MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Marcin Kamusiński
Robert Majchrzak
Montaż instalacji telekomunikacyjnych
725[02].Z2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Anna Górska
mgr inż. Beata Miętus
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marcin Kamusiński
Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 725[02].Z2.01
Montaż instalacji telekomunikacyjnych zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Metody montażu instalacji zakończeń abonenckich 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Klasyfikacja instalacji telekomunikacyjnych. Technologie montażu
i konserwacji 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Pomiary w liniach telekomunikacyjnych. Zasady lokalizacji i naprawy
uszkodzeń 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.3.3. Ćwiczenia 31
4.3.4. Sprawdzian postępów 32
4.4. Metody rozszywania kabla na głowicy kablowej 33
4.4.1. Materiał nauczania 33
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 39
4.4.3. Ćwiczenia 40
4.4.4. Sprawdzian postępów 42
5. Sprawdzian osiągnięć 43
6. Literatura 49
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wewnętrznej sieci
telekomunikacyjnej, montażu instalacji zakończeń abonenckich, testowaniu linii abonenckiej
i rozszyciu kabla na głowicy kablowej.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i zakres wiedzy, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4). Umożliwia on samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i sprawdzianów postępów.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie  tak  jeśli
opanowałeś materiał lub  nie , co oznacza, że powinieneś jeszcze nad tym popracować.
Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj wskazanÄ… literaturÄ™ oraz inne z
ródła informacji.
Ćwiczenia, znajdujące się w rozdziale 4. zawierają: treść poleceń, wskazówki dotyczące
sposobu wykonania oraz opis wyposażenia stanowiska potrzebnego do realizacji
ćwiczenia. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze
wykonujesz daną czynność.
4. W rozdziale 5 poradnika zamieszczony jest zestaw pytań sprawdzających Twoje
opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej. Prawidłowe
wykonanie tego sprawdzianu jest dowodem osiągnięcia umiejętności określonych w tej
jednostce modułowej.
Jednostka modułowa Montaż instalacji telekomunikacyjnych, której treść teraz poznasz,
jest konieczna do nabycia wiedzy i umiejętności dotyczących nowoczesnych technologii
wykonywania instalacji telekomunikacyjnych i istotna z punktu widzenia pracy w zawodzie
monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny
pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 725[02].Z2
Montaż instalacji i urządzeń
telekomunikacyjnych
725[02].Z2.01
Montaż instalacji telekomunikacyjnych
725[02].Z2.02
Montaż i programowanie końcowych urządzeń
telekomunikacyjnych
725[02].Z2.03
Eksploatacja urządzeń telekomunikacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych w module 725[02].Z2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Montaż instalacji
telekomunikacyjnych , powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- posługiwać się graficznymi programami komputerowymi,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
- dobierać przyrządy i materiały do wykonania instalacji,
- stosować zasady rysunku technicznego,
- czytać schematy montażowe,
- rozróżniać elementy i podzespoły telekomunikacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- zidentyfikować na planach instalacji sieci telekomunikacyjnej elementy, podzespoły
i urzÄ…dzenia telekomunikacyjne,
- zidentyfikować na schematach montażowych instalacji telefonicznej rodzaje kabli, gniazd,
złączy i tym podobne,
- zidentyfikować elementy maskujące (korytka, rurki, elementy mocujące i tym podobne),
- zidentyfikować w projektach sieci telekomunikacyjnej instalacje wewnętrzną i zewnętrzną,
obwody sygnałowe i zasilające,
- określić na podstawie projektu lub szkicu instalacji sieci telekomunikacyjnej ilości
potrzebnych elementów i podzespołów oraz materiałów do wykonania takiego projektu,
- sporządzić wykazy narzędzi i materiałów, elementów, podzespołów i przyrządów
pomiarowych do montażu, konserwacji, lokalizacji i naprawy uszkodzeń,
- wyznaczyć na podstawie projektu trasę instalacji,
- przygotować bezpieczne stanowisko do pracy przy wykonywaniu instalacji,
- wykonać otwory na przejścia instalacji przez ściany zwracając uwagę na instalacje innego
przeznaczenia,
- umocować korytka maskujące zgodnie z wymaganiami projektu,
- rozróżnić i rozpoznać na podstawie wyglądu i oznaczeń kable stosowane
w telekomunikacji,
- ułożyć kable,
- zainstalować gniazda telefoniczne (tradycyjne, z mikrowtykiem, dla aparatów systemowych
i tym podobne),
- podłączyć poszczególne linie instalacji do centrali abonenckiej,
- sprawdzić poprawność działania instalacji, wykonać pomiary i zinterpretować wyniki,
- zademonstrować poprawność wykonywania instalacji,
- ocenić jakość i estetykę wykonanej pracy,
- przewidzieć zagrożenia dla życia i zdrowia w pracy z wykorzystaniem narzędzi i urządzeń
elektrycznych,
- przewidzieć zagrożenia występujące przy montażu i pomiarach instalacji
telekomunikacyjnych,
- dobrać środki ochrony osobistej podczas prac montażowo-instalacyjnych,
- wskazać normy i przepisy dotyczące budowy instalacji telekomunikacyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Metody montażu instalacji zakończeń abonenckich
4.1.1. Materiał nauczania
Instalacja zakończeń abonenckich
Zakończenia abonenckie stanowią: puszki instalacyjne, gniazda telefoniczne i punkty
abonenckie.
Stosowane sÄ… puszki instalacyjne natynkowe i podtynkowe (rys.1).
a) b)
Rys. 1. Puszki instalacyjne: a) natynkowe, b) podtynkowe [9].
By zamontować puszkę natynkową wystarczy zaznaczyć na ścianie miejsca pod kołki,
przewiercić otwory, wbić kołki i przykręcić wkrętami puszkę instalacyjną. Montaż puszki
podtynkowej polega na: wykuciu w ścianie otworu o wielkości umożliwiającej włożenie puszki
instalacyjnej, doprowadzeniu do puszki kabla instalacyjnego z odpowiednim zapasem,
zacementowanie przestrzeni między puszką a wykutym otworem. Po związaniu zaprawy
można zamontować gniazdko telefoniczne.
Gniazda telefoniczne dzielÄ… siÄ™ na: natynkowe (rys.2) i podtynkowe (rys.3).
a) b) c) d)
e) f) g)
Rys. 2. Gniazda natynkowe: a) GT1, b) GT-2, c) GTU-2, d) GTNP-2/4,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
e) GTN-1/4, f) PN2-4, g) Keyston. [9].
a) b) c) d) e) f)
Rys. 3. Gniazda podtynkowe: a) polskie, b) GT-3, c) GTPP-2, d) PP1-4, e) PP2-4, f) GTPP-2/4 [9].
a) b) c) d) e) f)
g) h) i) j) k)
Rys. 4. Akcesoria telefoniczne: a) rozgałęz
nik R3-4, b) rozgałęz
nik R4-4, c) rozgałęz
nik R5-4, d) złącze
WT1, e) przejście PT2, f) przejście polsko-amerykańskie, g) złącze żeńskie 623K4-6p4c, h) złącze
modularne WM6p4c (RJ11), i) sznur połączeniowy SP4-4, j) sznur przedłużający SP6-4/02, k) sznur
przedłużający SP2-2 [9].
Gniazdo telefoniczne, które jest wyposażone w złącze żeńskie 623K4-6p4c (rys.4 g) lub
inne podobne przeznaczone do podłączenia złącza modularnego RJ11 (rys.4 h) nazywa się
mikro-gniazdem.
Konfiguracja punktów abonenckich
Stosowane są punkty abonenckie z 2, 4, 6 lub większą liczbą gniazd.
Aby skonfigurować kompletny natynkowy punkt abonencki (rys.5.) na 2 gniazda, należy
zastosować następujące elementy:
 puszka natynkowa na 2 gniazda  1 szt.,
 support na 2 gniazda  1 szt.,
 pokrywa puszki na 2 gniazda  1 szt.,
 płyta czołowa do mocowania modułów typu keystone z przysłoną złącza  2 szt.,
 dowolny moduł keyston  2 szt..
Aby skonfigurować kompletny natynkowy punkt abonencki na 4 gniazda mosaic
22,5mm x 45mm, należy zastosować następujące elementy:
 puszka natynkowa na 4 gniazda  1 szt.,
 support na 4 gniazda  1 szt.,
 pokrywa mosaic na 4 gniazda  2 szt.,
 płyta czołowa do mocowania modułów typu keystone z przysłoną złącza  4 szt.,
 dowolny moduł keyston  4 szt.,
 w miejsce 2 płytek czołowych można zastosować gniazdo elektryczne 45mm x 45mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
a) b) c)
d) e)
Rys. 5. Elementy składowe punktu abonenckiego: a) kompletny punkt abonencki z gniazdem i zaślepką,
b) suport na 2 gniazda, c) puszka instalacyjna natynkowa, d) pokrywa na 2 gniazda, e) 1-płyta
czołowa, 2-zaślepka [9].
W celu wykonania montażu puszki kablowej i instalacji ochronnej należy:
 zgromadzić niezbędne do wykonania montażu materiały: puszka kablowa, odgromniki,
zamek, kołki,
 zgromadzić niezbędne do wykonania montażu narzędzia i przyrządy pomiarowe: nóż
monterski, przyrząd do podłączenia przewodów na łączówkach np. typu Agmar, wkrętak
płaski lub krzyżowy, wiertarka, przymiar, miernik uniwersalny,
 wyznaczyć położenie puszki kablowej oraz punktów wiercenia,
 wywiercić otwory na kołki,
 zamocować puszkę kablową na ścianie,
 wprowadzić kable oraz przewód ochronny do wnętrza puszki,
 zamocować zamek w puszce,
 usunąć powłokę kabla, rozparować kabel i zacisnąć żyły przewodów w łączówce,
 umieścić odgromniki dwuelektrodowe (np. typu 2P) w magazynie odgromowym i założyć
magazyn na łączówkę,
 podłączyć przewód ochrony do zacisku przewodu ochronnego,
 zamknąć osłonę puszki.
Schemat elektryczny ochronników (rys. 6)
Przedstawiony układ zabezpieczający składa się z sześciu elementów, z których cztery
(A i C) tworzą dwa stopnie ochrony przepięciowej oraz rozdzielających je zabezpieczeń
prądowych (B), którymi są samoregenerujące się termistory z dodatnim współczynnikiem
temperaturowym rezystancji (PTC).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 6. Schemat elektryczny ochronników.
