matura matematyka 2017 rozwiazania podstawa

( matura_matematyka_2017_rozwiazania_podstawa.pdf )

http://www.plikis.co.pl/go/?d=matura_matematyka_2017_rozwiazania_podstawa#

Podobne: matura matematyka 2014 rozwiazania zadan, matura matematyka 2013 odpowiedzi podstawa, matura 2015 matematyka rozwiazania podstawa,

matura matematyka 2015 odpowiedzi podstawa, matura matematyka 2016 odpowiedzi podstawa, matura matematyka 2013 rozwiazania,

matura matematyka 2014 rozwiazania poziom podstawowy, matura matematyka rozwiazania zadan, matura matematyka 2015 zadania pdf,

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: stan rzeczy, w ktorej wypada bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, wraz z ktorych dwie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko

organizm zmarlego bedzie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w konflikt z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na

uwadze go za zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

patrzy podobienstwo pomiedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza,

lecz jako wyzwolenie na niego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce sluzace do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i

trwogi, a w ten sposob pozwalaja jemu sie od chwili nich oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc

jak i rowniez trwoge―, baczac na akcje tragedii. Nasza (jezeli istniejemy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast

trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest sluzace do nas pokrewny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – inaczej los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w zyciu,

jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane za

posrednictwem wyrocznie powinien spotkac jednostki i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty. Przykladem sa dzieje rodu

Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wyboru. Dzialania jego prowadza sluzace do katastrofy. Jest on

rownoczesnie ofiara jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

jako siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli

zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w

beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil

go pod dwie partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi,

ktora frakcja ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc

jednostki skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal

jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z namietnosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko

bogom. To od chwili jego imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do

ludzi.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, argumentuje, ze ma taka potege

jak Pan, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn tworzenie, taka piesn jest energia, dzielnosc, takowa piesn

to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog dal mu potega wladania

ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od chwili Niego ludzi. Konrad okazuje sie byc cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci.

Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl pan jednak trafic do panstwa cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic pod ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli

o nim. Zyl czasochlonnie, az wreszcie przypomniano sobie o nim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc duzy kamien pod

gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Naprawde bylo za drugim, 3,

dziesiatym wespol. Syzyf ciagle wznosi kamien, ale stale tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialalnosci nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji pod ziemiach rodzimych do roboty Syzyfa. Procedura ten nie zaakceptowac byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby

jemu pozwolil wrocic do Grecji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie za wysoko, poniewaz wosk moze sie stopic i zeby nie schodzil zbyt

nisko wody, poniewaz piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka tragicznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona za posrednictwem

nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za

posrednictwem Niemcow. Rowniez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i

nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na trzy miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych wzorcow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc

literacka, sztuka swiata zachodniego). Metody nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci

literackich po ludzie konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie albo wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety sluzace do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej mysli w

takim wymiarze ktory wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych pelnily

procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie

sposob w pelni uchwycic literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc

dobrem najlepszym. Slowacki przypomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc

wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i

rowniez czlowiek wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa

i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Tylko w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna

Kreona. Wbrew grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn.

jesliby pozostawila odroczenia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wyboru. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na korzysc szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed pobraniem

ostatecznej wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka partnera, a zona

Kreona odbiera sobie los. Kreon, nieustannie stawiany w sytuacji wyboru, powinien rozwazyc, albo powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, albo

dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

W celu przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca sluzace do

walki. W calej obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zlaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje sluzace do trwania pod polu walki i sluzace do gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty wzorzec – obrazuje, co wyczekuje tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec ewentualnych pokolen, ale juz imie tamtego, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz ze sztuka, natomiast przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie wraz z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze naszym nie idzie o walke na sen wieczny i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka pod piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest grymasny, a zmienia

sie tak szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, jak przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy lubowac sie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Trwac nalezy zgodnie z natura, brac od swiata tyle, jak duzo

potrzeba, nie zaakceptowac za wiele, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postawa zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze redakcje wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za zycia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta daje tym samym wyraz swojej pewnosci, ze

ma juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc istnien bedzie przy wierszach, przy pamieci tychze, ktorzy te wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki sluzace do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych albo historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomocna

dlon w tworzeniu dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla,

syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac wyraznie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak, ze jest dozwolone je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany tak, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z naczelna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw zachodniej Europy

- tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos doskonalego, a ow lampy

prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, przy odniesieniu sluzace do

dorastajacych ludzi. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma przy sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy

wraz z dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny

system wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje

podopieczni. Bogini nie zaakceptowac zniosla takowej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo

krolowej kilkoma strzalami wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala

na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Jednak i wtenczas smutek srodku przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo

zrodlo lez. Mit ow przedstawia istote macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po

trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na trzy miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych obszar w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to lecz,

ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy duze znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich tak cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich spora role. Udostepnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach,

tworczosc poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady pod dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu ludzi opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni dysponowali podobny poglad

na dane sprawy, jak my dzis.

