mgr Agnieszka Olczak
Uniwersytet Zielonogórski
Instytut Pedagogiki i Psychologii
Zakład Pedagogiki Przedszkolnej i Wczesnoszkolnej
al. Wojska Polskiego 69
65-762 Zielona Góra

Rysunkowe opowieści dzieci o świecie

Już od najmłodszych lat dziecko tworzy. Określane jest jako twórca spontaniczny,

bowiem czerpie ono ogromną radość i satysfakcję nie tylko z efektu dokonanej pracy, ale

przede wszystkim z samego dokonywania zmian, z samej aktywności twórczej.

1

Dlaczego tak

ogromną wartość pedagodzy i psycholodzy przywiązują do wytworu dziecięcego, jakim jest

rysunek? Co dziecko wyraża w swym rysunku? W poniższym opracowaniu postaram się

odpowiedzieć na postawione pytania.

Dla pedagogów – praktyków nie obcy jest obraz dziecka, które z niewymuszoną pasją,

zaabsorbowane i ogromnie skupione „zaburza nieskazitelną biel kartki papieru, początkowo

chaotycznymi bazgrołami, stopniowo opanowując technikę kierowania ołówkiem, kredką,

pędzelkiem. Nawet te pierwsze bazgroty będące rodzajem rozładowania energii są wyrazem

stanów emocjonalnych dziecka (...). V. Lowenfeld wyraża pogląd, iż zdarza się, że bazgranie

jest prawdziwszym środkiem wyrażania siebie niż wyższe formy sztuki” .

2

Rysunek, jak mówi P. Wallon jest „swoistą materializacją wnętrza dziecka i

podświadomości, powoduje, że „wyrzuca” z siebie smutki, radości, obawy, niepokoje,

pytania. Rysunek dziecka wykonywany jest w określonym kontekście bardziej lub mniej

ograniczonym okolicznościami, np. poleceniem, prośbą, własną chęcią. Dziecko zawsze

odwołuje się do doświadczeń pokoleń kultury środowiska oraz (...) doświadczeń własnych.

Nie potrafiąc się sprawnie wypowiadać za pomocą słów – używa znaków graficznych, ich

zespołów, układów linii, punktów, planu.

3

Dziecko w wieku przedszkolnym jest w okresie radykalnego rozwoju funkcji

psychicznych i fizycznych. Rozwój motoryki nie pozostaje bez wpływu również na jego

działalność plastyczną. Wraz z rozwojem rysunkowej działalności dziecko wzbogaca swój

obraz świata o nowe elementy. Zdobywa liczne umiejętności, które z jednej strony są mu

pomocne w przystosowywaniu się do otoczenia, a z drugiej strony służą zaspokajaniu potrzeb

1

R. Cibor, Potencjał twórczy dziecka [w:] Dziecko w świecie sztuki, red. B. Dymara. Kraków 2000, Wyd.

Impuls, s. 56.

2

Tamże, s. 56.

3

D. Waloszek,

Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków edukacji przedszkolnej. Zielona Góra 1998, Wyd. ODN, s. 63.

1

dziecka.

4

Twórczość plastyczna (rysowanie, lepienie, wycinanie itp.), obok zabawy należy do

twórczych form działalności małych dzieci. Formy te aktywizują dziecko i przyczyniają się

do jego wszechstronnego rozwoju psychicznego. Twórczość ta zawsze prowadzi do jakiegoś

konkretnego celu, jakim jest końcowy wytwór jego działalności. Według B. Hornowskiego

„rysunek dziecka jest też przejawem jego dojrzałości intelektualnej. Podczas rysowania

dziecko żywo myśli nad wykonaniem swojego rysunku. Stopniowo wzbogaca jego treść, jak

również i formę wykonania o nowe elementy. Powiązanie procesów myślenia z pracą ręki

sprawia, że tego rodzaju działalność staje się ważnym, niewerbalnym środkiem do

poznawania otaczającej dziecko rzeczywistości”.