Oznaczenia do rys. 6.:
A  odgromnik 3-elektrodowy ze zworÄ… termicznÄ…,
B  samoregenerujÄ…ce siÄ™ zabezpieczenie prÄ…dowe  termistor z dodatnim
współczynnikiem temperaturowym rezystancji (PTC),
C  warystor tlenkowy,
Z  uziemienie,
a  a , b  b  ścieżki przewodzące płytki ochronnikowej dla jednej pary.
Typy ochronników (rys. 6): ON-1  występuje tylko element A,
ON-2  występują elementy A i C,
OP  występują elementy B,
ONP-1  występują elementy A i B,
ONP-2  występują elementy A, B i C.
Oznaczenia graficzne
Rys. 7. Symbole gniazd stosowanych w planach instalacji: a) gniazda wtykowe, a1)symbol
ogólny gniazda, gniazdo pojedyncze, a2) z wtykiem, a3) potrójne (wg IEC), a4)
pojedyncze ze stykiem ochronnym, a5) telefoniczne, a6) antenowe, a7) antenowe
współosiowe, a8) mikrofonowe, a9) gniazdo telekomunikacyjne (wg IEC tylko jeden
symbol ogólny uzupełniony oznaczeniem: TP-telefon, M-mikrofon, FM-modulacja
częstotliwościowa,
TV-telewizja, TX-telex). [2, s.184].
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z czego składa się punkt abonencki?
2. Na czym polega konfiguracja punktu abonenckiego?
3. Jakie są rodzaje zakończeń abonenckich?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4. W jaki sposób montujemy puszki instalacyjne?
5. Jakie znasz rodzaje gniazd telefonicznych?
6. Jakie czynności należy wykonać, aby zamontować gniazdo podtynkowe?
7. Jakie zasady bhp obowiązują podczas montażu zakończeń abonenckich?
8. Jak na schematach instalacji są oznaczone zakończenia abonenckie?
9. Co to jest mikro-gniazdo?
10. Jakie sÄ… rodzaje instalacji ochronnej?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Skonfigurować i zamontować punkty abonenckie z dwoma i czterema gniazdami.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania konfiguracji punktu abonenckiego z dwoma
i czterema gniazdami,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) zapisać plan działania,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) dobrać elementy wymagane do wykonania konfiguracji,
6) zgromadzić narzędzia i materiały niezbędne do wykonania montażu,
7) sprawdzić stan techniczny narzędzi,
8) wykonać montaż krok po kroku zwracając szczególną uwagę na dokładność,
9) przygotować w formie pisemnej sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- puszka natynkowa na 2 gniazda,
- puszka natynkowa na 4 gniazda,
- pokrywa puszki na 2 gniazda,
- pokrywa puszki na 4 gniazda,
- płytka czołowa do mocowania modułów typu keystone,
- dowolny moduł keystone,
- suport na 2 gniazda,
- suport na 4 gniazda,
- kołki,
- wkrętak płaski lub krzyżowy,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [2],[5],[9] i [10]).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 2
Wykonać montaż puszki instalacyjnej podtynkowej i zamontować gniazdko telefoniczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu puszki instalacyjnej i gniazdka
telefonicznego,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) zapisać plan działania,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) dobrać elementy wymagane do wykonania montażu,
6) zgromadzić i rozmieścić na stanowisku pracy w sposób uporządkowany narzędzia oraz
materiały niezbędne do montażu puszki instalacyjnej i gniazdka,
7) dobrać, wymagane do wykonania montażu puszki, środki ochrony indywidualnej,
8) sprawdzić stan techniczny narzędzi i sprzętu,
9) wyznaczyć położenie puszki instalacyjnej oraz miejsca wiercenia otworów na kołki
montażowe, wywiercić otwory w ścianie,
10) zamontować puszkę instalacyjną w ścianie,
11) zamontować gniazdko telefoniczne,
12) wykonać zaplanowane czynności zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony przeciwpożarowej,
13) po zakończonej pracy uporządkować stanowisko i rozliczyć się z narzędzi i pobranych
materiałów,
14) przygotować w formie pisemnej sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
15) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
16) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- puszka instalacyjna podtynkowa,
- gniazdko telefoniczne,
- kołki,
- wkrętak płaski lub krzyżowy,
- wiertarka,
- przymiar,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [2],[5],[9] i [10]).
Ćwiczenie 3
Wykonać montaż puszki kablowej i zainstalować w niej instalację ochronną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania montażu puszki kablowej oraz instalacji ochronnej,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) zapisać plan działania,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) dobrać elementy wymagane do wykonania montażu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
6) zgromadzić i rozmieścić na stanowisku pracy w sposób uporządkowany narzędzia oraz
materiały niezbędne do montażu puszki instalacyjnej i gniazdka,
7) dobrać, wymagane do wykonania montażu puszki, środki ochrony indywidualnej,
8) sprawdzić stan techniczny narzędzi i sprzętu,
9) wyznaczyć położenie puszki kablowej oraz miejsca wiercenia otworów na kołki
montażowe, wywiercić otwory w ścianie,
10) zamontować zamek cylindryczny w puszce,
11) zamontować puszkę kablową na ścianie,
12) zamontować instalację ochronną (włożyć odgromniki do magazynu odgromnikowego,
zamontować magazyn, podłączyć przewód ochronny),
13) zamknąć puszkę,
14) wykonać zaplanowane czynności zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony przeciwpożarowej,
15) po zakończonej pracy uporządkować stanowisko i rozliczyć się z narzędzi i pobranych
materiałów,
16) przygotować w formie pisemnej sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
17) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
18) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- puszka kablowa,
- magazyn odgromników,
- odgromniki dwuelektrodowe typu 2P,
- zamek do puszki,
- kołki,
- wkrętak płaski lub krzyżowy,
- wiertarka,
- miernik uniwersalny,
- przymiar,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [2],[5],[9] i [10]).
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozróżnić rodzaje kabli?
ðð ðð
2) określić stronę stacyjną i liniową?
ðð ðð
3) dobrać odpowiednie łączówki do głowicy kablowej?
ðð ðð
4) dobrać odpowiednie narzędzia do krosowania?
ðð ðð
5) zgromadzić narzędzia i materiały potrzebne do krosowania?
ðð ðð
6) rozszyć kabel zgodnie z zasadami?
ðð ðð
7) wykonać krosowanie kabla na łączówkach nierozłącznych?
ðð ðð
8) sprawdzić poprawność wykonania krosowania?
ðð ðð
9) przestrzegać zasad bhp podczas krosowania?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Klasyfikacja sieci telekomunikacyjnych. Technologie
montażu i konserwacji
4.2.1. Materiał nauczania
Zasady projektowania wewnętrznej sieci telekomunikacyjnej
Sieć telekomunikacyjna może być zewnętrzna i wewnętrzna. Sieć telekomunikacyjna
zewnętrzna będzie omawiana w module 725[02].Z3.
Sieci wewnętrzne znajdują zastosowanie w osiedlach mieszkaniowych budowanych
systemem blokowym, w budynkach wielokondygnacyjnych i wieloklatkowych.
Projektowanie sieci wewnątrzbudynkowej musi być zgodne z ogólnie obowiązującymi
uregulowaniami normatywnymi: Ustawy, RozporzÄ…dzenia, ZarzÄ…dzenia, obowiÄ…zujÄ…ce Polskie
Normy (np. PN-EN 61935-1:2002/A1:2003U, BN-84/8984-10).
Przy projektowaniu sieci wewnątrzbudynkowej w domach wielorodzinnych należy
kierować się zasadami:
 wybór rodzaju instalacji zależy od typu budynku i lokalnych uwarunkowań;
 instalacja powinna być prowadzona w niepalnych rurach elektroinstalacyjnych lub
w korytkach kablowych. Kable układane na zewnątrz budynków (na elewacji) do
wysokości 2,5 m powinny być układane w rurach HDPE Ć40/3,7 mm, natomiast powyżej
2,5 m w rurach elektroinstalacyjnych.;
 powinno się używać kabli i przewodów o żyłach miedzianych w izolacji i powłoce
z tworzyw sztucznych. Kabli i przewodów o izolacji PCW nie należy stosować
w pomieszczeniach, w których wilgotność względna przekracza 90%. W takich
przypadkach stosuje siÄ™ przewody i kable w izolacji polietylenowej;
 średnice żył kabli i przewodów nie powinny być mniejsze niż 0,5 mm. Osprzęt instalacyjny
powinien być dobrany do typu kabla lub przewodu i podłoża, na którym jest instalowany;
 dopuszcza się możliwość umieszczania listew opisowych, na zespołach łączówkowych
strony liniowej w wewnÄ…trzbudynkowej skrzynce kablowej, zawierajÄ…cych informacjÄ™
o wykorzystanych parach ze strony liniowej jednostki dostępowej.
Technologie montażu i konserwacji instalacji telekomunikacyjnych są szerzej opisane
w literaturze z rozdziału 6 [5][9].
Schemat instalacji oraz rozszycia i rozprowadzenia kabli w budynku mieszkalnym
przedstawiony jest na rys. 9., natomiast sposób wykonania instalacji abonenckiej  na rys. 8.
W przypadku budynku 4  piętrowego (rys. 9) instalację należy zaprojektować i wykonać
następująco:
 przy pomieszczeniach piwnicznych kabel rozdzielczy o odpowiedniej pojemności, należy
prowadzić w niepalnej rurce elektroinstalacyjnej RVS 37 mm,
 na piętrze (lub półpiętrze) umieścić punkt dystrybucyjny (skrzynkę kablową) z łączówkami
10 parowymi. Zainstalować w niej:
" 10 parowe łączówki liniowe w liczbie wynikającej z pojemności kabla rozdzielczego,
" 10 parowe łączówki po stronie abonenckiej w ilości zależnej od liczby mieszkań na
kondygnacji. Pojemność kabla YTKSY i wynikające z tego ilości łączówek należy
przyjąć zgodnie z zasadą:
 2 mieszkania na kondygnacji  kabel YTKSY 7x2x0,5,
 3 mieszkania - kabel YTKSY 10x2x0,5,
 4 mieszkania  kabel YTKSY 14x2x0,5,
 dla większej liczby mieszkań należy przyjąć krotność kabla n x 10par.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 na trzecim piętrze umieścić skrzynkę z łączówkami 10 parowymi, podłączyć ją kablem
YTKSY ze skrzynką na parterze (ilość łączówek zależna od pojemności kabla),
 na 1, 2, 4 piętrze umieścić puszki POH,
 pion budynku wykonać z rury niepalnej RVS 37 mm,
 instalacje od puszek lub skrzynek do mieszkań prowadzić w rurce teletechnicznej niepalnej
12 mm,
 w przypadku konieczności stosowania korytek zaleca się korytka o wymiarach ok.
