Montaż i instalacja
elementów ze stali nierdzewnej
Seria budowlana, księga 10
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
Euro Inox
Euro Inox jest europejskim stowarzyszeniem rozwo- Członkowie zwyczajni
ju rynku stali nierdzewnych. Członkami Euro Inox są
Acerinox
następujące organizacje i instytucje:
www.acerinox.es
" Europejscy producenci stali nierdzewnych
ArcelorMittal Stainless Belgium
" Krajowe organizacje zajmujące się rozwojem stali
ArcelorMittal Stainless France
nierdzewnych www.arcelormittal.com
" Stowarzyszenia producentów dodatków stopo-
Outokumpu
wych
www.outokumpu.com
Głównym celem Euro Inox jest rozwijanie świadomo-
ThyssenKrupp Acciai Speciali Terni
ści na temat wyjątkowych własności stali nierdzew-
www.acciaiterni.it
nych, propagowanie ich zastosowania oraz zdoby-
ThyssenKrupp Nirosta
wanie nowych rynków. Aby osiągnąć te cele, Euro
www.nirosta.de
Inox organizuje konferencje i seminaria oraz wyda-
je przewodniki w formie drukowanej i elektronicz-
Członkowie stowarzyszeni
nej, co umożliwia architektom, projektantom, zaopa-
Acroni
trzeniowcom, producentom oraz użytkownikom i pro-
www.acroni.si
ducentom, a także użytkownikom końcowym lepsze
British Stainless Steel Association (BSSA)
zaznajomienie się z tym materiałem. Euro Inox wspie-
www.bssa.org.uk
ra również techniczne i rynkowe prace badawcze.
Cedinox
www.cedinox.es
Uwagi o prawie autorskim
Centro Inox
Opracowanie niniejsze jest objęte prawem autorskim.
www.centroinox.it
Euro Inox zastrzega sobie wszelkie prawa do tłu-
Informationsstelle Edelstahl Rostfrei
maczenia na wszystkie języki, przedruku, wykorzy-
www.edelstahl-rostfrei.de
stania ilustracji, cytowania lub rozpowszechniania.
Żadna część tej publikacji nie może zostać powielo- Institut de D�veloppement de l Inox (I.D. Inox)
www.idinox.com
na, przechowywana w systemach wyszukiwawczych
ani przekazywana w żaden inny sposób: elektronicz-
International Chromium Development Association (ICDA)
www.icdachromium.com
ny, mechaniczny, za pomocą fotokopii czy nagrań bez
uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autor-
International Molybdenum Association (IMOA)
skich tj. Euro-Inox, Luxemburg. Naruszenie tych praw
www.imoa.info
może podlegać procedurze prawnej w zakresie odpo-
Nickel Institute
wiedzialności za wszelkie szkody pieniężne wynikają-
www.nickelinstitute.org
ce z tego naruszenia jak również poniesienia kosztów i
Paslanmaz �elik Derne
i (PASDER)
opłat prawnych oraz podlega ściganiu w ramach prze-
www.turkpasder.com
pisów luksemburskiego prawa autorskiego oraz prze-
Polska Unia Dystrybutorów Stali (PUDS)
pisów obowiązujących w Unii Europejskiej.
www.puds.pl
SWISSINOX
www.swissinox.ch
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
Spis treści
1 Wprowadzenie 2
Montaż i instalacja elementów ze stali nierdzewnej
2 Warunki terenowe 3
Wydanie pierwsze 2006
3 Planowanie montażu 3
(Seria budowlana, księga 10)
3.1 Zasady ogólne 3
� Euro Inox 2006
3.2 Procedura montażu 4
Wydawca
3.3 Montaż próbny 5
Euro Inox
4 Podpory i zabezpieczenia montażowe 5
Diamant Building, Bd. A. Reyers 80
5 Plany montażowe 6
1030 Bruksela, Belgia
6 Tolerancje 6
Tel.: [phone] / Fax: [phone]
7 Transport, przenoszenie i magazynowanie 7
E-mail: [e-mail]
7.1 Zasady ogólne 7
Internet: www.euro-inox.org
7.2 Transport 7
7.3 Przenoszenie 8
Autor
7.4 Składowanie 9
Nancy Baddoo, The Steel Construction Institute,
7.5 Znakowanie 11
Ascot, UK
8 Metody montażu 12
9 Spawanie montażowe 13
10 Ochrona powierzchni 13
11 Czyszczenie przed odbiorem końcowym 15
Tłumaczenie :
12 Kontakt między różnymi metalami 17
CTP, Warszawa, Polska
13 Instalacje z paneli 19
13.1 Spójność powierzchni 19
Zastrzeżenie
13.2 Płaskość powierzchni 19
Euro Inox dołożył wszelkich starań, aby informacje zawar-
13.3 Czystość powierzchni 20
te w tej publikacji były technicznie poprawne. Jednakże,
14 Elementy złączne 22
zwraca się uwagę czytelnika, że materiał zawarty w niniej-
15 Literatura 24
szym opracowaniu stanowi tylko ogólną informacje. Euro
Inox, jego członkowie, personel i konsultanci nie ponoszą
Autorzy fotografii
żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek straty, znisz-
ArcelorMittal Stainless Belgium, Genk (B), str. 19
czenia lub szkody wynikające z wykorzystania informacji
Cedinox, Madryt (E), str. 22
zawartych w niniejszym opracowaniu.
Centro lnox, Mediolan (I) str. 17
Niton, Billerica, MA (USA), str. 10
NTD, Concorezzo (I), str. 10
T. Pauly, Bruksela (B), okładka, str. 2, 6, 13, 14, 20, 21, 23
ISBN 978-2-87997-288-6
V. R�ytt�, Tornio (FIN), str. 4, 12
978-2-87997-143-8 wersja angielska
978-2-87997-248-0 wersja niemiecka
Stelos Oy, Helsinki (FIN), str. 4,12
978-2-87997-249-7 wersja hiszpańska
The Steel Construction Institute, Ascot (UK), str. 18
978-2-87997-250-3 wersja fińska
B. Van Hecke, Hasselt (B), str. 9, 11, 14, 15, 16
978-2-87997-251-0 wersja szwedzka
978-2-87997-257-2 wersja czeska
978-2-87997-259-6 wersja holenderska
1
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
1 Wprowadzenie
Stal nierdzewna jest powszechnie stosowa- Konstrukcje ze stali nierdzewnej mogą być
na, jako materiał konstrukcyjny ze wzglę- montowane na miejscu budowy przy zasto-
du na jej wysoką odporność korozyjną lub sowaniu połączeń spawanych, śrubowych
atrakcyjny wygląd wykończenia powierzch- lub innych metod mechanicznego łączenia.
ni w połączeniu z doskonałym wskaz
nikiem Postępowanie podczas montażu elemen-
wytrzymałości do wagi [1, 2]. tów ze stali nierdzewnej wymaga pisemne-
Publikacja przedstawia prawidłowe go zaplanowania ze szczególnym uwzględ-
metody praktyczne podczas montażu lub nieniem:
instalacji elementów architektonicznych jak " własności materiału i ich znaczenia dla
i konstrukcyjnych wykonanych ze stali nie- procedury montażu,
rdzewnej. W takich zastosowaniach prawie " warunków na miejscu budowy,
zawsze preferowane są stale nierdzewne o " wymagań dla specjalnego oprzyrządowa-
strukturze austenitycznej, ale pomimo tego nia i wyposażenia,
podane wskazówki mogą być również zasto- " możliwej konieczności wykonania prób-
sowane dla stali nierdzewnych o struktu- nej instalacji,
rze ferrytycznej i ferrytyczno-austenitycznej. " etapów montażu w odniesieniu do innych
Publikacja przedstawia i wyjaśnia obowią- prac konstrukcyjnych,
zujące wymagania odnośnie montażu zgod- " wagi elementów, odpowiednich miejsc
nie z mającą się ukazać Europejską normą do podnoszenia jak i wszystkich wyma-
EN 1090, dotyczącą wykonywania konstruk- ganych pomocniczych podpór lub wzmoc-
cji stalowych [3, 4, 5]. nień.
Zasadniczą kwestią jest zachowanie właści-
wej odporności korozyjnej stali nierdzewnej
na każdym z etapów procesu konstrukcyj-
nego. Konstrukcje ze stali nierdzewnej czę-
sto pozostają nie pomalowane lub nie są
poddane żadnej innej obróbce, więc rów-
nie istotne jest pozostawienie niezmienio-
nego wyglądu powierzchni lub tym bardziej
jej uszkodzenie podczas procesu wytwarza-
nia, przetwarzania, transportu lub montażu.
Unikalne połączenie
odporności korozyjnej,
wysokiej wytrzymałości
i wyglądu zewnętrzne-
go sprawia, że stal nie-
rdzewna jest idealnym
materiałem na konstruk-
cje narażone na oddzia-
ływanie czynników
atmosferycznych
2
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
2 Warunki terenowe
Montaż powinno się rozpocząć tylko wtedy, wanie twardego podłoża dla dz
wigów i
gdy plac budowy będzie spełniać wymaga- wyposażenia transportowego,
nia bezpieczeństwa pracy. Pod tym względem " ograniczenia w wymiarach i ciężarze ele-
należy brać pod uwagę następujące kwestie: mentów, które będą dostarczone na miej-
" odpowiednie dojście do miejsca montażu sce budowy,
oraz w jego obrębie, " informacje o sąsiednich konstrukcjach,
" uwzględnienie i prawidłowe przygoto- które mogą wpłynąć na proces montażu.
