
104 25),
- wiertarka z kompletem wierteł,
- komplet wkrętaków,
- komplet kluczy płaskich,
- kombinerki,
- poziomica,
- taśma pomiarowa,
- instrukcje,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Montaż elementów indukcyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu transformatora zasilającego,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) dobrać zgodnie ze schematem instalacji elektrycznej właściwy typ transformatora,
5) rozpoznawać symbole stosowane w elektrotechnice i elektronice do graficznego
przedstawiania elementów,
6) rozpoznawać elementy stosowane przy montażu,
7) dobrać środki ochrony indywidualnej podczas prac związanych z montażem,
8) rozróżnić środki ochrony podczas prac z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń zasilanych
energią elektryczną,
9) zgromadzić właściwe narzędzia w celu wykonania ćwiczenia,
10) posługiwać się narzędziami, sprzętem mechanicznym i elektrycznym zgodnie
z przeznaczeniem,
11) utrzymywać ład i porządek podczas wykonywanego ćwiczenia,
12) wykonać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
13) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
14) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- szyna montażowa typu DIN z listwą zaciskową,
- transformator zasilający typu (np. LEXIC, PSS),
- wiertarka z kompletem wierteł,
- komplet wkrętaków,
- komplet kluczy płaskich,
- kombinerki,
- poziomica,
- taśma pomiarowa,
- ołówek,
- katalogi elementów montażowych,
- instrukcje,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Montaż gniazd i łączników.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu gniazd i łączników,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) rozpoznawać na schemacie ideowym symbole graficzne gniazd i łączników,
5) rozpoznawać elementy stosowane przy montażu,
6) dobrać środki ochrony indywidualnej podczas prac związanych z montażem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
7) rozróżnić środki ochrony podczas prac z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń zasilanych
energią elektryczną,
8) zgromadzić właściwe narzędzia w celu wykonania ćwiczenia,
9) posługiwać się narzędziami, sprzętem mechanicznym i elektrycznym zgodnie
z przeznaczeniem,
10) wykonywać otwory w ścianach i elementach konstrukcyjnych pomieszczeń,
11) wykonywać mechaniczne mocowania,
12) utrzymywać ład i porządek podczas wykonywanego ćwiczenia,
13) wykonać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zespoły łączników typu WPt (np. WPt 1F, WPt-5F, WPt-8F),
- zespoły gniazd typu GWP (np. GWP-132PF, GWP-220PF, GWP-231PF),
- wiertarka z kompletem wierteł,
- komplet wkrętaków,
- komplet kluczy płaskich,
- kombinerki,
- poziomica,
- taśma pomiarowa,
- ołówek,
- instrukcje,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Montaż mechaniczny potencjometrów, styczników i przekaz
ników.
Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu potencjometrów, styczników,
przekaz
ników,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) rozpoznawać na schemacie ideowym symbole graficzne elementów montażowych
potencjometrów, styczników, przekaz
ników,
5) rozpoznawać elementy stosowane przy montażu,
6) rozróżnić elementy tego samego rodzaju o innych parametrach katalogowych na
podstawie na nich umieszczonych,
7) dobrać środki ochrony indywidualnej podczas prac związanych z montażem,
8) rozróżnić środki ochrony podczas prac z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń zasilanych
energią elektryczną,
9) zgromadzić właściwe narzędzia w celu wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
10) posługiwać się narzędziami, sprzętem mechanicznym i elektrycznym zgodnie
z przeznaczeniem,
11) wykonywać otwory w obudowach, zespołach konstrukcyjnych oraz płytach
montażowych,
12) wykonywać mechaniczne mocowania,
13) utrzymywać ład i porządek podczas wykonywanego ćwiczenia,
14) wykonać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
15) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
16) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania-uczenia się:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenia praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- skrzynka rozdzielcza typu SRN lub SRP z szyną montażową i listwą zaciskową,
- aparatura modułowa  styczniki typu STM (np. STM 101 P25, STM 102 P25, STM 103 P25),
- aparatura modułowa  przekaz
niki impulsowe typu PIM (np. PIM 101 P16, PIM 102
P16),
- modułowa obudowa z poliestru typu (np. PT, PK, PD) do montażu,
- potencjometry tablicowe typu RK, PC-16,
- wiertarka z kompletem wierteł,
- komplet wkrętaków,
- komplet kluczy płaskich, nasadowych
- kombinerki,
- taśma pomiarowa,
- ołówek,
- instrukcje,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) odczytać schematy montażowe?
