plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Marek Olsza Monta| instalacji z rur miedzianych 713[04].Z1.04 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2006  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: mgr in|. Robert Wanic mgr in|. Janusz Rudolf Opracowanie redakcyjne: mgr in|. Marek Olsza Konsultacja: mgr Janusz Górny Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 713[04].Z1.04 Monta| instalacji z rur miedzianych w moduBowym programie nauczania dla zawodu monter systemów rurocigowych. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2006  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 5 3. Cele ksztaBcenia 6 4. MateriaB nauczania 7 4.1. Charakterystyka elementów instalacji z rur miedzianych 7 4.1.1. MateriaB nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce 10 4.1.3. wiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postpów 12 4.2. Przygotowanie rur miedzianych do instalacji 13 4.2.1. MateriaB nauczania 13 4.2.2. Pytania sprawdzajce 21 4.2.3. wiczenia 22 4.2.4. Sprawdzian postpów 24 4.3. PoBczenia rur miedzianych 25 4.3.1. MateriaB nauczania 25 4.3.2. Pytania sprawdzajce 35 4.3.3. wiczenia 35 4.3.4. Sprawdzian postpów 37 4.4. Monta| instalacji 38 4.4.1. MateriaB nauczania 38 4.4.2. Pytania sprawdzajce 47 4.4.3. wiczenia 47 4.4.4. Sprawdzian postpów 50 5. Sprawdzian osigni 51 6. Literatura 56  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik bdzie Ci pomocny w nabywaniu umiejtno[ci z zakresu monta|u instalacji z rur miedzianych. W poradniku zamieszczono: wymagania wstpne, wykaz umiejtno[ci i wiedzy, jakie powiniene[ mie ju| opanowane, aby[ bez problemów mógB korzysta z poradnika, cele ksztaBcenia, wykaz umiejtno[ci, jakie uksztaBtujesz w czasie zaj, materiaB nauczania  umo|liwia przygotowanie si do wykonywania wiczeD, zestaw pytaD przydatny do sprawdzenia, czy ju| opanowaBe[ materiaB nauczania, wiczenia pomog Ci zweryfikowa wiadomo[ci teoretyczne oraz uksztaBtowa umiejtno[ci praktyczne, sprawdzian postpów, sprawdzian osigni, przykBadowy zestaw zadaD i pytaD. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, |e dobrze pracowaBe[ podczas zaj i |e nabyBe[ wiedz i umiejtno[ci z zakresu jednostki moduBowej, literatur uzupeBniajc. W materiale nauczania zostaBy opisane zagadnienia z zakresu monta|u instalacji z rur miedzianych. Je|eli masz trudno[ci ze zrozumieniem tematu lub wiczenia, to popro[ nauczyciela o wyja[nienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan czynno[. Z rozdziaBem Pytania sprawdzajce mo|esz zapozna si: przed przystpieniem do rozdziaBu MateriaB nauczania  poznajc przy tej okazji wymagania wynikajce z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych tre[ci, odpowiadajc na pytania sprawdzisz stan swojej gotowo[ci do wykonywania wiczeD, po zapoznaniu si z rozdziaBem MateriaB nauczania, by sprawdzi stan swojej wiedzy, która bdzie Ci potrzebna do wykonywania wiczeD. Kolejny etap to wykonywanie wiczeD, których celem jest uzupeBnienie i utrwalenie wiadomo[ci i umiejtno[ci z zakresu monta|u instalacji z rur miedzianych. Wykonujc wiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela, poznasz zasady monta|u instalacji z rur miedzianych. Po wykonaniu zaplanowanych wiczeD, sprawdz poziom swojej wiedzy rozwizujc sprawdzian postpów. W tym celu: przeczytaj pytania i odpowiedz, podaj odpowiedz wstawiajc X w podane miejsce. Odpowiedzi NIE wskazuj luki w Twojej wiedzy, informuj Ci równie|, jakich zagadnieD jeszcze dobrze nie poznaBe[. Oznacza to tak|e powrót do tre[ci, które nie s dostatecznie opanowane. Poznanie przez Ciebie wszystkich lub okre[lonej cz[ci wiadomo[ci bdzie stanowiBo dla nauczyciela podstaw przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomo[ci i uksztaBtowanych umiejtno[ci. W tym celu nauczyciel mo|e posBu|y si zestawem zadaD typu  próba pracy . BezpieczeDstwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzega regulaminów, przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo|arowych, wynikajcych z rodzaju wykonywanych prac.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 713[04].Z1 Technologia monta|u systemów rurocigowych 713[04].Z1.01 Prace przygotowawczo- zakoDczeniowe przy monta|u systemów rurocigowych 713[04].Z1.02 Monta| instalacji z rur stalowych 713[04].Z1.03 Monta| rurocigów stalowych 713[04].Z1.04 Monta| instalacji z rur miedzianych 713[04].Z1.05 Monta| rurocigów |eliwnych, kamionkowych i betonowych Schemat ukBadu jednostek moduBowych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - rozró|nia rodzaje rurocigów, - rozró|nia elementy konstrukcyjne rurocigów, - odró|nia technologie wykonania rurocigów ró|nego typu, - przestrzega zasad bezpiecznej pracy, przewidywa i zapobiega zagro|eniom, - stosowa procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, - charakteryzowa podstawowe materiaBy stosowane do budowy rurocigów, - odczytywa i interpretowa rysunki budowlane, - posBugiwa si dokumentacj techniczn, - wykonywa przedmiary i obmiary robót, - wykonywa rysunki inwentaryzacyjne, - organizowa stanowiska skBadowania i magazynowania, - skBadowa i magazynowa podstawowe materiaBy do budowy rurocigów, - transportowa materiaBy do budowy rurocigów, - korzysta z pozatekstowych zródeB informacji, - wykonywa prace przygotowawczo-zakoDczeniowe przy monta|u rurocigów, - wykonywa poBczenia rur instalacyjnych stalowych metod spawania gazowego, - wykonywa poBczenia rur stalowych sieciowych metod spawania elektrycznego, - montowa rurocigi wraz z armatur z rur stalowych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - wykona prace przy monta|u instalacji z rur miedzianych zgodnie z obowizujcymi przepisami bhp i ochrony ppo|., - rozró|ni ksztaBtki miedziane, - przygotowa na podstawie wykazu materiaBy potrzebne do monta|u instalacji z rur miedzianych, - oceni stan techniczny rur i Bczników miedzianych do monta|u instalacji, - wykona cicie rur miedzianych na okre[lony wymiar, - przygotowa koDcówki rur miedzianych do monta|u, - wykona gicie rur miedzianych o ró|nych [rednicach, - przygotowa sprzt do lutowania rur miedzianych, - wykona poBczenia nierozBczne rur miedzianych za pomoc lutowania mikkiego i twardego, - wykona poBczenia rozBczne rur miedzianych, - zamocowa elementy instalacji z rur miedzianych w budynku, - przeprowadzi instalacje z rur miedzianych ró|nymi sposobami, - wykona kompensatory wydBu|eD cieplnych przewodów w instalacji z rur miedzianych, - wykona przej[cia instalacji z rur miedzianych na instalacje wykonane z innych materiaBów, - posBu|y si instalacyjn dokumentacj techniczn.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Charakterystyka elementów instalacji z rur miedzianych. 4.1.1. MateriaB nauczania W wykonawstwie instalacji wody maj zastosowanie rury miedziane. W kraju z czystej miedzi (99,9% Cu) produkuje si rury o [rednicach zewntrznych 15 ÷ 54 mm: jako mikkie o [rednicach 15 i 22 mm, nadajce si do gicia na zimno, i twarde o [rednicach 28, 35, 42 i 54 mm. Oprócz rur produkuje si tak|e Bczniki (tab. 1) z miedzi (jak rury) lub mosi|ne. Pierwsze z nich wykonuje si tylko jako kielichowe, a drugie - jako gwintowane i kielichowe. Tabela 1. Aczniki do rur miedzianych [1, s. 171,172] Szkic Opis Szkic Opis Trójnik równoprzelotowy z gwintem Kolano 90° z gwintem wewntrznym (Mo) wewntrznym (Mo) Kolano 90° z gwintem Trójnik równoprzelotowy (M) zewntrznym (Mo) Kolano 90° równoprzelotowe dwukielichowe (M) Trójnik jednozw|kowy (M) Kolano 90° równoprzelotowe jednokielichowe (M) ZBczka równoprzelotowa (M) Kolano 180° równoprzelotowe (M) ZBczka równoprzelotowa z gwintem wewntrznym (Mo) Auk 90° równoprzelotowy dwukielichowy (M) ZBczka równoprzelotowa kielichowa z gwintem wewntrznym (Mo) ZBczka równoprzelotowa Auk 90° równo przelotowy kielichowa z gwintem zewntrznym jednokielichowy (M) (Mo) ZBczka równoprzelotowa z gwintem Auk równoprzelotowy zewntrznym (Mo) dwukielichowy (M)  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 cd. tab. 1 Szkic Opis Szkic Opis DwuzBczka kolankowa z gwintem ZBczka wkrtna (Mo) zewntrznym ZBczka zw|kowa wkrtna DwuzBczka kolankowa z gwintem (M) wewntrznym ZBczka zw|kom (Mo) Korek DwuzBczka prosta (M) Korek z gwintem zewntrznym DwuzBczka kolankowa Pier[cieD oporowy (Mo) DwuzBczka prosta z gwintem ZBczka zespolona do baterii zewntrznym (Mo) czerpalnych Mo- mosidz, M- miedz Miedz ma liczne zalety: jest trwaBa - instalacje miedziane do zimnej i ciepBej wody, centralnego ogrzewania oraz gazu pracuj prawidBowo nawet ponad 100 lat, prosta w u|yciu i Batwa do formowania, bakteriostatyczna - dezynfekcyjne dziaBanie miedzi obejmuje midzy innymi tak grozne bakterie jak E. Coli i Legionella pneumophila. Podatno[ na tworzenie kolonii bakteryjnych w [rodowisku ró|nych materiaBów u|ywanych do produkcji rur jest dla miedzi 2,6 raza mniejsza ni| dla polibutylenu, 13,7 raza mniejsza ni| dla polietylenu i a| 24,3 raza mniejsza ni| dla PCW, ma nieprzemijajc warto[ - wszystkie miedziane pozostaBo[ci powstaBe podczas monta|u nowej lub rozbiórki starej instalacji s cennym surowcem wtórnym. Szacuje si, |e ponad 80% miedzi wraca do ponownego przerobu, jest odporna na korozyjne dziaBanie zimnej i gorcej wody  pod wpBywem wilgoci i dwutlenku wgla pokrywa si ciemnobrzow patyn, przechodzc po pewnym czasie w tak zwan patyn szlachetn o barwie zielonej, która zwiksza i tak du| odporno[ miedzi na korozj, a tak|e czynników zewntrznych - promieni UV i zmian temperatury. Nie jest jednak caBkiem pozbawiona wad: wspóBczynnik rozszerzalno[ci termicznej miedzi jest okoBo póBtora raza wikszy ni| stali. Dziesiciometrowy odcinek rury miedzianej dowolnej [rednicy