5

Rysunki zajmują szalenie istotne miejsce w

działalności dziecka. Początkowo rysuje ono głównie dla zaspokojenia potrzeby ruchu, dla

zabawy i przyjemności. Poprzez rysunek dziecko wyraża swoje uczucia, przekazuje swą

wiedzę i komunikuje się z otoczeniem, często bowiem nie potrafi jeszcze słowami wyrazić

tego co chce przekazać dorosłemu. W rysunku, w sposób jeszcze dosyć nieudolny, odtwarza

otaczającą rzeczywistość, świat widziany z jego perspektywy.

„Pierwsze próby bazgrania i rysowania są bardzo ważne nie tylko dla samego dziecka, ale

również i dla osób z jego najbliższego środowiska rodzinnego, które starają się zrozumieć i

docenić wysiłki dziecka w tej dziedzinie. Są to początki działalności będącej sposobem

wypowiadania się dziecka. Dorośli na ogół traktują te pierwsze wysiłki małego dziecka, jako

wczesne formy wyrażania się. Postawy najbliższych osób mają istotny wpływ na rozwój

twórczości rysunkowej dziecka, a przez to i na ogólny rozwój psychiczny”.

6

Kiedy dziecko

ukończy już trzy lata, w jego bazgrotach można dopatrzeć się już pewnego podobieństwa do

przedmiotu, który dziecko chciało narysować. „Początkowo rysunek małego dziecka jest

najogólniejszym symbolem przedmiotów, tak bardzo wieloznacznym, że prawie każdy

przedmiot można podstawić pod ten symbol. Z tego ogólnego symbolu dopiero zaczynają

wyłaniać się schematy, aż wreszcie dziecko przedstawia przedmiot na rysunku w bardziej lub

mniej wierny sposób”.

7

Podczas rysowania ujawniają się podstawowe procesy myślowe.

Dziecko dokonuje prostych obserwacji widzianych przedmiotów. Poznanie rzeczywistości

rozpoczyna się od wrażeń i spostrzeżeń, które człowiek zdobywa właśnie w trakcie

obserwacji, a następnie poprzez działanie.

8

4

B. Hornowski, Badania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na podstawie rysunku postaci ludzkiej.

Wrocław – Warszawa – Kraków 1970, Wyd. Ossolineum, s. 110.

5

Tamże, s. 111.

6

Tamże, s. 112.

7

Tamże, s. 122.

8

B. Hornowski, Analiza psychologiczna skali J.C. Ravena. Warszawa 1970, PWN, s. 39.

2

W tym miejscu chciałabym przedstawić w dużym skrócie charakterystyczne elementy

rysunku dziecka w okresie przedszkolnym na podstawie postaci ludzkiej według B.

Hornowskiego.

Rozpocznę od głowy i twarzy, ponieważ jest to ten element sylwetki ludzkiej, który sprawia

dzieciom największe trudności. Dziecko w tym wieku nie dostrzega bowiem wielu

szczegółów, nie zna skrótów, za pomocą których może przedstawić poszczególne elementy

twarzy, a dodatkowo nie potrafi jeszcze rysować dwuwymiarowo. Do rysowania głowy i

twarzy trzeba, zdaniem B. Hornowskiego, mieć pewnego rodzaju przygotowanie,

doświadczenie i wiedzę, czego dziecko jeszcze w tym okresie nie posiada.

Głowa – bywa przedstawiana w rysunkach dziecięcych od najwcześniejszych lat życia. W

okresie przedszkolnym dzieci rysują głowę najczęściej w postaci koła bądź kwadratu. W

rysunkach dzieci najmłodszych (3-4-letnich) widoczna jest tylko głowa, do której dziecko

przyczepia następnie kończyny. Powstają wówczas tak zwane głowonogi.

Również takie elementy twarzy, jak usta, nos, oczy ulegają przeobrażeniom i udoskonaleniom

wraz z rozwojem dziecka. Trzylatki często nie rysują swoim postaciom ust, nosa i oczu.

Dopiero dzieci starsze wzbogacają swe prace o te szczegóły. Usta najczęściej przedstawione

są w postaci kreski pionowej lub poziomej. Dopiero sześciolatki rysują usta jako owal.

