przedwiosnie Nieznany

"Przedwioœnie"

Ogólny przegl�ąd powieœci

Rodowód - charakterystyka rodziców Cezarego,

cz. l.Szklane domy - obraz rewolucji rosyjskiej oraz mit o szklanych domach w Polsce,

cz. 2. Naw�ło�Ś - obraz �życia polskiego ziemia�ąstwa oraz ch�łopów i komorników

cz. 3. Wiatr od Wschodu - troska pisarza o dalsze losy kraju.

Seweryn Baryka - Polak, emigrant, wnuk powsta�ąca z 1831 roku (za udzia�ł w powstaniu listopadowym dziadkowi Kalikstowi rz�ąd carski skonfiskowa�ł maj�ątek So�łowiówkê, a dwór spali�ł; pamiêtnik dziadka Seweryn traktuje jako najwiêkszy skarb rodzinny; kultem dziadka powsta�ąca �łagodzi wyrzuty sumienia jako ideowy bankrut), urzêdnik koncernu naftowego w Baku, zdolny, obrotny, przedsiêbiorczy, robi karierê w hierarchii urzêdniczej w Rosji, z armii rosyjskiej, do której zosta�ł powo�łany jako oficer rezerwowy, przedostaje siê jako dezerter do legionów polskich, a nastêpnie dostaje siê do niewoli rosyjskiej, sk�ąd ucieka, przedziera siê przez granicê i fronty i z nara�żeniem �życia przekrada siê (w przebraniu cz�łowieka nienormalnego) do Baku, by dotrze�Ś do �żony i syna i zabra�Ś ich do Polski, autor mitu o szklanych domach w Polsce.

matka Cezarego - cicha, uleg�ła, dobra, �łagodna, bezradna, zajmuje siê wychowywaniemjedynaka, którego bardzo kocha, ale ma na niego niewielki wp�ływ, têskni za rodzinnymi Siedlcami, . pozwala tyranizowa�Ś siê synowi, niesamodzielna, ale pe�łna niezwyk�łej si�ły wewnêtrznej.

Cezary - urodzony w Rosji, dzieci�ąstwo i wczesn�ą m�łodoœ�Ś spêdza w Baku; Polskê zna jedynie ze wspomnie�ą i têsknoty rodziców (szczególnie matki) za utraconym krajem ich m�łodoœci; mówi lepiej po rosyjsku ni�ż po polsku, ewolucyjne wydarzenia w Baku wita z entuzjazmem, patrz�ąc na œwiat m�łodymi oczyma i ulegaj�ąc fascynacji has�łami rewolucyjnymi, bierze udzia�ł w mityngach i wiecach, które przeradzaj�ą siê czêsto w egzekucje przeciwników rewolucji; pocz�ątkowo nie zastanawia siê nad sensem, bezprawiem i okrucie�ąstwem wydarze�ą rewolucyjnych; nasi�ąka rewolucyjnym klimatem i wierzy, �że przemiany te s�ą koniecznoœci�ą historyczn�ą i moraln�ą; przez pewien czas staje siê nawet wrogiem w�łasnej matki, radby j�ą zdzieli�Ś potê�żnie piêœci�ą za jej "reakcyjne" pogl�ądy (pod wp�ływem rewolucji budz�ą siê w nim jakieœ z�łe instynkty), ale póŸniej przychodzi otrzeŸwienie; zaczyna siê zastanawia�Ś nad sensem wydarze�ą rewolucyjnych, ich bezprawiem, okrucie�ąstwem, niesprawiedliwoœci�ą i morzem krzywd, które z sob�ą nios�ą, po œmierci matki, po okresie straszliwych doœwiadcze�ą przy sprz�ątaniu trupów z ulic miasta, pozbawiony oparcia w rodzinie i œrodowisku, popada w g�łêbokie osamotnienie; przekonuje siê, �że wydarzenia rewolucyjne s�ą strasznym i groŸnym kataklizmem, u kresu wyczerpania znajduje go ojciec i namawia do powrotu do kraju, snuj�ąc utopijn�ą baœ�ą o szklanych domach w Polsce.