�� ��
2) rozróżnić na schematach oznaczenia graficzne elementów elektrycznych?
�� ��
3) dobrać właściwy wyłącznik nadmiarowy do montażu?
�� ��
4) rozpoznać elementy stosowane przy montażu?
�� ��
5) dobrać narzędzia potrzebne do wykonania montażu elementów
indukcyjnych? �� ��
6) zamontować wyłączniki nadmiarowe i różnicowoprądowe?
�� ��
7) zamontować elementy indukcyjne?
�� ��
8) zamontować potencjometr obrotowy?
�� ��
9) zastosować odpowiedni rodzaj łącznika w obwodzie świetlnym?
�� ��
10) dobrać środki ochrony osobistej niezbędne podczas montażu elementów
elektrycznych? �� ��
11) określić zasady bhp podczas montażu elementów elektrycznych?
�� ��
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.3. Mechaniczny montaż elementów telekomunikacyjnych
4.3.1. Materiał nauczania
Zespoły łączówkowe ZN - 96/TP S.A.- 034 [7]
A
ączówki i zespoły łączówkowe stosowane są w zakończeniach telekomunikacyjnych
kabli miejscowych -w skrzynkach, puszkach i szafach kablowych, słupkach rozdzielczych, a
także służą do wyposażenia przełącznic. Mogą być stosowane do wszystkich typów kabli i
przewodów (wypełnionych i niewypełnionych, zakończeniowych, stacyjnych) zawierających
żyły jednodrutowe.
A
ączówki tworzą zespoły łączówkowe o różnej pojemności. Na wspólnym wsporniku,
wykonanym z kompozytu poliwęglanu z włóknem szklanym, znajduje się określona liczba
łączówek.
Istnieje możliwość tworzenia zespołów łączówkowych ZKM o dowolnej pojemności,
stanowiącej wielokrotność dziesięciu par, przez mocowanie potrzebnej ilości łączówek na
wspólnym wsporniku. W dolnej części wspornika znajdują się płytki do mocowania zespołu na
konstrukcji wsporczej lub ścianie, a także otwory do mocowania kabla i prowadzenia
przewodów. Po umocowaniu łączówek na wsporniku tworzy się pod nimi przestronny kanał,
umożliwiający swobodne ułożenie pęczków żył kablowych.
Kolejność łączówek oznaczona jest ponumerowanymi oznacznikami wsuwanymi w występy
wspornika. Oznaczniki te jednocześnie spełniają rolę prowadnic dla uziemiających kaset
ochronnikowych.
Informacje o zespole łączówkowym zapisywane są na tabliczce opisowej, umieszczonej na
dodatkowym segmencie wspornika.
W celu uporządkowania rozprowadzanych przewodów, w dużych zespołach łączówkowych,
stosuje się listwy dystansowe wykonane z poliwęglanu.
Uzupełniającym wyposażeniem zespołów są kołki rozłączne, sznury pomiarowe
i połączeniowe, montażowe ramki dystansowe oraz ochronniki i uziemiające kasety
ochronnikowe.
System zabezpieczeń łączówek przed przepięciem i przetężeniem ZN - 96/TP S.A. - 036
[7].
Powodami przepięć są: wyładowania atmosferyczne, rozelektryzowania elektrostatyczne,
wpływy elektroenergetycznych urządzeń sieciowych, impulsy elektromagnetyczne.