podgrzany o 70°C (a tak si dzieje w instalacjach grzewczych o parametrach na przykBad 90/70°C) musi si wydBu|y o ponad 11 mm. Wykonujc instalacj z miedzi trzeba pamita, aby da mu tak szans, umieszczajc kompensatory wydBu|eD w postaci zBczek z kompensatorem  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 mieszkowym, Buków lub kolan w ksztaBcie litery U. Niewielkie wydBu|enia mo|na zniwelowa przez tak zwan kompensacj naturaln, czyli odksztaBcenia wolnych (bez odgaBzieD, uchwytów staBych itp.) odcinków rur instalacji, wspóBczynnik przewodno[ci cieplnej miedzi jest sze[ciokrotnie wikszy ni| stali i kilkadziesit razy wikszy ni| tworzyw sztucznych. Im jest wikszy, tym wicej ciepBa traci woda podczas przepBywu w instalacji, czyli wiksze s starty termiczne nieizolowanych przewodów. Dlatego rury miedziane transportujce gorc wod (w instalacjach c.w.u. lub grzewczych) trzeba izolowa (na przykBad otulinami z pianki poliuretanowej), zwBaszcza gdy instalacja jest prowadzona przez pomieszczenia nieogrzewane, s sytuacje, w których miedziane przewody mog ulec korozji, na przykBad na skutek zbyt gwaBtownego przepBywu wody w zle zaprojektowanej instalacji, zbyt wysokiego ci[nienia, nieodpowiedniej jako[ci wody. Korozji przewodów miedzianych sprzyjaj jody manganowe, je[li ich st|enie przekracza warto[ okre[lon jako dopuszczaln dla wody do picia i potrzeb gospodarczych, czyli 0,05 mg/l. Woda wodocigowa w Polsce na ogóB speBnia te wymagania. Wyjtek stanowi rejony podgórskie, gdzie wystpuje woda mikka o du|ej zawarto[ci agresywnego dwutlenku wgla. Powy|sze zastrze|enia nie dotycz wody w instalacjach centralnego ogrzewania, co do jako[ci której nie ma |adnych ograniczeD, pod warunkiem, |e ilo[ ubytków nie przekracza wielko[ci okre[lonej w normie, a wic tak|e nie ma potrzeby cigBego jej uzupeBniania. Tabela 2. Metryczne ksztaBtki miedziane [31] KsztaBtka Opis KsztaBtka Opis Obej[cie peBne PóBobej[cie nyplowe LW x LW LW x LZ Kolanko 900 Trójnik/Trójnik red. LW x LW LW/LW/LW Kolanko nyplowe 900 Mufa redukcyjna LW x LZ LW x LW Nypel redukcyjny Mufa LW x LZ LW x LW Za[lepka PóBsrubunek bez uszczelki LW LW x GW Miedz jest stosowana jako materiaB na rury do instalacji: wodocigowych: zimnej i ciepBej wody, ogrzewania wodnego, klimatyzacji, gazowych (równie| do gazów ciekBych i medycznych), spr|onego powietrza, olejowych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 Rury miedziane instalacyjne s produkowane w trzech rodzajach ró|nicych si stopniem twardo[ci i - co za tym idzie  wBasno[ciami mechanicznymi i u|ytkowymi. Rury mikkie mog mie [rednice od 6 do 54 mm: rury o [rednicach do 22 mm s uformowane w krgi, rury o [rednicach od 6 do 45 mm dostarczane s w odcinkach prostych o dBugo[ci 3 i 5 m (w tak zwanych sztangach). Rury póBtwarde produkowane s w zakresie [rednic od 6 do 159 mm, twarde od 6 do 267 mm. Oba rodzaje dostarczane s w odcinkach prostych 3 lub 5 m. Charakterystyczn cech rur mikkich jest Batwo[ gicia, wad -Batwo[ wgniecenia [cianki. WedBug polskich wymagaD rury do instalacji wodnych produkuje si w stanie mikkim w zakresie [rednic od 12 do 22 i w stanie twardym do [rednicy 76,1 mm. Rury miedziane powinny by odpowiednio oznakowane. Obowizkiem producenta jest umieszczenie na rurze nastpujcych informacji: [rednicy zewntrznej, numeru normy dotyczcej wymagaD dla rur, znaku identyfikacyjnego producenta, daty produkcji (rok i kwartaB lub miesic). Do instalacji gazowych nale|y stosowa rury twarde cignione bez szwu. Rury te maj najwiksz wytrzymaBo[ i twardo[. Do remontów instalacji w starych budynkach czsto u|ywa si rur miedzianych. Stare zniszczone piony i gaBzki wykonane ze stali stosunkowo Batwo jest zastpi przewodami z twardej miedzi. Now instalacj mo|na tak|e rozprowadzi w tak zwanym systemie zalistwowym. Je[li wymienia si równie| grzejniki, nie nale|y wybiera aluminiowych ze wzgldu na mo|liwo[ wystpienia korozji elektrochemicznej. Mo|na zainstalowa stalowe, ale pomidzy rur i grzejnikiem trzeba zamontowa przekBadk z teflonu. 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie s zalety instalacji miedzianych? 2. Jakie s wady instalacji miedzianych? 3. Do jakich rodzajów instalacji s stosowane rury miedziane? 4. Jakie rodzaje rur miedzianych s stosowane w instalacjach? 5. Jakie rodzaje ksztaBtek miedzianych s stosowane w instalacjach? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Na stanowisko monta|owe dostarczono ksztaBtki miedziane. Zapisz w odpowiednim miejscu tabeli jakie to s elementy i jakie jest ich zastosowanie? KsztaBtka Nazwa i zastosowanie  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) rozpozna elementy instalacji i poda ich nazwy, 3) okre[li zastosowanie przedstawionych elementów, 4) omówi sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: katalogi elementów instalacji miedzianych, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. wiczenie 2 Na stanowisko monta|owe dostarczono: - rury miedziane o [rednicy 22 mm uformowane w krgi, - rury miedziane o [rednicy 100 mm w odcinkach prostych o dBugo[ci 3m. Omów jakie to s rodzaje rur i jakie jest ich zastosowanie? Sposób wykonania wiczenia  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) rozpozna elementy instalacji i poda ich nazwy, 3) okre[li zastosowanie przedstawionych elementów, 4) omówi sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: katalogi rur miedzianych, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) omówi zalety i wady instalacji miedzianych? 2) wymieni rodzaje rur miedzianych stosowanych do budowy rurocigów? 3) rozró|ni rodzaje rur miedzianych? 4) wymieni ksztaBtki miedziane stosowanych do budowy rurocigów? 5) rozró|ni ksztaBtki miedziane stosowanych do budowy rurocigów? 6) dobra elementy instalacji miedzianej w zale|no[ci od przeznaczenia?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 4.2. Przygotowanie rur miedzianych do instalacji. 4.2.1. MateriaB nauczania Trasowanie. Trasowanie rur obejmuje czynno[ci zwizane z wyznaczaniem dBugo[ci poszczególnych ich odcinków i miejsc wykonywania gi, dziki którym zamontowane rury tworz fragment instalacji o |danej dBugo[ci monta|owej i wymaganych ksztaBtach. Pojcia dBugo[ci monta|owej i dBugo[ci rzeczywistej wyja[niono na rys. 1. Rys. 1. DBugo[ci przewodów monta|owe i rzeczywiste [1, s. 33] Cicie. Rury miedziane tnie si podobnie jak rury stalowe piBk brzeszczotow lub obcinakiem rolkowym. Brzeszczoty do miedzi powinny by drobnouzbione. Rury warto umie[ci w imadle (rys. 2), pBaszczyzna cicia bdzie wtedy Batwiej osigalna. Rys. 2. ImadBo do mocowania rur miedzianych [28] Konstrukcja szczk zapewnia optymalny i bezpieczny docisk, a wygodna dzwignia  szybki monta| rury. Idealn pBaszczyzn cicia uzyskamy, stosujc obcinak rolkowy jednono|owy do rur miedzianych. Rys. 3. Obcinaki rolkowe [28]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 Do rcznego cicia rur z miedzi mo|na tak|e u|ywa piBki do metalu, ale obecnie niemal powszechnie stosowane s obcinaki. Obcinakami do rur miedzianych mo|na ewentualnie ci rury stalowe cienko[cienne. Obcinaki rolkowe do miedzi maj trzy ró|ne wykonania przeznaczone do odmiennych [rednic przewodów. Mo|na tutaj wyró|ni model Mini, Standard, Maxi. Modele Mini (rys. 3) przeznaczone s zwykle do obcinania rur do 28 mm [rednicy. Ich maBy wymiar pozwala na bardzo wygodne cicie w powietrzu, bezpo[rednio na instalacji. Urzdzenia te s wic nieodzowne w pracach serwisowych, czy demonta|u przewodów, szczególnie trudno dostpnych. Model [redni standardowy (rys. 4) przeznaczony jest do cicia rur miedzianych o najpopularniejszych [rednicach od 6 do 60 mm. Rys. 4. Obcinaki rolkowe [28] Mo|e on by teleskopowy lub ze [rub pocigow. Modele teleskopowe umo|liwiaj szybkie dopasowanie obcinaka do [rednicy rury, nale|y jednak dba o ich czysto[. Kurz i piasek mog uszkodzi teleskop. Urzdzenia w wersji Maxi pozwalaj na obcinanie rur do 5" (127 mm [rednicy), ale cicie rczne tak du|ych [rednic jest nieekonomiczne. Obcinak szybko si wtedy zu|ywa, a czas cicia znacznie wydBu|a. Du|e [rednice, powy|ej 56 mm tnijmy raczej piB ta[mow lub przecinark ktow. PiBa tarczowa do cicia na sucho (rys. 5) dla: stali, miedzi, aluminium i tworzyw sztucznych. Zakres cicia rur  do 115 mm. Rys. 5. PiBa tarczowa [28] Gratowanie. Rury miedziane po uciciu prawie nigdy nie s idealnie gBadkie. Te cite brzeszczotami maj zwykle ostre zadziory, podczas gdy cite obcinakiem rolkowym s  zawalcowane do [rodka. W obu przypadkach powierzchnia rury (bosy koniec) musi zosta zgratowana. Gratowanie, czyli usuwanie nadmiaru materiaBu przeprowadza si specjalnymi narzdziami zwanymi gratownikami.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 Rys. 6. Gratowniki [28] Gratowniki do rur miedzianych czsto wystpuj Bcznie z obcinakami rolkowymi, stanowic ich integraln cz[ W handlu dostpne s te| gratowniki rczne wieloostrzowe (rys. 6) do gratowania wewntrznego i zewntrznego rur. S to przyrzdy uniwersalne dostosowane do kilku [rednic przewodów. Usuwanie tlenków. Rury lutowane musz by pozbawione tlenków na dBugo[ci lutowanego kielicha. Rury miedziane czy[ci si zarówno od wewntrz (kielich), jak i na zewntrz (bosy koniec). Wewntrzne czyszczenie rur miedzianych najlepiej wykonywa szczotkami stalowymi o [rednicy odpowiadajcej wielko[ci rury (rys. 7). Bosy koniec najlepiej czy[ci si wat syntetyczn. Rys. 7. Szczotki stalowe [28] Gicie rczne. Gicie rur ma na celu nadanie im |danych ksztaBtów umo|liwiajcych wykonanie obej[, zmian kierunku itp. PromieD gicia tych rur nie powinien by mniejszy ni| 4 ÷ 5 [rednic zewntrznych gitej rury. Gicie rur mo|e odbywa si na zimno i na gorco. Na zimno zgina si rury o [rednicach mniejszych ni| 75 mm. Czynno[ ta, dla rur o [rednicach nie wikszych ni| 25 mm, odbywa si na gitarkach rcznych (rys. 8), których zastosowanie w robotach instalacyjnych umo|liwia gicie bez wypeBniania rur piaskiem (jako zabezpieczenie przed znieksztaBceniem przekroju rur), co znacznie przyspiesza gicie.. Rury o [rednicach powy|ej 25 mm gniemy w gitarkach mechanicznych. Na gorco gnie si przede wszystkim rury o [rednicach wikszych ni| 75 mm. Rozró|niamy dwa rodzaje gicia - gBadkie i faliste.