3 Planowanie montażu
jeżeli będą istnieć dodatkowe wymagania
3.1 Zasady ogólne
odnośnie wyglądu zewnętrznego konstruk-
cji (np. polerowanie i czyszczenie).
Do głównych zasad bezpieczeństwa podczas
Głównym sposobem na zapewnienia wymie-
montażu konstrukcji stalowych należą:
nionych wymagań jest wybranie odpowied-
" stabilność częściowo zmontowanej kon-
nich kontrahentów i operatorów maszyn, któ-
strukcji;
rzy posiadają doświadczenie i wyszkolenie w
" bezpieczne podnoszenie i umiejscawia-
montażu i instalacji elementów ze stali nie-
nie stalowych elementów oraz
rdzewnej. Tylko przy użyciu kompetentne-
" bezpieczny dostęp do elementów i pozy-
go personelu można zapewnić bezpieczne i
cja montażu.
wydajne wykonanie montażu.
Do zasadniczych różnic, jakie powstają pod-
Dodatkowo, szczególne wymagania okre-
czas montażu lub instalacji elementów ze
ślone w projekcie będą ściśle determinować
stali nierdzewnej należą:
fazę przygotowania metody montażu oraz
" wyższa względna giętkość elementów ze
wpływać na instruktarz ekipy montażowej.
stali nierdzewnej (w szczególności pane-
Pełny instruktarz ekipy montażowej prze-
li budowlanych), która może wpływać na
prowadzony od podstaw i przedstawiający
sztywność częściowo zmontowanej kon-
metodę montażu zapewni, że pracownicy:
strukcji;
" zrozumieją, jakie prace należy wykonać,
" konieczność zabezpieczenia elementów
" zostaną wyposażeni w potrzebne narzę-
o końcowym wykończeniem powierzchni
dzia i urządzenia,
przed uszkodzeniem podczas podnosze-
" poznają odpowiednie metody postępo-
nia i umiejscawiania oraz
wania i pracy w dbałości o zasady bezpie-
" konieczność zapewnienia bezpieczne-
czeństwa i higieny pracy oraz zastosują
go dostępu do elementów i pozycji mon-
osobiste środki ochronne (tak, aby unik-
tażu dla odpowiedniego zsynchronizowa-
nąć kontaktu z ostrymi krawędziami).
nia działań budowlanych, które wystąpią
3
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
Zazwyczaj wszystkie działania związanych
3.2 Procedura montażu
z montażem konstrukcji stalowych odbywa-
ją się podczas jednego ciągłego pobytu na
Przed zapoczątkowaniem aktywności
placu budowy i ze względów bezpieczeń-
budowlanej należy przygotować szczegóło-
stwa w strefie wyłączonej dla innych prac
wą procedurę montażu, która musi zostać
budowlanych.
zatwierdzona przez strony procesu. Jest to
Często jednak nie jest to możliwe pod-
bardzo ważny dokument, który szczegóło-
czas montażu elementów ze stali nierdzew-
wo opisuje etapy postępowania w celu bez-
nej. Jest to związane z tym, że operacje
piecznego i ekonomicznego wykonania w
wykończeniowe i montaż elementów ze
odpowiednim czasie montażu konstrukcji.
stali nierdzewnej odbywają się dużo póz
-
Do podstawowych zagadnień, jakie opisuje
niej niż główna działalność konstrukcyjna.
procedura montażu należą:
W związku z tym jest bardzo prawdopodob-
" miejsce i typy połączeń i złączy montażo-
ne, że działalność związana z montażem ele-
wych,
mentów ze stali nierdzewnej nałoży się na
" maksymalne gabaryty elementów, ich
inne prace budowlane. Należy, więc zwrócić
wag i lokalizacja,
szczególną uwagę na zakłócenia z tym zwią-
" kolejność montażu,
zane w celu zapewnienia bezpieczeństwa
" metody zapewnienia bezpiecznego
pracy i ochrony uprzednio zainstalowanych
dostępu do montowanych elementów
elementów.
oraz bezpiecznego stanowiska pracy,
" dopuszczalne odchylenia dla wartości
tolerancji,
" doświadczenia z wykonanego montażu
próbnego.
Procedura montażu oczywiście musi być
również zgodna z założeniami projektu.
Należy również zapewnić odpowiednią
wytrzymałość częściowo zmontowanej kon-
strukcji na oddziaływanie obciążeń wywie-
ranych podczas montażu. Procedura mon-
tażu musi uwzględniać stabilność częścio-
wo zmontowanej konstrukcji. Zagadnienia
związane z obciążeniem podczas wyko-
nywania konstrukcji stalowych objęte są
Bazując na jasno okre-
normą PN-EN1991-1-6. Wymagania podczas
ślonych zasadach mon-
tażu konstrukcje ze stali
tymczasowego mocowania lub podpiera-
nierdzewnej mogą być
nia konstrukcji również trzeba uwzględnić.
montowane z uwzględ-
Dotyczy to również elementów, które mogą
nieniem zasad bezpie-
spowodować zagrożenie bezpieczeństwa
czeństwa przy minimal-
nym nakładzie czasu
podczas budowy.
4
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
" możliwość zmierzenia czasu trwania
3.3 Montaż próbny
poszczególnych etapów, (co jest istotne
Pace montażowe powinny odbywać się w przypadku ograniczeń czasowych na
dokładnie zgodnie z planem, szczególnie wykonanie konstrukcji bezpośrednio na
w przypadku elementów o wysokim kosz- placu budowy).
cie i trudnych do zastąpienia przez inne w Zdobyte doświadczenia podczas monta-
krótkim czasie oraz takich, które stosunko- żu próbnego posłużą do udoskonalenia
wo łatwo mogą ulec uszkodzeniu. W takich opracowanej procedury montażu. Montaż
okolicznościach zastosowanie próbnego próbny może być również wykorzystany
montażu może dać następujące korzyści: do sprawdzenia poszczególnych metod
" możliwość sprawdzenia zmontowanych podczas transportowania, przenoszenia i
elementów, magazynowania elementów, co zapobie-
" możliwość sprawdzenia kolejności mon- gnie możliwości uszkodzenia podczas
tażu pod względem bezpieczeństwa transportu.
pracy (szczególnie pod względem sta-
bilności konstrukcji i dostępności do
poszczególnych elementów),
4 Podpory i zabezpieczenia montażowe
Stan, umiejscowienie oraz poziom wyma- do konstrukcji stalowej oraz być odpowied-
ganych zabezpieczeń dla konstrukcji stalo- niej wielkości, wytrzymałości i sztywności,
wych powinien być odpowiednio przygoto- aby uniknąć miejscowego kruszenia beto-
wany na przyjęcie elementów konstrukcyj- nu w miejscu podparcia. Jeżeli jakiekolwiek
nych ze stali nierdzewnej. Procedura monta- podpory konstrukcji mają pozostawać na
żu nie może się rozpocząć aż do momentu, miejscu po jej zacementowaniu, muszą być
kiedy wszystkie zabezpieczenia nie zosta- wykonane z materiału o takiej samej trwa-
ną umiejscowione zgodnie z ustalonymi i łości, co konstrukcja. Należy pamiętać, że
wymaganymi kryteriami. zastosowana zaprawa cementowa będzie
Podkłady oraz inne elementy zabezpie- pozostawać w kontakcie ze stalą nierdzew-
czające stosowane do czasowego podpie- ną, więc nie powinna zawierać związków
rania na płycie fundamentowej powinny chloru (chlorków).
posiadać płaską powierzchnię w stosunku
5
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
5 Plany montażowe
Plany montażowe powinny przedstawiać W przypadku elementów wyginanych na
wszystkie niezbędne szczegóły dotyczące zimno oraz instalacji formowanych z arku-
mocowania elementów stalowych lub śrub szy blachy w planach montażowych powin-
do podłoża, sposoby regulacji, mocowania ny być zawarte informacje dotyczące zasto-
konstrukcji stalowej i elementów nośnych sowanych elementów łącznych, podkła-
do podpór oraz metod spawania, jeżeli są dek oraz kolejności mocowania włącznie
one stosowane podczas montażu. Powinny z podaniem specjalnych wymagań, co do
również przedstawiać szczegóły ustawie- typu połączenia (np. średnica wywierco-
nia poszczególnych elementów konstruk- nego otworu i minimalny moment obroto-
cji oraz wszystkich tymczasowych operacji wy). Podczas łączenia blach należy również
koniecznych podczas montażu, co ma na podać informacje o wielkości szwu i wiel-
celu zapewnienie stabilności konstrukcji i kości zakładek oraz umiejscowieniu złącz
bezpieczeństwo personelu. kompensacyjnych.