Analiza mitu szklanych domów, jego funkcja w utworze mit o szklanych domach w Polsce to:

- symbol marze�ą �Żeromskiego o nowej Polsce, jakie dotychczas sam �żywi�ł i ukazywa�ł we wczeœniejszej twórczoœci, - symbol straconych z�łudze�ą i idea�łów spo�łecznych pisarza,

- po przekroczeniu granicy naszego kraju Cezary widzi nêdzne, ton�ące w b�łocie prowincjonalne miasteczko z odrapanymi i gnij�ącymi ruderami, prze�żywa moment zaskoczenia i pierwszego rozczarowania; na pró�żno szuka dooko�ła szklanych domów, kieruj�ąc w myœli pytanie do ducha ojca:

"Gdzie�ż s�ą twoje szklane domy?"

opisem pierwszego zetkniêcia siê Cezarego z realn�ą ówczesn�ą rzeczywistoœci�ą, kiedy to zamiast szklanych domów spotyka nêdzne chaty i biedê, �Żeromski sam przekreœla w utworze wizjê szklanych domów, podkreœla ich utopijnoœ�Ś (na œwiecie by�ły ju�ż eksperymenty zastosowania na szerok�ą skalê p�łyt ze szk�ła, lecz w ówczesnej sytuacji naszego pa�ąstwa jest to nierealne, utopia); uœwiadamia sobie nierealnoœ�Ś kreœlonych we wczeœniejszej twórczoœci koncepcji, rozprawia siê z dawnymi marzeniami o wielkich wynalazkach technicznych, rozstaje siê z utopi�ą ca�łkowicie, zamyka w�łasn�ą drogê ideow�ą, dlatego szklane domy to nie tylko

symbol wczeœniejszych marze�ą �Żeromskiego o nowej Polsce, ale i symbol straconych z�łudze�ą i idea�łów spo�łecznych pisarza,

funkcja mitu szklanych domów w utworze:

- stanowi wybieg ojcowski Seweryna Baryki, który chce nakloni�Ś syna do powrotu do Polski,

- w funkcji symbolicznej wyra�ża nierealnoœ�Ś marze�ą o nowej Polsce, jakie dotychczas �żywi�ł �Żeromski,

- pog�łêbia uczucie rozczarowania Cezarego po przyjeŸdzie do kraju (cho�Ś w�łaœciwie chyba nie bardzo on wczeœniej wierzy�ł w utopijne opowiadanie ojca).

�Życie ziemia�ąstwa w Naw�łoci .

"Naw�ło�Ś" - druga i najdoskonalsza artystycznie czêœ�Ś "Przedwioœnia" to obraz maj�ątku Wielos�ławskich pod Czêstochow�ą w latach dwudziestych naszego wieku; dwór w Naw�łoci to pe�łna uroku oaza sytoœci, gdzie przebywa Cezary po wojnie polsko-rosyjskiej na zaproszenie Hipolita i gdzie prze�żywa w czasie kilkumiesiêcznego pobytu w zasobnej ziemia�ąskiej rodzinie wspania�łe sielankowe dni, rzucaj�ąc siê w wir zabaw i uciech �życia,

· przepych, dostatek, komfort, beztroska, rozrywki - spacery, odwiedziny u s�ąsiadów, plotki, przeja�żd�żki, polowania, zabawy, bale, flirt, mi�łostki oraz sielankowy spokój i delektowanie siê arcydzie�łami dworskiej kuchni, s�łowem dnie wype�łnione jedynie posi�łkami i rozrywkami - oto tryb �życia ziemia�ąstwa, który mo�żemy okreœli�Ś s�łowami "zawsze niedziela"

Naw�ło�Ś to reprodukcja Soplicowa z "Pana Tadeusza": "Cezary Baryka dozna�ł przerwy w swych myœlach, niczym Tadeusz Soplica po przyjeŸdzie na wieœ. Trochê siê to tylko odby�ło inaczej."