Podobnie nos, to najczęściej pionowa kreska, rzadziej kółko lub dwie kropki, jako otwory

nosowe. Oczy przedstawiane są najczęściej (również wśród sześciolatków) jako dwie kropki,

rzadziej, jako kontur w postaci koła lub owalu. Trzylatki i część czterolatków pomijają także

szyję, która u dzieci pięcioletnich przedstawiana jest w sposób bardzo prymitywny, czasem

trudno ją wyszczególnić z tułowia. Dopiero w szóstym roku życia szyja zostaje wyraźnie

wydzielona z tułowia. Najmniej kłopotu sprawia dzieciom rysowanie kończyn. Właśnie na

podstawie rysowania kończyn można obserwować stałe doskonalenie się rysunku

dziecięcego. Dzieci, w tym okresie, upraszczają kształt kończyn w sposób naturalny i

przedstawiają je początkowo za pomocą prostej kreski (3-latki), a następnie widoczna jest

tendencja do uwzględniania w rysunku dwu wymiarów kończyn – rysują wówczas kończyny

w kształcie konturu.

Postacie ludzkie rysowane przez dzieci w okresie przedszkolnym nie są także pozbawione

ubioru. Wyobraźnia dzieci przyobleka je w różne ubiory – kształtem odpowiadające samej

postaci. Dzieci posługują się przy tym bardzo jaskrawymi kolorami i to właśnie nadaje piękno

sztuce dziecięcej.

9

9

B. Hornowski, Badania nad rozwojem psychicznym...., op. cit., s. 119 – 135.

3

Zanim przystąpię do analizy kilku wybranych prac dziecięcych chcę sprecyzować za

W. Okoniem definicję rysunku dziecka i okresy, jakie wyróżnia się w twórczości dziecięcej.

Autor definiuje rysunek dziecka jako „popularną formę twórczości dziecka, w której wyraża

ono swój stosunek do świata. Rysowanie i malowanie jest naturalną potrzebą dzieci w wieku

przedszkolnym i wczesnoszkolnym, później stopniowo – być może pod wpływem osób

dorosłych i szkoły – traci swoją spontaniczność i śmiałość”.

10

Autor wyróżnia w twórczości

rysunkowej dziecka kilka okresów: „1. okres przygotowawczy, zwany też okresem bazgroty,

tj. śmiałego kreślenia dowolnych linii, łuków, zygzaków i różnych przypadkowych figur,

które jednakże dla dziecka mają swoje znaczenie; 2. okres rysowania schematycznego, gdy

dzieci, wypełniwszy kontur przedmiotu, umieszczają na nim ważniejsze, ich zdaniem,

szczegóły; 3. okres rysowania poschematycznego, gdy rozwinięta zdolność obserwacji,

znajomość perspektywy oraz wzrost umiejętności rysowania i malowania umożliwiają

dzieciom wierniejsze odtwarzanie rzeczywistości, bądź bardziej samodzielne ujmowanie

obrazu tworzonego z wyobraźni”.

11

Analiza wytworów dzieci (ich prac plastycznych) jest, jak już wcześniej nadmieniłam,

jednym ze sposobów diagnozowania rozwoju dziecka. D. Waloszek pisze, że właśnie w

rysunku dziecko „najpełniej oddaje swe cechy, właściwości”

12

i dalej autorka pisze, że

„czynność rysowania i jej produkt finalny stają się częścią systemu komunikacji między

dzieckiem i światem zewnętrznym. Są manifestacją stanu psychicznego, fizycznego dziecka.

13

Dla pedagogów, psychologów, terapeutów rysunek jest „niepowtarzalną, osobistą ekspresją

wewnętrznych doświadczeń, która odpowiednio wykorzystana dostarcza informacji cennych

nie tylko z diagnostycznego, lecz i z terapeutycznego punktu widzenia”.

14

Nauczyciele

podobnie jak klinicyści i psycholodzy mogą wykorzystać rysunek jako pomoc w procesie

oceny i diagnozy, bowiem „dla większości ludzi rysunek stanowi rzadziej używany środek

wyrazu, a zatem taka forma wypowiedzi (...) odsłoni więcej treści przed- i nieświadomych.

Ponieważ rysowanie zapewnia jednostce przestrzeń, w której może ona wykroczyć poza

swoją zwykłą, wąską sferę zmysłów, w efekcie pojawiają się nieoczekiwane kwestie,

stanowiące punkt wyjścia do dyskusji i procesu poznawczego”.