Oprócz wyżej wymienionych powodów przepięć dochodzi do uszkodzeń łączówek również
o ile:
- nie posiadają zewnętrznego zabezpieczenia przed wyładowaniami atmosferycznymi,
- konstrukcja żelbetowa nie jest powiązana między sobą i ziemią,
- nie ma zbiorczych kolektorów ekwipotencjalnych,
- nie ma lokalnych uziemień między częścią energetyczną i telefoniczną,
- kable nie są zakopane, nie są otulone,
- rezystancja uziemienia > 0,5Ź,
- sieć energetyczna nie jest czysta i nie jest zabezpieczona,
- nie ma redukcji pętli indukcyjnych,
- czujniki zewnętrzne nie są chronione.
Biorąc powyższe pod uwagę stosuje się system zabezpieczeń który zapewnia skuteczną
ochronę ludzi i urządzeń przed szkodliwym działaniem przepięć i przetężeń indukowanych w
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
czasie wyładowań atmosferycznych, zwarć w liniach energetycznych lub wywoływanych
zwarciem galwanicznym.
Rys. 22.Wspornik zespołu łączówkowego [4].
Pierwotne zabezpieczenie przepięciowe oparte były na zastosowaniu trójelektrodowego
odgromnika gazowanego ze zworą termiczną, która w przypadku przegrzania odgromnika,
zwierała żyły zabezpieczanego toru do ziemi.
Występujące za zabezpieczeniem pierwotnym napięcie resztkowe, blokowane jest
zabezpieczeniem wtórnym, zawierającym trzy poprzecznie włączone warystory.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Ochronę przed przetężeniem zapewniają termistory z dodatnim temperaturowym
współczynnikiem rezystancji (PTC), działające jako samoczynny bezpiecznik prądowy
z automatycznym powrotem do stanu pierwotnego, po ustąpieniu zagrożenia.
W współczesnych systemach zabezpieczających wykorzystuje się 5 typów ochronników.
Najkorzystniejsze ze względów eksploatacyjnych, według powszechnej opinii specjalistów
(użytkowników), są 2-stopniowe zabezpieczenia przepięciowo- przetężeniowe samoczynnie
odnawialne - bezobsługowe, oznaczone symbolem ONP-2.
Rys.23. Typy ochronników [4].
Rozłączny charakter łączówek szczelinowych umożliwia połączenie pojedynczych
ochronników z każdą parą kontaktów rozłącznych. Ochronniki w łączówce połączone są
poprzez kasetę ochronnikową z listwą uziemiającą, umieszczoną na bocznych ściankach
zespołu łączówkowego. Kaseta przystosowana jest do zabezpieczania każdej pary kontaktów
łączówki. Zaletą tej konstrukcji jest możliwość szybkiej wymiany uszkodzonego ochronnika
oraz zastosowanie w jednej kasecie różnych typów zabezpieczeń zgodnie z rzeczywistymi
potrzebami.
Rys. 24. A
ączówka z zespołem ochronników [4].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Typy ochronników:
- zabezpieczenie przepięciowe jednostopniowe: ochronnik napięciowy jednostopniowy ON-
1 , odgromnik gazowany trójelektrodowy ze zworą termiczną (rys. 25a),
- zabezpieczenie przepięciowe dwustopniowe: ochronnik napięciowy dwustopniowy ON-2,
odgromnik gazowy trójelektrodowy ze zworą termiczną, warystory tlenkowe (rys. 25b),
- zabezpieczenie przetężeniowe - ochronnik prądowy OP: termistory z dodatnim
temperaturowym współczynnikiem rezystancji (PTC) (rys. 25c),
- zabezpieczenie przepięciowo- przetężeniowe jednostopniowe- ochronnik napięciowo-
prądowy jednostopniowy ONP-1: odgromnik gazowany trójelektrodowy ze zworą
termiczną, termistory PTC (rys. 25d),
- zabezpieczenie przepięciowo- przetężeniowe dwustopniowe - ochronnik napięciowo-
prądowy dwustopniowy ONP-2: odgromnik gazowany trójelektrodowy ze zworą
termiczną, warystory tlenkowe, termistory PTC (rys.25e).
a) b)
c) d)
e)
Rys. 25. Rodzaje zabezpieczeń [4].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Podstawowe parametry elektryczne ochronników
Rezystancja izolacji >105mŹ
Rezystancja przejścia We - Wy d"20mŹ
Rezystancja przejścia We - Z d"15mŹ
Wytrzymałość elektryczna izolacji 2000 V, 50 Hz lub 2800 V - 1 min.