60x30 mm, które mają być mocowane do ściany przy pomocy kołków rozporowych
w odstępach co 30 cm., listwy abonenckie poziome mają być wykonane z korytek
o wymiarach ok. 25x15 mm mocowane analogicznie jak w przypadku instalacji
pionowych,
 przejścia przez stropy powinny być tak wykonane, żeby ich średnica nie była mniejsza niż
37 mm,
 kable abonenckie rozszywać na łączówce w skrzynce kablowej po kolei (bez wolnego
miejsca na pary rezerwowe).
Skrzynki i puszki kablowe powinny być instalowane na wysokości min 2 m, licząc od
poziomu kondygnacji do dolnej płaszczyzny obudowy kablowej.
Rys. 8. Sposób wykonania instalacji abonenckiej [10].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 9. Schemat instalacji w budynku 4  piętrowym (N wynika z ilości mieszkań na kondygnacji, a dla
skrzynki na parterze również od pojemności kabla rozdzielczego) [10].
Prowadzenie instalacji w mieszkaniu
Zasady prowadzenia instalacji w mieszkaniu abonenta:
- do każdego mieszkania należy doprowadzić kabel 2  parowy typu YTKSY 2x2x0,5 mm,
- kabel należy prowadzić w rurce Ć12 PCW lub (na życzenie właściciela w korycie
kablowym o wymiarach 25x15 mm, koloru białego, mocowanym do ściany kołkami
rozmieszczonymi co 30 cm. Zaleca siÄ™ dodatkowe zabezpieczenie pokrywy korytka przed
niepowołanym dostępem taśmą polipropylenową zaciskaną o szerokości 5 mm, w kolorze
korytka),
- wprowadzenie kabla do mieszkania nie może następować przez elementy drewniane ani
metalowe. Zaleca się metodę wiercenia w murze i uszczelniania otworów gipsem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- Wiercenie w murze średnicą odpowiednią do średnicy rurki tj. Ć12 mm, do głębokości ok.
2,5 cm, dalej przez ścianę należy prowadzić  goły kabel  zgodnie z wymogami ppoż.
i gazoszczelności,
- w mieszkaniu kabel należy prowadzić na tynku, używając do mocowania uchwytów typu
FLOP 0 rozmieszczonych co 30 cm,
- całkowita długość instalacji abonenckiej (od puszki na kondygnacji do gniazda
abonenckiego) nie powinna przekraczać 50 m; instalacja dłuższa jest dopuszczalna, ale
należy ją traktować jako ponadstandardową,
- zaleca siÄ™ stosowanie gniazdek abonenckich z mikroftykiem np. typu PGT-4 lub GTPM-4
(umożliwiające stosowanie wtyczek standardowych GNT jak i mikrowtyków RJ-11),
- na życzenie klienta dopuszcza się zainstalowanie drugiego gniazdka, tak jednak by nie
wydłużać całkowitej długości instalacji.
Materiały do wykonania sieci:
1) Obudowy zakończeń kablowych wnętrzowe: skrzynki, puszki kablowe wnętrzowe.
Obudowy wnętrzowe stosuje się do wykonania punktów dystrybucyjnych (DP), puszek
przelotowo-odgałęz
nych (B) na poszczególnych poziomach budynku (w pionowych
ciągach instalacyjnych). Mogą być wykonane ze stali, z tworzyw sztucznych lub
z aluminium, muszą być przystosowane do zamontowania zamków. Obudowy mają
pojemności 10, 20, 30, 50, 70, 100 i 200 par.
2) Kable sieci abonenckiej (instalacyjne) dla pomieszczeń o wilgotności względnej do 90%.
W większości stosuje się kable YTKSY (rozdział 4.4.1.).
3) Kable sieci abonenckiej (instalacyjne) dla pomieszczeń o wilgotności względnej
przekraczajÄ…cej 90%. W pomieszczeniach takich stosuje siÄ™ przewody i kable w izolacji
polietylenowej.
4) A
ączniki żył  w sieci abonenckiej stosuje się łączniki żył kablowych (A
Ż) 1-żyłowe
pojedyncze, wielożyłowe (modułowe  A
Żw) i uszczelniane (A
Żu).
5) Osłony złączowe  stosowane są osłony termokurczliwe (przelotowe i odgałęz
ne),
owijane na zimno (przelotowe i odgałęz
ne).
6) A
ączówki, głowice (rozdział 4.4.1.).
7) Korytka osłonowe (rys.10) (korytka kablowe, listwy montażowe)  stosowane przy
okablowaniu poziomym klatek schodowych i korytarzy, dla doprowadzenia kabli
instalacyjnych małoparowych z puszek przelotowo-odgałęz
nych B do puszek abonenckich
PA. Na pewnych odcinkach, gdy puszki B rozmieszczone są na co drugim piętrze, korytka
osłonowe mogą na krótkich odcinkach przebiegać pionowo. Należy stosować korytka
osłonowe z materiałów termoplastycznych trudnopalnych.
8) Akcesoria  złączki i kształtki, uchwyty metalowe, kołki, wkręty, opaski mocujące kabel,
kleje do mocowania małoparowych kabli instalacyjnych.
9) Materiały budowlane  w zależności od potrzeb mogą być stosowane: cement, piasek,
gips, pianka montażowa itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys.10. Korytka osłonowe PVC [9].
Oznaczenia graficzne
Rys. 11. Symbole przewodów, wiązek, kabli: a1) przewód, grupa przewodów, wiązka, kabel linia  symbol
ogólny, a2) jeden przewód, a3) dwa przewody, a4) cztery przewody, a5) n przewodów, a6) cztery przewody,
przejście z przedstawienia jedno liniowego w wieloliniowe, a7) przewód giętki (ruchomy), b1) połączenie
przewodów  symbol ogólny, b2) połączenie rozłączalne, zacisk, połączenie ze stykiem ruchomym,
b3) odgałęzienie linii, przewodu, b4) skrzyżowanie linii, przewodów bez połączenia, b5) skrzyżowanie linii,
przewodów i załamanie pod kątem, b6) skrzyżowanie linii, przewodów połączonych, podwójne odgałęzienie,
b7) skrzyżowanie linii trójprzewodowej o przewodach połączonych, b8) skrzyżowanie linii trójprzewodowej
z dwuprzewodową, b9) odgałęzienie rozłączalne, c1) kabel dwużyłowy, c2) kabel n-żyłowy, c3) grupa pięciu
przewodów, z których dwa są żyłami jednego kabla, połączenie odłączalne, d1) wiązka przewodów wspólnie
skręconych, d2) wiązka dwuprzewodowa (para), d3) wiązka n-przewodowa, d4) grupa pięciu przewodów,
z których dwa są wspólnie skręcone, e1) przewód, linia ekranowana, f1) wiązka k przewodów, z których
odgałęzia się n przewodów, a reszta przechodzi dalej (k=m+n) [2, s. 82].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys.12. Symbole aparatów telefomicznych: a1) symbol ogólny, a2) symbol do planów,
b) miejscowej baterii (MB), c) centralnej baterii (CB), d) z tarczÄ… numerowÄ…,
e) z klawiaturą do wybierania numeru, f) z łącznikami (przyciskami) do innych celów
niż wybieranie numeru, g) inkasujący, h) z generatorem zewowym korbowym,
i) głośnikowy, j) ze wzmacniaczem, k) bezbateryjny, l) na dwa łącza co najmniej,
m) głośnikowy drzwiowy, n) biurkowy, o) ścienny, p) radiotelefon. [2, s. 144].
Rys.13. Symbole prowadzenia linii (przewodów) i oznaczenia przewodów: a) na ścianie, na tynku, b) pod
warstwą tynku, c) w tynku, d) w podłodze, e) pod podłogą, f) na podłodze, g) pod stropem, h) w rurze
ochronnej, i) w rurze z oznaczeniem jej końców, j) w korytku kablowym otwartym, k) w korytku z oznaczeniem
jego końców, l) w korytku kablowym krytym, m) w korytku krytym, z oznaczeniem jego końców, n) na
drabince kablowej, o) na drabince z oznaczeniem jej końców, p) na wspornikach, r) na izolatorach, s) pod
listwą, t) na lince nośnej, u) w stropie, w ścianie [2, s. 181].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys.14. Symbole urządzeń rozdzielczych stosowane na planach instalacji: a1) puszka odgałęz
na, a2) punkt
rozdzielczy, b1) szafa, tablica, pulpit  symbol ogólny, b2) z zaznaczeniem strony obsługi jednostronnej,
b3) z zaznaczeniem obsługi obustronnej, c1) rozdzielnica we wnęce otwartej, c2) rozdzielnica we wnęce
zamkniętej, c3) rozdzielnica na murze, c4) rozdzielnica na konstrukcji, d1) skrzynka przyłączowa, d2)
skrzynka przyłączowa wg IEC, [2, s. 182].
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… rodzaje sieci telekomunikacyjnych?
2. Jak oznaczamy na planach instalacjÄ™ telekomunikacyjnÄ…?
3. Z jakich elementów składa się instalacja telekomunikacyjna?
4. Jakie sÄ… zasady projektowania instalacji telekomunikacyjnej.?
5. Co to jest i po co stosujemy instalacjÄ™ maskujÄ…cÄ…?
6. Jakie są metody montażu instalacji telefoniczną?
7. Jakiego rodzaju kable stosujemy do montażu instalacji?
8. Jak ocenić ilość potrzebnego materiału do wykonania instalacji?
9. Jakie są rodzaje korytek stosowanych w montażu instalacji?
10. Wymień zasady bhp obowiązujące podczas montażu punktu abonenckiego?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj elementy na planach instalacji. Narysuj plan instalacji telekomunikacyjnej
zgodnie z założeniami.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z planami instalacji telekomunikacyjnych i rozpoznać na podstawie wyglądu i
oznaczeń zastosowane elementy, podzespoły i urządzenia telekomunikacyjne,
4) narysować symbole graficzne rozpoznawanych elementów, podzespołów i urządzeń,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
5) wyszukać w katalogach potrzebne informacje dotyczące elementów i podzespołów
telekomunikacyjnych,
6) zapoznać się z normami i przepisami branżowymi,
7) narysować plan instalacji telekomunikacyjnej zgodnie z założeniami,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- dokumentacja techniczna instalacji telekomunikacyjnych,
- katalogi elementów, podzespołów i osprzętu telekomunikacyjnego,
- plany instalacji telekomunikacyjnej,
- normy i przepisy branżowe,
- blok techniczny formatu A4,
- przybory kreślarskie,
- gumka,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [1],[2],[3],[4],[5] i [8]).