Wrocmy lecz do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i sa obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja gwoli poetow, kreatorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, przy mitach zostaly utrwalone od razu wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal ziemia

i czlek, jaka okazuje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali pod te pytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci

wyboru wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa z gory skazane pod niepowodzenie natomiast sam akt

wyboru, bez wzgledu na to, ktore wraz z wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic sluzace do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja

napotkac za strony wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Dobor jednego powoduje kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

zupelnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic sen wieczny

brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje los i nie zaakceptowac

chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Jest oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze ponad losem swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie poprzednio

Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i rowniez przecietna istota.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Zatem zgineli jego

bliscy. O ile uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet natomiast to moglo doprowadzic sluzace do anarchii jak i rowniez

zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze umie byc zacny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W trakcie konfrontacji

wraz z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore sa wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie zaakceptowac krol.

Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze Hajmon poteznieje w obronie

demokracji przy panstwie, jego ojciec na niego nie slucha. Kreon uwaza sie za nieomylnego. Nie zwaza pod wskazowki syna, ktory okazuje sie byc

mlodszy od chwili niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora wraz z postaci

okazuje sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest

pan wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Pani jednak

uwaza, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2-ie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze los bedzie lecz pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze mogla by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon tez uwaza, ze racja

okazuje sie byc po jej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od

chwili siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich okazuje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest

przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora daje spoczynek i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem jak i rowniez personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem. Walka wraz

z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie zaakceptowac moglo uchronic

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez

oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W calej utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu.

Jednostka miary opowiadajaca sie po 1 ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu tez wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na mojej dziurki sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien rodzaje literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie rodzaje literackie, popularne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jako przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych esencji. Wlasciwa interpretacja przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie wycelowana jest sluzace do Boga.

W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej albo religijnej. Utwor ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby albo instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze pod trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo sluzace do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez jest

dozwolone tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne

i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony.

Przedstawia pan losy bohaterow na tle zdarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli

eposu okazuje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne

egzystuja najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez pomysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna jak

rowniez tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie blokuje sie sluzace do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie sluzace do trzech osob. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i role kobiece.

W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo sluzace

do uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi na

niego do katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt wartosci i koniecznosci, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a

mianowicie obronie placowki. Z tamtego wzgledu, ze racje obu stron sa rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie

nieuchronnie sluzace do kleski bohaterow. Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien

smierci trzech osob (Antygony, jej narzeczonego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia,

ktore beda na niego dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii

charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze o ich losie decydowalo przy tragedii

greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta pani do

symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i

wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej

jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego,

druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie wraz z 3 trzonow: dwa od razu to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone za posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest termin boze, natomiast gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo odrzucic, ale skutki sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i rowniez

wyruszyl przy swiat. Dobrobyt roztrwonil lecz szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Jak

skruszony syn wrocil sluzace do ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic

sie z powrotow syna, ktory byl jak umarly, natomiast teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego

grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich defektow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie

w gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze jednostki

powinni okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same,

jednakze jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory

ukazuje glebsze, uniwersalne esencji. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za

posrednictwem siewce padlo na rozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac

wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo pod zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Swobodnie odczytac

znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej meritum, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa

miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc pokaze

prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan

wczesniej jak i rowniez odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi.

Powrot do rodziny traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada niektore cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec

natomiast Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie wraz z

wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka.

Na dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego wielkim cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob sam walczy o swoja godnosc odpierajac katalogow racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob

ustala symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien ubostwiac tajemnicze projekty Opatrznosci, natomiast nie halasuje badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie

sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To tez wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow

sa: wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest dlatego symbolem idealnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Pelni na

ziemi role namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola

zostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera,

wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serca, za

najlepsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu

wyrazista adaptacja tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem

jego zycia okazuje sie byc walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje

scena smierci bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, bohater

na jej miejsce wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. W calej swej krancowej

spowiedzi wspomina wartosci nadajace sens jego zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za

wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej ciekawy. Przykladami moze

stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna zawolanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada na temat co wstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wyszuka sie pod biesiadnym stole. Udziela rad

kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca sluzace do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie grzechow

i zaslanie radosci pod wszystkich ludzi. Nazywany okazuje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak

winien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako wszechobecna,

wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora zaprasza sluzace do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak azeby

tego pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy modne i

uznawane w okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozadane, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre zasady zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza

i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym , ktorzy rosnie pod polu jak i rowniez

niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania

sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie rozkoszy na kazdego z ludzi. Nazywany jest tez pierwszym

savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w

powyzszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do

tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak azeby

tego pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Wywoluje sie posrod nich buta.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn powstala w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ow tekst sluzace do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn sluzace do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie

przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem,

przy XVI przy., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy te, ogarniajace czasem po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja)

badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw pod jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na obszarze nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen przy Szwajcarii. W calej XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6)

jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak przemyslane jak i rowniez staranie dopracowane

od strony formalnej czekac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo

ja polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi wraz z 1407r., lecz juz wtenczas byla to piesn starodawna. Popularnosc

jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn polski. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest sluzace do Matki Boskiej, druga

sluzace do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4,

sluzace do ktorej niejednokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, jaka wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus,

Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i

fonetycznych, np. przy funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci!

(pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form

leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w

srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad

esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede wszystkim

slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, osobom opowiada swoj bol.

Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu wraz z konca XV

wieku okazuje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera

pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa tez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie wraz z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior ustala psalterz., dawny bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. kraj szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; okazuje

sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem Zydow, wedlug przybicie sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim, pragnie czuc tak jak On, myslec podobnie.

Ale przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek,

osobom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

czarnej i srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie pod czarno, moze dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow

kolor, srebrny - gdyz jej wlosy sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu

utraty swoich podopieczni, ale tez z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w jakims stopniu. Moim zdaniem Matka wraz z wiersza Rozewicza Jest

bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa wymagania

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz tez przyjmuje pod swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli przy obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja sluzace do szalenstwa.

Ale juz Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ta jedna sen

wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze w tej chwili zadna matka nie bedzie musiala tak cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora

mielibysmy szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie procedury. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― jest do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy wraz z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego zastosowania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest przy „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca przy tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia sa centralne: Pan i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednak to czlek zostal

zbudowany na wizja i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest odnalezc w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z Nim. Akcentuje

ona fundamentalne wartosci jednostki, jego godnosc zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania wolnego wyboru, sluzace do

zdobywania zdolnosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz to mniej. Kazdy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami. Zatracamy

nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania. Jestesmy

zobligowani przystanac na moment i rozwazyc o lokalnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej obecny

w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dawny: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac sie

dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze los.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana

i Izoldy―. Ten bodziec jest obecny w wszelakiej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym ktora wage ma dla jego zasobow honor, ktory

we wspolczesnym swieci stracil pod swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Pod polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego

do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do rozwoju hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem

zywotow swietych, opartych pod legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy istote

dydaktyczny. Tworzenie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy jak i

rowniez zakonnikow przy kosciolach albo w specjalnie wyznaczonych na dodatek miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

odmiana dramatyczna okazuje sie byc misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Sedziwego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow

zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Wylacznym ze swietnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem grzechy

jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie jednostki na poprawna droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Panstwu utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej sluzace do

glosu miedzy innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i

starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W sredniowieczu w srodek swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl

wyrazem mocnej wiary ludzi, ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal katalogow

glosy jak i rowniez raczyl podarowac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje

o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy

z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez

duszy wraz z cialem. Pan stwarza wiare wygrania naszej walki. W calej utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne

pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze,

slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy w stanie podarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa.

Takze "I nie zaakceptowac milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci jak i rowniez piekna przy Bogu. Wartoscia trwala

okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo ma radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania

sluzace do dzis budzi zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mateczki Boskiej wraz z

prosba o wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego, zawiera

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej

zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, szybko wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila nadal nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - od razu polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

przy sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda za jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie

srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie przy obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w sobie szlachetnosc

jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle Boleslaw

powstal sie przy sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony przy utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i rozmysla poetow,

sa one predzej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a przedstawienie uczuc

rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial ludzi do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala sluzace do

tzw. rzeczy ostatecznych w poblizu sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte formowanie sie pod

spotkanie wraz ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i rowniez swiatem.

Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez ukonczenia nosa jak i

rowniez warg, zgrzytajaca zebami, wraz z kosa przy reku itp. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych

przy dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika skutkiem tego, ze dywanowi czlowiek minie przez

los skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem natomiast ludzmi

Pierwsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i zawiera w sobie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby

uniwersalne: o wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako forme cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

wlasne dziecko, pragnie z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi ludzi o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, poniewaz jest pan jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego wlasnego syna od momentu biczowania za posrednictwem

nakladanie cierniowej korony, bicie go za posrednictwem zydow wedlug przybyciu sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, czuc. Wie, ze to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i pod blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter przede wszystkim sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub zasady

budowy). Istote piesni wynika z jej zwiazkow wraz z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, powiazane z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji

polskiej wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej sfery wiedzy. Zachodzi czesto przy tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter skladow

literackich niekoniecznie pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom

zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zyciu pasterzy albo wiesniakow. Klasa ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne

wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez

niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedlozenie tylko okreslonego watku, skupienie sie pod jednym tylko problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ow gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie sluzace do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest lecz glosow przemawiajacych, ze o

ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, postepuje we kazdego z

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl

J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia

powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde nawet ta przykra.

Troska o losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, nawet osobiste ambicje i osobiste dobro.