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Rys. 8. Gitarka rczna 1 - kr|ek nieruchomy, 2 - kr|ek ruchomy, 3 - dzwignia, 4 - gita rura, 5 - chomtko dociskajce, 6 - [ruba mocujca [1, s. 38] Rys. 9. Gicie rur za pomoc spr|yn [28] Przed gBadkim giciem rur (w celu zabezpieczenia przed znieksztaBceniem przekroju) nale|y je dokBadnie wypeBni, np. piaskiem, a nastpnie po zakorkowaniu koDców rur, miejsca gicia nagrzewa w kuzni polowej lub w palenisku staBym. Po odpowiednim nagrzaniu rury o [rednicy do 50 mm zgina si w imadBach (rys. 10), a powy|ej 50 mm  w specjalnych uchwytach. Do kontroli promienia i kta gicia sBu|y wzornik z drutu. Po giciu chBodzi si rur wod, a nastpnie usuwa piasek stukajc mBotkiem w rur. Rys. 10. Gicie rur w imadle 1 - gita rura, 2 - korek zamykajcy koDce rury po napeBnieniu jej piaskiem, 3 - dzwignia z rury o wikszej [rednicy, 4  imadBo [1, s. 39] Gicie gBadkie jakkolwiek ma wiele zalet (maBe opory podczas przepBywu cieczy i gazów), to ze wzgldu na du|y nakBad pracy jest coraz cz[ciej zastpowane przez gicie faliste. Stosujc ten sposób gicia, za pomoc palników acetylenowo-tlenowych mo|emy wykona haki póBfaliste (rys. 11) i faliste.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 Rys. 11. Auk póBfalisty [1, s. 39] Rys. 12. Przyrzd do rcznego gicia przewodów miedzianych [1, s. 40] Do gicia rcznego przewodów miedzianych sBu|y przyrzd pokazany na rys. 12. Zakres stosowania: przewody o [rednicy do 10 mm i promieniu gicia 35 mm oraz przewody do [rednicy 26 mm i promienia gicia 93 mm. Do mechanicznego gicia rur stosuje si gitarki hydrauliczne o napdzie rcznym i elektrycznym. SkBadaj si one z: siBownika wyposa|onego w tBokow pomp rczn, ramy, na której jest zbudowany zespóB elektrohydrauliczny z pomp zbat, uchwytu i zespoBu krzywek. Gitarki o napdzie elektrycznym s dodatkowo wyposa|one w silnik elektryczny. Rys. 13. Gicie rur za pomoc spr|yn [28] Na rys. 13 przedstawiono rczn gitark elektryczna do gicia na zimno rur miedzianych mikkich i twardych pod ktem do 180° o [rednicy 10-30 mm. Ma ona silnik jednofazowy o mocy 1000 W, bezstopniowy za[ elektroniczny wBcznik przyciskowy umo|liwia ruch powolny i szybki.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 Rys. 14. Przystawka do gicia rur [28] Przystawka do gicia rur (rys. 14), tanie i wygodne rozwizanie wykorzystujce jako napd gwintownic do rur stalowych. Pozwala na gicie przewodów miedzianych pod ktem do 180°, o [rednicy 10-35 mm. Nie wymaga stosowania imadBa, przeznaczona do u|ycia na ka|dej pBaskiej powierzchni. Gwintowanie. Gwintowanie jest to czynno[ polegajca na naciciu rowka [rubowego na sworzniu walcowym, w otworze walcowym lub na zewntrznej powierzchni rury. Gwinty dzielimy wedBug zarysu na trójktne, trapezowe, prostoktne i okrgBe, a wedBug systemu  na metryczne, calowe i rurowe (drobnozwojowe o zmniejszonym skoku). Do wykonywania gwintów wewntrznych (w otworach) u|ywamy gwintowników. Nacicie rowka gwintowego na peBn gBboko[ za pomoc jednego gwintownika jest praktycznie niemo|liwe, dlatego u|ywa si do tego celu kompletu gwintowników. W razie ich u|ycia nagwintowanie skBada si z trzech zabiegów: zdzierania, pogBbiania i wykoDczenia. Do pierwszego zabiegu sBu|y gwintownik z jedn rys, drugiego - z dwiema i trzeciego z trzema rysami. Ruch obrotowy gwintownika uzyskuje si przez obracanie go specjalnym pokrtBem nakBadanym na kwadratow gBówk gwintownika. Do nacinania gwintów zewntrznych sBu| narzynki: okrgBe lub dzielone. Zale|nie od narzynek stosuje si dwa rodzaje oprawek. Za pomoc oprawek nadaje si narzynkom ruch obrotowy (roboczy) podobnie jak gwintownikom podczas nacinania gwintów wewntrznych. Narzdzia do prefabrykacji. Miedz jest materiaBem na tyle Batwym do obróbki, |e przy zastosowaniu odpowiednich narzdzi pozwala do minimum ograniczy liczb poBczeD w instalacji. Ma to szczególne znaczenie w instalacjach lutowanych, w których ka|de poBczenie staje si potencjalnym zagro|eniem dla szczelno[ci ukBadu. Narzdzia do prefabrykacji mo|na ogólnie podzieli na: ekspandery, gitarki i ekstraktory. Ekspandery sBu| do wykonywania kielichów na bosych koDcach przewodów rurowych. Kielichowanie rur miedzianych mo|liwe jest tylko w przypadku rur mikkich. Rury miedziane twarde nale|y przed t operacj wy|arzy lub stosowa specjalne ekspandery z imadBem prowadzcym, zapewniajcym równomierne rozparcie kielicha we wszystkich kierunkach.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 Rys. 15. Zastosowanie ekspandera [28] Ekspandery dostpne na rynku s w wikszo[ci urzdzeniami dzwigniowymi z wymiennymi gBowicami (rys. 15). Dzwigniowy napd pozwala na operowanie urzdzeniem nawet w wskiej przestrzeni monta|owej. SiBa rozparcia zale|y od dBugo[ci dzwigni i sposobu przekazywania napdu (bezpo[redni lub krzywkowy). SiBa ta jest staBa, dlatego im wiksza [rednica rury, tym wikszy wysiBek ze strony montera. Ekspandery dzwigniowe stosuje si tylko do rur o [rednicy do 42 mm. W praktyce ju| od [rednicy 35 mm, powinni[my stosowa ekspander z napdem zapadkowym. Rys. 16. Ekspander z gBowic schodkow [28] Ekstraktory to urzdzenia sBu|ce do wycigania trójników na rurach, czyli wykonywania tzw. wcinek. Trójniki tego typu nazywane s czsto trójnikami wyoblanymi, std inna nazwa urzdzenia  wyoblak. Trójniki wyoblane s rzadko[ci w instalacjach. W praktyce mo|emy si z nimi spotka przy wykonywaniu podej[ do grzejnika (gaBzek grzejnikowych) lub innych  wcinek w instalacj. Wcinki takie wymagaj jednak lutowania twardego, które nie jest z kolei zalecane. Ekstraktory dziel si ogólnie na rczne i elektryczne. Rczne wymagaj dodatkowego u|ycia wiertarki do nawiercenia otworu w rurze. Otwór wykonujemy wiertBem sto|kowym z regulowan gBboko[ci. Trójnik wycigamy natomiast specjalnym hakiem ze [rub pocigow i urzdzeniem zapadkowym. Nie jest to jednak operacja Batwa i wymaga pewnej wprawy. W wielu wypadkach zle wycignity trójnik mo|e mie pknicia na dBugo[ci. Bardziej precyzyjne i wygodniejsze w obsBudze s wic wyoblaki elektryczne. Pracuj one dwuetapowo: w pierwszym etapie urzdzenie nawierca rur wiertBem sto|kowym, w drugim  za pomoc innego elementu wyciga z niej trójnik.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 Rys. 17. Wyoblaki elektryczne [28] Narzdzia do poBczeD zaciskowych. ZBcza zaciskowe w instalacjach miedzianych najogólniej mo|na podzieli na: zaciskowe skrcane z pier[cieniem peBnym, zaciskowe zaprasowywane, kielichowe z uszczelk gumow. Pierwszy typ poBczeD wymaga do monta|u tylko zwykBych kluczy pBaskich, drugi  specjalistycznej praski hydraulicznej o szczkach zaciskowych kompatybilnych z montowanym systemem. PoBczenia zaprasowywane s relatywnie tanie i bardzo wytrzymaBe. Mo|na je bezpiecznie montowa w podBodze, eliminujc tym samym zBcza lutowane twardo. Praski (rys. 18) s natomiast czsto urzdzeniami uniwersalnymi i po wymianie szczk mog sBu|y do monta|u tak|e innych systemów rurowych. Rys. 18. Praski [28] Przepisy bhp. Podczas obróbki rcznej nale|y przestrzega ni|ej podanych ogólnych zasad z zakresu bezpieczeDstwa i higieny pracy: na stanowisku roboczym powinny si znajdowa tylko narzdzia niezbdne do zaplanowanej pracy, uBo|one w odpowiednim porzdku,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 do wykonywania poszczególnych operacji wolno u|ywa tylko narzdzi nieuszkodzonych, obrabiany przedmiot musi by dobrze zamocowany, aby nie mógB si przesuwa w trakcie wykonywanych operacji, u|ywajc elektronarzdzi, przed ich uruchomieniem, nale|y sprawdzi, czy s wBa[ciwie uziemione, odpadów powstaBych w czasie obróbki (opiBków, wiórów itp.) nie wolno usuwa z powierzchni obrabianej, urzdzenia sBu|cego do mocowania (imadBa itp.) i blatu stoBu goB dBoni lub palcami bdz przez wydmuchiwanie. Ka|dy obsBugujcy urzdzenie mechaniczne musi zdawa sobie spraw z tego, |e przy obróbce mechanicznej s mo|liwe du|e zagro|enia dla zdrowia i |ycia ludzkiego. Chcc unikn wypadków nale|y przestrzega nastpujcych zasad ogólnych: obsBugujcy urzdzenie powinien by ubrany w odzie| ochronn, spit przy dBoniach i stopach. Ponadto musi mie nakrycie gBowy, chronice jego wBosy przed ich wkrceniem w obracajcy si przedmiot lub element urzdzenia, mechanizmy napdowe powinny mie osBony, których nie wolno zdejmowa w czasie pracy urzdzenia, obrabiane przedmioty i narzdzia powinny by wBa[ciwie zamocowane, przed uruchomieniem urzdzenia o napdzie elektrycznym nale|y zawsze sprawdzi uziemienie, odpadów powstaBych w czasie obróbki (opiBków, wiórów itp.) nie wolno usuwa goB dBoni ani przez wydmuchiwanie ustami lub spr|onym powietrzem, na stanowisku pracy powinien panowa Bad i porzdek. Dodatkowo podczas obsBugi gitarek nale|y przestrzega nastpujcych zaleceD: obsBugujcy powinien pracowa w rkawiczkach skórzanych lub brezentowych, przed uruchomieniem silnika nale|y zamkn skrzynk przekBadniow, w czasie pracy nie nale|y trzyma rk nad powierzchni stoBu gitarki, poniewa| jego ruch odbywa si do góry, gitarki nie uruchamia si, je|eli na podstawkach nie poBo|ono rury przygotowanej do gicia, w czasie pracy gitarki nie wolno dokonywa jakichkolwiek zabiegów konserwacyjnych i napraw oraz przebywa w zasigu osi tBoka w odlegBo[ci do 5 m, gitarka powinna mie wBczone zabezpieczenie przed pora|eniem prdem elektrycznym. 