6 Tolerancje
Stal nierdzewna w zastosowaniach archi- kie wymuszone dopasowanie elementów, to
tektonicznych zazwyczaj jest eksploatowa- w przypadku konstrukcji ze stali nierdzewnej
na na wolnym powietrzu. Oznacza to, że w takie tolerancje nie zawsze będą akceptowal-
odróżnieniu do stali węglowej gdzie luz
niej- ne. Dlatego też dla konstrukcji ze stali nie-
sze tolerancje wymiarowe można zniwelo- rdzewnych mogą być wymagane ciaśniejsze
wać przez podkładki regulacyjne lub niewiel- tolerancje wymiarowe. Norma PrEN 1090-2
[4] zawiera zestawienie tolerancji monta-
żowych, jako dopuszczalnych odchyleń dla
pozycji węzłów oraz tolerancje prostolinio-
wości i płaskości dla montowanych elemen-
tów. Tolerancje podzielono na dwie klasy, dla
których należy spełnić kryterium wymiaro-
we niezbędne dla stabilności konstrukcji, ale
jeżeli dokładne dopasowanie elementów jest
wymagane z innych przyczyn to należy speł-
nić ciaśniejszą klasę tolerancji.
Konstrukcje ze stali Rozszerzalność cieplna austenitycznej
nierdzewnej są czę-
stali nierdzewnej jest około 50% wyższa od
sto odsłonięte, dlatego
stali węglowej. Z tego względu należy odpo-
jakość ich zewnętrznych
wiednio uwzględnić tę własność dla dużych
powierzchni jest bardzo
istotna i może wymagać elementów konstrukcyjnych zarówno na eta-
spełnienia ciaśniejszych
pie określania tolerancji montażowych jak i
tolerancji wymiarowych
podczas ich kontroli na etapie montażu.
6
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
7 Transport, przenoszenie i magazynowanie
pozostawić na powierzchni elementów naj-
7.1 Zasady ogólne
dłużej jak to możliwe i usunąć bezpośred-
nio przed odbiorem końcowym konstrukcji.
Elementy ze stali nierdzewnej powinny być
magazynowane, przenoszone i instalowa-
7.2 Transport
ne zgodnie z odpowiednimi zasadami, co
zapewni utrzymanie wysokiej jakości ich
Na przykład szczególnie należy chronić ele-
powierzchni. Jest to szczególnie ważne dla
menty mocowane na paletach lub pojazdach
elementów z wykończeniem powierzchni
transportowych, aby uchronić powierzchnię
po wyżarzaniu jasnym, wykończeniu tek-
przed uszkodzeniem od metalowych taśm
sturowanym, dekoracyjnym i barwnym lub
pakowniczych. Pomiędzy elementy ze stali
malowanym wykończeniu powierzchni. Na
nierdzewnej należy umieścić odpowiednie
wszystkich etapach wytwarzania, trans-
materiały ochronne oraz zabezpieczyć pasy
portowania, przenoszenia, składowania i
taśmy metalowej. Jeżeli do zabezpieczenia
montażu należy unikać zanieczyszczenia
na paletach zastosowano taśmę pakowni-
powierzchni elementów ze stali nierdzew-
czą ze stali węglowej to elementy ze stali
nej przez cząstki metaliczne żelaza i stali
nierdzewnej powinno się obłożyć lub owi-
węglowej. Ma to zapobiec zbieraniu się na
nąć dodatkowym zabezpieczeniem. Takie
powierzchni cząstek stali węglowej, które
postępowanie ma uchronić naroża i kra-
będą rdzewieć i przebarwiać powierzchnie.
wędzie elementów przez zarysowaniem i
W celu zabezpieczenia powierzchni stali
uszkodzeniem powierzchni.
nierdzewnej na skutek kontaktu ze stalą
W przypadku zastosowania plastikowe-
węglową należy podjąć odpowiednie środ-
go opakowania (szczególnie folii termo-
ki zaradcze. Jeżeli bezpośrednio na placu
kurczliwej) do zabezpieczenia elementów
budowy będą musiały się odbyć prace zwią-
podczas transportu w przypadku konden-
zane z obróbką stali to należy je przepro-
sacji wilgoci pod ich powierzchnią może
wadzać w specjalnie odseparowanych miej-
dojść do korozji elementów. Opisane zjawi-
scach przy użyciu narzędzi specjalnie prze-
sko może wystąpić po długotrwałym skła-
znaczonych tylko do pracy ze stalą nie-
dowaniu elementów w takim opakowaniu
rdzewną. Dotyczy to zastosowania szczo-
w środowisku wilgotnym, szczególnie pod-
tek drucianych i z wełny stalowej. Nie należy
czas morskiego przewozu elementów w
stosować stalowych mocowań do podnosze-
warunkach wilgotnych lub o wysokim zaso-
nia i niezabezpieczonych wideł w podnośni-
leniu. Należy, więc stosować odpowied-
kach widłowych. Należy także unikać innych
nie środki osuszające (desykanty) umiesz-
potencjalnie szkodliwych zanieczyszczeń
czone wewnątrz opakowania, które zmniej-
powierzchni w tym olejami, smarami i roz-
szą wilgoć. Po zakończeniu fazy transportu
prysków metalu podczas spawania.
elementy ze stali nierdzewnej powinno się
Zabezpieczeniu powierzchni ze stali nie-
poddać wizualnej inspekcji, aby stwierdzić
rdzewnej znacznie pomaga zdzieralna pla-
wszystkie defekty, które wymagają skory-
stikowa powłoka ochronna. Jeżeli elementy
gowania.
posiadają taką powłokę ochronną należy ją
7
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
7.3 Przenoszenie Szczególnie narażone na uszkodzenie
Elementy ze stali nierdzewnej powinny być są gięte na zimno cienkościenne elemen-
przenoszone i układane w sposób, zapew- ty konstrukcyjne oraz arkusze blachy na
niający minimalne ryzyko ich uszkodzenia. pokrycia, jeżeli będą przenoszone poje-
Podczas wszystkich operacji przenosze- dynczo. Dlatego też należy przenosić je w
nia i podnoszenia należy zachować szcze- pakietach po kilka elementów, tak przy-
gólna ostrożność, aby nie spowodować gotowane elementy będą solidnie zabez-
mechanicznego uszkodzenia powierzchni. pieczone. Ponadto trzeba, unikać lokal-
Podczas stosowania zawiesi łańcuchowych nych uszkodzeń na nieusztywnionych kra-
należy pamiętać, że mogą się one ześli- wędziach elementów w punktach podwie-
zgnąć uszkadzając powierzchnię elemen- szenia lub innych strefach gdzie całkowita
waga pakietu elementów jest skoncentro-
Zastosowanie paso-
wana na jednej niewzmocnionej krawędzi.
wych zawiesi i zdzie-
ralnej powłoki ochron- Zmontowane elementy ze stali nierdzew-
nej na elementach ze
nej najprawdopodobniej będą wiotkie, przez
stali nierdzewnej zapo-
co zwiększy się ryzyko lokalnego uszko-
biega zanieczyszczeniu
dzenia elementów podczas przenoszenia z
powierzchni przez cząst-
ki metaliczne i uszkodze- zastosowaniem jednego punktu podwiesze-
niom mechanicznym.
nia, szczególnie elementów długich. Tak jak
w przypadku klasycznych konstrukcji stalo-
wych należy rozważyć zastosowanie zawie-
si belkowych oraz dodatkowego oprzyrządo-
tu. Do takich zastosowań lepiej jest stoso- wania usztywniającego, co zapewni stabil-
wać, zawiesia z wysokowytrzymałych mate- ność pojedynczych elementów podczas ope-
riałów syntetycznych, które zmniejszą ryzy- racji podnoszenia. Pomocne mogą być rów-
ko powstania zanieczyszczeń. nież zawiesia z osłonami izolacyjnymi, ale
Elementy stalowe uszkodzone podczas najlepszym rozwiązaniem są zintegrowane z
przeładunku, transportowania, składowa- konstrukcją punkty podwieszenia.
nia lub montażu muszą być przywrócone do Całe oprzyrządowanie stosowane do prze-
odpowiedniego stanu jakości. Dla elemen- noszenia elementów ze stali nierdzewnej
tów ze stali nierdzewnej wykonanie specja- powinno być wyczyszczone na krótko przed
listycznych prac naprawczych bezpośrednio jego zastosowaniem. Zaleca się dokładne
na placu budowy może sprawiać trudności, zaplanowanie operacji przenoszenia ele-
co powoduje konieczność powrotu uszko- mentów ze stali nierdzewnej, ponieważ
dzonego elementu do prac naprawczych lub zastosowanie oprzyrządowania do przeno-
nawet jego zastąpienie. W związku z tym szenia na innych elementach może spowo-
należy położyć duży nacisk na zastosowanie dować zanieczyszczenie powierzchni stali.
sygnalizacji dz
więkowej podczas przenosze- Stal nierdzewną należy chronić przed bez-
nia w celu zminimalizowania prawdopodo- pośrednim kontaktem z elementami oprzy-
bieństwo uszkodzenia podczas tej operacji. rządowania do podnoszenia ze stali węglo-
8
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
Opakowania z tworzyw
wej jak łańcuchy, haki, taśmy wiążące,
sztucznych chronią pro-
rolki lub widły wózków widłowych stosując
file ze stali nierdzew-
odpowiednie materiały izolacyjne np. sklej-
nej przed zanieczyszcze-
kę, dyktę lub przyssawki do przenoszenia.
niem cząstkami żelaza
od haków wykonanych
Opisane wymagania należy również zamie-
ze stali węglowej.