Udary napięciowe 10 udarów 5 kV, 10/700/�s, co 1 min.
Udary prądowe 10 udarów 10 kA, 8/20 �s, co 3 min.
Obciążenie prądem przemiennym 10 impulsów prądu 50 Hz, 10 A, 1 s, co 3 min.
Prąd znamionowy dla ochronnika:
150-250 mA,
- przełącznicowego
2-4 A.
- liniowego
Statyczne napięcie zadziałania przy szybkości narastania 100 V/s d"230 V ą20%.
Dynamiczne napięcie zadziałania przy szybkości narastania 1kV/�s <450V
A
ączówki szczelinowe rozłączne typu LKM
A
ączówki szczelinowe rozłączne 10 i 8- parowe typu LKM wykonywane są w wersji
uszczelnionej i nieuszczelnionej. A
ączówki uszczelnione wypełnione są dwustronnie
odpowiednią pastą silikonową, a dla dodatkowego zapewnienia szczelności, na górne obrzeże
łączówek zakładane są pokrywki również wypełnione żelem.
Wszystkie łączówki przystosowane są do współpracy z przewodami miedzianymi w izolacji
o średnicy drutu od 0,4 do 0,8 mm i średnicy całkowitej przewodu do 1,5 mm.
Dołączenie przewodów następuje przez wciśnięcie ich, bez zdejmowania izolacji,
w pojedynczy zacisk szczelinowy łączówki przy pomocy specjalnego narzędzia montażowego,
w którego rękojeści umieszczony jest popychacz, nóż (do odcinania zbędnych końców
przewodów), haczyk (do wyciągania przewodów oraz wyjmowania ochronników), dz
wignia
(do podważania zaczepów łączówki.).
Wewnątrz łączówki znajdują się styki rozłączne, które umożliwiają przerwanie obwodu
wtyczką rozłączną lub, przy użyciu sznura pomiarowego, wykonanie pomiarów w jedną lub
drugą stronę bez odłączania wtyczki pomiarowej. Do każdej pary styków rozłącznych można
przyłączyć pojedyncze ochronniki (zabezpieczenia), uziemione wspólną kasetą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Rys. 26. Budowa łączówki LKM [4].
Korpus (1) i podstawa (2) łączówki wykonane są z niepalnego poliwęglanu PBT (grupa V0), wyróżniającego
się dobrymi właściwościami mechanicznymi i izolacyjnymi. W gniazdach korpusu osadzone są elementy
kontaktów (3) wykonane ze sprężystego brązu fosforowego, pokryte galwanicznie podwójną warstwą ochronną
niklu i stopu cyny o grubości powyżej 8�m.Każdy element kontaktu posiada zacisk szczelinowy (4);
wierzchołki zacisków tkwią w wycięciach korpusu łączówki (5). Dwa przeciwległe elementy kontaktu tworzą
wspólny charakterystyczny zestyk rozłączny (6), dostępny przez otwór (7) w środkowej części korpusu
łączówki.
W grzebieniowych wycięciach (5) korpusu łączówki występują zaciski (8), które przytrzymują przewody w
Korpus i podstawa są trwale połączone ośmioma zatrzaskowymi zaczepami (10).
Na obydwu końcach łączówki znajdują się elastyczne zaczepy (11) służące do zatrzaskowego mocowania
łączówki do wspornika. Ponadto łączówka jest wyposażona w duże oczko (12) i dziesięć prowadnic (13)
przeznaczonych do podtrzymywania przewodów przychodzących, a także znajduje się w niej zagłębienie
kanałowe (14), przeznaczone dla przewodów wychodzących.