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie s wymagania bhp przy obróbce rcznej i mechanicznej elementów instalacji miedzianej? 2. Jakie narzdzia stosuje si do cicia rur miedzianych? 3. Na czym polega gratowanie rur miedzianych? 4. W jaki sposób mo|na gi rury miedziane? 5. Jakie czynniki wpBywaj na dobór metody gicia rur miedzianych? 6. Co to jest prefabrykacja rur miedzianych? 7. Jakich narzdzi u|ywamy do prefabrykacji rur miedzianych? 8. Jakich narzdzi u|ywamy do wykonywania poBczeD zaciskowych?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Na stanowisko monta|owe dostarczono rury miedziane o [rednicy 16 mm uformowane w krgi. Do instalacji nale|y przygotowa dwa odcinki rur o dBugo[ci 1 m. Dobierz narzdzia i przygotuj rury miedziane do instalacji. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) przygotowa rury, 4) zmierzy |dan dBugo[ rur, 5) ci rury na wymiar, 6) przygotowa koDcówki rur do monta|u, 7) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: dokumentacja rysunkowa, rury miedziane w krgach, narzdzia pomiarowe, narzdzia monterskie, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. wiczenie 2 Na stanowisko monta|owe dostarczono rury miedziane o [rednicy 20 mm w odcinkach prostych o dBugo[ci 3 m. Do instalacji nale|y przygotowa dwa odcinki rur o dBugo[ci 1 m zgite w poBowie dBugo[ci z promieniem gicia równym 60 mm. Dobierz narzdzia i przygotuj rury miedziane do instalacji. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) przygotowa rury, 4) zmierzy |dan dBugo[ rur, 5) ci rury na wymiar, 6) przygotowa koDcówki rur do monta|u, 7) dobra przyrzd do gicia, 8) zgi rury z |danym promieniem gicia, 9) sprawdzi promieD gicia, 10) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: dokumentacja rysunkowa, rury miedziane w odcinkach, narzdzia pomiarowe, narzdzia monterskie, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 wiczenie 3 Na stanowisko monta|owe dostarczono rury miedziane o [rednicy 30 mm w odcinkach prostych o dBugo[ci 3 m. Do instalacji nale|y przygotowa dwa odcinki rur o dBugo[ci 1 m zgite w poBowie dBugo[ci pod ktem 1800. Dobierz narzdzia i przygotuj rury miedziane do instalacji. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) przygotowa rury, 4) zmierzy |dan dBugo[ rur, 5) ci rury na wymiar, 6) przygotowa koDcówki rur do monta|u, 7) dobra przyrzd do gicia, 8) zgi rury pod ktem 1800, 9) sprawdzi kt gicia, 10) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: dokumentacja rysunkowa, rury miedziane w odcinkach, narzdzia pomiarowe, narzdzia monterskie, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. wiczenie 4 Na stanowisko monta|owe dostarczono rury miedziane o [rednicy 30 mm w odcinkach prostych o dBugo[ci 3 m. Do instalacji nale|y przygotowa dwa odcinki rur o dBugo[ci 3 m. W poBowie dBugo[ci rur nale|y wykona wcinek. Dobierz narzdzia i przygotuj rury miedziane do instalacji. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) przygotowa rury, 4) zmierzy |dan dBugo[ rur, 5) przygotowa koDcówki rur do monta|u, 6) dobra narzdzie do wykonania wcinka, 7) wykona wcinek, 8) sprawdzi przygotowane rury miedziane, 9) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: dokumentacja rysunkowa, rury miedziane w odcinkach, narzdzia pomiarowe, narzdzia monterskie, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 wiczenie 5 Na stanowisko monta|owe dostarczono rury miedziane o [rednicy 30 mm w odcinkach prostych o dBugo[ci 3 m. Do instalacji nale|y przygotowa dwa odcinki rur o dBugo[ci 3 m i naci gwintem zewntrzny drobnozwojny na dBugo[ci 30 mm. Dobierz narzdzia i przygotuj rury miedziane do instalacji. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) przygotowa rury, 4) dobra narzdzie do wykonania gwintu, 5) naci gwint, 6) przygotowa koDcówki rur do monta|u, 7) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: dokumentacja rysunkowa, rury miedziane w odcinkach, narzdzia pomiarowe, narzdzia monterskie, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.2.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) dobra narzdzia do cicia rur miedzianych? 2) ci rury miedziane na okre[lony wymiar? 3) przygotowa koDcówki rur miedzianych do monta|u? 4) dobra narzdzia do gicia rur miedzianych? 5) gi rury miedziane na okre[lony wymiar? 6) dobra narzdzia do wykonania wcinek w rurach miedzianych? 7) wykona wcinki w rurach miedzianych? 8) dobra narzdzia do gwintowania rur miedzianych? 9) wykona gwint na rurach miedzianych?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 4.3. PoBczenia rur miedzianych. 4.3.1. MateriaB nauczania Sposoby Bczenia. Rury miedziane stanowice podstawowy element konstrukcyjny ka|dej instalacji mo|na Bczy na wikszo[ znanych sposobów. PoBczenia mog by nierozBczne: lutowane, spawane lub zaprasowywane, albo rozBczne: koBnierzowe i zaciskowe. PoBczenia nierozBczne. Lutowanie. Jest bardzo popularn metod Bczenia rur miedzianych. Zale|nie od temperatury, w której przebiega mo|e by mikkie (w temperaturze poni|ej 4500C) i twarde (zwykle w temperaturze okoBo 700°C). Do wykonania poBczenia stosuje si tak zwane zBczki kapilarne. Nazwa pochodzi od zjawiska zassania rozgrzanego lutu w szczelin kapilarn pomidzy Bczon rur a zBczk (efekt naczynia wBoskowatego). Je|eli szczelina bdzie miaBa szeroko[ 0,5 mm, lut zostanie wcignity na gBboko[ do 2 cm, je[li 0,1 mm to zassanie mo|e osign gBboko[ a| do 9 cm. Dlatego dla jako[ci poBczenia lutowanego bardzo wa|na jest dokBadno[ wykonania rury i zBczki. Ich ksztaBt powinien by dokBadnie kolisty, a odchyBki wymiarowe jak najmniejsze. Lutowanie mikkie mo|na bez zastrze|eD stosowa w instalacjach zimnej i ciepBej wody oraz grzewczych, w których temperatura czynnika nie przekracza 1100C, natomiast niedopuszczalne jest na przykBad w rurocigach oleju opaBowego. Instrukcja lutowania mikkiego [31]: 1. Przeci rur prostopadle do jej osi, oczy[ci i usun zadziory. 2. U|y pBótna [ciernego lub stalowej szczotki lub stalowej szczotki drucianej w celu oczyszczenia rury i gniazda a| do uzyskania poBysku metalu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 3. Ostro|nie naBo|y topnik do lutowania mikkiego na zewntrzn powierzchni rury i do wntrza gniazda ksztaBtki w taki sposób, aby powierzchnie Bczone byBy caBkowicie pokryte. Oszczdnie u|ywa topnika. 4. Rozpocz ogrzewanie Bczonych elementów za pomoc palnika propan-butan. 5. Usun pBomieD i wprowadza stop lutowniczy do zBcza w dwóch lub trzech miejscach, a| pojawi si pier[cieD stopu lutowniczego na koDcu ksztaBtki. Ogrzewanie kontynuowa dopóki stop lutowniczy nie bdzie si topiB. 6. Nadmiar stopu usun kiedy jest on jeszcze plastyczny, u|ywajc do tego szczoteczki lub angielskiej skóry. Instrukcja lutowania twardego [31]: 1. Rur zamocowan w imadle przycinamy prostopadle do jej osi. Mo|na równie| u|y specjalnego przecinaka do rur miedzianych. Rura powinna by odpowiedniej dBugo[ci, tak |eby weszBa caBkowicie w gniazdo ksztaBtki. Nale|y usun wszystkie opiBki i zadziory pozostaBe po przeciciu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 2. W celu wykonania odpowiedniego zBcza lutowanego twardego, odstp midzy gniazdem a rur powinien wynosi mniej wicej 0,0254 mm. Dziki dobremu dopasowaniu cz[ci, które maj by poBczone na drodze twardego lutowania uzyskuje si: pewno[ poBczenia - zbyt du|e odstpy powoduj zanik siB kapilarnych, w wyniku czego stop do lutowania albo nie bdzie w stanie zala caBego zBcza, lub te| mo|e z niego wypByn. odporno[ na korozj - istnieje równie| bezpo[redni zwizek midzy odporno[ci zBcza na korozj a odstpem midzy jego elementami. oszczdno[ - je[li luty twarde maj by u|ywane w sposób ekonomiczny, musz by one nakBadane na zBcze w sposób odpowiedni i w minimalnej ilo[ci. Nale|y u|ywa jedynie tyle lutu, aby wypeBniB przestrzeD midzy elementami. 3. Powierzchnie, które maj by Bczone musz by czyste oraz pozbawione oleju, smaru i tlenków metali ci|kich. Koniec rury musi by oczyszczony na dBugo[ci nieznacznie wikszej ni| gBboko[, na któr rura wchodzi w gniazdo. Do czyszczenia rury mo|na u|y specjalnie zaprojektowanych szczotek drucianych, jednak|e nale|y je stosowa ostro|nie- tak, aby nie usun zbyt wiele metalu z rury. Mo|na równie| stosowa drobnoziarniste pBótno [cierne lub pBótno szmerglowe, zachowujc tak sam ostro|no[. Do czyszczenia nie nale|y u|ywa weBny stalowej (waty stalowej), poniewa| istnieje prawdopodobieDstwo pozostawienia maBych opiBków stali lub oleju w zBczu. 4. Gniazdo ksztaBtki nale|y wyczy[ci podobnie jak koniec rury. W przypadku wykonania lutowania twardego zanieczyszczonych lub niewBa[ciwie oczyszczonych powierzchni, powstanie zBcze zBej jako[ci. Lut twardy nie bdzie pBynB, ani nie bdzie BczyB si z tlenkami; powierzchnie zatBuszczone lub zabrudzone smarem maj tendencj do wypierania topników, pozostawiajc goBe miejsca, które ulegn utlenieniu - spowoduje to powstanie dziur i w|erów miejscowych. 5. Topnik nale|y nanie[ na rur i gniazdo ksztaBtki oszczdnie i przy do[ pBynnej jego konsystencji. Nale|y unika nakBadania topnika na miejsca nieoczyszczone. Szczególnie nale|y unika stosowania nadmiaru topnika wewntrz rury. Topnik ma trzy gBówne zadania do speBnienia: zapobiega utlenianiu powierzchni metalu podczas ogrzewania, absorbuje i rozpuszcza resztki tlenków, które znajduj si na powierzchni oraz tlenki, które mog powsta podczas ogrzewania, uBatwia przepByw stopu. Ponadto topnik jest wspaniaBym wskaznikiem temperatury, zwBaszcza je[li u|ywa si topnika indykatorowego.