15

Spróbuję pokazać, na przykładach rysunków dzieci, możliwości rozpoznania stanu

rozwoju. Celowo dokonałam wyboru rysunków chłopców i dziewczynek w różnym wieku, by

10

W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1995, Wyd. Żak, s. 249.

11

Tamże, s. 249.

12

D. Waloszek, op. cit, s. 63.

13

Tamże, s. 63.

14

G. D. Oster , P. Gould , Rysunek w psychoterapii. Gdańsk 1999, GWP, s. 21.

15

Tamże, s. 23.

4

widoczny był rozwój działalności rysunkowej dzieci. Ponadto chciałam, by prace te

przedstawiały różną tematykę, by móc dokonać nieco szerszej ich analizy. Owe rozpoznanie

stanu rozwoju dziecka może obejmować różne aspekty, np. rodzaj doświadczeń dziecięcych,

poziom ich wiedzy o świecie, stan emocji, ale również sposób posługiwania się linią i plamą,

planowanie przestrzeni, precyzję i pewność ręki, czy w końcu koloryt i kompozycję. W

dalszej części tego opracowania zatrzymam się przez chwilę nad każdym z tych aspektów.

Stan doświadczeń dzieci

Dziecięce doświadczenia są efektem aktywnego uczestniczenia w czymś, związane

nierozerwalnie z emocjonalnym przeżywaniem. W toku nabywania coraz to nowych

doświadczeń dzieci poznają siebie, swoje otoczenie, a na zdobyte doświadczenia wpływają w

równej mierze różne składniki: przyswojone informacje, odczucia, stosunek do świata, zakres

zdolności i umiejętności. Poziom doświadczeń zmienia się wraz z wiekiem dziecka. Dzieci 3

– 4 letnie odbierają świat poprzez zmysły – a to ma swoje odzwierciedlenie w ich twórczości

rysunkowej. W swych pracach przedstawiają więc to co jest dostępne ich zmysłom – co mogą

zobaczyć, usłyszeć, dotknąć, poczuć i to co daje im poczucie bezpieczeństwa, co odbierają

jako przyjazne, miłe, ciepłe. Przedstawione poniżej rysunki wykonane przez dzieci 3,5 – 4,5-

letnie potwierdzają to założenie. Z obrazów dzieci najmłodszych można odczytać ich silny

związek z domem, bliskimi osobami, oraz przyjemnymi doznaniami, np. w trakcie zabawy

(Monika).

Analizując prace dzieci starszych bardzo szybko dostrzega się rozwój ich twórczości.

Coraz bogatsze doświadczenia dzieci nie ograniczają się już tylko do polisensorycznego

poznania, a wzbogacane są samodzielnym rozumowaniem. Dzieci 5 – 7 –letnie swój świat

przedstawiają za pomocą rzeczy i zjawisk, które przyswoiły z rozmaitych nośników

informacji. Prace nabierają dynamiki, zawierając ruch, którego nie było w rysunkach np.

Adriana i Remika. Romek przedstawia ruch w postaci fruwających ptaków i idącego

człowieka, u Oli dzieci grają w piłkę, płynie rzeka, a u Diany wiewiórka wskakuje na drzewo.

Rysunki przedszkolaków ilustrują stan ich doświadczeń: zmysłowych, umysłowych, ale

również społecznych i emocjonalnych – Ola przedstawia zabawę z drugą osobą co jest

przejawem jej dojrzałości do podejmowania interakcji społecznych.

5

Stan wiedzy o świecie

Wiedza to zbiór „treści utrwalonych w umyśle ludzkim w rezultacie gromadzenia

doświadczeń i uczenia się”.

16

Dzieci porządkują informacje według różnych kryteriów.

Najmłodsze posiadają wiedzę zmysłową, co ma odzwierciedlenie w ich obrazach. Świat na

rysunkach dzieci przedstawiony jest według pewnego schematu. Główne miejsce na kartce

zajmuje dom, przy nim płot, trawa, drzewo, nad domem słońce i chmury, a przy domu (obok,

nie przed) człowiek – najczęściej jest to mama lub tata. Czasami na rysunkach zamiast

najbliższych zagości „obcy dorosły” – gdy relacje emocjonalne w rodzinie są zaburzone.

