H i s t o r i a i Po l it y k a
Półrocznik poświęcony myśli polit ycznej i stosunkom międzynarodow ym
Nr 10 (17)/2013 131 135
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/HiP.2013.016
Joanna Rak (Uniwersy tet Miko Å‚aja Kopernik a w Tor uniu)
Agata W. Ziętek
Bezpieczeństwo kulturowe w Europie
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Lublin 2013, ss. 323
uki w polskojęzycznej literaturze z za- stanowi fakt, iż autorka nie zakreśliła pola
Lkresu bezpieczeństwa kulturowego nie badawczego i jego granic: merytorycznych
wypełniła niestety monografia autorstwa i czasowo-przestrzennych. Rezygnacja z tego
Agaty W. Ziętek pt.  Bezpieczeństwo kul- trudnego, lecz niesłychanie ważnego kroku
turowe w Europie . Po pierwsze trudno w postępowaniu badawczym, brak precyzyj-
jednoznacznie określić co jest przedmiotem nego określenia istoty oraz zakresu zjawisk,
analiz autorki: bezpieczeństwo kulturowe, które będą objęte analizą obniżyły wartość
społeczne, międzynarodowe, narodowe, naukową oraz poznawczą monografii.
wewnętrzne, zewnętrzne, społeczne poczu- Agata W. Ziętek wskazała we wstępie,
cie bezpieczeństwa kulturowego, kultura iż:  Celem książki jest analiza dynamiki
w bezpieczeństwie, międzynarodowe sto- bezpieczeństwa w odniesieniu do niewoj-
sunki kulturowe, polityka bezpieczeństwa skowego wymiaru bezpieczeństwa w Euro-
kulturowego, polityka czy kultura w ogóle, pie, która jest traktowana szerzej niż tylko
a może wszystko po trochu. Akcydentalne obszar Unii Europejskiej, chociaż państwa
i swobodne stosowanie wybranych pojęć, UE są ważnym przedmiotem analizy ze
nieraz w roli synonimów  wbrew ich zgoła względu na aktywność normatywną i prak-
różnym znaczeniom  powoduje zniknię- tykę działań politycznych, zarówno pod-
cie z pola widzenia czytelnika właściwego miotów państwowych, jak i niepaństwo-
przedmiotu badań. Poza tym podczas lek- wych&  1. Warto zauważyć, iż już pierwszy
tury nasuwa się wiele zastrzeżeń dotyczą- z zadeklarowanych celów nie dotyczy stricte
cych metodologii, które zostały uwzględ- tytułowego bezpieczeństwa kulturowego.
nione w niniejszej recenzji.
Znaczącą słabość badania zaprezento- 1
A. W. Ziętek, Bezpieczeństwo kulturowe w Eu-
wanego na łamach publikacji A. W. Ziętek ropie, Lublin 2013, s. 11.
Historia i Pol it yk a " n r 10(17)/2013
132
R e c en zje
Następnie autorka dodała:  Celem było mułowanie od podstaw założeń metodolo-
wykazanie, że zagrożenia bezpieczeństwa gicznych i teoretycznych.
kulturowego mają charakter dynamiczny, Niestety Agata W. Ziętek nie sformuło-
zmieniają się w czasie i kontekście. Wystę- wała na potrzeby swojej pracy problemów
pują na poziomie środowiska międzyna- badawczych ani kategorii teoretycznej.
rodowego i na poziomie państwa, chociaż Niemniej zaprezentowała hipotezy, które
ich granice mają charakter transwersalny. warto przywołać: 1.  bezpieczeństwo kul-
Są swego rodzaju kontinuum bezpieczeń- turowe jest częścią bezpieczeństwa ogól-
stwa wewnętrznego i zewnętrznego&  2. nego państw, ale niekoniecznie wszystkich
Poza tym, że są to dość banalne konkluzje, jego mieszkańców ; treść pierwszej hipote-
trzeba dostrzec skupienie na zagrożeniach, zy jest tak oczywista, że dziwi manifestacja
a nie bezpieczeństwie3. Ostatni z wymie- potrzeby jej weryfikacji; 2.  brak zagrożeń
nionych przez autorkę celów, został z kolei dla państwa nie oznacza, że takich zagro-
nakreślony następująco:  Celem było rów- żeń nie odczuwają jego mieszkańcy ; dru-
nież wskazanie, że specyfika i istota bez- giej tak samo, przy czym odbija się w niej
pieczeństwa kulturowego polegają na su- brak namysłu nad przedmiotem badania;
biektywnym przekonaniu o występowaniu 3.  osią bezpieczeństwa kulturowego i war-
lub niewystępowaniu zagrożeń, co nie jest tością chronioną jest tożsamość. Możliwość
jednoznaczne z obiektywnym istnieniem 4. uzewnętrznienia swojej tożsamości, gwa-
Ostatecznie zaciemnia on cel badania zo- rancja wolności form wyrazu kulturowego
rientowanego na identyfikację treści i za- przez tradycję, język, religię, uwolnienie od
kresu pojęcia bezpieczeństwa kulturowego ograniczeń, jednocześnie zachowanie swo-
 czy jak wynika z kontekstu zdania  spo- jej specyfiki w zmiennych warunkach będą
łecznego poczucia bezpieczeństwa kulturo- wpływały na percepcję bezpieczeństwa
wego5. Wielu spośród wskazanych błędów kulturowego ; dyspozycja zweryfikowania
można by uniknąć poprzez adaptację na wskazanego wpływu jest w tym przypadku
grunt naukowej refleksji o bezpieczeństwie wątpliwa, zwłaszcza w obliczu ewidentne-
teorii względnej deprywacji6, a także sfor- go braku narzędzi; 4.  zagrożenia bezpie-
czeństwa kulturowego są konsekwencją
2
negatywnych zmian w środowisku kultu-
Ibidem.