Typy stosowanych łączówek szczelinowych LMK:
- łączówka 10-parowa nieuszczelniona LKM10U2-R-1001
- łączówka 10-parowa uszczelniona LKM10U2-RW-1002
- łączówka 10-parowa nieuszczelniona do "płaskiego" montażu LKM10U2-R-1001P
- łączówka 10-parowa uszczelniona do "płaskiego" montażu LKM10U2-RW-1002P
- łączówka 8-parowa nieuszczelniona LKM8U2-R-1001
- łączówka 8-parowa uszczelniona LKM8U2-RW-1002
A
ączówki szczelinowe rozłączne typu LKM - VP
A
ączówki szczelinowe rozłączne LKM VP wykonane są w wersji uszczelnionej
i nieuszczelnionej. A
ączówki przystosowane są do współpracy z przewodami miedzianymi
pojedynczymi w izolacji o średnicy żyły od 0,4 -h 0,6 mm i średnicy całkowitej przewodu do
1,5 mm zarówno dla strony wejściowej jak i dla strony wyjściowej. A
ączówki uszczelnione
wypełnione są dwustronnie odpowiednią pastą silikonową, a dla dodatkowego zapewnienia
szczelności, na górne obrzeże łączówek zakładane są pokrywki również wypełnione żelem.
A
ączówki typu LKM VP wyposażone są w kontakty szczelinowe rozłączne, które umożliwiają
przerwanie obwodu wtyczką rozłączną lub przy użyciu sznura pomiarowego dokonywanie
pomiarów. A
ączówki wykonane są z poliestru PBT, który posiada wysokie właściwości
izolacyjne, dużą stabilność kształtów i zgodnie z UL 94 zaliczany jest do niepalnych - klasa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
V0. Dołączenie przewodów następuje poprzez wciśnięcie ich, bez zdejmowania izolacji, w
pojedynczy zacisk szczelinowy przy pomocy specjalnego narzędzia montażowego
wyposażonego w popychacz z nożem do obcinania zbędnych końców przewodów.
W gniazdach korpusu osadzone są elementy kontaktów wykonane ze sprężystego brązu
fosforowego, pokryte galwanicznie warstwą srebra. Każdy element kontaktu posiada zacisk
szczelinowy, wierzchołki zacisków tkwią w wycięciach korpusu łączówki. Dwa przeciwległe
elementy kontaktu tworzą wspólny charakterystyczny zestyk rozłączny, dostępny przez otwór
w środkowej części korpusu łączówki.
W grzebieniowych wycięciach korpusu łączówki występują zaciski, które przytrzymują
przewody w izolacji, łagodząc tym samym naprężenia działające w miejscu styku drutu
miedzianego z kontaktem szczelinowym. Występy te ułatwiają również ustawienie narzędzia
montażowego.
Korpus i podstawa są trwale połączone zatrzaskowymi zaczepami. Po obu stronach łączówki
znajdują się uszy krosowe ułatwiające rozprowadzanie przewodów wychodzących, a w pobliżu
strony wejściowej zastosowano wypusty z tworzywa służące rozprowadzeniu i mocowaniu
pojedynczych przewodów przychodzących. Również na spodzie łączówki występuje duże
oczko do podtrzymywania przewodów przychodzących. Na obydwu końcach łączówki
występują elastyczne zaczepy służące do zatrzaskowego mocowania łączówki do wspornika.
Rys. 27.Budowa łączówki LKM- VP [4]
A
ączówki typu LKM VP zostały znormalizowane wg znamionowej ilości par zaciskowych dla
poszczególnych typów łączówek i wynoszą odpowiednio: LKM 8VP-8par, LKM 10 VP-10
par, LKM 16 VP-16 par, LKM 20 VP-20 par.
A
ączówki zestawiane ze sobą tworzą zespoły łączówkowe, mogą one być kompletowane
z łączówek 8, 10, 16 lub 20 parowych.
Podstawowe parametry łączówek:
- Średnica przyłączanych przewodów:
drut miedziany � 0,4~0,8 mm,
przewód w izolacji � do 1,5 mm,
d" 6 mŹ,
- Rezystancja przejścia
> 105 MŹ,
- Rezystancja izolacji
2000V, 50Hz lub nap. stałe 2800V,
- Odporność napięciowa izolacji
> 4 kA po 5-krotnym działaniu impulsu,
- Odporność prądowa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
> 500 przyłączeń przewodu � 0,8 mm przy
- Trwałość zacisków łączówki
zachowaniu rezystancji przejścia d" 6 mŹ,
> 2000 wyłączeń wtyczki przy zachowaniu
- Trwałość zespołu rozłącznego
rezystancji przejścia d" 7 mŹ,
-40 oC ~ +85 oC,
- Zakres temperatury otoczenia
zaciski szczelinowe,
- Rodzaj połączeń żył kabla i krosówki
109�24�25.