Ćwiczenie 2
Wykonaj instalacjÄ™ telefonicznÄ… oraz maskujÄ…cÄ… dla telefonu i faksu zgodnie z planem
pomieszczeń i schematem instalacji  załącznik 1. (rys.15.)
LEGENDA
AP Aparat telefoniczny
FAX Faks
ZK ZÅ‚Ä…cze Krone
Rys.15. Załącznik 1 do ćwiczenia 2.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania instalacji telefonicznej oraz maskującej,
2) zapoznać się z planem pomieszczenia, schematem instalacji z uwagami do wykonania
instalacji maskujÄ…cej oraz telefonicznej,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4) zapisać plan działania,
- czynności prowadzące do wykonania instalacji telefonicznej,
- nazwy materiałów niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
- nazwy narzędzi niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
- nazwy przyrządów pomiarowych niezbędnych do wykonania i sprawdzenia instalacji
telefonicznej,
5) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
6) dobrać elementy wymagane do wykonania instalacji,
7) zgromadzić narzędzia i materiały niezbędne do wykonania montażu,
8) sprawdzić stan techniczny narzędzi i aparatury kontrolno-pomiarowej,
9) otworzyć pokrywy instalacji maskującej,
10) odmierzyć i przyciąć przewody, oznaczyć linie kablowe, sprawdzić sprawność
wykonanych przewodów przed ich ułożeniem,
11) ułożyć kable w listwach, podłączyć przewody do łączówki w puszce kablowej i do gniazd
telefonicznych (przy podłączeniu przewodów do gniazd należy zakończyć je wtykiem
RJ- 11 zarabiarkÄ…),
12) sprawdzić aparatem monterskim występowanie w gniazdach linii abonenckich sygnału
zgłoszenia z centrali telefonicznej,
13) zamknąć instalację maskującą,
14) podłączyć i uruchomić telefon i faks zgodnie z instrukcjami,
15) wykonać zaplanowane czynności zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony przeciwpożarowej,
16) po zakończeniu pracy uporządkować stanowisko i rozliczyć się z narzędzi i pobranych
materiałów,
17) przygotować w formie pisemnej sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
18) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
19) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- gniazda telefoniczne,
- kabel instalacyjny YTKSY 2x2x0,5,
- oznaczenia kablowe,
- wtyki RJ-11,
- listwa kablowa, wkręty,
- nóż monterski,
- komplet wkrętaków płaskich i krzyżowych lub wiertarko-wkrętarkę z kompletem
końcówek roboczych,
- szczypce uniwersalne,
- zaciskarka końcówek,
- przymiar zwijany, miernik uniwersalny,
- aparat telefoniczny i faks,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [1],[2],[3],[5],[9] i [10]).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Ćwiczenie 3
Wykonaj instalację telefoniczną dla dwóch telefonów i faksu zgodnie z planem
pomieszczeń i schematem instalacji  załącznik 2 (rys.16). Po wykonaniu instalacji podłącz
urzÄ…dzenia i uruchom je zgodnie z dokumentacjÄ….
Rys. 16. Załącznik 2 do ćwiczenia 3.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania instalacji telefonicznej oraz maskującej,
2) zapoznać się z planem pomieszczenia, schematem instalacji z uwagami do wykonania
instalacji maskujÄ…cej oraz telefonicznej,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) zapisać plan działania:
- czynności prowadzące do wykonania instalacji telefonicznej,
- nazwy materiałów niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
- nazwy narzędzi niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
- nazwy przyrządów pomiarowych niezbędnych do wykonania i sprawdzenia instalacji
telefonicznej,
5) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
6) dobrać elementy wymagane do wykonania instalacji,
7) zgromadzić narzędzia i materiały niezbędne do wykonania montażu,
8) sprawdzić stan techniczny narzędzi i aparatury kontrolno-pomiarowej,
9) otworzyć pokrywy instalacji maskującej,
10) odmierzyć i przyciąć przewody, oznaczyć linie kablowe, sprawdzić sprawność
wykonanych przewodów przed ich ułożeniem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
11) ułożyć kable w listwach, podłączyć przewody do łączówki w puszce kablowej i do gniazd
telefonicznych (przy podłączeniu przewodów do gniazd należy zakończyć je wtykiem
RJ-11 zarabiarkÄ…),
12) sprawdzić w gniazdach linii abonenckiej występowanie sygnałów zgłoszenia z centrali,
13) zamknąć instalację maskującą,
14) podłączyć i uruchomić telefony (gniazda G1 i G2) i faks (gniazdo G3) zgodnie
z instrukcjami,
15) wykonać zaplanowane czynności zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony przeciwpożarowej,
16) po zakończeniu pracy uporządkować stanowisko i rozliczyć się z narzędzi i pobranych
materiałów,
17) przygotować w formie pisemnej sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
18) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
19) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- gniazda telefoniczne,
- kabel instalacyjny TKSY 1x2x0,5,
- oznaczenia kablowe,
- końcówki widełkowe,
- wtyki RJ-11,
- listwa kablowa, wkręty,
- nóż monterski,
- komplet wkrętaków płaskich i krzyżowych lub wiertarko-wkrętarkę z kompletem
końcówek roboczych,
- szczypce uniwersalne,
- zaciskarka końcówek,
- przymiar zwijany,
- miernik uniwersalny,
- telefon monterski,
- aparaty telefoniczne i faks,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [1],[2],[3],[5],[9] i [10]).
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) odczytać schematy instalacji telekomunikacyjnych?
ðð ðð
2) dobrać właściwy kabel potrzebny do wykonania instalacji?
ðð ðð
3) określić ilość potrzebnych materiałów do wykonania instalacji?
ðð ðð
4) zaplanować trasę (rozkład) instalacji w mieszkaniu?
ðð ðð
5) dobrać właściwe elementy potrzebne do wykonania instalacji?
ðð ðð
6) dobrać korytka dla odpowiedniego rodzaju kabla?
ðð ðð
7) ułożyć korytka w pomieszczeniu?
ðð ðð
8) ułożyć kable w listwach?
ðð ðð
9) podłączyć przewody do łączówki w puszce kablowej?
ðð ðð
10) zamontować instalację maskującą?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Pomiary w liniach telekomunikacyjnych. Zasady lokalizacji
i naprawy uszkodzeń
4.3.1. Materiał nauczania
Linia telekomunikacyjna  linia składająca się z połączonych wzdłużnie odcinków kabli
miejscowych zainstalowanych w kanalizacji kablowej, w ziemi lub nad ziemią, a także
w budynkach, zawarta między łączówką przełącznicy głównej a gniazdkiem telefonicznym
abonenckim (linia abonencka), bÄ…dz
między łączówkami przełącznic głównych dwóch central
lub centrali i koncentratora, reduktora centrali abonenckiej (linia międzycentralowa).
Linia abonencka to instalacja telefoniczna wykonana w domu abonenta. Do linii tej
możemy podłączyć różnego rodzaju urządzenia takie jak: telefon, faks, modem.
Pomiary linii abonenckiej
Do parametrów linii abonenckiej zaliczamy: rezystancję linii, pojemność, izolację żył,
tłumienie, asymetrię wzdłużną, odporność na szumy i zakłócenia impulsowe.
Testowanie linii abonenckiej odbywa się w celu kontroli lub diagnostyki problemów
powstajÄ…cych w parach miedzianych.
Pierwszy pomiar linii dokonywany jest po jej zestawieniu. Następuje wówczas
sprawdzenie czy parametry linii spełniają określone normy. Następne pomiarów powinny być
dokonywane co najmniej raz w roku, a ich wyniki przechowywane na specjalnych kartach
pomiarowych Å‚Ä…cza.
Zakres pełnych testów linii abonenckiej obejmuje pomiary:
 napięcia (V)  w celu wykrycia obecności i zmierzenia wartości napięcia (stałego lub
zmiennego) pochodzÄ…cego z centrali, lub obcych z
ródeł; w różnych konfiguracjach
pomiędzy żyłami A, B i ekranem (A-B, A-GND, B-GND),
 prądu (mA)  pomiar prądu pętli,
 rezystancji uziemienia  w trakcie pomiaru prądu pętli, jeżeli centrala to umożliwia,
następuje pomiar rezystancji uziemienia centrali,
 rezystancji (©)  pomiar rezystancji przewodnika i izolacji,
 pojemności  pomiar pojemności linii,
 upływności izolacji  w celu zmierzenia zmian izolacji w czasie pomiędzy żyłami i ekranem
(ziemią), wskazania zmiany pod wpływem obecności wysokiego napięcia. Wzrastająca
rezystancja wskazuje obecność zawilgoceń kabla, zaś zmniejszająca się izolacja stanowi
sygnał utleniania się połączeń i wzrastania przewodnictwa pomiędzy żyłam,
 przerwy  pomiar odległości pomiędzy zaciskami pomiarowymi, a końcami żył
(uszkodzeniami),
 tłumienia  pomiar poziomu sygnału dla określenia tłumienia toru i pomiar częstotliwości,
(tłumienie to różnica pomiędzy poziomami nadawanym i odbieranym),
 sygnałów tonowych  generator sygnału do identyfikacji przewodu oraz określenia
tłumienia toru,
 zakłóceń impulsowych  szum impulsowy zawiera piki szumowe (impulsy szpilkowe)
słyszane często w linii telefonicznej jako trzaski i stuki. Poziom tego rodzaju zakłóceń jest
dużo wyższy niż tło szumu i generalnie jest krótszy od jednej milisekundy. Pomiar
szumowych zakłóceń impulsowych to zliczanie ilości takich szpilek zakłócających
o poziomie większym od ustalonego,
 szumu  w pomiarze tym dokonywany jest pomiar poziomu wszelkich szumów tłowych
w paśmie ograniczonym wybranym filtrem (psofometryczny typu C, płaski 3 kHz, lub
płaski 15 kHz),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
 szumu z sygnałem  mierzone są wszystkie szumy tłowe oraz szumy, które są generowane
wyłącznie kiedy w torze przesyłany jest sygnał,
 szumu do ziemi  określa szum tłowy istniejący w obwodzie ( w stosunku do ziemi) i jest
pomiarem wrażliwości obwodu elektrycznego na zakłócenia zewnętrzne (zwane również
zakłóceniami interferencyjnymi). Często ta interferencja jest wskaz
nikiem możliwości
transmisyjnych łącza (więc jego jakości) i stąd najlepiej dokonywać pomiaru przy użyciu
filtu płaskiego 3 kHz,
 stosunku sygnału do szumu (odstęp sygnału od szumu)  określa stosunek otrzymywanego
sygnału łącznie z szumem łącza do samego szumu i daje nam obraz marginesu między
sygnałem danych a szumem tłowym,
 asymetrii wzdłużnej  aktywny pomiar symetrii linii względem ziemi.