Kryterium uporządkowania świata stanowią osoby najbliższe dziecku.

U 4-latków (np. na rysunku Ewy i Moniki) informacje przekazywane poprzez rysunek

uporządkowane są w oparciu o aktywność dziecka – rysują siebie w otoczeniu im znanym,

bliskim, „oswojonym”. Ten kierunek twórczości dziecięcej wskazuje na pierwsze oznaki

indywidualizmu dziecka i próby wpływania na zjawiska zachodzące wokół dzieci.

Jednocześnie dzieci uczą się życia w rodzinie i w grupie rówieśniczej. W wieku 4 lat ujawnia

się bowiem zmysł wspólnotowy (według H. Gadamera „sensus communis”), który popycha

małego człowieka do „sięgania” dalej niż dom-rodzice. Jest to wyraźnie pokazane na

wybranych rysunkach - kryterium jednak jest zawsze tylko jedno.

Dopiero u 5 - 6 – latków widoczne są próby porządkowania wiedzy o świecie

przyjmując kilka kryteriów. Rysunki starszych dzieci informują o wielu zjawiskach – dzieci

opisują to co widzą, gdzie się znajdują, czego oczekują. Informacje przekazywane w obrazie

są przemyślane, zaplanowane i umieszczone w pracy jest tylko to co jest potrzebne i tylko to

„co pasuje”. Kryteria porządkowania informacji najczęściej stanowią zjawiska z życia

człowieka, marzenia, oczekiwania, zawody, przyroda, przeżycia, zabawy.

Stan emocji

Rysunki dziecięce są obrazami stanu emocjonalnego dziecka w momencie tworzenia

swojego dzieła. Każda z prezentowanych prac zawiera duży ładunek pozytywnych emocji –

świadczy o tym cała paleta barw wykorzystanych do tworzenia każdej z tych prac. Ponadto

dzieci uzewnętrzniają w tych rysunkach swoje marzenia, oczekiwania i wierzą w ich

spełnienie. Przekazują informacje jasno, konkretnie i bardzo komunikatywnie – chcą być w

pełni zrozumiane i wkładają w to bardzo dużo energii.

16

W. Okoń, op. cit., s. 311.

6

Rodzaj przekazywanych treści

Rozpoznanie rozwoju dziecka obejmować może także rodzaj przekazywanych treści.

Mimo pozornej różnorodności treści tych prac, można dopatrzeć się w nich pewnych

ogólnych tendencji. Otóż dzieci najmłodsze najczęściej w swych pracach przedstawiają

zjawiska im bliskie – dom, siebie, rodziców, rodzeństwo. Przedstawiają głównie świat

społeczny, a przyroda, technika itp., występują w ich rysunkach w niewielkim zakresie (tak

jest np. w pracach Adriana, Remika, Ewy i Moniki). W obrazach dzieci starszych zakres

treści się rozszerza. Występują zjawiska dalsze. Powstają rysunki na bazie książek, filmów

(tak jest w przypadku rysunków Diany i Kacpra). Nadto prace dzieci starszych wiążą się z

silnymi przeżyciami emocjonalnymi, marzeniami, wspomnieniami. W pracach Piotra, Ani,

Oli widać oczekiwanie na zbliżający się wyjazd wakacyjny. Dzieci opowiadają w swych

rysunkach, gdzie pojadą z rodzicami, co będą robiły. W ich pracach łączą się płynnie ze sobą

świat przyrodniczy, geograficzny i społeczny. Przyroda przedstawiana jest w sposób

pełniejszy, jako niezbędny element otaczającego dzieci środowiska.

Sposób posługiwania się linią i plamą

Jednym ze wskaźników rozwoju dziecięcego jest także sposób posługiwania się przez

dzieci linią i plamą. Obserwując prace dzieci przedszkolnych pod tym kątem, bardzo łatwo

dostrzec można ewaluację ich sprawności manualnych. Dzieci młodsze 3 – 4 –letnie nie

panują jeszcze w pełni nad pracą ręki. Ich prace mają jeszcze charakter „surowy”. Linie są

krzywe, niedociągnięte, często stawiane w sposób niezamierzony. Dzieci nie potrafią

wypełnić precyzyjnie konturów. Jednak już te pierwsze bazgroty są efektem ich starań,

wytężonej pracy i pewnym komunikatem. 3 – 4 –latki nie potrafią rysować fragmentarycznie