ścić w instrukcji pracy podczas operacji pod-
noszenia bezpośrednio na budowie oraz
dołączyć do procedury montażu i stosować
podczas odprawy załogi montażowej.
Stal nierdzewną należy chronić przed
kontaktem z chemikaliami w tym z barwni-
kami, klejami, taśmą klejącą oraz nadmier- Podczas operacji podnoszenie elemen-
ną ilością olejów i smarów. W przypadku, tów ze stali nierdzewnych mogą wystą-
gdy zastosowanie takich środków jest nie- pić pewne niebezpieczeństwa dla zdrowia
zbędne z innych przyczyn, wymaga się skon- ludzkiego związane głównie z ostrymi kra-
trolowania u producenta ich przydatności wędziami elementów. Jeżeli takich niebez-
do zastosowania na powierzchni stali nie- pieczeństw nie można uniknąć przez zabez-
rdzewnej lub przetestowanie na wycinku ele- pieczenie ostrych krawędzi elementów to
mentu. należy ustalić ich charakter i zastosować
odpowiednie metody oraz wyposażenie
dla personelu podczas wszystkich etapów
przenoszenia i montażu.
7.4 Składowanie
Elementy ze stali nierdzewnej powinny być
odpowiednio starannie składowane, aby
chronić ich powierzchnię przed uszkodze-
niem lub zanieczyszczeniem. Zaleca się
przechowywać elementy pod przykryciem
w suchym miejscu szczególnie wtedy, gdy
znajdują się w kartonowym opakowaniu,
które może wchłaniać wodę i przebarwić
powierzchnię. Elementy płaskie wykona-
ne z blachy zaleca się przechowywać pła-
sko na stojakach - hakach. Stosuje się sto-
Zmontowane elementy muszą być chronione przed ich
jaki do magazynowania, które powinny być
zanieczyszczeniem podczas składowania, przenosze-
zabezpieczone drewnianymi listwami, lub
nia i transportu
osłoną z tworzyw sztucznych lub gumy, co
9
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
Kolor: Stal nierdzewna i stal węglowa
Metody rozróżnienia gatunków stali
mogą być zbliżonego koloru. Na przykład
nierdzewnej od innych metali bez-
bezpośrednio po obróbce, po cięciu lub
pośrednio na placu budowy
szlifowaniu trudno jest niedoświadczo-
nemu obserwatorowi odróżnić od siebie
takie elementy.
Gęstość: Istnieje bardzo niewielka różni-
ca w gęstości pomiędzy stalą nierdzewną a
stalą węglową. Stopy aluminium wykazują
gęstość około jednej trzeciej gęstości stali.
Do rozróżnienia gatunków stali nierdzewnej zawiera-
jącej molibden np. 1.4401 lub 1.4404 (po lewej) od
Magnetyzm: Ferrytyczne i ferrytyczno 
gatunków stali bez molibdenu np. 1.4301 lub 1.4307
(po prawej) można zastosować odpowiednie roztwo-
austenityczne (duplex) gatunki stali nie-
ry badawcze.
rdzewnej są magnetyczne. Gatunki auste-
nityczne stali nierdzewnych w stanie wyża-
rzonym (zmiękczająco) są nie magnetycz-
ne, jednak posiadają tendencję do wykazy-
wania własności magnetycznych po prze-
róbce plastycznej na zimno. Cząstkowe
Istnieją łatwe w użyciu
przyciąganie magnetyczne wykazywane
elektrochemiczne meto-
dy badania stali słu- przez elementy o złożonym kształcie jest
żące do określania czy
zazwyczaj niejednorodne i jest bardziej
gatunek stali nierdzew-
wyraziste na narożnikach elementu i w
nej zawiera molibden
pobliżu wierconych otworów lub na obro-
(po lewej) czy nie (po
prawej) bionych powierzchniach. Nierównomierny
rozkład własności magnetycznych jest
często przydatny w określeniu czy stal
jest gatunku austenitycznego z powodu
jej zmiennego przyciągania do magnesu,
Istnieją również prze-
które nie występuje w przypadku innych
nośne aparaty pomia-
rowe, które służą do
stali nierdzewnych, stali węglowej lub
pełnej analizy składu
metali takich jak aluminium.
chemicznego mate-
riału.
Odporność korozyjne: Duże krople wody
pozostawione przez noc na stali węglowej
lub niskostopowej w normalnych warun-
kach spowodują rdzawe przebarwienie
powierzchni, ale zjawisko to nie wystąpi
w przypadku stali nierdzewnej.
10
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
ma zapobiec zarysowaniu i zanieczyszcze-
7.5 Znakowanie
niu powierzchni przez cząstki stali węglo-
wej i miedzi. Zazwyczaj na zdzieralnej folii z tworzywa
Długotrwałe oddziaływanie środowiska sztucznego zaznaczony jest kierunek wal-
o wysokim zasoleniu lub innych silnie agre- cowania lub polerowania. Należy zwrócić
sywnych środowisk korozyjnych może bar- uwagę, aby wszystkie widoczne elemen-
dzo ujemnie wpływać, na jakość warstwy ty konstrukcji były zainstalowane zgodnie
pasywnej powierzchni gatunków niskosto- z kierunkiem walcowania lub polerowania.
powych stali nierdzewnych takich jak gatu- Wszystkie elementy przeznaczone do
nek 1.4301 (304). Z tego powodu nale- montażu muszą posiadać oznaczenie, które
ży ograniczyć czas składowania w takich zazwyczaj jest takie same dla identycznych
atmosferach niskostopowych gatunków elementów w jednej partii. Element powi-
stali nierdzewnych. nien być oznaczony zgodnie z kierunkiem
Elementy złączne składowane bezpośred- montażu, jeżeli nie wynika to bezpośrednio
nio na miejscu budowy powinny być prze- z jego kształtu. Nie można stosować marke-
chowywane w suchych warunkach oraz rów zawierających chlorki lub siarczki.
odpowiednio zapakowane i oznaczone. Znakowanie należy umieścić, jeżeli jest
Obszar składowania powinien być odpo- to możliwe w pozycji gdzie będzie ono
wiednio zabezpieczony przed kradzieżą dobrze widoczne podczas składowania i po
elementów ze stali nierdzewnej, które są zmontowaniu. Znakowanie umieszczone na
drogim materiałem a uzupełnienie znisz- folii ochronnej zostanie utracone w momen-
czeń lub ich naprawa może być bardzo cie jej usunięcia.
Pod warunkiem, że po sprawdzeniu ele-
kosztowna.
W kolejnej części broszury przedstawiono menty zostały właściwie zmontowane na
cztery wskazówki, na podstawie których zaplanowanym miejscu można liczyć na
bezpośrednio na miejscu budowy można naniesione oznaczenia, aby prześledzić
dokonać rozróżnienia pomiędzy stalą nie- zmontowane elementy.
rdzewną a innymi metalami. Do rozróżnie- Wymaga się zachowania szczegól-
nia gatunków stali nierdzewnej takich jak nej ostrożności przy umieszczeniu ozna-
Zazwyczaj na zdzieralnej
1.4401 i gatunków bez dodatku molibdenu kowania, gdyż może to wpłynąć ujemnie folii z tworzywa sztuczne-
go zaznaczony jest kieru-
jak 1.4301 można zastosować chemiczne na wygląd końcowy elementu. Należy rów-
nek walcowania
lub elektrochemiczne zestawy pomiarowe. nież pamiętać, że oznakowanie umieszczo-
Istnieją również przenośne aparaty rent- ne na ochronnej folii adhezyjnej może spo-
genowskie, które służą do analizy składu wodować jego odbicie bezpośrednio na
fazowego materiałów metalowych. powierzchni stali nierdzewnej. Dlatego też
zaleca się wstępnie przeprowadzenie testu
na wycinku lub skrawku powłoki ochronnej.