· Cezary szybko wrasta w atmosferê polskiego dworu, doœwiadcza wra�że�ą, jakby te strony zna�ł od dawna:

"Ka�żdy pagórek albo w�ąwozik, który mij ano, by�ł od razu, od spojrzenia jakiœci swój, bliski, nieod�ł�ączny"

- szalej�ą tu za nim równoczeœnie a�ż trzy panny, jedna drug�ą truje, a trzecia, któr�ą sam Cezary kocha, nie mo�że, ze wzglêdów finansowych, zerwa�Ś zarêczyn z mê�żczyzn�ą, którego nie kocha; Cezary lekko traktuje uczucia swoich partnerek; z Laur�ą prze�żywa romans, zako�ączony smutno bójk�ą rywali i uderzeniem przez niego ukochanej szpicrut�ą "poprzez twarz i rozstawione rêce"

- podwójna moralnoœ�Ś Laury Koœcienieckiej; piêkna wdowa - uroda i czar kobiecy, ale walory moralne w�ątpliwe; kochaj�ąc Cezarego, wychodzi za m�ą�ż za Barwickiego dla pieniêdzy; nad uczuciem, jakim darzy Barykê, zwyciê�ża jej praktycyzm �życiowy i nadmierna przezornoœ�Ś,

- �Żeromski dostrzega ujemne, œmieszne strony polskiego ziemia�ąstwa, niezdolnego do wziêcia odpowiedzialnoœci za kraj; ukazuje jego obraz ponêtnie, uroczo i z humorem, ale z ironi�ą, a nawet z drwin�ą, sugeruj�ąc, �że straszna nêdza ch�łopska nie przeszkadza ziemia�ąstwu w beztroskim u�żywaniu �życia; ostrzega, �że tak �ży�Ś nie mo�żna, gdy w kraju nêdza, g�łód i choroby; nie mo�żna �ży�Ś w zbytku, gdy inni umieraj�ą z g�łodu.

Nêdza ubogich ch�łopów folwarcznych oraz bezrolnych komorników w Naw�łoci i Ch�łodku

- obraz rozpaczliwej nêdzy, ciemnoty i prymitywizmu ubogich ch�łopów folwarcznych i nieludzkiego bytowania bezrolnych komorników oraz absolutnej ich biernoœci,

- ciê�żka praca ch�łopów wychodz�ących o œwicie w pole, ich gnij�ące domostwa, blade dzieci i brudne, obdarte kobiety; interesuj�ą siê tylko jedzeniem, odzie�ż�ą i opa�łem; myœl�ą jak prze�ży�Ś zimê, przednówek i doczeka�Ś do nowych zbiorów, wiêcej nic ich nie obchodzi, s�ą bierni,

komornicy, nie posiadaj�ący w�łasnej ziemi i zamieszkuj�ący w komórkach u nieco zamo�żniejszych ch�łopów, wynajmuj�ą siê do ró�żnych robót na wsi, czêsto wyje�żd�żaj�ą do pracy do Niemiec, a na zimê wracaj�ą; zmaganie siê z zimnem i chorobami

spycha ich na najni�ższy szczebel bytowania; komornice myœl�ą jedynie o tym, aby mie�Ś co w�ło�ży�Ś do garnka i móc go przystawi�Ś do cudzego ognia; komornicy maj�ą zwyczaj pozostawiania ludzi starych, niedo�łê�żnych na mrozie (na wi�ązce s�łomy w stodole), aby prêdzej "doszli" i "nie zadrêczali �żywych, spracowanych i g�łodnych swym kaszlem, chorobami, krwi�ą albo niesko�ączonymi jêkami"

- Cezary obserwuje �życie ch�łopów i komorników, szczególnie w Ch�łodku, gdzie ma okazjê widzie�Ś z bliska ich nêdzê, poni�żenie i warunki, w jakich �żyj�ą; biernoœ�Ś ich wywo�łuje u niego protest:

"Co�ż za zwierzêce pêdzicie �życie, ch�łopy silne i zdrowe!" .