Protokół pomiarowy łącza
Nr Å‚Ä…cza .....................................
Typ ................................................................................
Długość .................................................................................
Relacja .................................................................................
.................................................................................
Wprowad I .................................................................................
Wprowad II .................................................................................
Pomiar uruchomieniowy Pomiar awaryjny
1. Pomiar tłumienności
I Tor II Tor I Tor II Tor I Tor II Tor
f [kHz] f [kHz] f [kHz]
[dB] [dB]
[dB]
0,3 1 1
0,5 5 5
0,8 10 10
1,2 15 20
1,4 20 40
1,7 25 60
2,0 30 80
2,4 35 100
2,7 40 120
3,0 45 140
3,4 50 150
2. Pomiar izolacji i oporności pętli 3. Pomiar szumu
b/z a/b a+b
a/z
Tor Tor [dB] [dB]
[&!]
[M&!] [M&!] [M&!]
I I
II II
Data pomiarów .................................... Podpis ................................................
........................................................ ......................................
Kierownik Grupy Technicznej Abonent
Rys. 17. Protokół pomiarowy linii abonenckiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
W zależności od podłączonych urządzeń do linii dokonuje się pomiaru różnych
parametrów. Podstawowe testowanie linii abonenckiej telefonicznej odbywa się w paśmie
akustycznym i obejmuje pomiar: tłumienności mierzonej w paśmie od 300 3400 Hz
(tłumienność przy częstotliwości 800Hz wynosi ok.1,9 dB/km), izolacji (powinna być jak
najwiÄ™ksza, rzÄ™du setek M©, a nawet G©), opornoÅ›ci pÄ™tli (zależy od dÅ‚ugoÅ›ci linii i wynosi
ok. 186 ©/km) oraz szumu (min 55dB, czym wiÄ™kszy tym lepiej). PrzykÅ‚adowy protokół
pomiarowy jest pokazany na rys.17.
W przypadku podłączenia do linii modemu pomiar tłumienności powinien zostać
wykonany dla częstotliwości w górnym paśmie od 1  200 kHz.
Do wykonywania pomiarów linii abonenckiej służą następujące przyrządy pomiarowe:
tester pętli abonenckiej Dynatel 945 DSP, tester linii telekomunikacyjnej MT-186e
i MT-1586e, miernik rezystancji pętli zwarcia TES-1800, miernik rezystancji izolacji
TES-1602, miernik długości przewodów 124443 i wiele innych podobnych.
Najlepszym z wymienionych mierników jest MT-186eWB i MT-1586e, są podręcznymi
urządzeniami pomiarowymi, łączącymi w jednej obudowie funkcje trzech przyrządów. W skład
testerów wchodzi: tester linii do badania podstawowych parametrów linii, cyfrowy multimetr
oraz aparat telefoniczny z funkcją wybierania numeru, rozmowy i odsłuchiwania.
Lokalizacja uszkodzeń kabla
Linia kablowa jest to linia składająca się z połączonych wzdłużnie odcinków kabli
miejscowych zainstalowanych w ziemi (w kanalizacji kablowej) lub nad ziemiÄ… oraz
w budynkach, zawarta między łączówką przełącznicy głównej a gniazdkiem telefonicznym
abonenckim.
Podstawowe wymagania elektryczne na telekomunikacyjne linie kablowe to: rezystancja
jednostkowa toru, pojemność elektryczna, pojemność skuteczna, rezystancja izolacji żył.
Podstawowymi parametrami transmisyjnymi toru sÄ…: impedancja falowa, jednostkowa
tłumienność falowa, jednostkowa przesuwność falowa
Uszkodzenia kablowe mogą być: rezystancyjne, pojemnościowe i indukcyjne.
Na rys.18 pokazano schemat blokowy przedstawiajÄ…cy liniÄ™ kablowÄ… sieci miejscowej
z uwzględnieniem kabli (magistralnych, międzyszafkowych, rozdzielczych, instalacyjnych).
Aparat
Centrala Szafka Skrzynka Skrzynka SÅ‚upek Puszka
telefoniczny
telefoniczna kablowa kablowa kablowa kablowy kablowa
Rys. 18. Linia kablowa sieci miejscowej [10].
W momencie powstania uszkodzenia w kablu należy w pierwszej kolejności określić
rodzaj uszkodzenia (wykonując odpowiednie pomiary), następnie ustalić uszkodzony odcinek
i usunąć uszkodzenie.
Mogą wystąpić następujące rodzaj uszkodzeń: zwarcie żył, uziemienie żył, przerwa.
Jeśli stwierdzono zwarcie lub uziemienie żył, monter w szafce kablowej izoluje badany tor
na głowicy kabla magistralnego, przez wyłączenie przewodów połączeniowych, a technik na
stanowisku badaniowym wykonuje pomiar. Gdy pomiar wykaże zwarcie lub uziemienie to
uszkodzenia należy szukać w kablu magistralnym. Jeżeli pomiar wykażę przerwę, to
uszkodzenia trzeba szukać w kablu rozdzielczym. Gdy kabel rozdzielczy nie wykaże
uszkodzenia, to uszkodzenie znajduje siÄ™ w instalacji abonenckiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Po ustaleniu odcinka uszkodzenia przeprowadza się lokalizację szczegółową.
W przypadku krótkich odcinków lokalizacja może być przeprowadzona poprzez oględziny
trasy. Dla dłuższych odcinków przeprowadza się pomiary elektryczne.
Do lokalizacji stosuje siÄ™ metody mostkowe, a o wyborze metody decyduje rodzaj
uszkodzenia.
Metody stosowane podczas lokalizacji uszkodzenia:
 metoda Murraya  w przypadku pomiaru uszkodzenia pary żył lub żył o jednakowej
średnicy (wartość izolacji żyły dobrej musi być o wiele większa od izolacji żyły
uszkodzonej),
 metoda trójpunktowa (wg. Grafa)  w przypadku gdy obie mierzone żyły mają różne
rezystancje lub gdy izolacja żyły dobrej nie jest zbyt duża w stosunku do żyły
uszkodzonej,
 metoda pętli podwójnego mostka  w przypadku uszkodzenia izolacji wszystkich żył, gdy
nie mamy linii pomocniczej, lub gdy pojawiają się napięcia zakłócające.
Do lokalizacji uszkodzenia izolacji i połączenia z ziemią, stosowana jest metoda Murraya
(rys. 19). W metodzie tej stosuje się pomocniczą żyłę o dobrej izolacji.
Rys. 19. Schemat pomiarowy metodÄ… Murraya.
Do zacisku 1 mostka przyłącza się żyłę pomocniczą, a do zacisku 2 żyłę uszkodzoną.
Rezystancję R reguluję się tak, by mostek był w równowadze. Oznaczając rezystancję pętli
utworzonej z uszkodzonej żyły i żyły pomocniczej przez r, obliczamy rezystancję szukaną Rx,
z zależności równowagi mostka.
A Å" Rx = R(r - Rx ) gdzie: A- rezystancja staÅ‚a
Aby wyznaczyć odległość miejsca uszkodzenia, rezystancję Rx dzieli się przez rezystancję
jednostkową badanej żyły.
Aby ustalić miejsce uszkodzenia izolacji długich torów o dużej rezystancji pętli stosuje się
metodÄ™ Varleya (rys. 20).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 20. Schemat pomiarowy metodÄ… Varleya.
Rezystancję szukaną Rx oblicza się z warunku równowagi mostka:
A(R + Rx ) = B(r - Rx ) gdzie: r  rezystancja pętli,
A,B  rezystancje stałe,
R  rezystancja regulowana.
W metodzie trójpunktowej (rys.21) stosujemy linię pomocniczą o dowolnej długości, gdyż
jej rezystancja nie wchodzi do wyniku pomiaru. Przy braku linii pomocniczej w kablu
mierzonym należy włączyć taką linie poprzez inny kabel. W metodzie dokonujemy pomiaru
prądów I1 i I2 oraz napięć U1 i U2. Następnie wyliczamy odpowiednie rezystancje.
Rys. 21. Schemat pomiarowy metodą trójpunktową [9].
Oznaczenia na rys.21: Rx  rezystancja żyły od miejsca uszkodzenia do miejsce pomiaru,
Ry  rezystancja żyły od miejsca uszkodzenia do mostka na końcu kabla,
Rf  rezystancja uszkodzenia.
Z rezystancjami związane są wartości odległości i tak:
 z Rx odległość Lx (długość żyły od miejsca pomiaru do miejsca uszkodzenia),
 z Ry odległość Ly (długość żyły od miejsca uszkodzenia do końca kabla),
 z R1 odległość Lt (długość dobrej żyły od miejsca pomiaru do końca kabla),
 z Rf odległość Lr (długość od zmiany przekroju do miejsca uszkodzenia).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
W metodzie pętli podwójnego mostka (rys.22) należy stosować żyły o najmniejszej
i największej wartości izolacji, dla których stosunek rezystancji uszkodzenia wynosi minimum
½, a suma Rfa i Rfb jest wiÄ™ksza niż 15k©. W metodzie, na koÅ„cu pÄ™tli pomiarowej należy
wstawić wyłącznik, otwierany lub zamykany na żądanie z miejsca pomiaru.
Rys. 22. Schemat pomiarowy metodą pętli podwójnego mostka [9].