– wyraźnie widać to u Remika i Moniki. U Remika człowiek namalowany jest na płocie, a u

Moniki chmury na słońcu, morze na statkach. Jednym elementem rysunku zamalowują inny,

który powstał chwilę wcześniej. Dzieci starsze rysują już z większą precyzją. Starannie

wypełniają kontury, rysują w sposób przejrzysty i komunikatywny. Linie w pracach tych

dzieci mają zamierzoną długość i kształt i wykonane są z dużo większą dbałością o estetykę

pracy. Również porównując prace chłopców i dziewczynek można wysnuć w tym aspekcie

pewne wnioski. Otóż wyraźnie widać, że dziewczynki są bardzo dokładne, staranne, dbają o

formę i estetykę pracy. Chłopców natomiast interesuje raczej przekaz treści aniżeli dbałość o

7

formę, choć praca Romka zdaje się przeczyć temu przekonaniu. Niemniej Ewa jest

perfekcjonistką, dziewczynką dbającą o ład w otoczeniu.

Planowanie przestrzeni

Również w tym aspekcie analizując prace dzieci można dostrzec rozwój ich zdolności

rysunkowych. W obrazach 3 – 4 –latków widoczne są jeszcze liczne niedopracowania w

rozplanowaniu rysunku na kartce. Wszystkie elementy przedstawione na rysunku,

narysowane są z jednej odległości. Dopiero w pracach 5 – 6 –latków można zauważyć, że

uwzględniają one w swych obrazach perspektywę. U Romka wdać w oddali góry, u Oli za

rzeką bawią się dzieci, a u Diany za lasem stoi zamek. Planowanie przestrzeni sprawia

dzieciom pewne trudności, dlatego bywa, że duże fragmenty kartki są po prostu kolorowane

jedną kredką(np. u Piotra i Kacpra). U dzieci starszych widoczna jest dbałość o zapełnienie

całej kartki, o nie pozostawianie miejsc nie pokolorowanych – często oznaką ukończenia

pracy jest właśnie wykonanie tła.

W pracach młodszych dzieci zachwiane są również wzajemne zależności i związki

między zjawiskami i przedmiotami. U Adriana ptak jest wielkości człowieka, u Remika

człowiek jest większy niż dom, u Ewy dziewczynka jest niemal tak samo wysoka jak drzewo,

a u Moniki latawiec i ptak są większe niż ludzie. Wraz z wiekiem wzrasta jednak dbałość o

zachowanie prawidłowych proporcji – człowiek jest wyraźnie mniejszy niż dom (u Romka),

ptaki i zwierzęta mniejsze od ludzi i drzew (np. u Diany i Ani). Dzieci starsze wykazują

ogromne dążenie do wiernego przedstawiania obserwowanej rzeczywistości. Bogactwo ich

doświadczeń (w porównaniu z dziećmi młodszymi) ma swoje odbicie w ich twórczym

odbiorze świata.

Precyzja i pewność ręki

Ten aspekt rozpoznania rozwoju dziecka podobnie, jak nadmieniłam, kiedy

omawiałam dziecięcy sposób posługiwania się linią i plamą, uwarunkowany jest stanem

rozwoju zdolności manualnych. Niski stopień rozwoju motoryki małej u dzieci w pierwszych

latach edukacji przedszkolnej wpływa na niską precyzję i pewność ręki dziecka. Bardzo

wyraźnie widoczne jest to w pracach Adriana, Remika i Moniki.

Wraz z rozwojem zdolności manualnych, dziecko nabiera pewności ręki, a jego prace

stają się coraz bardziej precyzyjne. Dostrzegalna jest coraz większa dbałość o szczegóły i

8

coraz wyraźniejsze i dokładniejsze ich wykonanie. Prace dzieci są wówczas coraz pełniejsze.

Dzieci są w stanie w większym stopniu narysować to co chcą wyrazić. Człowiek na rysunku

Romka ma w ręku koszyk, a pod drzewem leżą kawałki drewna, u Kacpra widoczny jest

skarb ukryty w jaskini, a u Oli i Diany drobne kwiaty i grzyby. Wraz ze wzrostem precyzji i

pewności ręki u dzieci starszych wzrasta też estetyka wykonanej pracy, kredka przyciskana

jest z odpowiednią siłą co nadaje pracy łagodności i delikatności (prace Ani, Oli i Diany).

