Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek Strona 1
TNN.PL
O nas Leksykon "Pamięć Miejsca" Przeczytaj! - Patrz! - Posłuchaj! Przewodnik Kontakt
TNN.PL > Pamięć Miejsca > Kultura w Lublinie > Architektura i urbanistyka Lublina
Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek
Aedicula Orientowana budowla
Alkierz Pierzeja
Apsyda / absyda Pilaster
Archiwolta Płycina
Arkada Portyk kolumnowy
Atektoniczność bryły Prezbiterium
Attyka Przypora /szkarpa
Blenda Rocaille
Boniowanie Rozeta
Budowla o cechach palladiańskich Ryzalit
Cios Sgrafitto
Elewacja Sklepienie
Esownica Spływ wolutowy
Fasada Sterczyna
Fryz Trakt
Fiala Tralki / balustrada tralkowa
Fronton /przyczółek, naczółek Transept
Gmerk Tympanon
Gzyms Wimperga
Herma
Kartusz
Kulisa
Krenelaż
Krużganki
Lizena
Lukarna
Maswerk
Nadokiennik
Nisza
Aedicula / Edicula
nisza w zewnętrznej ścianie budynku, zwieńczona frontonem
opartym na kolumnach
Alkierz
wydzielony w bryle budynku narożnik lub narożna dobudówka,
na planie prostokąta. Alkierz może być kryty oddzielnym
dachem.
Budowla alkierzowa (alkierzowy układ budowli)
układ architektoniczny budynków założonych na planie
prostokąta polegający na podkreśleniu narożników budowli
przez sytuowanie w nich dwóch lub czterech alkierzy czyli
kwadratowych lub prostokątnych dobudówek, krytych
oddzielnymi dachami. Układ był charakterystyczny zwłaszcza
dla szlacheckich i magnackich dworów budowanych w XVI i
XVII wieku.
Apsyda / absyda
pomieszczenie najczęściej na planie półkolistym zamykające
prezbiterium lub nawę.
http://www.tnn.pl/pm,105.html 2012-01-30 17:50:36
Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek Strona 2
Archiwolta
profilowane lub ornamentowane obramienie arkady.
Arkada
element architektoniczny składający się z dwóch podpór, np.
kolumn zamkniętych górą łukiem.
Atektoniczność bryły
zastosowanie w dekoracji architektonicznej budynku takich
rozwiązań dekoracyjnych, które powodują, że budowla traci
swoją jednolitość i zwartość konstrukcyjną.
Attyka
najwyższa część ściany budynku, umieszczona ponad
gzymsem wieńczącym budowlę, stanowi ściankę poddasza lub
element wolnostojący zasłaniający dach, pełniący funkcję
dekoracyjną. W czasie największego rozwoju, który przypadał
na 1 poł. XVII wieku, attyki były bardzo ozdobne.
Najpiękniejsze zachowały się w Kazimierzu i Zamościu.
Blenda
motyw dekoracyjny w formie płytkiej wnęki w murze, w
formie arkady lub okna.
Boniowanie
opracowanie lica muru lub tynku aby zaakcentować krawędzie
prostokątnych kamieni w celu uzyskania efektu
dekoracyjnego. Powstają w ten sposób pionowe i poziome
podziały rowkowe powierzchni. Wyróżnia się kilka typów
boniowania, w zależności od typu zastosowanych rowków.
Budowla o cechach palladiańskich (palladianizm)
klasycyzm w architekturze, rozwijający się pod wpływem
teorii i twórczości włoskiego architekta tworzącego w okresie
renesansu - Andrea Palladia. Dzieła cechuje monumentalna
prostota, doskonałość proporcji, ograniczenie zdobnictwa a
także często stosowany wielki porządek czyli układ elewacji, w
którym kolumny lub pilastry przeprowadza się przez całą
wysokość kilkukondygnacyjnego budynku.
Cios
kamień ciosany, blok kamienny przycięty w kształcie
prostopadłościanu lub sześcianu, o obrobionej powierzchni,
osadzany w murze w regularnie układanych warstwach.
http://www.tnn.pl/pm,105.html 2012-01-30 17:50:36
Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek Strona 3
Elewacja
lico budynku, jedna z jego zewnętrznych ścian, wraz ze
wszystkimi jej elementami. Elewacje określa się według
położenia względem stron świata (wschodnia, północna, itd.)
lub otoczenia (frontowa, tylna, boczna, ogrodowa)
Esownica
element dekoracyjny lub ornamentalny utworzony ze
zwiniętych ślimacznic, tworzących kształt podobny do litery S.
Jest to jeden z najczęściej stosowanych motywów na
grzebieniach attyk. Szczególną formą esownicy są spływy
wolutowe stosowane w fasadach wypełniające przestrzeń
narożną pomiędzy węższą i szerszą kondygnacją.
Fasada
elewacja budynku, w której znajduje się główne wejście. Jest
zazwyczaj wyróżniona bogatym opracowaniem plastycznym.
W architekturze miejskiej stanowi ważny element kompozycji
urbanistycznej.
Fiala / iglica
zakończenie szczytu wieży lub hełmu w kształcie wydłużonego
stożka.