- Wymiary łączówki
Montaż gniazda podtynkowego PN/IEC 269-3-1 [7]:
- wykonać otwór pod gniazdo w ścianie,
- przewlec kabel telefoniczny przez zespół gniazdowy,
- umieścić zespół gniazdowy w ścianie,
- podłączyć kabel do przyłącza z gniazdami RJ45 używając odpowiedniego narzędzia,
- założyć element obudowy zewnętrznej przyłącza.
Montaż gniazda natynkowego odbywa się w podobny sposób co gniazda podtynkowego,
różnica polega jedynie na tym, że gniazdo to przykręca się na ścianie wkrętami. Kable
podłączamy tak jak w gniez
dzie podtynkowym.
a) b)
Rys. 28.Etapy montażu gniazd:a) natynkowe b) podtynkowe [11].
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak klasyfikujemy elementy telekomunikacyjne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
2. Jakie parametry posiadają elementy telekomunikacyjne?
3. Co to jest zespół wsporczy?
4. Jaki znasz metody zabezpieczeń łączówek przed przepięciem i przetężeniem?
5. Jakie są typy i oznaczenia ochronników?
6. Jakie znasz rodzaje zespoły łączówek?
7. Jak na schematach oznaczamy elementy telekomunikacyjne?
8. Jakie czynności należy wykonać aby zamontować zespół łączówek zabezpieczenia?
9. Jakie znasz metody montażu zespołów łączówkowych?
10. Jak montujemy gniazda RJ 45?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Montaż zespołu wsporczego z zespołem łączówek zabezpieczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu zespołu wsporczego z zespołem łączówek
zabezpieczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z wiadomościami z zakresu zabezpieczeń łączówek przed przepięciem
i przetężeniem,
4) znać typy i oznaczenia stosowanych ochronników,
5) wykonać trasowanie miejsca umocowania zespołu wsporczego z zespołem łączówek
zabezpieczenia,
6) umocować gniezdnik z zespołem łączówkowym oraz wykonać mechaniczne mocowanie,
7) dobrać środki ochrony indywidualnej podczas prac związanych z montażem,
8) określić warunki eksploatacji na podstawie dokumentacji technicznej i wskazanych
wymagań użytkowych,
9) zgromadzić właściwe narzędzia w celu wykonania ćwiczenia,
10) sprawdzić stan techniczny zgromadzonych narzędzi monterskich oraz umiejętnie
posługiwać się narzędziami zgodnie z wymaganiami technologicznymi i przepisami bhp,
11) wykonać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
12) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
13) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zespoły wsporcze zespołów łączówkowych typu KL (np. KL 2000),
- zespoły łączówkowe typu KL 2000,
- zespół ochronników,
- wiertarka z kompletem wierteł,
- komplet wkrętaków,
- komplet kluczy płaskich,
- kombinerki,
- poziomica,
- taśma pomiarowa,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
- ołówek,
- katalogi elementów montażowych,
- instrukcje,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Montaż zespołu łączówek w skrzynce kablowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu zespołu łączówek w skrzynce kablowej,
2) zapoznać się z wiadomościami podstawowych parametrów łączówek,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) stosować podstawowe pojęcia charakteryzujące montaż elementów,
5) wykonać mechaniczne mocowanie skrzynki kablowej zgodnie z instrukcją,
6) umocować gniezdnik z zespołem łączówkowym w skrzynce kablowej,
7) zabezpieczyć skrzynkę kablową przed uszkodzeniami mechanicznymi (montaż zamka
z kluczykiem),
8) dobrać środki ochrony indywidualnej podczas prac związanych z montażem,
9) określić warunki eksploatacji na podstawie dokumentacji technicznej i wskazanych
wymagań użytkowych,
10) zgromadzić właściwe narzędzia w celu wykonania ćwiczenia,
11) posługiwać się narzędziami, sprzętem mechanicznym i elektrycznym zgodnie
z przeznaczeniem i przepisami bhp,
12) wykonać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
13) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
14) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- skrzynka kablowa z konstrukcją wsporczą typu SS (np. SSc 10A, SS 20A, SS 20 AN),
- zespół łączówkowy typu ZKM (np. ZKM 10, ZKM 20),
- wiertarka z kompletem wierteł,
- komplet wkrętaków,
- komplet kluczy płaskich,
- kombinerki,
- poziomica,
- taśma pomiarowa,
- ołówek,
- katalogi elementów montażowych,
- instrukcje,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Montaż gniazd RJ45.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu gniazd RJ 45,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) zaplanować rozmieszczenie gniazda montażowego zgodnie ze schematem montażowym
przedstawionym w dokumentacji,
5) zainstalować gniazdo
6) dobrać środki ochrony indywidualnej podczas prac związanych z montażem,
7) rozróżnić środki ochrony podczas prac z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń zasilanych
energią elektryczną,
8) zgromadzić właściwe narzędzia w celu wykonania ćwiczenia,
9) posługiwać się narzędziami, sprzętem mechanicznym i elektrycznym zgodnie
z przeznaczeniem,
10) wykonać otwory w ścianach i elementach konstrukcyjnych pomieszczeń,
11) wykonać mechaniczne mocowania,
12) utrzymywać ład i porządek podczas wykonywanego ćwiczenia,
13) wykonać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- gniazda telefoniczne typu RJ47 (np. GTP-16F, GTP-26F),
- podstawa naścienna typu PU-1F lub PU-2F,
- wiertarka z kompletem wierteł,
- komplet wkrętaków,
- komplet kluczy płaskich,
- kombinerki,
- taśma pomiarowa,
- instrukcje, literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić na schematach oznaczenia elementów telekomunikacyjnych?
�� ��
2) dobrać zabezpieczenia łączówek przed przepięciem i przetężeniem?
�� ��
3) rozpoznawać elementy stosowane przy montażu?
�� ��
4) dobrać narzędzia potrzebne do wykonania montażu elementów
telekomunikacyjnych? �� ��
5) zorganizować stanowisko pracy do wykonania montażu?
�� ��
6) zamontować ochronniki?
�� ��
7) zamontować zespół wsporczy?
�� ��
8) zamontować zespół łączówkowy?
�� ��
9) zamontować gniazda telekomunikacyjne typu RJ45?
�� ��
10) korzystać z dokumentacji technicznej?
�� ��
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 24 zadania dotyczących montażu mechanicznego elementów i podzespołów
telekomunikacyjnych. Zadania: 1, 2, 3, 4, 7, 9, 10, 13, 15, 16, 17 i 20 są to zadania
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa; zadania: 5, 6, 8, 11, 12,
14, 18 i 19 to zadania, w których należy udzielić krótkiej odpowiedzi; zadania 21, 22, 23,
24 to zadania opisowe.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową),
- w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole,
- w pytaniach opisowych wpisz krótką charakterystykę w wyznaczone pole.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci pytania: 21  24, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Przedstawiony symbol graficzny oznacza:
a) puszkę do usunięcia zewnętrzną.
b) zespół łączówkowy do usunięcia.
c) zespół łączówkowy projektowany.
d) głowicę do usunięcia.
2. Przedstawiony symbol graficzny oznacza:
a) puszkę do usunięcia zewnętrzną.
b) puszkę projektowaną wewnętrzną.
c) głowicę istniejącą.
d) puszkę istniejącą zewnętrzną.
3. Podczas konserwacji linii abonenckiej monter zapomniał zamontować ochronniki
abonenckie, może to spowodować:
a) powstawanie przesłuchów.
b) sprzężenie indukcyjne.
c) przedostawanie się przepięć i przetężeń do urządzeń abonenckich.
d) przepływ energii między torami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
4. Narzędziem pokazanym na fotografii można zacisnąć żyły na:
a) łączówce DDF.
b) wtyku zwykłym WT-4.
c) wtyku BNC.
d) łączówce nierozłącznej Krone.