wieœ w "Przedwioœniu" jest bierna, ch�łopi traktuj�ą swój los jako coœ nieuniknionego (w rzeczywistoœci w latach dwudziestych naszego wieku wieœ jestju�ż uœwiadomiona i czynna politycznie; istnieje kilka stronnictw i partii ch�łopskich, na czele rz�ądu stoi (kilkakrotnie) reprezentant ch�łopów - Wincenty Witos, laskê marsza�łkowsk�ą piastuje przedstawiciel ludowców - Maciej Rataj),

- obraz �życia wsi w powieœci jest niepe�łny, uproszczony, �Żeromski ukaza�ł te obrazy, które zapamiêta�ł z czasów wczesnej m�łodoœci z okresu guwernerki; obecny stan zdrowia (1924r.) nie pozwoli�ł mu na gruntowniejsze studia o wsi lat dwudziestych XX wieku; szczegó�ły zreszt�ą nie wydawa�ły mu siê wa�żne i inne cele przyœwieca�ły mu przy pisaniu utworu.

Oskar�żenie polskiego ziemia�ąstwa, obserwacje i refleksje Cezarego w Naw�łoci i Ch�łodku

. Cezary rozmyœla o losie ch�łopów i oskar�ża ziemia�ąstwo, snuj�ąc nastêpuj�ące refleksje:

"Jedni maj�ą jad�ła tyle, �że z niego urz�ądzili kult, obrzêd, na�łóg, obyczaj i jak�ąœ œwiêtoœ�Ś, a drudzy po to tylko �żyj�ą, �żeby nie zdycha�Ś z g�łodu! Zbuntujcie�ż siê, ch�łopy potê�żne przeciwko swojemu sobaczemu losowi!"

· Cezary wypowiada s�łowa stanowi�ące ostrze�żenie dla ziemia�ąstwa:

9

"Có�ż to za cierpliwy lud [...] przyjdzie chwila, �że rozum w ten lud wejdzie. Rozum siê pcha�Ś bêdzie drzwiami i oknami do tych chat i legowisk"

�Żeromski chce ostrzec ziemia�ąstwo polskie przed ewentualnoœci�ą rozruchów rewolucyjnych na wsi.

Obraz warszawskiego œrodowiska komunistycznego

- Antoni Lulek - zapalony komunista, przedstawiciel warszawskiego œrodowiska komunistycznego, student prawa. kolega Cezarego, przedstawiony w powieœci w œwietle ujemnym, antypatycznie, z awersj�ą, zaniedbany zewnêtrznie, kaszl�ący, pluj�ący, cherlawy, budz�ący litoœ�Ś i odrazê, ma zawszejednakowy sposób mówienia, ujêty w nieodmienne epitety; w natrêtny sposób pos�ługuje siê s�łowami "rewolucja" i "proletariat", fanatyk i doktryner; czuje nienawiœ�Ś do nowopowsta�łej Polski dlatego, �że jest krajem kapitalistycznym i w 1920 r. podjê�ła walkê z Rosj�ą; pisze do pism zagranicznych szkaluj�ące j�ą artyku�ły i cieszy siê z ka�żdego jej niepowodzenia, œlepo wierzy we wszystko, co g�łoszono w Rosji i opowiada siê po stronie bolszewików; rozkoszuje siê opisami okrucie�ąstw wobec kontrrewolucjonistów, widzi koniecznoœ�Ś obalenia kapitalizmu drog�ą rewolucji i wprowadzenia ustroju komunistycznego, uczestnicy zebrania komunistycznego, na którymjest obecny Cezary, s�ą równie�ż negatywnie ukazani; niechê�Ś budzi ju�ż sam ich wygl�ąd oraz szablonowe przemówienia; przytaczaj�ą fragmenty relacji z procesu œwiêtojurskiego we Lwowif w 1922 roku (przes�łanej �Żeromskiemu przez anonimowyc�ł nadawców) oraz zeznania komunistów o praktykach œled czych policji stosowanych wobec wiêŸniów politycznych ujawnione w 1924 roku w "Liœcie otwartym w sprawie bia �łego terroru w Polsce" (póŸniej skonfiskowanym),