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 6. Cz[ci, które maj by poBczone lutem twardym nale|y zmontowa natychmiast po pokryciu topnikiem. Je[li cz[ci pokryte topnikiem pozostawimy niezBczone, woda z topnika wyparuje, a suchy topnik jest podatny na zBuszczanie, nara|ajc tym samym powierzchni metalu na utlenianie w wyniku ogrzewania. ZBcze zmontowa wciskajc rur do gniazda do oporu. Aczone cz[ci powinny by dobrze podparte i odpowiednio ustawione podczas lutowania twardego. 7. Lutowanie twarde rozpoczyna si poprzez podgrzanie Bczonych cz[ci. Preferowany jest pBomieD acetylenowo-tlenowy. Czasami, w przypadku mniejszych elementów, stosuje si propan lub inne gazy. PBomieD wewntrzny stanowi niebieski sto|ek; zewntrzna cz[ pBomienia jest bladozielona. Najpierw nale|y ogrza rur, zaczynajc mniej wicej w odlegBo[ci 2,5 cm od brzegu ksztaBtki. Przesuwa pBomieD po rurze szybkimi pocigniciami pod ktem prostym w stosunku do osi rury w gór i w dóB. Bardzo wa|ne jest, aby pBomieD byB w cigBym ruchu tak, aby unikn przepalenia rury. Ogólnie rzecz biorc, topnik mo|e sBu|y jako indykator, wskazujcy jak dBugo nale|y ogrzewa rur; ogrzewanie kontynuowa po tym jak topnik zacznie wrze i dopóki topnik nie uspokoi si i nie stanie si przezroczysty jak czysta woda. Topnik przejdzie przez cztery stadia: w 1000 C woda wyparowuje, w 315,60 C topnik staje si biaBy oraz nieco spuchnity i zaczyna dziaBa, w 426,70 C topnik jest równomiernie rozBo|ony na powierzchni i ma mleczny wygld, w 593,30 C topnik jest zupeBnie przezroczysty oraz aktywny i ma wygld wody. 8. Teraz nale|y przenie[ pBomieD na ksztaBtk przy podstawie gniazda. Ogrzewanie nale|y prowadzi równomiernie, przenoszc pBomieD midzy rur a zBczk dopóki topnik na ksztaBtce nie uspokoi si. Nale|y unika nadmiernego ogrzewania ksztaBtek odlewanych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 9. Kiedy topnik stanie si pBynny i przezroczysty zarówno na rurze, jak i na ksztaBtce, nale|y zacz przesuwanie pBomienia w t i z powrotem wzdBu| osi zBcza, w celu utrzymania temperatury Bczonych cz[ci, zwBaszcza w kierunku podstawy gniazda ksztaBtki. PBomieD musi by przemieszczany tak, aby nie doszBo do spalenia rury lub ksztaBtki. 10. PrzyBo|y drut lub prt do twardego lutowania do miejsca, gdzie rura wchodzi w gniazdo ksztaBtki. Temperatura zBcza powinna by na tyle wysoka, |eby stopi lut twardy. Kiedy pBomieD jest wprowadzany do zBcza, nale|y go trzyma z daleka od prta i drutu, podczas gdy lut jest wcigany do zBcza, zarówno ksztaBtka, jak i rura powinny by ogrzewane za pomoc pBomienia przenoszonego z jednego elementu na drugi. Po osigniciu prawidBowej temperatury, lut z Batwo[ci wpBynie do przestrzeni midzy zewntrzn [cian rury a gniazdem zBczki, gdzie zostanie wcignity przez naturalne siBy kapilarne. Po wypeBnieniu zBcza, cigBy pasek lutu twardego bdzie widoczny dookoBa caBego zBcza. Nale|y zaprzesta wprowadzania lutu jak tylko zBcze zostanie wypeBnione, zgodnie z zaleceniami dotyczcymi zu|ycia lutu twardego. UWAGA: W przypadku rur powy|ej 25mm, trudno jest ogrza w tym samym momencie caBe zBcze. Czsto okazuje si, |e nale|y u|ywa palnika o podwójnej dyszy dla utrzymania odpowiedniej temperatury na wikszej powierzchni. Zalecane jest wstpne umiarkowane ogrzanie caBej ksztaBtki. Nastpnie ogrzewanie mo|na przeprowadzi tak, jak to opisano w punktach 7, 8, 9 i 10. ZBcza poziome Podczas montowania poziomych zBcz, po|dane jest rozpoczcie nanoszenia lutu twardego w pozycji wskazówki wskazujcej godzin 5, nastpnie przej[cie do pozycji godziny 7,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 a nastpnie przej[cie do góry na wierzchoBek zBcza. Nale|y upewni si, czy podczas operacji nakBadania [wie|y lut twardy zachodzi na poprzedni warstw lutu. ZBcza pionowe. Dla zBcz pionowych nie ma znaczenia, w którym miejscu zaczniemy. Je[li otwór gniazda jest skierowany w dóB, nale|y uwa|a, aby nie przegrza rury, poniewa| mo|e to spowodowa spBywanie lutu w dóB po rurze. Je[li tak si stanie, nale|y odsun palnik i pozostawiæ lut do zestalenia si. Nastpnie nale|y ponownie ogrza gniazdo ksztaBtki w celu wcignicia lutu do góry. Po zestaleniu lutu twardego, usun resztki topnika z obszaru zBcza, poniewa| posiada on wBa[ciwo[ci korozyjne oraz wyglda nieestetycznie. Nale|y u|y gorcej wody lub pary oraz mikkiej szmatki. CaBy topnik musi by usunity przed prób ci[nieniow. KBopotliwe miejsca: Je[li lut nie pBynie lub ma tendencj do tworzenia kulek oznacza to, |e powierzchnia metalu jest utleniona lub |e nie doprowadzono wystarczajcej ilo[ci ciepBa do Bczonych cz[ci. Je[li utlenianie zachodzi podczas ogrzewania oznacza to, |e u|yto niewystarczajcej ilo[ci topnika lub |e u|yto topnik o zbyt niskiej konsystencji. Je[li lut twardy nie wchodzi do zBcza, a ma tendencj do wypBywania na zewntrz elementu zBcza, oznacza to, |e ten element jest przegrzany lub |e drugi element jest ogrzany niedostatecznie, albo jedno i drugie. W obu przypadkach, proces nale|y przerwa i rozmontowa zBcze, ponownie wyczy[ci i pokry topnikiem. Spawanie miedzi wymaga od wykonawcy du|ego do[wiadczenia i zrczno[ci w posBugiwaniu si wiadomo[ciami o temperaturze niebezpiecznej dla wBasno[ci i trwaBo[ci rurocigu miedzianego. Dlatego technika ta jest rzadko stosowana i tylko w przypadkach koniecznych, na przykBad dla rur o [rednicy powy|ej 108 mm. W poBczeniach zaprasowywanych lub zaciskanych (nie nale|y ich myli z zaciskowymi) stosowane s zBczki metalowe z uszczelnieniem z gumy. PoBczenie wykonywane jest za pomoc rcznej prasy elektrycznej. Szczki prasy zakleszczaj si wokóB zBczki, która na trwaBe pozostaje zaci[nita na rurze. Aby rozBczy instalacj w miejscu tak wykonanego poBczenia trzeba je po prostu wyci.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 Wskazówki monta|owe. Przed monta|em zBczki nale|y sprawdzi, czy o-ring znajduje si na swoim miejscu. Je|eli wstpnie przygotowane poBczenie jest rozmontowywane i zBczki s ponownie wykorzystywane, nale|y sprawdzi, czy o-ring nie zostaB uszkodzony. O-ringi s pokryte substancj smarujc. Je|eli mimo to istnieje potrzeba zastosowania dodatkowo [rodka smarujcego, nale|y stosowa substancje nie zawierajce tBuszczów i oleju. ZBczki zaciska nale|y za pomoc odpowiednich narzdzi. Dla ró|nych [rednic rur nale|y dobra odpowiednie szczki zaciskajce. Ich stan techniczny powinien by systematycznie kontrolowany. Nale|y przestrzega instrukcji obsBugi doBczonej przez producenta do maszyn. Przy przej[ciach na gwint aby unikn napr|eD skrcajcych, nale|y najpierw wykona poBczenie gwintowane a dopiero pózniej zaciskane. Skontrolowa, na podstawie wcze[niej zrobionego znaku, czy podczas monta|u wstpnego nie zmieniBa si gBboko[ wsunicia rury w zBczk. Zaciskanie poszczególnych zBczek nale|y przeprowadza kolejno wg samodzielnie ustalonego kierunku (np. w kierunku przepBywu wody), aby zagwarantowa, |e wszystkie poBczenia s zaci[nite. Ka|de poBczenie po wykonaniu powinno zosta sprawdzone wzrokowo. Nie mo|na zostawi |adnego poBczenia niezaci[nitego. PoBczenie takie mo|e by pocztkowo szczelne, jednak pózniej pod wpBywem pracy instalacji, uderzeD hydraulicznych nastpuje rozszczelnienie systemu. Przed uruchomieniem nale|y sprawdzi szczelno[ instalacji. Je|eli pojawi si nieszczelne poBczenia to nale|y sprawdzi czy zostaBy one zaci[nite. Je|eli nie, to nale|y je zacisn i ponownie przeprowadzi prób ci[nieniow i wymieni ewentualne nieszczelne poBczenia Nastpnie nale|y instalacj przepBuka. Ocieplanie, tynkowanie, kBadzenie posadzek i pBytek nale|y przeprowadza dopiero po pozytywnej próbie ci[nieniowej. Nale|y stosowa tylko materiaBy (betony, zaprawy i materiaBy uszczelniajce), które nie zawieraj chlorków. Wykonanie poBczenia zaciskowego [32] Rury odci pod ktem prostym przy pomocy piBki o drobnych zbach (rys. 19) lub obcinaka (rys.20). Rys. 19. Cicie rury piBk o drobnych zbach.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 Rys. 20. Cicie rury przy pomocy obcinaka. DokBadnie usun zadziory z wewntrznej i zewntrznej strony rury (rys. 21) Rys. 21. Usuwanie zadziorów. Zaznaczy na rurze gBboko[ wsunicia zBczki przy pomocy szablonu (rys. 22). Sprawdzi czy o-ringi znajduj si na swoim miejscu. Wsun zBczk na rur lekko ni pokrcajc. Sprawdzi, czy oznaczenie na rurze zgadza si z krawdzi zBczki. Rys. 22. Zaznaczanie na rurze gBboko[ wsunicia zBczki. Wybra odpowiedni szczk i naBo|y na maszyn. Wsun trzpieD mocujcy (rys. 23). Rys. 23. Wsunicie trzpienia mocujcego.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 Sprawdzi, czy oznaczenie na rurze zgadza si z krawdzi zBczki. Otworzy szczk i naBo|y na zBczk w taki sposób, aby karb zBczki znalazB si we wgBbieniu szczki (rys. 24). Rys. 24. NaBo|enie szczk na zBczk. Rozpocz zaciskanie (rys. 25), naciskajc przycisk START. Nie jest mo|liwe przedwczesne przerwanie procesu zaciskania. W wyjtkowych sytuacjach nale|y, w celu przerwania zaciskania, nacisn przycisk RESET. Rys. 25. Zaciskanie poBczenie Przy [rednicach powy|ej 42 mm - aby uBatwi prace monta|owe - zaleca si stosowanie BaDcuchów zaciskajcych. PoBczenie wykonuje si pocztkowo tak jak przy u|yciu szczk. Nastpnie nale|y postpowa wg poni|szych wskazówek. Wybra odpowiedni BaDcuch zaciskajcy i naBo|y go na zBczk w taki sposób, aby karb zBczki znalazB si we wgBbieniu BaDcucha zaciskajcego (rys. 26). Zamkn BaDcuch zaciskajcy. W tym celu listw mocujc nale|y wsun w trzpieD szczki. Obracajc, ustawi BaDcuch w taki sposób, aby mo|liwe byBo Batwe doj[cie z maszyn zaciskajc. Rys. 26. NaBo|enie BaDcucha zaciskajcego na zBczk. Wybra odpowiednie szczki po[rednie. Szczki po[rednie umie[ci w maszynie zaciskajcej i wsun trzpieD mocujcy (rys. 27).