11
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
8 Metody montażu
Montaż konstrukcji stalowej powinien Wszystkie tymczasowe mocowania i utwier-
odbywać się zgodnie z procedurą montażu dzenia powinny pozostać na miejscu do
i z zapewnieniem stabilności konstrukcji na momentu, kiedy konstrukcja nie będzie na
każdym z etapów. tyle zaawansowana, aby umożliwić ich bez-
Konstrukcje ze stali nierdzewnej ogólnie pieczne usunięcie.
nie wymagają specjalnych technik monta- Każda z montowanych części konstruk-
żowych. Należy jednak zachować szczegól- cji powinna być wyrównana i wyregulowa-
ną ostrożność podczas procesu wytwarza- na jak najszybciej w wkrótce po tym koń-
nia, aby poszczególne elementy były pro- cowo zmontowana. Nie należy wykonywać
ste i pozbawione nadmiernych zniekształ- stałych połączeń pomiędzy elementami do
ceń spawalniczych na połączeniach (w prze- czasu jak wystarczająco dużo części kon-
ciwnym razie powstaną problemy podczas strukcji nie zostanie wyrównanych, wyre-
montażu elementów i wzrost kosztów zwią- gulowanych, wypoziomowanych i czasowo
zany z koniecznością ich naprawy bezpo- połączonych, co ma zapewnić, że elementy
średnio w miejscu budowy). Podczas monta- nie ulegną przemieszczeniu podczas kolej-
żu konstrukcja musi być ona zabezpieczona nych etapów montażu lub wyrównywania
przed wpływem występujących czasowych pozostałości konstrukcji.
obciążeń montażowych włącznie z wywoła- Wyrównywanie konstrukcji oraz brak
nymi przez zastosowane wyposażenie i jego dopasowania na połączeniach może być
operatorów oraz przed wpływem obciążenia naprawione przez zastosowanie podkładek
wiatru na niewykończoną konstrukcję. ustalających. Należy odpowiednio zabez-
pieczyć podkładki ustalające tak, aby ich
Metody montażu stoso-
nie zgubić. Dla konstrukcji ze stali nie-
wane dla stali nierdzew-
rdzewnych podkładki ustalające powinny
nych są takie same jak w
przypadku konstrukcji ze
być wykonane ze stali nierdzewnej. Powinny
stal węglowych.
również wykazywać trwałość zbliżoną do
trwałości konstrukcji, a jeżeli będą stoso-
wane na wolnym powietrzu ich grubość
powinna przekraczać 2 mm. Jeżeli podkład-
ki ustalające stosuje się do wyrównywa-
nia konstrukcji dla elementów z pokryciem
wierzchnim to, aby zapewnić ich wymaga-
ną trwałość należy je również zabezpieczyć
w podobny sposób.
12
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
9 Spawanie montażowe
Spawanie montażowe
Jeżeli wymagane jest zastosowanie spa-
elementów basenu pły-
wania podczas montażu należy przestrze-
wackiego wykonanych ze
gać odpowiednich procedur. Norma PrEN
stali nierdzewnej
1090-2 obejmuje zagadnienia związane
ze spawaniem włącznie z listą związanych
norm Europejskich dotyczących spawania.
Norma PN-EN 1011-3 [9] szczegółowo opi-
suje spawanie łukowe stali nierdzewnych.
Stal nierdzewną można spawać ze stalą
węglową przy zastosowaniu odpowiednich
jako podstawę instrukcji pracy, która bazu-
technik spawania, procesów i materiałów
jąc na procedurze spawania uwzględni odpo-
dodatkowych (zobacz rozdział 12) [10].
wiednie kwalifikacje personelu.
We wszystkich przypadkach należy przy-
gotować specyfikację procedury spawania,
10 Ochrona powierzchni
W celu ochrony powierzchni elementów Dla elementów ze stali nierdzewnej, od
przed uszkodzeniem i zabezpieczenie których wymagana jest wysoka jakość wyglą-
przed zanieczyszczeniem podczas wytwa- du powierzchni, takich jak panele wewnętrz-
rzania, transportu i składowania bezpo- ne i zewnętrzne jest kwestią zasadniczą
średnio na placu budowy oraz montażu efektywne zabezpieczenie ich powierzch-
wymaga zastosowania specjalnych środ- ni. W przeciwieństwie do stali węglowych
ków ochrony powierzchni, które zminima- uszkodzenia powierzchni nie można pokryć
lizują, a czasem także całkowicie wykluczą warstwą farby. Jest to szczególnie ważne
konieczność czyszczenia elementów przed dla teksturowanych, kolorowych lub malo-
odbiorem końcowym konstrukcji. wanych powierzchni, dla których naprawa
Elementy, dla których jakość wyglądu bezpośrednio na miejscu budowy zazwyczaj
zewnętrznego nie jest zbyt istotna, takie jest niemożliwa. Istotne jest, więc właści-
jak niewidoczne elementy konstrukcji, we zaplanowanie prac zgodnie z procedurą
potrzebują mniejszej ochrony powierzch- montażu oraz zastosowanie kompetentnego
ni. Drobne powierzchniowe uszkodzenia personel z doświadczeniem w manipulowa-
są mniej groz
ne i niekoniecznie obniżaj niu i montażu takich elementów.
odporność na korozję atmosferyczną stali Zabezpieczenie powierzchni zazwyczaj
nierdzewnej. Należy jednak pamiętać, że odbywa się przez umieszczenie na elemen-
zanieczyszczenia, zwłaszcza przez cząstki tach zdzieralnej folii z tworzywa sztucznego.
metaliczne stali węglowej będą korodować Zastosowana folia musi być łatwa w nałożeniu
i powodować przebarwienia powierzchni. i usunięciu z powierzchni bez pozostawienia
13
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
zanieczyszczeń. Wybierając folię ochronną Istnieje ścisła zależność między folią
należy skonsultować się z jej producentem, a typem zastosowanego kleju, stopniem
odnośnie doboru właściwego materiału, typu przyczepności i grubością folii. W celu okre-
zastosowanego kleju oraz maksymalnego ślenia najbardziej opłacalnej kombinacji
czasu aplikacji folii. Długotrwałe oddziaływa- należy uwzględnić następujące czynniki:
nie ciepła, światła słonecznego lub naprężeń " Zabezpieczenie przed uszkodzeniem
może powodować trudności z usunięciem mechanicznym, spełniające wymagania
folii ochronnej, a także pozostawić ślady wszystkich etapów przenoszenia i możli-
po kleju, a to doprowadzi do problemów z wości zarysowania lub uderzenia zarów-
oczyszczeniem powierzchni stali nierdzew- no w warsztacie jak i podczas transportu
nej. Zjawiska takie są bardziej niepokojące, na plac budowy
jeżeli budynek znajduje się w regionie świa- " Zabezpieczenie przed lotnymi i płynnymi
zanieczyszczeniami, takimi jak alkaiczny
pył betonowy powstający na placu budo-
wy lub kwaśne deszcze
" Wymagania, co do odporności na degra-
dację pod wpływem promieniowania UV
podczas składowania i po zmontowaniu
" Typ powierzchni, na której będzie apliko-
wana folia (wymagany stopień przyczep-
ności jest związany z powierzchnią styku
powierzchni i grubością stali)
Do zastosowań zewnętrz-
ta o dużym nasłonecznieniu. Producenci folii " Koszt.
nych folia ochronna
ochronnych typowo udzielają gwarancji na 6 W szczególnych przypadkach prawdopo-
powinna być trwała,
miesięcy, zarówno na zastosowany klej jak i dobieństwo fizycznego uszkodzenia od
odporna na promienie
tworzywo sztuczne (od momentu nałożenia innych operacji konstrukcyjnych można
UV oraz rozerwanie (po
lewej). Folia ochronna z
folii podczas produkcji elementu do jej usu- zmniejszyć przez osłonięcie danego miej-
tworzywa sztucznego do
nięcia w trakcie montażu). sca i wyznaczenie strefy ochronnej wokół
zastosowań wewnętrz-
Zaleca się określenie najniższego moż- niego, być może z przepustką do wyko-
nych wystawiona na
liwego stopnia przyczepności konieczne- nywania prac, jeżeli inne operacje muszą
długotrwałe oddziały-
wanie światła słonecz-
go do spełnienia wymagań projektu. Nie odbywać się w wyznaczonej strefie.
nego może być trud-
można jednak w tym przypadku polegać na Powłoki ochronne stosowane na elemen-
na w zdjęciu i pozosta-
wcześniejszych doświadczeniach i zaleca tach architektonicznych muszą spełniać
wić na powierzchni stali
sie wykonanie testu na odcinku próbnym w warunki długookresowego oddziaływania
nierdzewnej pozostało-
ści kleju, które są czaso-
symulowanych warunkach eksploatacyjnych. na czynniki atmosferyczne i światło sło-
chłonne w usunięciu (po
Jeżeli w pobliżu elementów, z których usu- neczne. W niektórych przypadkach np. dla
prawej).
nięto folię ochronną prowadzi się jeszcze prace grubszych lub cięższych elementów można
konstrukcyjne, to należy rozważyć ponowne zastosować podwójną warstwę folii ochron-
jej nałożenie w miejscach podatnych na uszko- nej, co zapewni dodatkową ochronę.
dzenie do czasu zakończenia wszystkich prac. Często konieczne będzie miejscowe usu-
14
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
Folia ochronna
nięcie folii ochronnej, np. w miejscach prze-
może pozostawać na
znaczonych do spawania, ale po wykonaniu
powierzchni podczas
takiej operacji i oczyszczeniu powierzch-
większości operacji mon-
ni należy ponownie nałożyć warstwę mate-
tażu i obróbki elemen-
tów. W celu spawania
riału ochronnego. Folię ochronną należy
elementów i dalszego
pozostawić na elementach jak najdłużej i
oczyszczania strefy połą-
najlepiej całkowicie usunąć bezpośrednio
czenia, należy ją miej-
przed odbiorem końcowym. Usuwając folię
scowo usunąć.
z budynku należy rozpocząć od górnych
partii i przemieszczać się ku dołowi, spra-
wi to, że spadające zanieczyszczenia będą
opadać na zabezpieczone folią elementy.
11 Czyszczenie przed odbiorem końcowym
Elementy ze stali nierdzewnej użyte do Typowa metoda czyszczenia plam z
budowy  niewidocznych konstrukcji będą powierzchni walcowanej na zimno stali nie-
wymagały minimalnego czyszczenia. Z rdzewnej (2B) przebiega następująco:
powierzchni należy usunąć powstałe zanie- " Płukanie wodą w celu usunięcia luz
nych
czyszczenia i osady z pyłu. zanieczyszczeń.