- pisarz mówi w powieœci o metodach stosowanych wobec wiêŸniów politycznych w polskich wiêzieniach, o biciu i brutalnych torturach policyjnych, przypominaj�ących œredniowieczne (udoskonalone jedynie u�życiem pr�ądu elektrycznego) oraz o represjach stosowanych wobec ich rodzin; przytacza te�ż nazwisko autentycznego �żandarma Kajdana; �Żeromski wyra�ża wiêc protest przeciwko niew�łaœciwemu postêpowaniu �żandarmerii polskiej, jej okrucie�ąstwu wobec wiêŸniów,

- Cezary, maj�ąc w pamiêci rosyjskie wydarzenia rewolucyjne, nie zgadza siê z pogl�ądami komunistów; wystêpujejako przeciwnik rewolucji i zadaje uczestnikom zebrania pytanie, jak klasa robotnicza prze�żarta nêdz�ą i chorobami mo�że by�Ś czynnikiem odradzaj�ącym spo�łecze�ąstwo,

- komunizm w œwietle powieœci to "wiatr od Wschodu", obca nalecia�łoœ�Ś, st�ąd tytu�ł trzeciej czêœci utworu; �Żeromski pragnie Polski demokratycznej i sprawiedliwej, ale osi�ągniêtej z pominiêciem rewolucji id�ącej ze Wschodu,

- stosunek �Żeromskiego do komunistów jest niechêtny; pisarz boi siê komunizmu i chce ostrzec przed nim swoich rodaków.

Posta�Ś Gajowca i jego program naprawy Polski

- Szymon Gajowiec - dyskretny, opanowany, zamkniêty w sobie, pe�łen uroku i wdziêku, wytworny starszy pan, ukazany w utworze z sympati�ą,

- dawny wielbiciel pani Jadwigi (matki Cezarego), ujmuj�ąco wierny swoim m�łodzie�ączym uczuciom,

- olœniony faktem odzyskania przez Polskê niepodleg�łoœci, lubi "bajdurzy�Ś", wspomina�Ś minione lata, marzy�Ś o Polsce takiej, jaka bêdzie kiedyœ; patriota, oddany sprawie ojczyzny,

- reprezentuje sfery rz�ądowe, piastuj�ąc godnoœ�Ś wiceministra skarbu,

- przygotowuje do druku w�łasn�ą ksi�ą�żkê, w której przedstawia swój program naprawy Polski,

- program naprawy Gajowca to kontynuacja dawnej koncepcji pozytywistów, spo�łeczników, twórców idei spó�łdzielczoœci, program oparty g�łównie na ideologii i pismach Edwarda Abramowskiego,

za�ło�żenia programowe Gajowca:

- zabezpieczenie niepodleg�łoœci kraju, st�ąd koniecznoœ�Ś wzmocnienia armii,

- zapewnienie spokoju i porz�ądku publicznego przy pomocy sprawnej policji pa�ąstwowej,

- upowszechnienie oœwiaty, likwidacja analfabetyzmu,

- wzmocnienie rozwoju gospodarczego kraju poprzez stopniowe reformy, takie jak: rolna, walutowa (stabilizacja

pieni�ądza), . program Gajowca cechuje zbyt powolne tempo i ma�ły za

kres zmian; w aktualnej sytuacji kraju okazuje siê niewystarczaj�ący; Gajowiec uwa�ża, �że wszystko z czasem siê u�ło�ży.