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 Rys. 27. Monta| szczk po[rednich. Otworzy szczki po[rednie i zaBo|y na BaDcuch w taki sposób, |eby  pazury szczk objty trzpienie w BaDcuchu (rys. 28). Sprawdzi czy oznaczenie na rurze zgadza si z krawdzi zBczki. Rozpocz zaciskanie, naciskajc przycisk START. Nie jest mo|liwe przedwczesne przerwanie procesu zaciskania. W wyjtkowych sytuacjach nale|y, w celu przerwania zaciskania, nacisn przycisk RESET. Rys. 28. Zaciskanie poBczenia. Otworzy BaDcuch, wysuwajc listw mocujc z trzpienia. W tym celu nacisn trzpieD z przeciwnej strony (rys. 29). Rys. 29. Otwarcie BaDcucha. PoBczenia rozBczne. We wszystkich instalacjach z rur miedzianych powinny by stosowane tylko w przyBczach do armatury i urzdzeD oraz do Bczenia rur miedzianych z rurami z innych materiaBów. Zaciskowe. Polegaj na nakrcaniu nakrtki na element w zBczce gwintowanej, co powoduje dociskanie luznego pier[cienia do zewntrznej powierzchni rury nie pozwalajc na jej wysunicie. W poBczeniach samozaciskowych korzysta si ze specjalnych zBczek majcych elementy uszczelniajce z gumy oraz elementy blokujce przed rozBczeniem. Aby wykona poBczenie wystarczy jedynie wcisn rur w zBczk. Do rozBczenia u|ywa si maBego plastikowego pier[cienia, który dociskany do czoBa zBczki odchyla elementy blokujce umo|liwiajc rozBczenie.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 4.3.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie s metody Bczenia rur miedzianych? 2. W jaki sposób przeprowadza si lutowanie rur miedzianych? 3. Kiedy stosujemy lutowanie mikkie a kiedy twarde rur miedzianych? 4. Jak przygotowujemy sprzt do lutowania rur miedzianych? 5. Jak przebiega proces lutowania rur miedzianych? 6. Jaki przebiega proces zaciskania zBczek na rurach miedzianych? 7. Jakie poBczenia rozBczne s stosowane do Bczenia rur miedzianych? 4.3.3. wiczenia wiczenie 1 Na stanowisko monta|owe dostarczono dwa odcinki rur miedzianych o dBugo[ci 1m i [rednicy 16 mm. Na koDcu jednej rury nale|y zamontowa obej[cie peBne, a na drugiej kolanko 900. Dobierz narzdzia i przygotuj rury miedziane do instalacji. PoBczenie nale|y wykona za pomoc lutowania mikkiego. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) przygotowa koDcówki rur i ksztaBtki, 4) naBo|y topnik do lutowania, 5) ogrzewa Bczone elementy za pomoc palnika, 6) wprowadzi stop lutowniczy do zBcza i kontynuowa ogrzewanie, 7) usun nadmiar stopu, 8) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: rury miedziane, narzdzia pomiarowe, materiaBy i narzdzia do lutowania mikkiego, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. wiczenie 2 Na stanowisko monta|owe dostarczono dwa odcinki rur miedzianych o dBugo[ci 1m i [rednicy 20 mm. Na koDcu jednej rury nale|y zamontowa muf redukcyjn, a na drugiej trójnik. Dobierz narzdzia i przygotuj rury miedziane do instalacji. PoBczenie nale|y wykona za pomoc lutowania twardego. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) przygotowa koDcówki rur i ksztaBtki, 4) naBo|y topnik do lutowania,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 5) ogrzewa Bczone elementy za pomoc palnika, 6) wprowadzi stop lutowniczy do zBcza i kontynuowa ogrzewanie, 7) usun nadmiar stopu, 8) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: rury miedziane, narzdzia pomiarowe, materiaBy i narzdzia do lutowania twardego, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. wiczenie 3 Na stanowisko monta|owe dostarczono dwa odcinki rur miedzianych o dBugo[ci 1m i [rednicy 20 mm. Rury te nale|y poBczy za pomoc poBczenia zaciskowego. Dobierz narzdzia i przygotuj rury miedziane do instalacji. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) przygotowa koDcówki rur i zBczk zaciskow, 4) zaznaczy na rurze gBboko[ wsunicia zBczki, 5) dobra odpowiednie szczki zaciskowe i naBo|y na maszyn, 6) sprawdzi, czy oznaczenie na rurze zgadza si z krawdzi zBczki, 7) otworzy szczk i naBo|y na zBczk, 8) rozpocz zaciskanie, 9) zdj szczk, 10) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: rury miedziane, narzdzia pomiarowe, narzdzia monterskie, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. wiczenie 4 Na stanowisko monta|owe dostarczono dwa odcinki rur miedzianych o dBugo[ci 1m i [rednicy 50 mm. Rury te nale|y poBczy za pomoc poBczenia zaciskowego. Dobierz narzdzia i przygotuj rury miedziane do instalacji. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) przygotowa koDcówki rur i zBczk zaciskow, 4) zaznaczy na rurze gBboko[ wsunicia zBczki, 5) dobra odpowiedni BaDcuch zaciskowy i naBo|y na zBczk, 6) sprawdzi, czy oznaczenie na rurze zgadza si z krawdzi zBczki,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 7) dobra odpowiednie szczki po[rednie i umie[ci je w maszynie zaciskajcej, 8) otworzy szczk i naBo|y na BaDcuch, 9) rozpocz zaciskanie, 10) zdj szczk i otworzy BaDcuch, 11) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: rury miedziane, narzdzia pomiarowe, narzdzia monterskie, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.3.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzowa metody Bczenia rur miedzianych? 2) przygotowa sprzt do lutowania rur miedzianych? 3) Bczy rury miedziane za pomoc lutowania mikkiego? 4) Bczy rury miedziane za pomoc lutowania twardego? 5) Bczy rury miedziane za pomoc zBczek zaciskanych? 6) Bczy rury miedziane za pomoc poBczeD rozBcznych?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 4.4. Monta| instalacji. 4.4.1. MateriaB nauczania Nie ma |adnych specjalnych ograniczeD dotyczcych ukBadania instalacji z rur miedzianych. Przewody mog by prowadzone po wierzchu [cian, na stropach, pod tynkiem, w bruzdach, w szachtach instalacyjnych, w kanaBach oraz w gruncie. Przewody ukBadane pod tynkiem powinny by na caBej dBugo[ci owinite elastyczn otulin (na przykBad papierem falistym) pozwalajc na ich termiczne ruchy. Podobnie, w celu zabezpieczenia przed tarciem powinny by osBonite przewody prowadzone w bruzdach. OsBony stosuje si równie| ze wzgldu na korozyjne dziaBanie skBadników zaprawy cementowo-wapiennej. Nale|y ponadto koniecznie pamita o: ograniczeniu kontaktu miedzi z innymi metalami, uwzgldnieniu rozszerzalno[ci termicznej elementów z miedzi. Miedz, a inne metale. Podczas wykonywania wodnych instalacji z rur miedzianych (nie dotyczy to instalacji gazowych) powinno si stosowa ogóln zasad jednorodno[ci materiaBowej, to znaczy w miar mo|liwo[ci u|ywa jedynie elementów z miedzi i jej stopów. Je[li speBnienie tego warunku nie jest mo|liwe, trzeba przestrzega dwóch zaleceD: nie dopu[ci do bezpo[redniego kontaktu miedzi z innymi metalami ni| stal stopowa, w instalacjach wody zimnej i cieplej elementy z innych metali umieszcza wyBcznie przed elementami z miedzi, patrzc w kierunku przepBywu. Je|eli nie bdziemy przestrzega tych zasad dojdzie do korozji elektrochemicznej. Miedz w bezpo[rednim kontakcie z innymi metalami stymuluje ich korozj. Mo|na jej zapobiec stosujc przekBadki dielektryczne oddzielajce elementy miedziane od innych - metalowych, a w instalacjach wodnych zamknitych ograniczy wymian wody lub jej uzupeBnianie tak, aby utrzyma st|enie tlenu w wodzie na poziomie nie wikszym ni| 0,1 mg/l. Na co zwróci uwag decydujc si na instalacj c.o. z miedzi. Na pewno warto dobrze pozna i zrozumie zasady jej wykonywania. Aby mie dobr instalacj trzeba j wcze[niej zaprojektowa, czyli na podstawie bilansu zysków i strat ciepBa okre[li parametry wody grzejnej, obliczy wymagane przepBywy i dobra grzejniki. Burzliwy przepByw wody, bdcy wynikiem przekroczenia dopuszczalnych prdko[ci, okre[lonych w normie dla przewodów miedzianych mo|e by przyczyn korozji erozyjnej rurocigów. Przy doborze [rednic przewodów i armatury mo|na kierowa si ogóln zasad, |e prdko[ przepBywu wyra|ona w metrach na sekund nie powinna by liczbowo wiksza ni| [rednica rury w decymetrach (na przykBad dla przewodu dn 15 mm, v=0,15 m/s). Jednak ze wzgldu na gBadko[ powierzchni wewntrznych rur miedzianych mo|na t prdko[ zwikszy nawet dwukrotnie. Jak rur wybra? Rur mikk w otulinie najcz[ciej stosuje si do instalacji ogrzewania podBogowego. Z rur mikkich ze zwoju wykonuje si tak|e instalacje centralnego ogrzewania (oraz wody ciepBej i zimnej) rozprowadzane w podBodze. Do instalacji c.o. (a tak|e z.w. i c.w.u.) prowadzonych tradycyjnie, po wierzchu [cian lub w bruzdach wybiera si raczej rur tward.