Elementy, które posiadały ochronną war- " Mycie wodą z mydłem; detergentem lub
stwę folii zazwyczaj nie wymagają dodatko- 5% amoniakiem, w razie potrzeby użyć
wego czyszczenia. szczotki o miękkim i długim włóknie.
Jeżeli elementy ze stali nierdzewnej " Dokładne płukanie czystą wodą.
nie były pokryte zdzieralną folią ochron- " W razie potrzeby zanieczyszczenia usu-
ną lub po jej usunięciu przez jakiś czas wać strumieniem wody, strumień prowa-
były pozostawione na oddziaływanie czyn- dzić z góry do dołu.
ników zewnętrznych to powinno się je oczy- Wszystkie zastosowane materiały i szczot-
ścić przed odbiorem końcowym. Zapewni ki nie mogą zawierać i powodować zanie-
to maksymalną odporność korozyjną i este- czyszczenia chlorkami.
tyczny wygląd powierzchni. Podczas czyszczenia wykończonych
W zależności od wykończenia powierzchni ruchy powinny być zgodne z
powierzchni, zagrożenia korozyjnego kierunkiem wzoru.
oraz funkcji elementu, stosuje się różne Jeżeli podejrzewa się zanieczyszczenie
metody czyszczenia. Metoda czyszcze- cząstkami żelaza można zastosować meto-
nia powinna być dokładnie określona w dy wykrywania  określone w normie ASTM
instrukcji pracy i dołączona do ogólnej A380 [11] - i usuwania takich zanieczysz-
procedury montażu. czeń bezpośrednio na miejscu budowy.
15
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
Pozostałości cząstek żelaza można także usu- czenia powierzchnię elementu należy natych-
nąć w procesach trawienia i pasywacji po miast spłukać dużą ilością wody. Wszystkie
uprzednim odtłuszczeniu (usunięciu smarów, operacje związane z układaniem płytek cera-
olejów i innych zanieczyszczeń organicznych). micznych i ich czyszczeniem powinny być więc
Wiele z metod czyszczenia stosowanych zakończone przed montażem sąsiednich ele-
na klasycznie wykończonych powierzchniach mentów ze stali nierdzewnej takich jak listwy
stali nierdzewnej nie nadaje się do zasto- przyścienne i inne podłogowe i naścienne ele-
sowania na powierzchniach chemicznie bar- menty zabezpieczające. W innym razie będą
wionych/malowanych. W takim przypadku wymagane dodatkowe środki kontroli, w jaki
należy zwróci się o wytyczne do dostawcy. sposób substancje płynne są rozprowadzane
Naprawa powierzchni o takich wykończeniach w obszarach gdzie zamontowano już elemen-
jest zazwyczaj niemożliwa bezpośrednio na ty ze stali nierdzewnej. Zabetonowanie ele-
miejscu budowy i dlatego należy dokładnie mentów konstrukcyjnych ze stali nierdzewnej
zaplanować operacje przenoszenia i montażu powoduje ich bezpośredni kontakt z substan-
elementów tak, aby uniknąć ich uszkodzenia. cjami alkalicznymi, a skutki takiego zjawiska
Roztwory silnych kwasów (na bazie chlor- muszą być także dokładnie przeanalizowane.
ków) są czasem stosowane do czyszczenia Należy zwrócić szczególną uwagę, aby
elementów elewacji i ceramiki budowlanej. żaden z zastosowanych środków czyszczących
Dlatego nie można dopuścić do ich kontaktu z nie wpływał negatywnie na otaczające mate-
żadnym z metali tym bardziej stalą nierdzew- riały w tym ściany, inne metale, materiały izo-
ną. Jeżeli już dojdzie do takiego zanieczysz- lacyjne lub mieszanki uszczelniające [12,13].
Miejscowe nacieki korozyjne zostały spowodowane przez zanieczyszczenia cząstkami metalicznymi od tarczy szli-
fierskiej, którą wcześniej obrabiano stal węglową (po lewej). Występujące zanieczyszczenia cząstkami żelaza
można usunąć w procesie trawienia bezpośrednio na placu budowy (po prawej) [12].
16
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
12 Kontakt między różnymi metalami
Podczas kontaktu różnych metali ze sobą cech danego rozwiązania konstrukcyjnego
w obecności wilgoci istnieje ryzyko wystą- i powinno się ją uzgodnić z dostawcą stali.
pienia korozji bimetalicznej (galwanicznej). Jednak takie metody mogą okazać się trudne
Aby zapobiec takiemu zjawisku należy uni- do prawidłowego wdrożenia i wymagać wyso-
kać bezpośredniego kontaktu między stalą kiej dbałości o szczegóły. Rysunek na drugiej
nierdzewną, a innymi metalami i ich stopami. stronie przedstawia szczegóły izolacji w połą-
W przypadku, gdy takiego kontaktu nie da się czeniu śrubowym wraz z wskazówkami doty-
uniknąć to należy umieścić izolator między czącymi montażu.
materiałami, choć nie jest to zawsze koniecz- Jeżeli stal nierdzewna ma być spawana
ne w środowisku nienarażonym na korozję i ze stalą węglową to zastosowana warstwa
w niektórych przypadkach bywa niepraktycz- ochronna musi się rozciągać na elemencie
ne. Innym sposobem ochrony jest zapobiega- ze stali węglowej przez całą strefę spawania
nie dostępu wody do elementów, która może i zachodzić, co najmniej 20 mm w głąb ele-
oddziaływać jak elektrolit. mentu ze stali nierdzewnej z odpowiednio
Zastosowana metoda przeciwdziałania założoną warstwą materiału powlekającego
korozji lub zapobiegania przed dostępem na zakładkę.
wody do elementów będzie uzależniona od
Korozja bimetaliczna powinny wykazywać równą lub wyższą odpor-
Jeżeli dwa różne metale znajdą się w środo- ność korozyjną od odporności łączonych ele-
wisku elektrolitu to istnieje możliwość prze- mentów. Pomyłką jest stosowanie elemen-
tów złącznych z innych materiałów niż stale
pływu prądu elektrycznego od metalu mniej
nierdzewne do łączenia stali nierdzewnej
szlachetnego (anody) do metalu bardziej
np. galwanizowanych śrub lub aluminiowych
szlachetnego (katody), a metal anodowy
będzie korodować szybciej niż gdyby meta- nitów. Większa powierzchnia materiału szla-
chetnego (katody) w stosunku do materia-
le się nie stykały. Zjawisko to jest nazywane
Elementy złączne z
łu anodowego powoduje ryzyko wystąpienia
korozją bimetaliczna (galwaniczną). Stale
innych metali niż stal
korozji bimetalicznej. Niekorzystnie wpływa
nierdzewne w parach elektrochemicznych
nierdzewna zastosowa-
zazwyczaj stanowią materiał katodowy i w stosunek powierzchni elementów w przypad-
ne do łączenia paneli ze
takim połączeniu to ten drugi metal będzie ku, gdy stal nierdzewna (metal szlachetny)
stali nierdzewnej ulegają
narażony na korozję. jest łączona z mniej szlachetnym materiałem przyspieszonej korozji.
Do typowych elektrolitów spotykanych np. aluminiowym nitem, przyspiesza to koro-
w budownictwie należy deszcz i skroplo- zję złącza. Galwanizowane śruby mogą sko-
rodować zbyt szybko, jeżeli zostaną użyte do
na para wodna. Szybkość korozji w takich
łączenia blach ze stali nierdzewnej. Ważne
warunkach jest uzależniona od wielkości
powierzchni styku, temperatury i składu che- jest by do łączenia elementów ze stali nie-
micznego elektrolitu. Ogólne oddziaływa- rdzewnych stosować elementy złączne rów-
nie metali w warunkach korozji bimetalicz- nież ze stali nierdzewnych.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że koro-
nej opisano w normie BS PD 6484  Korozja
zja bimetaliczna jest rzadkim zjawiskiem, w
bimetaliczna i jej zapobieganie [14].
W połączeniach mechanicznych konstruk- przypadku łączenia ze sobą różnych gatun-
cji ze stali nierdzewnej elementy złączne ków stali nierdzewnej.