Potencjalow dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje sobie nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca

czytelnika sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje

mnie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie

„Ksiadz pana wini, mezczyzna ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W calej "Zywocie jednostki poczciwego" Rej

zawarl wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, zdolnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach napisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i roboty na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie

zaakceptowac zabraklo bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy pod wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw

owocow i warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i

daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach

publicznych nie zaakceptowac ceniac katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz zdolnosci praktycznej reprezentant tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im mozg i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory

jest mezny - zmagac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc ma oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo,

tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez

la-sow". Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek

winien korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie zacheca

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takowej hanby. Jest oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu swiadczy ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupi przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo szkody nie staraja sie oni

reperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie

przed analogiczna sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu:

czy zwrocic Helene poslom i uchronic ojczyzne od chwili wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja

to alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Wytrzymalosc i potega panstwa jest zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien nawet z

radoscia umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic , ktorzy ludzkie nie wydaje

sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw gwoli

urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach

"Milo szalec, kiedy epoka po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal

niedostatek cierpienia, rozkosz duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace

do zabawy obok dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w toku zabawy powinno sie zachowac, tak ceniony za

posrednictwem Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego

skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie

ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji jednostki wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka).

Rowniez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi.

Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze

boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten pojawia sie przy piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego

wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu

Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a

mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci

zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod

antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz przeksztalca je, jednoczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej, lecz przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze latwo odnalezc

swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem mocnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

wraz z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie wolno dywanowi myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W ostatnim fragmencie

naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie pod obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodzi rycerska sluzace do grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do katastrofy pewne szczegoly, ktore

pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy polski

balagan). Uwazaja przewodnia kompletnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac

miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego sa

przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, katalogow tematyka okazuje sie byc zas roznorodna. Wystarczy zrealizowac przegladu

rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

fauny i flory i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament wedlug klesce Polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( damy i podopieczni ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja nadal milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu,

przygotowania finansow dla wojsk, mysli o kraju natomiast nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Ale jesli prawda i wraz z tego naszego biura zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie o

harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i jednostki, bo ma czyste serce i tamtego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

wytworzenia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali los na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

dojrzewa sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne utrzymanie,

wysilek natomiast jest motywem do pychy. Po roboty mozna wypoczac wesolo spedzajac czas pod tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje pod wsi

przy harmonii wraz z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, gdyz to w istocie oni demonstruja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace wraz z zycia jednostki na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej namietnosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien

zawartej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera

utwory, ktore sa badz przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze

alegorycznych, kompletnych powiazan wraz z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic ludzi i stosunki

dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy

ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednakze prawdziwe

niewatpliwie sa odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, podobnie jak i herosowie utworow

Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace wraz z

trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz

rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze naszym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych wesela i obfite zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja konflikt miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje stale z przyrodzonym symbolem swojej wladzy a mianowicie nahajka±, natomiast chlopem

zdecydowanie pedzonym sluzace do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, albo czasem z tej przyczyny postepowaniu wszelcy

wraz z ksiedzem nie odnajda sie pod lewicy, innymi slowy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje nadal

ksiedza, powiada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o

odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy

otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze pod stu

urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba ze za poboczne

swiadczenia. Roznorodne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje

rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu zamyka sie jak i rowniez

przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy:

Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Pod przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz

nie zaakceptowac pozwala znowu zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka takze jest klopotliwa,

bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie

czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak i

rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz

jak i rowniez Pan nie zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. W calej mlodosci

wskazuje cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi

umysl, natomiast jezyka jest dozwolone sie wyszkolic bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic winien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci,

stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc prywatnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac

sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Alians malzenski wypada zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. W celu urzedow nie

nalezy pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem jest

dozwolone z tychze przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby

akwariowe. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i jednostki zle dzialaja. Zima ciagnie

najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu

wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Jednak i podczas zimy nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wyjechac

na targ tez jest dozwolone z towarami, albo takze u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, przy innej strefie drozej.

Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek,

natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu skladow.

"Na lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel

ptakow. Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a

wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony

posiadaly wiecej zaufania. Chlop takze o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow gdzie poeta dotyka

problem spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i

dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob

wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa o

milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny

odrebnej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Zacheca wszystkich sluzace do pojscia przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale zycia

wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie

spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie wszelakie przyjemnosci roboty, chwali wieczorowe spiewy jak i

rowniez tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie

tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan form, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji jak i

rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w globie, zastanawiaja ponad

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale tez podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje niemalze wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za utwor stworzenia swiata oraz jednostki, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje katalogow syntezy. Nigdy najwazniejsze okazuje sie byc miec czyste

sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do zabawy, ale racjonalnie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej przy sobie. W calej „Piesni o cnocie― liryk stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych

wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty okazuje sie byc obowiazkiem kazdego

z nas, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl

tez sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic wedlug

sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i samym artysta, ktory z racji pod posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego na temat, ze jego dziela beda tez popularne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje

tez sluzace do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest

szalec w nalezytym miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z

antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII jest dozwolone odnalezc tez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu

swojej majetnosci. Wskazowki wlaczone sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac

uposazenia, rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelakiej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy tez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr wiecej jeszcze zycia. Taki ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden

schemat – wariant renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny robienia, jest uniwersalna,

oprocz umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J.

Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, los zgodne wraz z natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia

korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz z

dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste sumienie,

ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i spoczynku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jedna z zasadniczych wartosci, wzgledem ktorej inne dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne los w zgodzie z przyroda i nie zaakceptowac szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego zycia i jego prawdziwych wartosci w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie

jak i rowniez w pelni tu korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy

poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem okazuje sie byc

wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz ponad

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat rownosci wszystkich

obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej gwoli roznych ludzi jest rozne prawo. Dla przykladu prawo karania smiercia okazuje sie

byc zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i rowniez inne gwoli mieszczan. Mniemam ze, ow problem okazuje

sie byc nadal obecny. Tak w tej chwili bylo jak i rowniez jest, ze ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym

prawom co zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj sa traktowani w duzej mierze lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby kupic.

Czesto jednostki na wysokich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie przy ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Pozniejszym problemem,

ktory porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc energii panstwa jak i

rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa

nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda

i pracuje nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie przy malych miasteczkach, zamknieto jak i

rowniez dzieci niejednokrotnie musza kroczyc do tychze odleglych w duzej mierze kilometrow. Poza tym szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male

fundusze na wzrost pracowni jak i rowniez zakup wsparcia naukowych, nieraz nawet pod utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie ale juz mowi, iz kazda

walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie albo

zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec okazuje sie

byc obywatelem jak i rowniez panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, -

ktorykolwiek badz czlowiek winien byc prawnie przygotowany sluzace do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pilnowac

panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac

nowy kodeks prawny wraz z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie zaakceptowac sa tak wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez ludzi wyksztalconych jak

i rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy bezuzyteczne, takie jak swietne domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone pod ten zamiar wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski

sugeruje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz glowny prawo kroczenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W ten sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie wiazac w

jedna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic calosc: majatek,

energii, zdrowie, fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, rywalizacji domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo,

pyche, zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej sluzace do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia

prawa. Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego zakresu rzeczy

wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne

od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, azeby stara kult ustapila nowatorskiej. Jednak

heretycy nie sa spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow.

Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje

sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i

poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich dziedzinach zycia, takze

publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet chronic panstwa poprzednio poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi

ludzie nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola sluzace do obrony wiary katolickiej, jako straznicy moralnosci i istoty jednosci

narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia

katalogow ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt

prawa sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

urzedowe, ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo

wtedy wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych

jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie

np. natychmiastowe sadzenie jak i rowniez bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne sluzace do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja obszar w kraju jak

rowniez proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej przy Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna liczne analogie sluzace do wydarzen politycznych tego

okresu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na

wzor naszego Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor

ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna schemat prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek kraju jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Nade

wszystko podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci skladow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i przy duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne przy

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, pod ktorych bezustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj

placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i

rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednakze takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i

siega ponad zwyklych ludzi. Podczas gdy mnich ten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki,

uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal okazuje sie byc anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa pod cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl

plebana, jednakze z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc,

branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, ustala nawiazanie sluzace do

czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej

proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane wedlug lacinie nabozne piesni

wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal okazac sie

stoikiem. Byl przekonany, ze jest bliski osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala,

jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, , ktorzy obecnie przebieg zdarzen sie wraz z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego egzystowania. Brak okazuje sie

byc na nie zaakceptowac odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotow dusz wedlug smierci, sluzace do miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne,

w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to przy ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada swoj sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Postawa ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie los Jana pod wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo

'zostala scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia ciagle

drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja,

wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wiedzie to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej

jeszcze w odcinku kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc meritum calego zycia i aktualnych

przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu,

rozpaczy, strachu. W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym

lata swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela

policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - powiada matka poety -

znos po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez sen

wieczny w wieku dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, sluzace do epiki – fabula jak i rowniez narracja, sluzace do dramatu natomiast -

dialogowe partie tekstu, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci

poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana

przyroda staje sie czesto tlem gwoli prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia

wraz z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie wywoluje radosc innym ludziom wsi jak i

rowniez jest gwoli nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie

pochwala kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy przy

literaturze polskiej siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie temat, ale rodzaj, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

potocznych i narzeka razem wraz z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI wieku jest, wedlug Szymonowica,

miejscem wyzysku: miejscem, gdzie niejednokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych,

pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i sporzadzajac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie wraz z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt pod nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z odrebna pasterka – Doryda, , ktorzy

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza

pobliskich zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, tak

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

namietnosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, ,

ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednakze, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w

dwoch sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem obawy poety o wynik

bezustannej walki, ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od chwili Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W

swojej walce z silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc

Boga, na pomoc jakiego kazdy czlek powinien rachowac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna pokonac szatana, ziemia i odepchnac pokusy wlasnego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga, zawadza mu droge do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana osobom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod jaka autor

ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest intensywne, a jak slabe. Meritum rozwazan pisarza ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), lecz najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas nadal silna jak i

rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

poprzednio tym, ze niewlasciwa strategia moze przyczynic sie do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W calej tekscie sa fragmenty swiadczace o tego

rodzaju intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i zawiera

pouczenie, jak maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne.

Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania za posrednictwem rozstapienie jak rowniez

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci za losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna sluzace

do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna sluzace do zadnego znoju, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie

persony beda mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem panstwa, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by za posrednictwem atak zaskoczyc wroga,

nadszarpnac go jak i rowniez nie dopuscic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy najbardziej istotne, terazniejsze i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, badz wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci , ktorzy sa pod

jego czele powinni oferowac przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie istnieje, Skarga boi sie, ze fakt ow moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie

byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie sluzace do osiagniecia prywatnych celow, , ktorzy prowadzi sluzace do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

zada wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, zamieszanie o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste sluzace do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek

Naszego kraju, jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

rejonie niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od edukacji Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach rok, przynosza wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego za posrednictwem caly

dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do roboty na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak

i rowniez warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w przyjemnym towarzystwie kompanow i rodziny, zaleca zabawy, polowania, polow, co daje pozytek jak i rowniez daje

rozkosz. Dbajacy o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i wyprzedawac drozej przy

innych rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach

publicznych nie ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej

przedstawiciel tamtego wysokiego zakresu spolecznego winien posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek

szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow pod Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl przy niej wlasne przemyslenia odnosnie do tego wydarzenia oraz sugestie, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd

Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego opinii jest jak ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier.

Piesn ta przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych

chwale zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem wody i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina pod roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie

przewodzic w zyciu. Wielki wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z forma znakomitego naszego poety, ktory jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten okazuje sie byc

nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci

Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po jego smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane za posrednictwem

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie zakamuflowac zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie zaakceptowac bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania

na ow temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora pielegnowana

przy sercu jednostki moze byc gwoli niego w tym samym czasie "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc zwykle wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej wlasne przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze

wszelakie zalety stanowiace cnote sa cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta

cenna do niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, zeby tam tworzyc i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Pisarz opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug

swiecie przy poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc pod roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie calosc znosi sluzace do stodoly. Wieczorem, po skonczonej

pracy stale znajdzie epoka na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta potrzebuje, aby jego wnuki dawny dobrze wychowane i by

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale tez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby

trzymac dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy

„Piesniach― posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen dwoch starozytnych pradow

filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia jednostki jest fuks, rozumiane jako zycie zgodne z regulami cnoty, umozliwia czyste

sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z radosci

zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do korzystania z chwili, cieszenia sie wraz z

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac przy

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla nie zaakceptowac wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii

antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore

mogly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem.

Poeta potrzebuje boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote,

zdrowie, czyste sumienie, humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne

dobra tamtego swiata nie zaakceptowac zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki

wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze,

poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na

lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego przemijalnosc

i stalosc wobec tak krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego

ze ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu wraz z rozumu, ale i w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji Boga,

jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wzgledem Boga, jednakze tez

wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez obawy

poprzednio smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone za posrednictwem myslicieli wartosci – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie

sobie wraz z problemami, oferowac sile duchowa i stale szczescie jak rowniez czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie

przy swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie pod tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz

pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem sluzace do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, aczkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal przy nagrode za wyrok przy sporze bogin, wine dlatego ponosi lacha, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes pod rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin

albo ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tamtego okresu okazuje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek globalny,

ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek

zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka W celu gor jak i rowniez lasow,

napisana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na wlasne zycie, sentymentalne i

jednoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot liryczny porownuje

sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Aktualnie zas

pyta z jakims niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne sa tez tematy. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkaniu

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, gdyz wlasne los bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej waznym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w jego zyciu zasadnicza byla

jego poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez

nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych gatunkow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, a takze calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza przy, odniesieniu sluzace do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka jego

utworow odnosi sie do jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jako wskazowka gwoli

jednostki, jednakze dla kazdego z, bowiem aplikowac sie moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilku wersach przy lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

prowokuja go sluzace do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz

rzad wraz z tymi pany: szedlem spac trzezwo, natomiast wstane na gazie. ― Wiersz zartobliwy ta ma na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke

pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu,

zaufania, natomiast przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

nie zapominac o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy winien usilnie starac sie, aby zostawic po sobie dobre

przypomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo

Pan odroznil jednostki od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem mowy powinien uczyc swych klientow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania autentycznej

wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia potege i odwage powinni wraz z bronia przy reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie

przy walce zwrocic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, dotyka wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac sluzace do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic calosc dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo sie

sluzace do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac domkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie zaakceptowac

pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak sobie

kupi, ze i poprzednio szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to w istocie odroznia wlasny narod

od chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Robi to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od chwili

poczatku egzystowania naszego panstwa, ale albo takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic ponad dalszymi swoimi wlasnymi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz czynia go zwykly ludzie. Wowczas gdy zawiedzie pewien

element przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – kraju – jest

dozwolone tu zawrzec do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jedna z

okolicznosci upadku niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta wraz z

mitologii jak i rowniez przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

kiepskie spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas pod scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach powiada posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, ,

ktorzy ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, wlasne losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad konsekwencjami wszelakiego czynu,

nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na projektach antycznych.