3
Por. M. Księżopolski, Bezpieczeństwo społecz- rowym państw, powstających na poziomie
ne i jego zagrożenia, [w:] Polityka społeczna w okresie
środowiska międzynarodowego i na pozio-
przemian, red. A. Piekara, J. Supińska, Warszawa
mie państwa, i definiowanych w procesie
1985, s. 18 34.
sekurytyzacji ; kolejna hipoteza jest równie
4
A. W. Ziętek, op. cit., s. 11.
5
banalna jak pierwsza i druga  zauważenie
Zob. w tym kontekście np. E. Rose,
G. Willoughby, Culture Profiles and Emphases, znaczenia procesów globalizacji dla zjawisk
 American Journal of Sociology 1958, vol. 63,
społecznych, choć jest istotne, to samo
nr 5, s. 476 490; B. P. Dohrenwend, R. J. Smith,
w sobie nie stanowi odkrycia7. Zastana-
Toward a Theory of Acculturation,  Southwestern Jo-
urnal of Anthropology 1962, vol. 18, nr 1, s. 30 39;
A. F. C. Wallace, Revitalization Movements,  Ameri- sianic movements,  American Sociologist Review
can Anthropologist 1956, vol. 58, nr 2, s. 264 281; 1941, vol. 6, nr 6, s. 663 669.
7
G. Guariglia, Prophetismus und Heilserwartungsbewe- Zob. np. R. Bäcker, Nietradycyjna teoria po-
gungen bei den niedrigen Kulturen,  Numen 1958, lityki, ToruÅ„ 2011, s. 85 90; S. Näsström, What
vol. 5, nr 3, s. 180 198. Globalization Overshadows,  Political Theory 2003,
6
Zob. np. B. Barber, Acculturation and mes- vol. 31, nr 6, 808 834; T. Hellwig, Globalization and
Joa nna R a k " Agata W. Ziętek, Bezpieczeństwo kulturowe w Europie...
133
wiające jest także przyznanie procesowi służyła się pojęciami, za pomocą, których
sekurytyzacji szczególnego znaczenia w sfe- sformułowała hipotezy. Wymagają one po-
rze identyfikacji zagrożeń bezpieczeństwa nownego rozważenia. Nie powinny także
kulturowego. Brakuje tutaj porządnego powstać  jak tutaj  ad hoc, lecz stanowić
uzasadnienia zawierajÄ…cego argumenty za przypuszczalne odpowiedzi na problemy
obranym stanowiskiem; 5.  kultura jest badawcze  główny i szczegółowe, ewentu-
zmienną niezależną i zależną, a bezpieczeń- alnie także poboczne, w przypadku ambicji
stwo zmienną zależną. Percepcja bezpie- zbadania przedmiotu leżącego poza zakre-
sem pola badawczego.
czeństwa zmienia się w czasie, w zależności
Wątpliwości wzbudza także dobór me-
od kontekstu i od podmiotu oceniajÄ…cego.