Koloryt

Cenną wskazówką dla nauczyciela jest również zestaw kolorów wykorzystywanych

przez dziecko w swych pracach. Według terapeutów na przykład „przesadne stosowanie

czerwieni często wiązane jest z przeżywaną agresją. Systematyczne posługiwanie się głównie

ciemnymi kolorami uważa się za oznakę depresji (...). Jeśli zaś na rysunkach pojawiają się

wciąż jasne, ledwo widoczne kolory, istnieje prawdopodobieństwo, że ich autor próbuje ukryć

swoje prawdziwe przeżycia”.

17

Nauczyciel musi jednak pamiętać, że przypisywanie

konkretnych barw określonym ściśle emocjom to, jak podkreślają terapeuci, jest tylko

hipotezą wywodzącą się z ich klinicznego doświadczenia. To, że dziecko posługuje się w

swojej pracy przykładowo tylko ciemnymi kolorami może świadczyć o złym samopoczuciu

dziecka, ale może być również przyczyną tego, że tak dziecko widzi dziś świat – jest

pochmurno, pada deszcz. Generalnie jednak dzieci w wieku przedszkolnym przedstawiają

świat w swoich pracach w kolorach jasnych, często zmieniają kredki, chcą by prace były

różnobarwne.

Już dzieci najmłodsze dbają o wierne odtwarzanie kolorów – by być w zgodzie ze

światem im znanym. Trawa jest zawsze zielona, niebo – niebieskie, a słońce – żółte, drzewo

ma brązowy pień i zieloną koronę. Wierne kopiowanie kolorów świadczy o tym, że dzieci są

uważnymi obserwatorami świata. Ich baczne analizy otaczającej rzeczywistości są później

przedstawiane w tworzonych obrazach.

Rysunkowy świat dziecka jest piękny. To świat słoneczny, wymarzony, szczęśliwy i

beztroski. Świat dobry, przyjazny i bliski dziecku.

Mam świadomość, że o rysunkowej twórczości dzieci można napisać bardzo dużo.

Chciałam jednak tylko zasygnalizować niektóre istotne mym zdaniem kwestie. Próbowałam

pokazać o czym opowiadają dzieci, co jest dla nich ważne, czym żyją. Rysowanie bowiem,

jak już wspomniałam wcześniej, to dla dziecka wspaniała zabawa – należy więc stwarzać mu

17

G.D. Oster, P. Gould, op. cit., s. 24-25.

9

okazje do tej spontanicznej, twórczej aktywności. Zadaniem nauczyciela jest przyjęcie

postawy zachęcającej, wspierającej i akceptującej, nauczyciel nigdy nie powinien narzucać,

krytykować, ani tym bardziej niszczyć prac dziecka. Lepiej gdy zaproponuje wspólną zabawę,

wspólne rysowanie, uatrakcyjni to zadanie, jakim jest wykonanie rysunku, a dodatkowo

wzbogaci doświadczenia dziecka. Warto pamiętać, że rysowanie nie jest tylko ćwiczeniem

sprawności manualnych, to także rozwijanie myślenia, wyobraźni, kształtowanie zmysłu

estetycznego, dokładności i staranności, to wyrażanie siebie w sposób najpełniejszy,

najłatwiejszy i dostępny dla dziecka.

Bibliografia:

Cibor R., Potencjał twórczy dziecka [w] Dziecko w świecie sztuki. P. red. B. Dymary. Kraków 2000, Wyd. Impuls.

Hornowski B., Analiza psychologiczna skali J.C. Ravena. Warszawa 1970, PWN.

Hornowski B., Badania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na podstawie rysunku postaci ludzkiej. Wrocław –

Warszawa – Kraków 1970, Wyd. Ossolineum.

Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1995, Wyd. Żak.

Oster G.D., Gould P., Rysunek w psychoterapii. Gdańsk 1999, GWP.

Waloszek D., Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków edukacji przedszkolnej. Zielona Góra 1998, Wyd. ODN.

10