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 Jak Bczy? Za pomoc lutowania mikkiego, przy u|yciu miedzianych zBczek kapilarnych. Na koDcówk rury naBo|y topnik, wsun zBczk na rur do oporu i podgrzewa palnikiem na propan-butan. Po podgrzaniu zBcza dodawa lutu tak dBugo, a| poka|e si na caBym obwodzie zBczki. Rur najlepiej ci na potrzebne odcinki za pomoc przecinarki kr|kowej, która jej nie deformuje i jest bardzo prosta w u|yciu. Pilnowa, aby koniec rury i wewntrzna powierzchnia zBczki byBy dokBadnie oczyszczone. Przy Bczeniu odgaBzieD, czyli trójników najpierw wykona poBczenia dolne, a nastpnie te ponad nimi, poniewa| ciepBo unosi si do góry i w przeciwnym razie lut z poBczenia górnego spBynie ponownie podgrzany w trakcie wykonywania poBczenia pod nim. Szczelno[ sprawdzi prób ci[nieniow. Po wykonaniu instalacji trzeba wykona jej odbiór (obejrze, co i jak zostaBo wykonane: czy instalacja jest kompletna, dobrze i estetycznie uBo|ona), a nastpnie prób ci[nieniow przy u|yciu zimnej wody o ci[nieniu okoBo 0,4 MPa. Dopiero wtedy mo|na zakry instalacj w bruzdach i kanaBach. Po napeBnieniu instalacji wod grzejn (z przyrostem temperatury okoBo 5°C na godzin), po trzech dniach pracy mo|na przystpi do jej regulacji. Rozszerzalno[ cieplna. Przewodzce ciepBo instalacje rurowe rozszerzaj si ró|nie, w zale|no[ci od temperatury. Tabela 3. Porównanie rozszerzalno[ci cieplnej ró|nych tworzyw [32] Rodzaj materiaBu WspóBczynnik ”l [mm] dla rozszerzalno[ci cieplnej ± lo=10 m (20do100°C) ”T = 50K Miedz 16,6 8,3 Stal szlachetna 16,5 8,3 Rury ze stali ocynkowanej 12,0 6,0 Rury z tworzywa sztucznego (w 80-180 40-90 zale|no[ci od materiaBu) Tabela 4. WydBu|enia cieplne rur miedzianych [32] Rozszerzalno[ cieplna instalacji rur miedzianych [mm] DBugo[ rury Ró|nica temperatur [K] [m] 20K 30K 40K 50K 60K 70K 1 0,33 0,50 0,66 0,83 1,00 1,16 2 0,66 1,00 1,33 1,66 1,99 2,32 3 1,00 1,49 1,99 2,49 2,99 3,49 4 1,33 1,99 2,66 3,32 3,98 4,65 5 1,66 2,49 3,32 4,15 4,98 5,81 6 1,99 2,99 3,98 4,98 5,98 6,97 7 2,32 3,49 4,65 5,81 6,97 8,13 8 2,66 3,98 5,31 6,64 7,97 9,30 9 2,99 4,48 5,98 7,47 8,96 10,46 10 3,32 4,98 6,64 8,30 9,96 11,62  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 Je|eli zmiana dBugo[ci instalacji uwarunkowana dziaBaniem temperatury zostanie utrudniona, wówczas mechaniczne napr|enie materiaBu mo|e przekroczy dopuszczaln granic, co z kolei mo|e doprowadzi do powstania uszkodzeD (najcz[ciej w formie pkni zmczeniowych). A|eby mo|na byBo unikn tego typu uszkodzeD instalacji rurowej, nale|y pozostawi woln przestrzeD na wydBu|enie. Kompensacja wydBu|eD. Do kompensacji zmian dBugo[ci rur czsto mo|na wykorzysta sposób ich rozmieszczenia. W tym celu konieczne jest stworzenie wystarczajco ruchomych ramion instalacji poprzez prawidBowe rozmieszczenie uchwytów mocujcych (patrz rys. 31. i tabela 6.). Podstawowa zasada brzmi: midzy dwoma punktami staBymi musi istnie wystarczajca mo|liwo[ rozszerzenia. Je|eli wydBu|enie nie mo|e zosta skompensowane elastyczno[ci rurocigu, mo|na zaprojektowa kompensatory U-ksztaBtowe (rys. 30.) PrzykBad: Zrednica rury 28 mm Przejte wydBu|enie 55 mm Wymiar L (patrz tabela 5) 1,38 m Wskazówka: Zaleca si zamiast kompensatorów U-ksztaBtowych stosowa gotowe kompensatory, które zmniejszaj zacznie nakBady pracy podczas monta|u instalacji. Rys. 30. Kompensator U- ksztaBtowy [32] Rys. 31. Wymiar X- dBugo[ci zgodnie z tabel 6 [32]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 Tabela 5. Mo|liwe do przejcia wydBu|enia w mm przez kompensator U- ksztaBtowy [32] Wymiar L kompensatora U-ksztaBtowego [m] Zrednica WydBu|enie [mm] zewntrzna rury [mm] 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 12 0,27 0,39 0,47 0,55 0,61 0,67 0,72 0,77 0,82 0,86 0,90 0,94 0,98 1,02 1,06 14 0,29 0,42 0,51 0,59 0,66 0,72 0,78 0,83 0,88 0,93 0,98 1,02 1,06 1,10 1,14 15 0,30 0,43 0,53 0,61 0,68 0,75 0,81 0,86 0,91 0,96 1,01 1,06 1,10 1,14 1,18 16 0,31 0,45 0,55 0,63 0,70 0,77 0,83 0,89 0,94 1,00 1,04 1,09 1,14 1,18 1,22 18 0,33 0,47 0,58 0,67 0,75 0,82 0,88 0,94 1,00 1,06 1,11 1,16 1,20 1,25 1,29 22 0,37 0,52 0,64 0,74 0,83 0,90 0,98 1,04 1,11 1,17 1,22 1,28 1,33 1,38 1,43 28 0,42 0,59 0,72 0,83 0,93 1,02 1,10 1,18 1,25 1,32 1,38 1,44 1,50 1,56 1,61 35 0,47 0,66 0,81 0,93 1,04 1,14 1,23 1,32 1,40 1,47 1,54 1,61 1,68 1,74 1,80 42 0,51 0,72 0,88 1,02 1,14 1,25 1,35 1,44 1,53 1,61 1,69 1,77 1,84 1,91 1,98 54 0,58 0,82 1,00 1,16 1,29 1,42 1,53 1,64 1,73 1,83 1,92 2,00 2,09 2,16 2,24 64 0,63 0,89 1,09 1,26 1,41 1,54 1,67 1,78 1,89 1,99 2,09 2,18 2,27 2,36 2,44 66,7 0,64 0,91 1,11 1,29 1,44 1,57 1,70 1,82 1,93 2,03 2,13 2,23 2,32 2,40 2,49 76,1 0,69 0,97 1,19 1,37 1,54 1,68 1,82 1,94 2,06 2,17 2,28 2,38 2,48 2,57 2,66 88,9 0,74 1,05 1,29 1,48 1,66 1,82 1,96 2,10 2,23 2,35 2,46 2,57 2,68 2,78 2,87 108 0,82 1,16 1,42 1,64 1,83 2,00 2,16 2,31 2,45 2,59 2,71 2,83 2,95 3,06 3,17 Tabela 6. Mo|liwe do przejcia wydBu|enia w mm przez rami X [32] DBugo[ ramienia X [m] Zrednica WydBu|enie [mm] zewntrzna rury [mm] 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 12 0,47 0,67 0,82 0,94 1,06 1,16 1,25 1,34 1,42 1,49 1,57 1,64 1,70 1,77 1,83 14 0,51 0,72 0,88 1,02 1,14 1,25 1,35 1,44 1,53 1,61 1,69 1,77 1,84 1,91 1,98 15 0,53 0,75 0,91 1,06 1,18 1,29 1,40 1,49 1,58 1,67 1,75 1,83 1,90 1,98 2,04 16 0,55 0,77 0,94 1,09 1,22 1,34 1,44 1,54 1,64 1,72 1,81 1,89 1,97 2,04 2,11 18 0,58 0,82 1,00 1,16 1,29 1,42 1,53 1,64 1,73 1,83 1,92 2,00 2,09 2,16 2,24 22 0,64 0,90 1,11 1,28 1,43 1,57 1,69 1,81 1,92 2,02 2,12 2,21 2,31 2,39 2,48 28 0,72 1,02 1,25 1,44 1,61 1,77 1,91 2,04 2,16 2,28 2,39 2,50 2,60 2,70 2,79 35 0,81 1,14 1,40 1,61 1,80 1,98 2,13 2,28 2,42 2,55 2,67 2,79 2,91 3,02 3,12 42 0,88 1,25 1,53 1,77 1,98 2,16 2,34 2,50 2,65 2,79 2,93 3,06 3,19 3,31 3,42 54 1,00 1,42 1,73 2,00 2,24 2,45 2,65 2,83 3,01 3,17 3,32 3,47 3,61 3,75 3,88 64 1,09 1,54 1,89 2,18 2,44 2,67 2,89 3,08 3,27 3,45 3,62 3,78 3,93 4,08 4,22 66,7 1,11 1,57 1,93 2,23 2,49 2,73 2,95 3,15 3,34 3,52 3,69 3,86 4,01 4,17 4,31 76,1 1,19 1,68 2,06 2,38 2,66 2,91 3,15 3,36 3,57 3,76 3,94 4,12 4,29 4,45 4,61 88,9 1,29 1,82 2,23 2,57 2,87 3,15 3,40 3,64 3,86 4,06 4,26 4,45 4,63 4,81 4,98 108 1,42 2,00 2,45 2,83 3,17 3,47 3,75 4,01 4,25 4,48 4,70 4,91 5,11 5,30 5,49 Podczas monta|u trójników nale|y zwraca uwag, |eby w przypadku montowania ich w naro|nikach wydBu|enia przewodu odchodzcego nie byty przyczyn powstawania dodatkowych obci|eD w miejscu Bczenia. Szkodliwe s dodatkowe obci|enia wystpuj z reguBy wtedy, gdy bezpo[rednio za trójnikiem przewód odchodzcy jest prowadzony w naro|niku przy zastosowaniu Buku i przewód odchodzcy nie ma mo|liwo[ci swobodnego wydBu|ania si. Zmiany dBugo[ci przewodu odchodzcego prowadz wtedy do wzrostu napr|eD skrcajcych w poBczeniach trójnika i do powstania ewentualnych nieszczelno[ci tego poBczenia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41 Dla instalacji ukBadanych pod tynkiem swobodne rozszerzenie cieplne nale|y zapewni poprzez osBonicie instalacji elastycznym, pozbawionym amonu materiaBem o odpowiedniej grubo[ci. Rys. 32. Instalacja rurowa pod tynkiem [32] Rys. 33. Instalacja rurowa w stropie [32] Rys. 34. Instalacja rurowa pod jastrychem [32] Mocowanie przewodów. Mocowanie instalacji rurowych musi przebiega zgodnie z ustaleniami norm. Zgodnie z powy|szym instalacje rurowe nie mog by mocowane do, ani by no[nikiem innych instalacji. Instalacje powinny by rozBo|one mo|liwie przejrzy[cie, a w miar potrzeby powinny by oznaczone szyldami. Instalacje uBo|one swobodnie, musz posiada odpowiedni odstp od [cian, sufitów i innych instalacji oraz by uBo|one w taki sposób, |eby wystpujce podczas ich pracy napr|enia i obci|enia mogBy by bezproblemowo przejmowane. Podczas wykonywania instalacji, które bd nara|one na zmienne warunki temperaturowe, nale|y uwzgldni napr|enia mogce wystpi na skutek rozszerzalno[ci cieplnej materiaBu. Zmiany te musz by kompensowane poprzez odpowiednio elastyczne prowadzenie rur lub poprzez wbudowanie kompensatorów.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 42 Tabela 7.Odstpy midzy mocowaniami w instalacjach uBo|onych poziomo. Zrednica zewntrzna rur [mm] 15 18 22 28 35 42 54 76,1 88,9 108 OdlegBo[ midzy dwoma uchwytami [m] 1,25 1,50 2,00 2,25 2,75 3,00 3,50 4,25 4,75 5,00 Instalacje ukBadane w bryBach budynku (w [cianach, stropach) powinny by wyposa|one w elastyczne osBony, dla caBkowitego oddzielenia instalacji od bryBy budynku. Nale|y umieszcza tylko jeden punkt staBy na prostym odcinku rury. Punkt staBy nale|y umieszcza mo|liwie blisko sztywnych elementów konstrukcyjnych, np. przej[cie przez sufit. Minimalne odlegBo[ci monta|owe. Wymagane, minimalne przy monta|u odlegBo[ci przewodów od [cian, w naro|nikach i kanaBach podane s na poni|szych rysunkach i w tabeli. Rys. 35. Minimalna odlegBo[ midzy dwoma poBczeniami [32] Rys. 36. Minimalna odlegBo[ midzy zBczk i [ciank [32] Tabela 8.Minimalne odlegBo[ci monta|owe wg rysunków 35 i 36 [32] Zrednica GBboko[ Minimalna odlegBo[ wsunicia [mm] d e Amin Lmin Cmin Bmin [mm] [mm] 12 16 10 42 41 57 15 18 10 46 40 58 18 20 10 50 40 60 22 24 10 58 40 64 28 27 10 64 40 67 35 32 10 74 40 72 42 38 20 95 39 77 54 43 20 106 39 82 76,1 65 30 130 110 82 88,9 80 30 144 117 82 108 100 30 168 129 82  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 43 Rozwizania techniczne kompensacji: Prowadzenie pionów Rys. 37. Prowadzenie pionów [22] Rys. 38. Instalacja wodocigowa od domowego przyBcza, rozdziaBu zimnej wody, przyBcza do podgrzewacza i rozdzielacza ciepBej wody [20]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 44 Rys. 39. Instalacja wodocigowa poprzez piony, przy konwencjonalnym rozdziale na pitrach lub rozdziale indywidualnym (rozdzielaczowym) [20] Rys. 40. Instalacja wodocigowa do punktu czerpalnego instalacji natynkowych i podtynkowych lub monta|u za [cian osBonow [20] Rozró|niamy nastpujce sposoby ukBadania rurocigów: ukBadanie podtynkowe ukBadanie w szachtach oraz za [ciankami osBonowymi ukBadanie natynkowe W przypadku monta|u przewodów c.c.w. i c.o. natynkowo i w szachtach, nale|y bra pod uwag zmiany dBugo[ci rur wynikajc z rozszerzalno[ci cieplnej materiaBu i zapobiega skutkom tych wydBu|eD poprzez zastosowanie rozwizaD kompensacyjnych. Rys. 41. Instalacja wodocigowa natynkowa [20]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 45 Rys. 42. Instalowanie w szlichcie podBogowej i podtynkowe [20] Rys. 43. Instalowanie w szachcie instalacyjnym [20] Rys. 44. Instalowanie za [ciank osBonow [20]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 46 4.4.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie s sposoby ukBadania instalacji z rur miedzianych? 2. Jakich zaleceD nale|y przestrzega podczas Bczenia instalacji miedzianej z innymi metalami? 3. Na co nale|y zwróci uwag decydujc si na instalacj c. o. z miedzi? 4. Co to jest rozszerzalno[ cieplna miedzi? 5. W jaki sposób kompensujemy wydBu|enia cieplne? 