Do lokalizacji uszkodzeń kabla można zastosować przyrząd pomiarowy BARTEC 10T
(określa odległość uszkodzenia od 0,1m do 100km) lub Kabellux 3T.
Szczegółowe dane techniczne przyrządów pomiarowych znajdują się w literaturze
z rozdziału 6 [9].
Zasady lokalizacji i naprawy uszkodzeń są szerzej opisane w literaturze z rozdziału 6 [5][9].
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest linia abonencka?
2. Jakie parametry posiada linia abonencka?
3. Jakimi przyrzÄ…dami testujemy liniÄ™ abonenckÄ…?
4. Jakie znasz metody pomiaru linii abonenckiej?
5. Co jaki czas dokonujemy kontrolnych pomiarów linii?
6. Jakie uszkodzenia mogą występować w linii?
7. Jakie znasz metody lokalizacji uszkodzeń linii abonenckiej?
8. Jakie urządzenia możemy podłączyć do linii abonenckiej?
9. Jakie parametry powinna spełniać linia w zależności od rodzaju podłączonych urządzeń?
10. Co się stanie, gdy do jednego gniazdka podłączymy dwa telefony?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj pomiar parametrów dwóch linii abonenckich z łączówki do gniazdek aparatów
końcowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją pomiaru parametrów linii abonenckiej oraz dokumentacją
załączoną do ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) zapisać plan działania,
4) wykonać spis narzędzi i przyrządów pomiarowych niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
5) zorganizować stanowisko pracy,
6) dobrać elementy wymagane do wykonania pomiaru linii,
7) zgromadzić narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania ćwiczenia,
8) sprawdzić stan techniczny aparatury kontrolno-pomiarowej,
9) wykonać pomiar podstawowych parametrów linii abonenckiej,
10) po zakończeniu pracy uporządkować stanowisko i rozliczyć się z narzędzi i pobranych
przyrządów,
11) przygotować w formie pisemnej sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
12) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
13) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- łączówka KRONE,
- linie abonenckie zakończone gniazdkami,
- kable pomiarowe,
- tester pętli abonenckiej Dynatel 945 DSP lub inny podobny,
- miernik izolacji TES 1602 lub inny podobny,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [1],[4],[5],[6] i [9]).
Ćwiczenie 2
Zlokalizuj uszkodzenie w kablu telefonicznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją lokalizacji uszkodzenia w kablu telefonicznym oraz
dokumentacją załączoną do ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) zapisać plan działania,
4) wykonać spis narzędzi i przyrządów pomiarowych niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
5) zorganizować stanowisko pracy,
6) dobrać elementy wymagane do wykonania lokalizacji uszkodzenia,
7) zgromadzić narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
8) sprawdzić stan techniczny aparatury kontrolno-pomiarowej,
9) wykonać pomiar w celu zlokalizowania uszkodzenia,
10) po zakończeniu pracy uporządkować stanowisko i rozliczyć się z narzędzi i pobranych
przyrządów,
11) przygotować w formie pisemnej sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
12) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
13) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- łączówka KRONE,
- linie abonenckie zakończone gniazdkami,
- kable pomiarowe,
- tester kabli BARTEC 10T lub inny podobny,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [4],[5],[6],[7],[8] i [9]).
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie linii abonenckiej?
ðð ðð
2) określić parametry linii abonenckiej?
ðð ðð
3) przetestować linię abonencką?
ðð ðð
4) dobrać metodę pomiarową?
ðð ðð
5) na podstawie pomiarów określić jakość linii?
ðð ðð
6) dobrać metodę pomiarową by zlokalizować uszkodzenie ?
ðð ðð
7) wykonać pomiar w celu zlokalizowania uszkodzenia?
ðð ðð
8) po pomiarze ustalić rodzaj uszkodzenia?
ðð ðð
9) posłużyć się przyrządami pomiarowymi?
ðð ðð
10) zmierzyć izolację kabla?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.4. Metody rozszywania kabla na głowicy kablowej
4.4.1. Materiał nauczania
Kable telekomunikacyjne
Kable telekomunikacyjne dzielą się na: dalekosiężne, miejscowe, zakończeniowe, stacyjne
i instalacyjne.
Podstawowe parametry techniczne kabli to: rodzaj kabla, typ i oznaczenie kabla,
producent, budowa.
Kable dalekosiężne są stosowane do budowy i przebudowy telekomunikacyjnych linii
kablowych dalekosiężnych średniego zasięgu.
Przykład oznaczenia kabla TKDkFtA 39x2, gdzie:
TKD  typ kabla (telekomunikacyjny kabel dalekosiężny),
k  rodzaj osłony na powłoce ołowianej (z taśm z tworzywa sztucznego),
Ft  rodzaj pancerza (taśmy stalowe),
A  rodzaj osłony na pancerzu kabla (osłona włóknista),
39x2  liczba wiązek i żył.
Kable miejscowe sÄ… stosowane do budowy telekomunikacyjnych linii kablowych
w sieciach miejscowych, publicznych i wydzielonych.
Przykład oznaczenia kabla XzTKMXw 10x4x0,5mm, gdzie:
Xz  materiał powłoki (polietylenowa z zaporą przeciwwilgociową),
TKM  typ kabla (telekomunikacyjny kabel miejscowy),
X  materiał izolacji (polietylenowa jednolita),
w  uszczelnienie ośrodka,
10x4x0,5 liczba wiązek i żył (10 wiązek 4 żyłowych izolowanych o średnicy 0,5 mm).
Kable stacyjne są stosowane do połączeń stałych urządzeń systemów telefonicznych,
teletransmisyjnych, przetwarzania informacji, sygnalizacyjnych i alarmowych.
Kable zakończeniowe są stosowane do zakończenia kabli miejscowych w komorach
kablowych.
Przykład oznaczenia kabla YTKZYekw 50x4x0,5, gdzie:
Y  materiał powłoki (polwinitowa),
TKZ  typ kabla (telekomunikacyjny kabel zakończeniowy),
Y  materiał izolacji (polwinitowa), ekw  rodzaj ekranu (ekran wspólny na ośrodku),
50x4x0,5  liczba wiązek i żył (50 wiązek 4 żyłowych izolowanych o średnicy 0,5 mm).
Kable instalacyjne są stosowane do łączenia między sobą urządzeń telekomunikacyjnych,
pomiarowych, sterowniczych i przetwarzania informacji.
Przykład oznaczenia kabla: J-Y(St)Y& Lg, o liczbie żył lub wiązek: 2; 4; 6; 10; 20; 30; 40; 50;
60; 100x2, i średnicy żył 0,6 lub 0,8 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Tabela.1. Kody oznaczeń telekomunikacyjnych kabli stacyjnych [9].
KODY OZNACZEC
TELEKOMUNIKACYJNYJNYCH KABLI STACYJNYCH
Pozycja w oznaczeniu 1 2 3 4 5
Przykład oznaczenia Y TKS Yd ekw n x m xd
Przykładowy zapis symbolu YnTKSYekp 10x2x0,5
Materiał powłoki
Y  polwinitowa
Yn  polwinitowa nierozprzestrzeniająca płomienia
1
Ye  polwinitowa o zmniejszonej emisji chlorowodoru
N  z tworzywa bezhalogenowego nierozprzestrzeniającego płomienia
Nz  z tworzywa bezhalogenowego nierozprzestrzeniającego płomienia z zaporą
przeciwwilgociowÄ…
Typ kabla
2
TKS  telekomunikacyjny kabel stacyjny
TKSN  telekomunikacyjny kabel stacyjny dla systemów nośnych
Materiał izolacji
Y  polwinitowa
3
X  polietylenowa jednolita
Xp  polietylenowa piankowa (foam-skin lub skin-foam-skin)
Rodzaj ekranu
4
ekw  ekran wspólny na ośrodku
ekp  ekran indywidualny na wiązkach i wspólny na ośrodku
Liczba wiązek i żył
n  liczba wiÄ…zek
5
m  liczba żył izolowanych w wiązce
d  średnica żyły [mm]
W większości instalacji budynkowych stosuje się kable typu YTKSY o zalecanych
pojemnościach (liczbie wiązek) od 1x4 do 53x2. Kable te powinny mieć żyły o średnicy
0,5 mm. Kable YTKSY sÄ… produkowane wg. Norm: PN-92/T-90320 i PN-92/T-90321.
Budowa kabli YTKSY:
 żyły z miękkich drutów miedzianych wg PN-83/E-90150 Kable i przewody elektryczne.
Druty nieocynkowane lub ocynkowane (c) o średnicy 0,5 lub 0,8 mm,
 izolacja  polwinitowa, jednobarwna lub dwubarwna,
 wiązki  parowe, z wyjątkiem kabli 2-parowych, które mają 1 czwórkę gwiazdową,
 obwód ośrodka  taśmy z materiału niehigroskopijnego (np. estrofolu),
 powłoka  polwinitowa.
Kable YTKSY mogÄ… być stosowane w temperaturze otoczenia od -40°C do +70°C,
w wilgotności względnej powietrza do 90%.
Kable YTKSY są produkowane o następujących liczbach wiązek (dla średnicy żył 0,5mm):
1x2, 1x4, 3x2, 4x2, 5x2, 6x2, 7x2, 10x2, 12x2, 14x2, 21x2, 28x2, 30x2, 35x2, 42x2, 48x2,
53x2.
Żyły kabla izolowane polwinitem są skręcane w wiązki parowe (z wyjątkiem kabla
2-parowego, który zawiera 1 wiązkę gwiazdową). Odpowiednia liczba wiązek jest skręcana
warstwowo w ośrodek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rdzeń wielowiązkowy i warstwy wewnętrzne są owinięte tasiemką syntetyczną
o barwach: rdzeń  czerwona, I warstwa  niebieska, II warstwa  żółta.
Skręcany ośrodek jest owinięty jedną lub kilkoma taśmami z tworzywa. Następnie jest
nałożona zewnętrzna powłoka z polwinitu czarnego lub szarego. Pod powłoką może być
umieszczona cienka i mocna nitka lniana służąca do rozrywania powłoki podczas instalacji.
Żyły w kablu są wyróżnione za pomocą barwnej izolacji (tabela. 2).
Tabela.2. Barwy izolacji .żył w kablu YTKSY.