Cezary Baryka wobec pogl�ądów Gajowca

- Cezary po przyjeŸdzie do Polski na w�łasn�ą rêkê podejmuje próbê rozeznania siê w powik�łanej sytuacji i znalezienia odpowiedzi na pytanie, dok�ąd zmierzajego kraj; zastanawia siê nad jego przysz�łoœci�ą i dra�żni go powolnoœ�Ś i pewnoœ�Ś siebie Gajowca oraz niewspó�łmiernoœ�Ś jego programu z potrzebami ówczesnej rzeczywistoœci; uwa�ża, �że program jego jest niewystarczaj�ący w aktualnej sytuacji kraju; ironicznie odnosi siê do tego programu, krytykuje go i nie wierzy w jego realnoœ�Ś,

- Baryka uwa�ża, �że Polsce potrzeba natychmiastjakiejœ wielkiej idei, jakiegoœ czynu przeobra�żaj�ącego i zbawiennego. twórczej pracy i wytê�żonej aktywnoœci; oskar�ża w osobie Gajowca ca�ły ówczesny rz�ąd o ma�łoœ�Ś, marazm i tchórzostwo:

"Boicie siê wielkiego czynu, wielkiej reformy agrarnej [...] Polsce trzeba na gwa�łt wielkiej idei. Niech to bêdzie reforma rolna, stworzenie nowych przemys�łów", podsumowuj�ąc swoje doœwiadczenia z okresu wojny polsko-rosyjskiej, z pobytu w Naw�łoci i Ch�łodku oraz w Warszawie, dokonuje Cezary ogólnej oceny sytuacji w kraju: jego ambitnym marzeniom nie odpowiada polska rzeczywistoœ�Ś i stawia pytania:

"Czemu nie dajecie ziemi ludziom bez ziemi? [...] Czemu tu tyle nêdzy? Czemu ka�żdy za�łamek muru utkany jest

�żebrakami? Czemu tu dzieci zmiataj�ą z ulic mokry py�ł wêglowy, �żeby siê wœród tej okrutnej zimy troszeczkê ogrza�Ś? [...] Lud zg�łodnia�ły po wsiach, lud spracowany po fabrykach, lud bezdomny po przedmieœciach, jak zamierzacie ulepszy�Ś �życie �Żydów st�łoczonych w gettach? [...] Policjant uzbrojony w narzêdzie tortur - to jedyna ostoja Polski", Gajowiec uwa�ża, �że Cezary jest naiwny w swym domaganiu siê wszystkiego,

- w ostatniej rozmowie z Gajowcem Cezary wybucha okrzykiem: "Jesteœcie mali ludzie i tchórze!"

Barykajest reprezentantem buntu, zapa�łu, nadziei, m�łodoœci,

- Cezary to inna posta�Ś ni�ż bohaterowie wczeœniejszych utworów �Żeromskiego; bierze udzia�ł we wszystkich dyskusjach, prze�żywaj�ąc kolejno sceny konfrontacji, szuka takich prze�ży�Ś i b�ł�ąka siê w poszukiwaniach, chc�ąc pozna�Ś rzeczywistoœ�Ś.

Wymowa zako�ączenia powieœci:

- przy�ł�ączenie siê Cezarego do pochodu manifestantów krocz�ących na Belweder

- nie wydaje siê w œwietle poprzednich jego czynów i zdobytych doœwiadcze�ą decyzj�ą gruntownie przemyœlan�ą i konsekwencj�ą zdecydowanego wyboru politycznego,

- jest wynikiem zawodu mi�łosnego, aktu rozpaczy, odwetu i zemsty nieszczêœliwego, odrzuconego kochanka po ostatniej, nieprzyjemnej rozmowie z Laur�ą, która zadecydowa�ła o ich zerwaniu i ostatecznym rozejœciu siê; gwa�łtowny, impulsywny i przekorny Cezary poczu�ł siê pokrzywdzony; �Żeromski odgradza go od manifestantów, zaznaczaj�ąc, �że "wyszed�ł" z t�łumu biedoty i "par�ł oddzielnie wprost na szary mur �żo�łnierzy"; pisarz sugeruje, �że ma on jakieœ osobiste, indywidualne powody protestu i buntu,

- jest to rozpaczliwy alarm, krzyk przestrogi przed mo�żliwoœci�ą rewolucji w Polsce, jeœli sytuacja w kraju siê nie zmieni.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Charakter i forma umowy przedws Nieznany
naprawa polski w przedwoisniu Nieznany
stefan zeromski przedwiosnie (3 Nieznany
przedwiosnie ksiazka o rozmijan Nieznany

więcej podobnych podstron