5. Sprawność transformatora to:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& .& .& & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& .& & & & ..
6. Podstawowe parametry szaf kablowych to:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & ..
7. Na rysunku obok przedstawiono schemat zastępczy cewki dla:
a) prądu stałego
b) prądu przemiennego m.cz..
c) prądu przemiennego w.cz..
d) nie jest to schemat zastępczy cewki.
8. Wymień trzy typy ochronników stosowanych na łączówkach nierozłącznych:
& & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
9. Pokazany na ilustracji element zespołu łączówkowego pełni funkcję:
a) obudowy.
b) prowadnicy .
c) płyty mocującej.
d) wspornika.
10. Na fotografii pokazano:
a) skrzynkę słupową.
b) puszkę wnękową podtynkową.
c) puszkę wnętrzową typu PWN.
d) skrzynkę kablową ścienną.
11. Obudowy zakończeń kablowych dzielimy na:
& & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ....
12. Szafka kablowa to:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ....
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ....
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
13. Pokazany na ilustracji element to ochronnik typu:
a) ON-1.
b) ON-2.
c) OP.
d) ONP-1.
14. A
ączówka nierozłączna LKM zbudowana jest z:
& & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ....
15. Największa pojemność szafy kablowej wynosi:
a) 1200 par.
b) 2000 par.
c) 2400 par.
d) 2600 par.
16. Przedstawiony symbol graficzny oznacza schemat ideowy:
a) autotransformatora.
b) dławika.
c) cewki.
d) transformatora.
17. Pion w przełącznicy MDF tworzy:
a) sekcję.
b) blok.
c) typ.
d) numer.
18. Podstawowe parametry elektryczne ochronników to:
& & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ....
19. Podstawowe parametry łączówki to:
& & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & ..
20. Przedstawiony układ zabezpieczający jest:
a) 1 stopniowy.
b) 2 stopniowy.
c) 3 stopniowy.
d) 4 stopniowy.
21. Opisz zasadę działania wyłącznika różnicowoprądowego:
& & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & ..
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
22. Podaj kolejność czynności występujących przy montażu szafki kablowej
& & & ..& & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
23. Opisać zasadę działania poniższego układu zabezpieczającego:
& & & & & & ..& & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
24. Podaj kolejność czynności występujących przy montażu łącznika elektrycznego
& & & & & & ..& & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Montaż mechaniczny elementów i podzespołów telekomunikacyjnych
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz krótkie odpowiedzi lub scharakteryzuj.
Nr
Odpowiedz
Punktacja
zad.
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
5.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
6.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
7. a b c d
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
8.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
9. a b c d
10. a b c d
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
11.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
12.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
13. a b c d
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
14.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
18.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
19.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
20. a b c d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
21.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
22.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
23.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
24.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
6. LITERATURA
1. Bartodziej G.: Kałuża E.: Aparaty i Urządzenia Elektryczne WSiP, Warszawa.
2. Latek W.: Maszyny elektryczne w pytaniach i odpowiedziach. WNT, Warszawa 1995.
3. Mac St.: Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych. WSiP,
Warszawa 1999.
4. Materiały reklamowe producentów.
5. Michel K.: Sapiński T.: Czytam rysunek elektryczny. WSiP, Warszawa 1999.
6. Michel K.: Sapiński T.: Rysunek techniczny elektryczny. WNT, Warszawa 1987.
7. Normy i katalogi branżowe.
8. Okoniewski S.: Technologia dla elektroników. WSiP, Warszawa 2000.
9. Paprocki K.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1994.
10. Pilawski M.: Pracownia elektryczna WSiP Warszawa.
11. Praca zbiorowa.: Vademecum teleinformatyka. NetWorld IDG, POLAND 2002.
12. Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych
w zakładach przemysłowych i innych jednostkach gospodarczych. COSiW Warszawa
2006.
13. http://www.agmar.com.pl
14. http://www.elda.com.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57