tod badawczych, tym bardziej, że autorka
Kultura może wpływać na postrzeganie
go nie uzasadniła:  Badając zagrożenia
i definiowanie zagrożeń 8. Odnośnie do
kulturowe i podejmowane działania, zasto-
ostatniej hipotezy znajdujÄ… zastosowanie
sowano metody  czynnikowÄ… oraz anali-
sformułowane wcześniej zastrzeżenia. Jest
zy zawartości dokumentów. Dokonano za-
banalna  np. nie wnosi niczego konstata-
tem przeglÄ…du konwencji i deklaracji Or-
cja, iż nie ma jednego raz danego, niezależ-
ganizacji Narodów Zjednoczonych, Rady
nego od miejsca i czasu stanu bezpieczeń-
Europy, Unii Europejskiej, na poziomie
stwa. To oczywiste. Co więcej, autorka po
wewnętrznym  ustaw i zapisów konstytu-
raz kolejny wspomniała również o kwestii
cyjnych powiązanych z bezpieczeństwem
wpływu, pomimo że nie pokazała w jaki
kulturowym. Przeanalizowano strategie
sposób chciałaby go zidentyfikować. Trze-
polityczne ze szczególnym uwzględnie-
ba także nadmienić, iż nieprecyzyjne po-
niem Polski 9. Wynikanie nie jest jednak
wcale tak oczywiste w tym przypadku, jak
Perceptions of Policy Maker Competence: Evidence from
wskazała A. W. Ziętek. Stwierdziła tylko,
France,  Political Research Quarterly 2007, vol. 60,
iż:  Umożliwiło to ukazanie znaczenia re-
nr 1, 146 158; E. O. K. Prempeh, Anti-Globalization
gulacji z punktu widzenia bezpieczeństwa
Forces, the Politics of Resistance, and Africa: Promises
and Perils,  Journal of Black Studies 2004, vol. 34, nr
kulturowego, tym samym wskazano, że
4, 580 598; M. L. Wax, How Culture Misdirects Mul-
bezpieczeństwo kulturowe jest nie tylko
ticulturalism,  Anthropology & Education Quarterly
przedmiotem akademickich dociekań,
1993, vol 24, nr 2, 99 115; M. J. Herskovits, On the
ale również obszarem debaty politycznej.
Values in Culture,  The Scientific Monthly 1942, vol.
Wykorzystano także dane statystyczne,
54, nr 6, s. 559; Z. Nowakowski, Wpływ globalizacji
na bezpieczeństwo narodowe. Wyzwania i zagrożenia,
które poddano analizie, aby zweryfikować
 Studia Bezpieczeństwa Narodowego 2011, nr 2,
postawione cele badawcze. Zastosowano
s. 225 238; M. S. Edwards, Public Opinion regarding
podejście dedukcyjne, teoretyczno-empi-
Economic and Cultural Globalization: Evidence from
ryczne, od ogólnych rozważań teoretycz-
a Cross-National Survey,  Review of International
no-pojęciowych do analizy konkretnych
Political Economy 2006, vol. 13, nr 4, 587 608;
D. Parisi, F. Cecconi, F. Natale, Cultural Change in przypadków zagrożeń i działań 10. Zasu-
Spatial Environments: The Role of Cultural Assimila-
gerowała zatem użycie trzech metod ba-
tion and Internal Changes in Cultures,  The Journal of
dawczych, pomimo że wymieniła dwie.
Conflict Resolution 2003, vol. 47, nr 2, 163 179.
Nie wyjaśniła także w jaki sposób zamie-
Zob. także nt. postaw: P. M. Sniderman, D. B. Grob,
rzała je zastosować. Uczciwie nie wskazała
Innovations in Experimental Design in Attitude Sur-
veys,  Annual Review of Sociology 1996, vol. 22,
9
s. 377 399. Zob. Ibidem, s. 13.
8 10
Zob. hipotezy: A. W. Ziętek, op. cit., s. 12. Zob. nt. metodologii w pracy: ibidem.
Historia i Pol it yk a " n r 10(17)/2013
134
R e c en zje
też żadnej techniki ani narzędzia (dziwi to miotu, nie skorzystała z jej dyspozycji.
zwłaszcza w obliczu zamanifestowanych Wielokrotnie bowiem odbiorca ma wra-
ambicji zbadania tak newralgicznej kwe- żenie, że kolejność cytowanych pozycji
stii, jaką jest wpływ), ponieważ nie wyko- bibliograficznych jest przypadkowa. Nastę-
rzystała ich w toku pracy, stąd trudno mó- pujące po sobie cytaty czy omówienia frag-
wić w tym przypadku o badaniu. Warto mentów publikacji niczego nie wnoszą do
również zauważyć, że autorka wielokrot- rozważań zaprezentowanych w publikacji.
nie użyła słów bez uprzedniego namysłu
Brakuje przede wszystkim uzasadnień ich
nad ich znaczeniem. Dowolnie, w zależno- przywołania, omówień, interpretacji, kry-
ści od potrzeby nadawała sens pojęciom,
tycznego oglÄ…du oraz konkluzji pozwala-
np.  teorii , czerpiąc z języka potocznego,
jących odpowiedzieć na pytanie  co dane
konfrontujÄ…c  teoriÄ™ z  empiriÄ… itd.11.
stanowisko wnosi do treści pracy.