17
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
Wskazówki dotyczące montażu
1. Podczas montażu elementów materiały izo- 5. Po dopasowaniu połączenia należy spraw-
lacyjne należy instalować zgodnie z prze- dzić otwór czy jest dobrze umiejscowiony i
znaczeniem i unikać ich szkodzenia. czy tulejka izolacja nie wystaje przez niego,
2. Połączenia śrubowe są jednym z wielu co mogłoby spowodować jej uszkodzenie po
rodzajów możliwych typów połączeń ele- wprowadzeniu śruby.
mentów. W takim przypadku należy zadbać 6. Prawidłowe umiejscowienie powinno
o prawidłowe wykonanie połączenie, wyrów- zapewnić odpowiedni prześwit pomiędzy
nanie przy użyciu klinów i dokręcenie odpo- samą śrubą a wewnętrzną średnicą otworu
wiednim kluczem. tak, aby dostosować grubość tulei izolacyj-
3. Jeżeli występuje pojedyncze połączenie śru- nej i uzyskać odpowiednie tolerancje oraz
bowe również należy zadbać o prawidłowe pewien trwały brak idealnego dopasowa-
wyrównanie elementów przy użyciu klinów i nia między otworem, a łączonymi blachami.
dokręcenie odpowiednim kluczem. W takim Można to sprawdzić podczas montażu prób-
przypadku może wystąpić konieczność zasto- nego typowych połączeń przed rozpoczę-
sowania dodatkowego oprzyrządowania, aby ciem prac eksploatacyjnych.
utrzymać łączone części w równej pozycji 7. Po zmontowaniu każdej ze śrub nie powinno
podczas montażu pojedynczej śruby. się ich zbyt mocno dokręcać do momentu, aż
Jest niedopuszczalne skręcanie połączenia wszystkie śruby nie będą na swoim miejscu.
samą śrubą bez podkładki, ponieważ znisz- Następnie śruby powinny być dokręcone w
czy to podkładkę izolacyjną. odpowiedniej kolejności tj. poczynając od
4. Przed zmontowaniem połączenia podkład- środkowej w stronę skrajnych.
ki izolacyjne z obu stron śruby powinny być 8. Należy uważać, aby zbyt mocno nie dokręcić
odpowiednio wyrównane. Taka konieczność śrub, ponieważ może to spowodować zgnie-
może wymagać utwierdzenia podkładki na cenie i zniszczenie podkładek oraz uszczelek
Podkładki ze stali nie-
odpowiednim miejscu przy pomocy kleju, izolacyjnych. Odpowiednia kontrola momen-
rdzewnej i tulejka izola-
cyjna izolują parę elek-
który nie może wpływać na długookresową tu obrotowego klucza może wymagać zasto-
trochemiczną i przeciw-
integralność materiału uszczelnienia. sowania kalibrowanych kluczy dynamome-
działają korozji bimeta-
trycznych lub procedur opracowanych na
licznej
podstawie zdobytych doświadczeń podczas
montażów próbnych używając odpowiedniej
wielkości klucza maszynowego.
Śruba i nakrętka ze
stali nierdzewnej
9. Po zakończeniu montażu lub po pewnym
Podkładka izolacyjna Podkłada ze
okresie użytkowania można sprawdzić inte-
stali nierdzewnej
Blacha ze stali
gralność izolacji używając miernika oporu
Uszczelka
węglowej
elektrycznego bądz
oporności izolacyjnej.
Jedna metoda taka zapewnia wiarygodne
rezultaty jedynie w bardzo suchych warun-
kach i w przypadku braku żadnych alterna-
Blacha ze stali nie-
rdzewnej
Tulejka izolacyjna
tywnych z
ródeł przewodnictwa elektrycznego
przez połączone elementy konstrukcyjne.
18
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
13 Instalacje z paneli
ponieważ folia posiada wstępnie drukowa-
13.1 Spójność powierzchni
ne oznaczenie). Każdy panel zainstalowany
w odwrotnym kierunku będzie inaczej odbijał
Jest szczególnie ważne, aby zapewnić wła-
światło słoneczne i wyglądał inaczej niż reszta
ściwe warunki przechowywania i przenosze-
elewacji. Ta reguła ma zastosowanie również
nia elementów cienkościennych, ponieważ
do powierzchni o wykończeniu prostym, pole-
są one bardziej narażone na uszkodzenia.
rowanym, barwnym i teksturowanym.
Nieznaczne odstępstwa w etapie przetwa-
rzania mogą powodować niewielkie zmiany w
13.2 Płaskość powierzchni
wykończeniu powierzchni. Na przykład mate-
riał polerowany nową ścier-nicą będzie wyglą-
Zbyt mocne przykręcenie paneli do kon-
dał nieco inaczej od materiału polerowane-
strukcji może powodować ich zniekształce-
go już używanym ścierniwem. Dlatego zale-
nie. Wklęśnięć powierzchni w miejscu łącze-
ca się, aby sąsiednie panele na zmontowa-
nia można unikną w następujący sposób:
nej konstrukcji były wykonane podobnymi
" zwiększyć grubość blachy,
materiałami w kolejnych etapach wytwarza-
" umieścić podkładkę wzmacniającą pod
nia. Elementy takie jak panele lub kaseto-
łeb śruby,
ny powinny być odpowiednio oznaczone a
" blach ze stali nierdzewnej mocować od
następnie zainstalowane i wyrównane zgod-
wewnętrznej strony do kształtowników
nie z oryginalnym kierunkiem walcowania
kapeluszowych (nakrętka jest dokręca-
stali. Elementy należy montować zgodnie ze
na do takiego kształtownika, więc nacisk
znacznikiem na zwoju blachy do góry lub
od niej będzie się rozkładać na większym
do dołu nigdy nie na przemian. Należy, więc
obszarze powierzchni czołowej),
zadbać, aby dostarczający stal nierdzewną
" doczołowe zgrzewanie kołków: kołki
zakład produkcyjny zaznaczył kierunek wal-
można zgrzewać do blachy nierdzewnej
cowania na spodzie blachy, zarówno na pane-
o praktycznie każdej grubości, a miejsco-
lach jak i na folii ochronnej (w ostatnim przy-
we przebarwienie powierzchni są w tym
padku warunek ten jest zazwyczaj spełniony,
Połączenie blach pochodzących z różnych partii mate- Zastosowanie stali nierdzewnej pochodzącej z jednej
riału może prowadzić do nieprawidłowego wyglądu partii materiału i jednego dostawcy zapewnia spójny
zewnętrznego wygląd powierzchni.
19
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
przypadku nieuniknione. Dla cienkich riału dla cienkościennych elementów,
sekcji efekt teleskopowego rozmiesz- " stosowanie paneli o płytko tłoczonym
czenia paneli będzie bardziej widoczny wykończeniu powierzchni,
szczególnie na powierzchniach o wyso- " przełamanie ciągłych powierzchni refleksyj-
ce odblaskowym wykończeniu. Jeżeli nym elementem o mniej odblaskowym lub
zamierza się go ograniczyć należy zwięk- teksturowanym wykończeniu powierzchni,
szyć grubość blachy i wielkość kołków a także kombinacją różnych wykończeń,
oraz odpowiednio zmienić ich położenie. " użycie relatywnie grubszych elementów,
Cienkościenne panele ze stali nierdzewnej o które będą mniej narażone na wygięcie.
Efekt usztywnienia kra-
odblaskowym wykończeniu zastosowane na Ze względu na pokrycie powierzchni blach ze
wędzi zapewnia optycz-
dużych powierzchniach mogą wizualnie spra- stali nierdzewnej folią ochronną nie zawsze
nie płaskość powierzchni
wiać wrażenie zniekształconych lub pofalo- można wykryć ich deformację.
wanych. Architektoniczne panele dekoracyj- Austenityczne stale nierdzewne charak-
ne o dużych wymiarach są szczególnie nara- teryzują się niższą przewodnością cieplną i
żone na takie zjawiska. Im jaśniejsza jest wyższą rozszerzalnością cieplną w porówna-
powierzchnia wykończenia tym większe będą niu do stali węglowych, co może powodować
wymagania odnośnie płaskości i skłonność lokalne naprężenia prowadzące do ich defor-
do efektu pofalowania takiej powierzchni. macji. Dlatego zaleca się, aby powierzchnie
Pofalowanie powierzchni można być spowo- z paneli nie były zbyt dużych rozmiarów, a
dowane między innymi przez niedostateczną przy ich montażu należy pozostawić przerwy
płaskość zastosowanej blachy oraz wynikać kompensacyjne na ich rozszerzalność ciepl-
z procesów cięcia, kształtowania, spawania, ną. Obszerne panele są często mocowane
przenoszenia i montażu. Podczas etapu for- w jednym punkcie ustalającym, na otworze
mowania paneli mogą także wystąpić naprę- o dokładnych tolerancjach, a kolejne otwo-
żenia ściskające w kierunku wzdłużnym, które ry mocuje się dowolnie w innych miejscach.
również mogą powodować wygięcie blach.
Pofalowania powierzchni można unik- 13.3 Czystość powierzchni
nąć przez:
" zastosowanie paneli lekko wklęsłych, co Cienkościenne zimno walcowane wyroby
wyeliminuje odblaski powierzchni płaskich, często posiadają lepsze gatunkowo wykoń-
" użycie podkładu ze sztywniejszego mate- czenia powierzchni. Podczas przenoszenia
takich elementów należy stosować ręka-
wice ochronne, aby nie pozostawić śladów
palców na powierzchni. Takie zabrudzenia
można usunąć łagodnym rozpuszczalnikiem
Zastosowanie kształto- organicznym z kolejnym czyszczeniem cie-
wanych paneli i paneli o
płą wodą z detergentem, a czasem wystar-
wykończeniu wzorzystym
czy czyszczenie samym detergentem. Na
zmniejsza wrażliwość na
zakończenie czyszczenia powierzchnię nale-
optyczną niespójność
płaskości powierzchni. ży dokładnie spłukać wodą i osuszyć.