Filala lub pinakiel w architekturze gotyckiej to mała wieżyczka
umieszczona na filarze przyporowym.
Fryz
poziomy pas dekoracyjny.
Fronton (przyczółek, naczółek, szczyt)
wykształcony w architekturze antycznej szczyt budynku,
górna część fasady ograniczona krawędziami dwuspadowego
dachu. Pole wewnętrzne frontonu nosi nazwę tympanonu.
Fronton trójkątny jest jednym z najczęściej stosowanych
elementów w architekturze klasycystycznej lub posługującej
się formami klasycznymi. Małe frontony oparte na
kolumienkach lub pilastrach wieńczące otwory okienne,
wejściowe, wnęki są charakterystycznym elementem
architektury nowożytnej. Frontony są także wykorzystywane
w konstrukcjach ołtarzowych, nagrobkach itp. Nieprawidłowe
jest określanie fasady budynku terminem fronton.
Gmerk
znak kamieniarski, sygnatura autora.
Gzyms
wysunięty przed lico ściany element poziomy, zwykle
profilowany. Pełni funkcje praktyczne - ochrona ściany przed
ściekającą wodą opadową, oraz dekoracyjne.
Herma
element architektoniczny w formie słupa zwężającego się ku
dołowi, zwieńczonego głową lub popiersiem.
Kartusz
ozdobnie wydzielona płaszczyzna owalna, prostokątna lub
sercowata, przeznaczona do umieszczenia na niej inskrypcji,
emblematu, herbu, malowidła. Obramienie często może
przybierać formę zwoju z odwiniętymi brzegami, natomiast
cały kartusz może być podtrzymywany przez putta, zwierzęta
itp.
http://www.tnn.pl/pm,105.html 2012-01-30 17:50:36
Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek Strona 4
Krenelaż (blanki)
strzelnice w murach obronnych, mające formę regularnych
występów w kształcie prostokątnych zębów.
Krużganki
ciąg komunikacyjny, rodzaj otwartej galerii, biegnącej
najczęściej od strony wewnętrznego dziedzińca budynku, z
jednej lub kilku stron, w jednej lub kilku kondygnacjach.
Krużganki są otwarte arkadami filarowymi lub kolumnowymi,
przykryte stropem lub sklepieniem.
Kulisa
element kompozycyjny, tło dla architektury, najczęściej w
postaci kompozycji ogrodowej.
Lizena
element podziału ściany, dekoracyjny, płaski, pionowy występ
przypominający pilaster ale pozbawiony głowicy i bazy.
Lukarna (zw. facjatką)
okno lub okienko w połaci dachowej.
Maswerk
dekoracja architektoniczna charakterystyczna dla sztuki
gotyckiej stosowana do wypełniania otworów okiennych.
Nadokiennik
gzyms lub fronton nad otworem okiennym.
Nisza / wnęka
wgłębienie w murze o kształcie prostokątnym lub półkolistym,
zamknięte półkoliście, czasami zwieńczone frontonem,
przeznaczone do umieszczenia rzez
by.
Orientowana budowla
budynek sakralny, którego prezbiterium jest zwrócone na
wschód.
http://www.tnn.pl/pm,105.html 2012-01-30 17:50:36
Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek Strona 5
Pierzeja
ciąg elewacji domów stojących w jednej linii, stanowiących
ścianę placu lub ulicy.
Pilaster
płaski filar występujące ze ściany, składający się z elementów
analogicznych do kolumny (baza, trzon, głowica) służący do
dekoracji ściany budowli. W zależności od rodzaju
zastosowanej głowicy wyróżniamy pilastry jońskie, korynckie,
toskańskie, kompozytowe.
Płycina
najczęściej prostokątne lekko wgłębione i oprofilowane pole, w
którym umieszcza się dekorację malarską lub rzez
biarską.
Portyk kolumnowy
wejście do budynku, lub przedsionek osłonięty dachem
wspartym na kolumnach, dzięki czemu stanowi otwarte
wnętrze w rodzaju galerii.
Prezbiterium
w kościołach orientowanych wschodnia część budynku, w
której znajduje się ołtarz główny.
Przypora (filar przyporowy, skarpa, szkarpa)
charakterystyczny dla architektury gotyckiej silnie
występujący z zewnętrznej ściany budynku pionowy filar
stosowany dla jej wzmocnienia.
Rocaille (ornament muszlowy)
asymetryczny motyw ornamentalny przypominający
wyginające się taśmy, miejscami przechodzące w kształty
podobne do muszli, strzępiastych grzebieni, którym
towarzyszą gałązki, zwierzęta itp. Rocaille jest głównym
motywem ornamentyki rokokowej.
http://www.tnn.pl/pm,105.html 2012-01-30 17:50:36
Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek Strona 6
Rozeta
w ornamentyce motyw stylizowanego, rozchylonego kwiatu.
W architekturze kolisty otwór okienny, umieszczony nad
portalem, wypełniony bogatą dekoracją, najczęściej witrażem.
Ryzalit
występująca z lica elewacji część budynku, tworząca z nim
organiczną całość. Ryzality mają plan prostokąta, półkola,
trapezu, są równe wysokością z elewacją do której przylegają.