Posługiwała się nimi, nie definiując ich
Na koniec warto wspomnieć, że książ-
(np.  środowisko kulturowe ). Spowodo- ka składa się z pięciu rozdziałów zatytu-
wało to utratę waloru precyzji artykulacji.
łowanych kolejno:  Bezpieczeństwo kultu-
Należy także wskazać, iż polonocen-
rowe w stosunkach międzynarodowych ,
tryzm znajdujący ujście zarówno w przy-
 Zagrożenia bezpieczeństwa kulturowe-
wołanym fragmencie dotyczącym metod
go w Europie ,  Podstawy normatywne
badawczych, jak i w wywodzie zamieszczo-
bezpieczeństwa kulturowego w Europie ,
nym na łamach kolejnych rozdziałów jest
 Działania na rzecz bezpieczeństwa kul-
nieuzasadniony. Przykładowo autorka oma-
turowego w Europie ,  Działania pod-
wiając  wymiar polityczny bezpieczeństwa
miotów pozarządowych na rzecz bezpie-
kulturowego w Europie wyróżniła bezpie-
czeństwa kulturowego w Europie . Pierw-
czeństwo kulturowe w: debacie w Organi-
szy zawiera charakterystykę wymiarów:
zacji Narodów Zjednoczonych, procesie
ontologicznego, epistemologicznego, po-
Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy
litycznego bezpieczeństwa kulturowego.
Europejskiej, Radzie Europy, Unii Euro-
Nie jest on wolny od zasygnalizowanych
pejskiej i Polsce. Tym samym wykazała się
wcześniej błędów. W następnym znajdu-
emocjonalnym, a więc nienaukowym sto-
je się omówienie zagrożeń bezpieczeń-
sunkiem do Polski12. Trudno także znalez
ć
stwa kulturowego na poziomie środowi-
argumenty za potrzebÄ… przypisania Polsce
ska międzynarodowego i państwa. Taki
szczególnej roli w zakresie bezpieczeństwa
podział i próby typologizowania w łonie
kulturowego w Europie, tym bardziej, że
wskazanych kategorii wzbudzajÄ… wÄ…tpli-
A. W. Ziętek nie wyjaśniła tego zabiegu ani
wości, co do aktualności i są świadectwem
nie dowiodła jego zasadności.
nieuwzględnienia niuansów właściwych
Autorka, choć wykazała się doskonałą
erze informatycznej. Rozdział trzeci to
znajomością światowej literatury przed-
deskrypcja regulacji w zakresie: zachowa-
nia materialnej substancji kulturowo-cy-
11
Zob. B. Krauz-Mozer, Teorie polityki. Założe- wilizacyjnej i zróżnicowania w obszarze
nia metodologiczne, Warszawa 2007, s. 54.
wartości niematerialnych, a także ochro-
12
Zob. A. Furdal, Jak być Polakiem w Unii Eu-
ny  grup szczególnego ryzyka (mniej-
ropejskiej, Wrocław 2003, s. 13 16. Por. także uwagi
szości kulturowych, etnicznych, ludów
na temat takiego podejścia: A. Wielomski, Myśl poli-
tubylczych) . Przedostatni rozdział został
tyczna Reformacji i Kontrreformacji. Tom I, Rewolucja
protestancka, Radzymin 2013, s. 9. poświęcony na opis działań na poziomie
Joa nna R a k " Agata W. Ziętek, Bezpieczeństwo kulturowe w Europie...
135
środowiska międzynarodowego, działań rowych, aniżeli praca badawcza na temat
państw na rzecz bezpieczeństwa kulturo- bezpieczeństwa kulturowego.
wego, desekurytyzacji jako strategii dzia- Szeregu nieścisłości mogła A. W. Ziętek
łania państw. Ostatni natomiast zawiera uniknąć, gdyby przed przystąpieniem do
przedstawienie i ocenę podmiotów poza- pisania książki dokładnie zaprojektowała
rządowych działających w obszarze kul- badanie, które zamierzała przeprowadzić.
tury. W jego ramach ponownie, w sposób Trzeba jednak przyznać, że zasadniczym
nieuzasadniony autorka zamanifestowała walorem publikacji jest dołączona do niej
nienaukowÄ… postawÄ™ polonocentrycznÄ…, bibliografia. Po dokonaniu odpowiedniej
wyodrębniając podrozdział pt.  Działa- selekcji, może bowiem okazać się ona cen-
nia podmiotów pozarządowych w Pol- ną wskazówką dla osób zajmujących się
sce . Deskryptywny charakter wywodu bezpieczeństwem kulturowym. Nie poleca
oraz wskazane niedostatki sprawiają, że ta się tej książki jednak odbiorcy poszukują-
monografia to raczej podręcznik z zakre- cemu wzorcowego raportu z badania doty-
su międzynarodowych stosunków kultu- czącego bezpieczeństwa kulturowego.