Numer Numer
kolejny żyła a żyła b kolejny żyła a żyła b
wiÄ…zki wiÄ…zki
1 biała niebieska 31 czarno-niebieska niebieska
2 pomarańczowa 32 pomarańczowa
3 zielona 33 zielona
4 brÄ…zowa 34 brÄ…zowa
5 szara 35 szara
6 czerwona niebieska 36 żółto-niebieska niebieska
7 pomarańczowa 37 żółto-niebieska pomarańczowa
8 zielona 38 zielona
9 brÄ…zowa 39 brÄ…zowa
10 szara 40 szara
11 czarna niebieska 41 biało-pomarańczowa niebieska
12 pomarańczowa 42 pomarańczowa
13 zielona 43 zielona
14 brÄ…zowa 44 brÄ…zowa
15 szara 45 szara
czerwono-
16 żółta niebieska 46 niebieska
pomarańczowa
17 pomarańczowa 47 pomarańczowa
18 zielona 48 zielona
19 żółta brązowa 49 brązowa
20 szara 50 szara
czarno-
21 biało-niebieska niebieska 51 niebieska
pomarańczowa
22 pomarańczowa 52 pomarańczowa
23 zielona 53 zielona
24 brÄ…zowa
25 szara
czerwono-
26 niebieska
niebieska
27 pomarańczowa
28 zielona
29 brÄ…zowa
30 szara
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Tabela.3. Barwy izolacji żył w kablu XzTKMXw według PN-92/T-90335.
Numer Barwa izolacji żyły
Rodzaj pęczka
czwórki
a b c d
1 czerwona naturalna lub biała zielona szara
2 niebieska naturalna lub biała zielona szara
5-czwórkowy
3 żółta naturalna lub biała zielona szara
nieparzysty
4 brązowa naturalna lub biała zielona szara
5 fioletowa naturalna lub biała zielona szara
1 czerwona naturalna lub biała zielona pomarańczowa
2 niebieska naturalna lub biała zielona pomarańczowa
5-czwórkowy
3 żółta naturalna lub biała zielona pomarańczowa
parzysty
4 brązowa naturalna lub biała zielona pomarańczowa
5 fioletowa naturalna lub biała zielona pomarańczowa
1 czerwona naturalna lub biała zielona szara
2 niebieska naturalna lub biała zielona szara
3 żółta naturalna lub biała zielona szara
4 brązowa naturalna lub biała zielona szara
5 fioletowa naturalna lub biała zielona szara
10-czwórkowy
6 czerwona naturalna lub biała zielona pomarańczowa
7 niebieska naturalna lub biała zielona pomarańczowa
8 żółta naturalna lub biała zielona pomarańczowa
9 brązowa naturalna lub biała zielona pomarańczowa
10 fioletowa naturalna lub biała zielona pomarańczowa
Rys. 23. Profil kabla YTKSY 35x2.
Kable YTKSY posiadają następujące właściwości elektryczne:
 maksymalna rezystancja pÄ™tli żyÅ‚ 0,5mm w temperaturze 20°C wynosi 185,6 ©/km, a żyÅ‚
0,8mm  75 ©/km,
 minimalna rezystancja izolacji w temperaturze 20 Ä… 5°C wynosi 500 M©Å"km,
 pojemność skuteczna C par w gotowym kablu wynosi 120nF/km (wartość średnia wynosi
95 nF/km dla żył 0,5mm i 90 nF/km dla żył 0,8mm),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
 asymetria pojemności dla odcinka 500 m osiąga maks. 400pF dla 90% i 500pF dla 10%
pomiarów,
 odporność na napięcie probiercze przyłożone przez 1 minutę pomiędzy żyły 0,5 mm
wynosi co najmniej: 1500V (napięcie stałe) lub 1000V (napięcie przemienne). Dla żył
0,8mm odpowiednio: 2250V i 1500V,
 tÅ‚umienność falowa jednostkowa toru w temperaturze 20°C, przy f = 800Hz wynosi: dla
żył 0,5 mm ą = 1,85 dB/km, a dla żył 0,8 mm ą = 1,13 dB/km.
Głowica kablowa i łączówki
Głowica kablowa (rys.24a)  zakończenie kabla utworzone z łączówek dwustronnych
osadzonych na korpusie w postaci pudła, którego komora umożliwia uszczelnienie końca
wprowadzonego do niej kabla, np. przez wypełnienie jej odpowiednią masą izolacyjną.
Zakończenia kabli miejscowych w urządzeniach rozdzielczych tj. w szafkach, puszkach
i skrzynkach kablowych muszą być zabezpieczone przed dostępem wilgoci, a takie
zabezpieczenie zapewniają głowice kablowe, które są odpowiednio uszczelniane zaraz po
wprowadzeniu do nich kabli.
Głowica kablowa składa się z obudowy żeliwnej z pokrywą przykręcaną śrubami i tuleją do
wprowadzenia kabla oraz przeważnie 10-parowych łączówek. Pojemność głowicy zależy od
ilości zamontowanych w niej łączówek. Najczęściej spotykane są głowice 10 do 100 parowe.
a) b)
Rys.24. Głowice kablowe: a) różnej wielkości, b) przykładowe łączówki zastosowane w głowicy [9].
Typy stosowanych łączówek: Krone, Agmar, Reichle & De-Massari, GKM, AT&T, Iskra,
ZA
, Siemens, Mars Alcatel, Quante-Pouyet, Mondragon, OP.
A
ączówki mogą być: rozłączne (wyposażone w elementy łączeniowe złożone z dwóch części
połączonych zestykiem, który przez wciśnięcie wtyczki izolującej umożliwia rozłączenie strony
wejściowej i wyjściowej łączówki), nierozłączne (przystosowana do trwałego połączenia
przewodów), przełączne, odgałęz
ne (łączówka wyposażona w elementy łączeniowe
umożliwiające przyłączenie dwóch przewodów wychodzących do każdego przewodu
przychodzącego), porcelanowe lub plastikowe, zaciskane lub skręcane na śruby (GKM
rys.24b), szczelinowe (wyposażona w zaciski szczelinowe), ochronnikowe (jest wyposażona
w elementy służące do elektrycznego zabezpieczenia przyłączonych torów przed przepięciami
i przetężeniami), jednostronne (zaciski dla przewodów przychodzących i wychodzących są po
tej samej stronie korpusu) lub dwustronne (zaciski dla przewodów przychodzących
i wychodzących są po przeciwnej stronie korpusu), o różnej pojemności najczęściej 8 i 10
parowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
a) b) c)
d) e) f)
Rys.25. A
ączówki: a) Krone  przełączna (pojemność 8), b) Krone  rozłączna (pojemność 10), c) Pouyet 
STG C210 (pojemność 10), d) Agmar  nierozłączne (pojemność 10), e) AT&T-S.C. 99
(pojemność 100), f) Siemens (pojemność 104) [9].
Rozszywanie kabli
Skrzynka kablowa (rys.26) jest podzielona na dwie części: liniową i abonencką. Do części
abonenckiej jest doprowadzony kabel stacyjny YTKSY, który jest rozszyty w górnej części
skrzynki kablowej na łączówkach (liczba łączówek zależy od ilości mieszkań) i jest położony
wewnątrz budynku. W dolnej części skrzynki kablowej (część liniowa) jest rozszyty kabel
miejscowy XzTKMXpw, który łączy budynek z centralą telefoniczną.
W przypadku rozszywania kabla XzTKMXpw należy:
 zgromadzić niezbędne do wykonania rozszycia narzędzia: narzędzie do zaciskania
łączników pojedynczych żył UY2, płaskoszczypy, cęgi z cięciem bocznym, narzędzie do
zdejmowania powłoki kabla (lub nóż monterski), narzędzie do cięcia kabla,
 zgromadzić przyrządy pomiarowe: multimetr cyfrowy lub analogowy (miernik
uniwersalny), megaomomierz, przewody pomiarowe do multimetru i megaomomierza,
 zdjąć powłokę zewnętrzną (izolacji) z kabla rozszywanego nie uszkadzając przy tym
izolacji na żyłach kabla, wykorzystując do tego odpowiednie narzędzia do zdejmowania
powłoki kabla,
 rozparować cały kabel zgodnie z oznaczeniem barw izolacji żył zachowując ich prawidłową
kolejność (tabela. 3) i schematem rozszywania kabli czwórkowych i parowych,
 właściwie i przy użyciu odpowiednich narzędzi połączyć żyły na łączówkach w skrzynce
kablowej (zaciskarki odpowiednie dla określonego typu łączówek np. w przypadku
łączówek Krone zaciskarka Krone),
 sprawdzić jakość wykonanego rozszycia: wykonać pomiar (przy użyciu multimetru
ustawionego na pomiar rezystancji) na zwarcie i przerwę dla wszystkich żył na łączówce,
wykonać pomiar oporności izolacji pomiędzy żyłami (przy użyciu megaomomierza
z napiÄ™ciem pomiarowym w zakresie 50 ÷ 100V) dla wszystkich par kabla.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Rozszycie kabla typu YTKSY odbywa się w podobny sposób, przy czym rozparowanie kabla
odbywa się zgodnie z oznaczeniem barw izolacji żył (tabela. 2).
Rys.26. Schemat rozszycia kabla na parterze budynku mieszkalnego.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z czego składają się głowice kablowe?