Istnieją ryzality środkowe, boczne i narożne.
Sgrafitto
technika malarstwa ściennego polegająca na pokrywaniu
muru dwiema warstwami barwnego tynku i wyskrobywania
rysunku w warstwie zewnętrznej, przez co odsłania się
warstwę spodnią tworząc barwną kompozycję.
Sklepienie
przekrycie budynku za pomocą konstrukcji, której
wewnętrzne naprężenia utrzymujące całe sklepienie
przenoszone są na podpory - ściany, słupy, przypory itp.
Sklepienia składają się z kilku elementów konstrukcyjnych.
Wyróżnia się wiele rodzajów sklepień, niektóre z nich są
charakterystyczne dla jednego stylu architektonicznego.
Jednymi z najbardziej znanych są: sklepienie kolebkowe
zwane też beczkowym (o kształcie połowy walca), sklepienie
kolebkowe z lunetami (sklepienie kolebkowe uzupełnione
małymi sklepieniami poprzecznymi do osi sklepienia głównego
mieszczące otwór okienny), sklepienie krzyżowe (powstające z
przenikania się dwu sklepień kolebkowych), sklepienie
żebrowe (w którym elementami przenoszącymi obciążenie są
żebra), sklepienie krzyżowo-żebrowe (charakterystyczne dla
sztuki gotyckiej, będące odmianą sklepienia krzyżowego
wzmocnionego w liniach przecinania się kolebek żebrami),
sklepienie gwiaz
dziste (odmiana sklepienia krzyżowo-
żebrowego, którego podział przekątnymi daje rysunek
gwiazdy), sklepienie sieciowe zwane też siatkowym (o żebrach
przecinających się ukośnie, równolegle lub prostolinijnie co
nadaje kształt sieci), sklepienie kryształowe (sklepienie
bezżebrowe ozdobione pryzmatycznymi wgłębieniami
tworzącymi dekoracyjny wzór.
Spływ wolutowy (woluta, ślimacznica)
element architektoniczny i motyw ornamentalny w kształcie
spirali lub zwoju, niekiedy przybiera formę esownicy, której
szczególną formą są spływy wolutowe wypełniające przestrzeń
narożną pomiędzy węższą i szerszą kondygnacją fasady.
http://www.tnn.pl/pm,105.html 2012-01-30 17:50:36
Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek Strona 7
Sterczyna
pionowy, wieńczący element dekoracji architektonicznej.
Tralki / balustrada tralkowa
balustrada składająca się z członów złożonych z jednego lub
dwóch gruszkowatych elementów ustawionych na bazach.
Trakt
ciąg co najmniej dwóch pomieszczeń znajdujących się na
jednej osi, na ogół równoległej do osi podłużnej budynku.
Szczególną postacią traktu jest amfilada.
Transept
nawa poprzeczna kościoła.
Tympanon
trójkątne pole zawarte pomiędzy gzymsami frontonu,
wypełnione dekoracją rzez
biarską.
Wimperga
wysoki, dekoracyjny trójkąt umieszczony pod ostrołukiem
okna lub portalu, zdobiony ornamentalnie.
Literatura:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Wydanie nowe, red. K. Kubalska - Sulkiewicz, Warszawa 1996.
Zwolińska K., Malicki Z., Mały słownik terminów plastycznych, Warszawa 1990.
Opracowanie i zdjęcia: Joanna Zętar
W NASZYCH ZBIORACH
PRZECZYTAJ ! - Wirtualna Biblioteka
Mały Słownik Ochrony Zabytków
Z przeszłości kulturalnej Lubelszczyzny
PATRZ! - Ikonografia
POSA
UCHAJ! - Audycje radiowe
http://www.tnn.pl/pm,105.html 2012-01-30 17:50:36
Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek Strona 8
Pierwszy zjazd architektów po wojnie, 1969 r.
Aby odsłuchać dz
więki zainstaluj RealPlayer
POSA
UCHAJ! - Radio Pamięć
Posłuchaj Radia
Wymagany WinAmp
Jesteś teraz w dziale
TNN.PL > Pamięć Miejsca > Kultura w Lublinie > Architektura i urbanistyka Lublina
Cmentarze Lublina i Lubelszczyzny, Kalendarium - architektura i urbanistyka Lublina, Architektura i urbanistyka Lublina - Style
i epoki, Architektura i urbanistyka Lublina - Zabytki, Bibliografia - architektura Lublina, Architektura i urbanistyka Lublina -
Architekci, Architektura i urbanistyka Lublina - Słowniczek, Opracowania kartograficzne Lublina XVII - XIX w., Architektura
Lubelszczyzny,
Kopiowanie zamieszczonych materiałów i ich wykorzystywanie bez zgody autorów jest zabronione
1997 - ; Wszystkie prawa zastrzeżone; Ośrodek Brama Grodzka - Teatr NN, ul Grodzka 21, 20-112 Lublin
powered by prot hosting serwery
Wspłpraca:
http://www.tnn.pl/pm,105.html 2012-01-30 17:50:36