6. Jakie s metody mocowania instalacji rurowych? 4.4.3. wiczenia wiczenie 1 Wykonaj podBczenie zgodnie z poni|szym rysunkiem. Rys. do w. 1. Podwójny wspornik monta|owy w odgaBzieniu pod bateri 1 - element monta|owy (podwójny), 2 - kolana przej[ciowe, 3 - uszczelka, 4  tarcza zaciskowa, 5  przeciwnakrtka [1, s. 190] Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) dobra narzdzia monta|owe, 4) przygotowa elementy instalacji, 5) zamocowa element monta|owy, 6) zmontowa poBczenie, 7) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: rury miedziane i ksztaBtki, narzdzia pomiarowe i obróbkowe, narzdzia monta|owe, elementy monta|owe, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 47 wiczenie 2 Z jakich elementów skBada si przedstawiona na schemacie instalacja gazowa? 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) Rys. do w. 2. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zapozna si ze schematem instalacji, 3) wypisa elementy instalacji, 4) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. wiczenie 3 Wykonaj podBczenie zgodnie z poni|szym rysunkiem. PodBczenie grzejnika poprzez rozdzielacz kondygnacyjny z elementem krzy|owym T. Rozdzielacz kondygnacyjny z git rur Ø 15 mm, przewód przyBczeniowy grzejnika z git rur Ø 12 mm, jako podBczenie podBogowe. Rys. do w. 3. [33]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 48 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) dobra narzdzia monta|owe, 4) przygotowa elementy instalacji, 5) zamocowa element monta|owy, 6) zmontowa poBczenie, 7) zaprezentowa sposób rozwizania. Wyposa|enie stanowiska pracy: rury miedziane i ksztaBtki, narzdzia pomiarowe i obróbkowe, narzdzia monta|owe, elementy monta|owe, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. wiczenie 4 Wykonaj podBczenie zgodnie z poni|szym rysunkiem. PodBczenie grzejnika poprzez rozdzielacz kondygnacyjny z elementem krzy|owym T. Rozdzielacz kondygnacyjny z git rur Ø 15 mm, przewód przyBczeniowy grzejnika z git rur Ø 12 mm, jako podBczenie [cienne. Rys. do w. 4. [33] Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) dobra narzdzia pomiarowe i obróbkowe, 3) dobra narzdzia monta|owe, 4) przygotowa elementy instalacji, 5) zamocowa element monta|owy, 6) zmontowa poBczenie, 7) zaprezentowa sposób rozwizania.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 49 Wyposa|enie stanowiska pracy: rury miedziane i ksztaBtki, narzdzia pomiarowe i obróbkowe, narzdzia monta|owe, elementy monta|owe, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.4.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zamocowa elementy instalacji z rur miedzianych w budynku? 2) przeprowadzi instalacje z rur miedzianych ró|nymi sposobami? 3) wykona kompensatory wydBu|eD cieplnych przewodów w instalacji z rur miedzianych? 4) wykona przej[cia instalacji z rur miedzianych na instalacje wykonane z innych materiaBów?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 50 5. SPRAWDZIAN OSIGNI INSTRUKCJA DLA UCZNIA A. INSTRUKCJA OGÓLNA 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Zapoznaj si z zestawem zadaD testowych. 3. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. B. INSTRUKCJA SZCZEGÓAOWA 1. Zestaw zadaD testowych skBada si z: a. zadaD otwartych (zadaD z luk), b. zadaD zamknitych (zadaD wielokrotnego wyboru). 2. W zadaniach z luk nale|y w miejsce kropek wpisa prawidBowe wyra|enie, wzór lub dokona opisu np. rysunku, czyli uzupeBni je w sposób stanowicy logiczn caBo[. 3. Zadania wielokrotnego wyboru maj 4 odpowiedzi, z których jedna jest prawidBowa. PrawidBow odpowiedz nale|y zakre[li we wBa[ciwym miejscu na Karcie odpowiedzi. 4. W wypadku pomyBki bBdn odpowiedz nale|y uj w kóBko i ponownie zakre[li odpowiedz prawidBow. 5. Je|eli udzielenie odpowiedzi na jakie[ pytanie sprawia Ci trudno[, to opu[ je i przejdz do zadania nastpnego. Do zadaD bez odpowiedzi mo|esz wróci pózniej. 6. Czas trwania testu  45 min. 7. Maksymalna liczba punktów, jak mo|na osign za poprawne rozwizanie testu wynosi 21 pkt. Powodzenia !  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 51 ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Który szkic przedstawia kolano 90° z gwintem wewntrznym? a) c) b) d) 2. Na rysunku przedstawiono a) obej[cie peBne, b) kolanko 900, c) póBobej[cie nyplowe, d) muf redukcyjn. 3. Jakie jest zastosowanie narzdzia przedstawionego na rysunku? a) do trasowania rur, b) do cicia rur, c) do gratowania, d) do usuwania tlenków. 4. Które piBy mechaniczne s najbardziej wydajne? a) tarczowe, b) ramowe, c) cierne, d) ta[mowe. 5. Temperatura lutowania mikkiego rur miedzianych wynosi a) poni|ej 4500C, b) 5000C, c) 5500C, d) 6000C. 6. Temperatura lutowania twardego rur miedzianych wynosi a) 5000C, b) 6000C, c) 7000C, d) 8000C.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 52 7. Jako topnika do lutowania mikkiego u|ywa si a) chlorku cynku, b) boraksu, c) chlorku sodu, d) chlorku potasu. 8. Na rysunku przestawiono a) Bczenie rur miedzianych, b) trasowanie rur, c) cicie rur, d) kompensacj wydBu|eD rur. 9. Sposób monta|u rur miedzianych przedstawiony na rysunku to monta| a) w stropie, b) pod jastrychem, c) pod tynkiem, d) we wnce. 10. Na którym rysunku przedstawiono ukBadanie instalacji w szachcie? a) c) b) d)  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 53 11. Rury miedziane mikkie mog mie [rednic od 6 do & .. mm. 12. Do instalacji gazowych nale|y stosowa rury miedziane & & & & .cignione bez szwu. 13. PromieD gicia rur miedzianych nie powinien by mniejszy ni| & ÷ & . [rednic zewntrznych gitej rury. 14. Na zimno zgina si rury miedziane o [rednicach mniejszych ni| & & .. mm. 15. & & & & .. to urzdzenia sBu|ce do wycigania trójników na rurach, czyli wykonywania tzw. wcinek. 16. Narzdzia do prefabrykacji mo|na ogólnie podzieli na: ekspandery, & & & & .. i ekstraktory. 17. Usuwanie nadmiaru materiaBu po ciciu rur miedzianych przeprowadza si narzdziami zwanymi & & & & & & ... 18. Lutowanie mikkie mo|na stosowa w instalacjach zimnej i ciepBej wody oraz & & & & & , w których temperatura czynnika nie przekracza 1100C. 19. Podczas wykonywania poBczeD zaciskowych przy [rednicach rur miedzianych powy|ej & & & & & mm zaleca si stosowanie BaDcuchów zaciskajcych. 20. Do kompensacji zmian dBugo[ci rur czsto mo|na wykorzysta sposób ich & & & & & & & & ... 21. Dla instalacji ukBadanych pod tynkiem swobodne rozszerzenie cieplne nale|y zapewni poprzez osBonicie instalacji elastycznym, pozbawionym & & & & & & . materiaBem o odpowiedniej grubo[ci  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 54 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. Monta| instalacji z rur miedzianych Zakre[l poprawn odpowiedz, wpisz brakujce cz[ci zdania. Nr Odpowiedz Punktacja zadania 1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d II. UzupeBnij zdania Nr Odpowiedz Punktacja zadania 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. Suma punktów za cz[ I+II  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 55 6. LITERATURA 1. Cie[lowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Cz[ 1. Technologia. WSiP, Warszawa 1998 2. Cie[lowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Cz[ 2. Technologia. WSiP, Warszawa 1998 3. Dzier|awski T.: Gazownictwo i ciepBownictwo. Technologia. WSiP, Warszawa 1996 4. Dzier|awski T.: Gazownictwo i ciepBownictwo. Zeszyt wiczeD. WSiP, Warszawa 1996 5. Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa 1998 6. Górecki A., Grzegórski Z.: Zlusarstwo przemysBowe i usBugowe. Technologia. WSiP, Warszawa 1998 7. Górecki A. i inni.: Instalacje z rur miedzianych. Poradnik. COBRTI  INSTAL , Warszawa 1994 8. Heidrich Z.: Wodocigi i kanalizacja. Cz[ 1. Wodocigi. WSiP, Warszawa 1999 9. Heidrich Z.: Wodocigi i kanalizacja. Cz[ 2. Kanalizacja. WSiP, Warszawa 1999 10. Hillar J., Jarmoszuk S.: Zlusarstwo i spawalnictwo. Technologia. WSiP, Warszawa 1995 11. Hoffman Z., Lisiecki K.: Instalacje budowlane. WSiP, Warszawa 1995 12. Jarmoszuk S.: Spawanie metod MAG. WSiP, Warszawa 1996 13. KarpiDski M.: Instalacje gazu. WSiP, Warszawa 1996 14. Keszthelyi F.: Spawanie rurocigów. WNT, Warszawa 1977 15. Krygier K., Klinke T., Sewerynik J.: Ogrzewnictwo. Wentylacja. Klimatyzacja. WSiP, Warszawa 1997 16. Martinek W., Pieni|ek J.: Technologia budownictwa. Cz.4. WSiP, Warszawa 1998 17. Mielnicki J.S.: Centralne ogrzewanie. Regulacja i eksploatacja. ARKADY, 1985 18. Mirski J.: Budownictwo z technologi. Cz.3. WSiP, Warszawa 1995 19. Mirski J., Acki K.: Budownictwo z technologi. Cz.2. WSiP, Warszawa 1998, 20. Poradnik montera - Aquatherm-Polska 1995 21. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-monta|owych. T. II. Instalacje sanitarne i przemysBowe, ARKADY 1988 22. www.aspol.com.pl 23. www.e-instalacje.pl 24. www.gebo.com.pl 25. www.ibpgroup.com 26. www.instalacje.gejzer.pl 27. www.instalacjebudowlane.pl 28. www.instalsystem.pl 29. www.kisan.pl 30. www.muratordom.pl 31. www.nibco.com.pl 32. www.sanha.com.pl 33. www.viega.pl  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 56

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
11 Montaż instalacji z rur miedzianych
Montaż instalacji z rur stalowych
Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych
10 Montaż instalacji z rur stalowych
08 Montaż instalacji z rur z tworzyw sztucznych
Naprawa instalacji wodociÄ…gowej z rur miedzianych
Montaż instalacji telekomunikacyjnych
Montaz i instalacja elementów ze stali nierdzewnej PL
(Podstawowe zasady projektowania i montażu instalacji nawadniających)id86
Instalacja wodna z miedzi
Montaż instalacji gazowej

więcej podobnych podstron