2. Jakie są rodzaje łączówek?
3. Jakie sÄ… rodzaje kabli?
4. Jakie sÄ… podstawowe parametry techniczne kabli?
5. W jaki sposób rozszywa się kable na łączówkach?
6. Jak zbudowany jest kabel?
7. Jakie sÄ… zastosowania kabli?
8. Jakie narzędzia stosujemy do krosowania?
9. Jakie narzędzia stosujemy do rozszycia kabli?
10. Co to jest strona liniowa i abonencka?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj krosowanie kabla YnTKSYekp 10x2x0,5mm na łączówkach nierozłącznych
KRONE.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją krosowania kabla oraz dokumentacją załączoną do ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) zapisać plan działania,
4) wykonać spis materiałów niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
5) wykonać spis narzędzi niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
6) wykonać spis przyrządów pomiarowych niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
7) wykonać spis środków ochrony osobistej,
8) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
9) dobrać elementy wymagane do wykonania krosowania kabla,
10) zgromadzić narzędzia i materiały niezbędne do wykonania krosowania,
11) sprawdzić stan techniczny narzędzi i aparatury kontrolno-pomiarowej,
12) wykonać krosowanie kabla na łączówce KRONE (przestrzegając właściwej kolejności
wykonywania czynności i zasad numeracji par w kablu),
13) wykonać zaplanowane czynności zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony przeciwpożarowej,
14) po zakończeniu pracy uporządkować stanowisko i rozliczyć się z narzędzi i pobranych
materiałów,
15) przygotować w formie pisemnej sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
16) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
17) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- łączówka KRONE,
- kabel stacyjny YnTKSYekp 10x2x0,5,
- narzędzie do zdejmowania powłoki kabla lub nóż monterski,
- cęgi z cięciem bocznym (ucinaczki),
- szczypce uniwersalne,
- zaciskarka końcówek,
- przymiar zwijany,
- miernik uniwersalny,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [1],[2],[3],[5],[9] i [10]).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Ćwiczenie 2
Wykonaj krosowanie kabla YTKSY 35x2x0,5mm na łączówkach nierozłącznych
AGMAR. Przekrosuj linię abonencka od strony centrali i głowicy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją krosowania kabla oraz dokumentacją załączoną do ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) zapisać plan działania,
4) wykonać spis materiałów niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
5) wykonać spis narzędzi niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
6) wykonać spis przyrządów pomiarowych niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
7) wykonać spis środków ochrony osobistej,
8) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
9) dobrać elementy wymagane do wykonania krosowania kabla,
10) zgromadzić narzędzia i materiały niezbędne do wykonania krosowania,
11) sprawdzić stan techniczny narzędzi i aparatury kontrolno-pomiarowej,
12) wykonać krosowanie kabla na łączówce AGMAR (przestrzegając właściwej kolejności
wykonywania czynności i zasad numeracji par w kablu),
13) przekrosować linię abonencką od strony centrali i głowicy,
14) wykonać zaplanowane czynności zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony przeciwpożarowej,
15) po zakończeniu pracy uporządkować stanowisko i rozliczyć się z narzędzi i pobranych
materiałów,
16) przygotować w formie pisemnej sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
17) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
18) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- łączówka AGMAR,
- kabel stacyjny YTKSY 35x2x0,5,
- narzędzie do zdejmowania powłoki kabla lub nóż monterski,
- cęgi z cięciem bocznym (ucinaczki),
- szczypce uniwersalne,
- zaciskarka końcówek,
- przymiar zwijany,
- miernik uniwersalny,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [1],[2],[3],[5],[9] i [10]).
Ćwiczenie 3
Wykonaj krosowanie kabla XzTKMXw 10x4x0,5mm na łączówkach nierozłącznych
KRONE.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją krosowania kabla oraz dokumentacją załączoną do ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
3) zapisać plan działania,
4) wykonać spis materiałów niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
5) wykonać spis narzędzi niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
6) wykonać spis przyrządów pomiarowych niezbędnych do wykonania ćwiczenia,
7) wykonać spis środków ochrony osobistej,
8) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
9) dobrać elementy wymagane do wykonania krosowania kabla,
10) zgromadzić narzędzia i materiały niezbędne do wykonania krosowania,
11) sprawdzić stan techniczny narzędzi i aparatury kontrolno-pomiarowej,
12) wykonać krosowanie kabla na łączówce KRONE (przestrzegając właściwej kolejności
wykonywania czynności i zasad numeracji par w kablu),
13) wykonać zaplanowane czynności zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony przeciwpożarowej,
14) po zakończeniu pracy uporządkować stanowisko i rozliczyć się z narzędzi i pobranych
materiałów,
15) przygotować w formie pisemnej sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
16) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
17) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia,
- łączówka KRONE,
- kabel miejscowy XzTKMXw 10x4x0,5,
- narzędzie do zdejmowania powłoki kabla lub nóż monterski,
- cęgi z cięciem bocznym (ucinaczki),
- szczypce uniwersalne,
- zaciskarka końcówek,
- przymiar zwijany,
- miernik uniwersalny,
- megaomomierz,
- literatura z rozdziału 6 (pozycje: [1],[2],[3],[5],[9] i [10]).
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozróżnić rodzaje kabli?
ðð ðð
2) określić stronę stacyjną i liniową?
ðð ðð
3) dobrać odpowiednie łączówki do głowicy kablowej?
ðð ðð
4) dobrać odpowiednie narzędzia do krosowania?
ðð ðð
5) zgromadzić narzędzia i materiały potrzebne do krosowania?
ðð ðð
6) rozszyć kabel zgodnie z zasadami?
ðð ðð
7) wykonać krosowanie kabla na łączówkach nierozłącznych?
ðð ðð
8) sprawdzić poprawność wykonania krosowania?
ðð ðð
9) przestrzegać zasad bhp podczas krosowania?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 24 pytania dotyczące montażu instalacji telekomunikacyjnych. Pytania: 1, 2,
3, 4, 7, 9, 10, 13, 15, 16, 17 i 20 sÄ… to pytania wielokrotnego wyboru i tylko jedna
odpowiedz
jest prawidłowa; pytania: 5, 6, 8, 11, 12, 14, 18 i 19 to pytania, w których
należy udzielić krótkiej odpowiedzi; pytania 21, 22, 23, 24 to pytania opisowe.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową),
- w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole,
- w pytaniach opisowych wpisz krótką charakterystykę w wyznaczone pole.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci pytania: 20  24, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 90 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
I część
1. Przedstawiony symbol graficzny oznacza:
a) zacisk przewodów,
b) połączenie rozłączne przewodów,
c) rozgałęzienie przewodów,
d) skrzyżowanie przewodów.
2. Przedstawiony symbol graficzny oznacza sposób prowadzenia instalacji:
a) w tynku,
b) w korytku kablowym otwartym,
c) w podłodze,
d) na izolatorach.
3. Kabel oznaczony symbolem YTKSY 14x2x0,5 posiada ośrodek składający się z:
a) 14 par żył o średnicy znamionowej 0,5 mm,
b) 14 żył o średnicy znamionowej 0,5 mm,
c) 14 żył o średnicy znamionowej 2 mm i izolacji grubości 0,5 mm,
d) 14 par żył o średnicy znamionowej 2 mm i izolacji grubości 0,5 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4. Zlokalizować uszkodzony kabel można za pomocą:
a) reflektometru,
b) mostka Wheatstone a,
c) generatora,
d) mostka Murray a.
5. Sieć telekomunikacyjna to:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
6. Podstawowe parametry transmisyjne toru to:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
7. Instalacje telefoniczne wykonane w domu abonenta nazywamy liniami:
a) stacyjnymi,
b) wyniesionymi,
c) abonenckimi,
d) międzystrefowymi.
8. Wymień trzy przyrządy pomiarowe stosowane do testowania miedzianych kabli
telekomunikacyjnych:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
9. Pokazany na ilustracji element może pełnić funkcję kabla:
a) światłowodowego,
b) stacyjnego,
c) miejscowego,
d) międzystrefowego.
10. Jaką metodę pomiarową stosujemy przy uszkodzeniu izolacji wszystkich żył:
a) metoda trójpunktowa,
b) pętla podwójnego mostka,
c) pętla pojedynczego mostka,
d) metoda Murraya.
11. Jakie znasz rodzaje uszkodzeń kablowych:
& & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
12. Podać rodzaje gniazdek telefonicznych:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
13. Narzędziem pokazanym na fotografii można zacisnąć żyły we wtyku:
a) BNC typu RG,
b) modularnym typu RJ,
c) zwykłym WT-4,
d) palcowym typu JACK.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
14. Jaką metodę pomiarową stosujemy przy różnej rezystancji żył:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
15. W wyniku pomiaru stwierdzono, że wartość izolacji żyÅ‚ kabla jest mniejsza od 100 k©.
Może to być spowodowane:
a) zwarciem żył kabla,
b) uszkodzeniem ekranu elementu indukcyjnego,
c) oddziaływaniem napięć zakłócających małej częstotliwości,
d) sprzężeniem pojemnościowym.
16. Przedstawiony symbol instalacji oznacza:
a) gniazdo pojedyncze,
b) gniazdo antenowe,
c) gniazdo mikrofonowe,
d) gniazdo telefoniczne.
17. Przedstawiony symbol graficzny oznacza:
a) złącze przelotowe,
b) zakończenie kablowe,
c) szafka kablowa,
d) słupek kablowy.
18. Trzy typy kabli o torach metalowych to:
& & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
19. Podstawowe parametry techniczne dla kabli stacyjnych to:
& & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
II część
20. Ile musisz przeznaczyć pieniędzy na zakup listew maskujących i pokryw, jeżeli masz
wykonać 20 mb instalacji maskującej. 1 mb listwy maskującej z pokrywą kosztuje 4 zł.
Przyjmij 10% stratę materiału:
a) 88 zł b) 96 zł c) 72 zł d) 80 zł
21. Opisz metodÄ™ pomiaru Murraya:
& & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
22. Wymienić barwy izolacji żył z zaznaczeniem kolejności wiązki w kablu YTKSY 21x2x0,5:
& & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
23. Podaj kolejność czynności występujących podczas krosowania kabla na łączówkach
nierozłącznych:
& & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
24. Opisz metodę pomiaru trójpunktową:
& & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Montaż instalacji telekomunikacyjnych
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz krótkie odpowiedzi lub scharakteryzuj.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5
6
7 a b c d
8
9 a b c d
10 a b c d
11
12
13 a b c d
14
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18
19
20 a b c d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
21
22
23
24
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
6. LITERATURA
1. Kammerer J., Oberthur W., Zastaw P. (tłumaczenie Rodak A.): Pracownia podstaw
elektrotechniki i elektroniki. WSiP, Warszawa 2000
2. Michel K., Sapiński T.: Rysunek techniczny elektryczny. WNT, Warszawa 1987
3. Okoniewski S.: Technologia dla elektroników. WSiP, Warszawa 2000
4. Saj E.: UrzÄ…dzenia telegraficzne, telemetryczne i transmisji danych. WSiP, Warszawa 1994
5. Skoczyłaś J.: Eksploatacja telekomunikacyjna. WSiP, Warszawa 1996
6. Taras E.: UrzÄ…dzenia telekomunikacyjne cz.1. WSiP, Warszawa 1996
7. Witulski St.: UrzÄ…dzenia telekomunikacyjne cz. 2. WSiP, Warszawa 1996
8. Zagrobelny T.: UrzÄ…dzenia teletransmisyjne. WSiP, Warszawa 1996
9. Materiały reklamowe producentów
10. Normy i katalogi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49