20
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
mentów ze stali nierdzewnych stosu-
Lista kontrolna:
je się tylko elementy złączne ze stali
Właściwa komunikacja
nierdzewnych?
między projektantem a
" Czy w przypadku styku różnych metali
wykonawcą
(np. stali nierdzewnej ze stalą węglo-
wą lub aluminium) zostało wyelimino-
Opracowanie krótkiej listy kontrolnej zadań
wane ryzyko wystąpienia korozji gal-
ułatwia właściwe porozumienie pomiędzy
wanicznej przez zabezpieczenie przed
stronami, w tym architekta-mi i inżynierami
elektrycznym przewodnictwem mię-
budowlanymi z jednej strony, a dostawca-
dzy materiałami?
mi i wykonawcami konstrukcji stalowych z
drugiej. Taka lista kontrolna powinna doty-
czyć następujących zagadnień:
" Czy gatunek stali nierdzewnej został
określony zgodnie z oznaczeniem wg
normy PN-EN 10088 Część 1 [15]?
" Czy rodzaj wykończenia powierzch-
ni został określony zgodnie z normą
PN-EN 10088 Część 2 [16], a jego
próbki zostały zatwierdzone przez
architekta i dostawcę?
" Czy zapewniono, że materiał na szcze-
gólnie widoczne elementy będzie
pochodził z tej samej partii?
" Czy podjęto odpowiednie środki ostroż-
ności, co do prawidłowego umiejsco-
wienia elementów dekoracyjnych zgod-
nie z kierunkiem walcowania?
" Czy w projekcie uniknięto obszarów
wnęk i zagłębień, w których póz
niej
może zbierać się brud i wilgoć?
" Czy wykonawca wykazał się doświad-
czeniem w pracy ze stalą nierdzewną
we wcześniejszych projektach?
" Czy wykonawca oddziela miejsca
Kształtowane elemen-
obróbki stali węglowej i stali nierdzew-
ty ze stali nierdzew-
nej oraz stosuje oddzielny zestaw
nej wydajnie maskują
narzędzi ręcznych do ich obróbki?
wgniecenia oraz zapew-
" Czy zapewniono, że do łączenia ele-
niają regularny wygląd
powierzchni
21
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
14 Elementy złączne
Właściwa instalacja elementów złącznych ze naniu do gwintów maszynowych, ponieważ
stali nierdzewnej jest czynnikiem decydują- mają gładszy kształt powierzchni gwintu.
cym o jakości wykonania montowanych ele- Dokręcać z prawidłowym momentem obro-
mentów. Jest to szczególnie ważne ze wzglę- towym
du na zjawisko zatarcia podczas dokrę- Zbyt mocne dokręcenie zwiększa prawdo-
cania złączy i korozje cierną. Zatarcie się podobieństwo zatarcia się elementu łącz-
powierzchni występuje, kiedy cienka warstwa nego; śruby powinny być dokręcane z odpo-
pasywna stali zostaje uszkodzona i materia- wiednim momentem obrotowym za pomocą
ły stykają się bezpośrednio ze sobą. W takim klucza dynamometrycznego.
przypadku może dojść do zjawiska zgrzania Smarowanie
zgniotowego w stanie stałym (materiał prze- Zastosowanie past smarnych podczas skrę-
noszony jest z jednej powierzchni na drugą). cenia elementów złącznych ogranicza moż-
Wynikiem takiego zjawiska jest zniszczenie liwość zatarcia się i zakleszczenia elemen-
powierzchni oraz zatarcie i unieruchomienie tów. Na rynku jest dostępnych wiele typów
oprzyrządowania roboczego. Sytuacja taka smarów do takich zastosowań o odpowied-
może wystąpić podczas dokręcania ze zbyt nio dobranej kompozycji. Należy również
wysokim momentem obrotowym złączy ze mieć na uwadze, że natłuszczenie śrub sma-
śrub i nakrętek ze stali nierdzewnej. rem może powodować ich zanieczyszczenie
Podczas przenoszenia i składowania ele- i sprawiać problemy z przechowywaniem w
mentów złącznych należy zadbać, aby nie takim stanie. Wkręty ze stali nierdzewnej są
zanieczyścić gwintów, szczególnie piaskiem również dostarczane z dodatkową powłoką
oraz ich nie uszkodzić. Jeżeli skręcane połą- cynkową, która także daje efekt smarowa-
czenia gwintowe mają gwint zanieczysz- nia elementów.
czony przez piasek lub inne drobne zanie- Modyfikacja twardości
czyszczenia mechaniczne, wtedy znacznie Zjawisko zatarcia połączenia można ogra-
wzrasta prawdopodobieństwo ich zatarcia i niczyć przez zastosowanie różnych gatun-
zakleszczenia elementu łącznego. ków stali nierdzewnej o odmiennym skła-
Metody ograniczające zatarcie elemen- dzie, stopniu umocnienia i twardości (np.
tów łącznych: kombinacje gatunków dla śrub i nakrętek
Zastosowanie gwintów walcowanych A2-C4, A4-C4 lub A2-A4 zgodnie z normą EN
Elementy złączne z gwintem walcowanym są ISO 3506-1 i 2 [17]. W surowych warunkach
mniej podatne na zjawisko zatarcia w porów- eksploatacyjnych, gatunki stali o wysokim
stopniu umocnienia można stosować na
jeden z elementów takiego połączenia lub
zastosować elementy o utwardzonej war-
Do łączenia paneli ze
stali nierdzewnej należy
stwie wierzchniej np. przez azotowanie lub
stosować tylko elemen-
chromowanie galwanicznie. Stosując połą-
ty złączne wykonanych
czenia różnych metali lub warstw ochron-
ze stali nierdzewnych, co
nych należy koniecznie zapewnić wymaga-
zapobiegnie korozji gal-
wanicznej.
ną odporność korozyjną złącza.
22
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
Elementy złączne ze stali nierdzewnej mogą stanowić element dekoracyjny
23
M O N T A Ż I I N S T A L A C J A E L E M E N T Ó W Z E S T A L I N I E R D Z E W N E J
15 Literatura
[1] CUNAT, Pierre-Jean,  Stainless Steel as a Lightweight Material for the Building
Envelope , Proceedings of the conference Stainless Steel in Structures, Bruxelles :
Euro Inox, 2000 ; dostępne również online na www.euro-inox.org
[2] Structures en acier inoxydable  Guide de conception, TroisiŁme �dition ( S�rie
B�timent, Vol. 11 ), Luxembourg / Londres: Euro Inox et The Steel Construction
Institute, 2006
[3] [3] PN-EN 1991-1-6: Eurokod 1: Oddziaływania na konstrukcje -- Część 1-6:
Oddziaływania ogólne -- Oddziaływania podczas wykonywania, PKN 2005
[4] prEN 1090  2 Ex�cution des structures en acier et des structures en aluminium.
Exigences techniques pour l ex�cution des structures en acier, Kwiecień 2005
[5] ENV 1090  6, Ex�cution des structures en acier. RŁgles compl�mentaires pour l acier
inoxydable, Styczeń 2000
[6] PN-EN 1991: 2005, Odziaływania na konstrukcje, Części 1-6 Oddziaływania ogólne -
Oddziaływania podczas wykonywania, PKN, 2005
[7] Tables of Technical Properties (Materials and Applications Series, Volume 5),
Luxembourg: Euro Inox 2004; dostępne również online jako baza danych na www.
euro-inox.org
[8] Prezentacja multimedialna przedstawiająca ochronę stali nierdzewnych przed koro-
zją, Euro Inox 2000, CD-ROM et DVD
[9] PN-EN 1011-3: 2002, Wytyczne dotyczące spawania metali, Część 3: Spawanie łukowe
stali nierdzewnych, PKN, 2002
[10] CUNAT, Pierre-Jean, Spawanie stali nierdzewnych (Seria: materiały i zastosowania,
księga 3), Luxembourg : Euro Inox deuxiŁme �dition 2007
[11] ASTM A 380, Practice for cleaning and descaling stainless steel parts, equipment and
systems, ASTM, 1994
[12] CROOKES, Roger, Wytrawianie i pasywacja stali nierdzewnych (Seria: materiały I
zastosowania, księga 4), Luxembourg: Euro Inox 2004
[13] Poradnik dla robót wykończeniowych z zastosowaniem stali nierdzewnych (Seria
budowlana, księga 1): Euro Inox 2002
[14] BS PD 6484, Commentary on corrosion at bimetallic contacts and its alleviation,
British Standards Institute, 1980
[15] PN-EN 10088-1: 2007, Stale odporne na korozję, Część 1: Gatunki stali odpornych na
korozję, PKN, 2007
[16] PN-EN 10088-2: 2007, Stale odporne na korozję, Część 2: Warunki techniczne dosta-
wy blach i taśm ze stali nierdzewnych ogólnego przeznaczenia, PKN, 2007
[17] PN-EN ISO 3506, Własności mechaniczne części złącznych ze stali nierdzewnych,
odpornych na korozję, Część 1: Śruby i śruby dwustronne, Część 2: Nakrętki, PKN,
2002
24
ISBN 978-2-87997-288-6
Diamant Building " Bd. A. Reyers 80 " 1030 Bruksela " Belgia " Tel. [phone] " Fax -69 " e-mail [e-mail] " www.euro-inox.org