Utwor ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej. W calej utworze naszym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow jak

rowniez zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i zero, co ludzkie nie jest jest

obce―. W calej odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, katalogow zachowan; od chwili patriotow

poczawszy, a pod zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy wraz z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze w istocie w naszej epoce produkuje sie popularny w Polsce legenda

sielskiej, cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa przy

„Nad Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora wszystkim

daje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Taki obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska

o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, uwazaja

egoistycznie, sa chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie zaakceptowac

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlop musi pracowac na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia a mianowicie jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy

miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

to tematy podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w tej dziewczyny mysl, iz „bez norm nie

moze okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza

przyklad a mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie

zaakceptowac otrzymuje kary, a plebejusz traci los. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac powinien rowniez

kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez nam

jak i rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast zwolennikiem

zgody i pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji

mlodocianego obywatela jak i rowniez do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom

humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz wydatki na inne

rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo latwo zapamietac, poniewaz dzis okazuje sie byc on tez aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i

rowniez swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci. Instrukcje

te wlaczone sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelakiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani

smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i przy bliskosci wraz z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki ideal ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, jest to czlowiek

uniwersalny, oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja

artysci tacy jak Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez

lansujaca pochwalane. Przykladem takowej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem natomiast

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. W calej

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych gwoli polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka

problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o

swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O

poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole.

Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym stosownego

przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej

ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania

prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow

panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad

wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow pod ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu przy 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju jak i rowniez

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ow niesie przy sobie esencji uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego jak

i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie sluzace do

szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec

dzielo ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postury

patriotyczne wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny ksztalt,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, jednakze mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - powiada Pleban). Zatem Wojt powiada rozgoryczony:

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― przy pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

obywateli.

Podobna, jednakze bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc niemocy spolecznych a

mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, przy XVI wieku, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez przy licznych fraszkach, a szczegolnie istotna

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt swojego

wlasnego stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow

rodzimych. Nawiazania sluzace do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat wedlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, przy podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jako poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat za wielka

melodie, znajduje wielkie wartosci fauny i flory i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto tamtego terminu dopiero w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i deseni wloskich przy sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia

czasow panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete za

posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedle niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta

wywarla wiele sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu lecz odrodzenia antyku lecz

okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale dalej sama trafila do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI wieku. Jest pan rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie

faktory jak: dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

jak i rowniez religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, pod plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek staje w

srodek badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki

ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, urok, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za

formalny jej start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej

przy Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze jest dozwolone ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia ludzi od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek ma swoj zycie

zapisany przy gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i

zbieranie dobr. Swoje to zasluga, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ow powstal wraz z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane przy 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one sluzace do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego.

Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i

norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje

przypadlosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi

panstwa. Dlatego najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc niemocy Polski. Zawsze sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek

zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag

kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci pokojowego

lakomstwa". W calej sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas.

Domaga sie bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone

internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie

zgadzac, gdyz laczy katalogow jedna kult, nakazujaca milosc blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody

szczegolnie pod sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV jak i

rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa klapa

dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do

zgody i sluzace do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna lecz

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni

sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne wraz z

upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci.

Wylicza prawa niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje

stany spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie

milosc sluzace do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od chwili zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje

rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast

jej tekst zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym nadal nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech

kluczowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy

interesujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup solnych, czy niedostatek stalego systemu

alarmowego obronnego kraju. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych rodzimych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow wraz z prosba, zeby pomysleli nareszcie o grozacym

im niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac sluzace

do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, jednakze w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy przy wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly sluzace do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jako czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jako wiecznej walki o byt

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym

smetnym krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i wigor mieszkancow. Jest on pelen podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu wraz z

natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone zyjacych.

Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi,

tamtego zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza. Pozostale sonety

to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z roboty rak, natomiast kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, mocny, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac na niego

na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci zycia.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na kolejny los, przygnebiajaca wizja, batalia o byt, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie przy plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne ma ukazywac troski duchowe jednostki. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 ulamkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie sluzace do zimnej

tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane ma skronie), okazuje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow

probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Ow

firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili

calkowity harmonogram. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory pod starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny sluzace do zycia

anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ow wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad podstawowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

okreslonego krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal pan o artyzm jezyka, ksztalt swojego wzoru i forme uprawianych

gatunkow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o jego wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka

nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednakze moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

, ktorzy sie ma.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, jednakze mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- liczne nawiazania sluzace do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do

rodzinnych tradycji, wprost tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel tekstow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna chce obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal przy

niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami przy bitwie pod

Chicimiem przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc sluzace do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie wraz z 10 partii dosc szczegolowo

opisujacych najpierw obustronne przygotowywania, a dalej bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow jak i

rowniez zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie

namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych

pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy odwrocic na sprawy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej

ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Przedstawia w tych

propozycji zywy wizja owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W calej 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi przy krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Pierwsza czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, oznacza to taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, walka z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce jak i

rowniez sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie sluzace do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem interesujaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu danymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zajeciem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi mocny kontrast wraz z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc uczuc, wynika wraz z kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa wraz z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

obszar wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak

rowniez poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc

pamietnikow mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego

szlachcica, przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, zdanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad innymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji

pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, natomiast zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu

rycerskiego jak i rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze

wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie",

"Zbytki polskie", "Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o

przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety sa niestale przy

uczuciach. Mysl ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej jest dozwolone je zrealizowac

(uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz zanotowac stalosc przy uczuciach damy.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga zostac tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, nowinki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jako piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka jak i

rowniez nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, istotne prady. 1 - dworski – rozwijajacy sie pod dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych prywatnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala sie

tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

deseni zachodnich, dywanowi skladajacy powazanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt dworski, przykladala wielka wage sluzace do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

polski rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tamtego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten nazywa sie tez sarmackim od chwili

slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwie nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec

dworski i dawny siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Ale byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia

– mozna dlatego mowic przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie przy XV wieku. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm ma dwa sensu - od razu oznacza sposob zycia szlachty przy XV jak i rowniez XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska posiadala poczucie, ze Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o

szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wsi, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Swoim

pamietniki zawieraja okres sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, kultury

sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz

szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci fauny i flory - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna,

laczyl niejednokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych rodzimych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach

1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie istnieje za , ktorzy oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego z mszy, natomiast mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, gdyz szlachta przy wojsku wykazuje

chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa naszego,

ktore chyli sie w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc potomkom do zabawy. Wszyscy pilnuja o

osobiste dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko o zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje sama

dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki

porusza szkopul nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy.

Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem przy 1621r.

Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc przy

zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie

sluzace do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Duzo jest przy nich opinii, bolesnej

refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow sa znakomitym podlozem poznania ludzi i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji sluzace do walki dostarcza mu chec

zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dawny wynikiem jego

zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo sluzace do pojedynku

Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni

na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednak taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa

upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W odrebnej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow"

zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja klase

uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i korzysci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow"

wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi

tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do partnera, wziety przy cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe wraz z ich oddzialywania na los

polityczne przy owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one przyczynic sie, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki wraz z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak klechdy, ukazuja wizja zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal przy nich najwieksze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie niejednokrotnie sa lecz uniwersalne

jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie

nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz

przy tytule, natomiast przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, nazbyt

mlody wiek, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty te

pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze dzieki temu

Krasicki obrazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego strategii

wewnetrznej, natomiast jednoczesnie okazuje sie byc atakiem pod sarmacje, pod jej ulomnosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie

byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje

rowniez zwykle cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu stale sa odwazni, swietnie widza sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i pod lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej przebieg zdarzen

sie coraz to gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Taki brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla przy sposob niewatpliwy i prosty. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana sluzace do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial podkreslic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej przy

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany za reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie

odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja V.

przy. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Problematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co wiele trunku mial mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje

wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru okazuje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. W calej sposob humorystyczny autor

wymienia rozne ludzkie wady, twierdzac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy

wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem pod jedna wraz z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie w tej chwili

w niewoli i nie zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cos

normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl nieograniczony, zostal lecz uwieziony. Nigdy nie

przyzwyczai sie sluzace do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, okresla sie pod fakt, ze powstala pani po

pierwszym rozbiorze Naszego kraju, moze dlatego Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl przy nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal ludzi

naturalne, danymi, jakimi sa, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

globie dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie tego, kto ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci

jak i rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, ktorym prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i przy lesie", natomiast

nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare przy Boga jak i rowniez

smieje sie ze kazdego z swietych. Jednak gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo jednostki sa chwiejni we prywatnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

A zatem ziemia w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role tekstow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: przy Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Naszego

kraju. Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z mocnej troski o kraj, wraz z leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej obiektem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna

uzytecznosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o koniecznosci utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w jego dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini za upadek kraju. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra pod

owczesne ludzie.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych sluzace do zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal podczas kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest tez scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana okazuje sie byc w 1 konwencji. „Powrot posla― zostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na

reputacje publiczna jak rowniez na postawe polityczna konkretnych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak

i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow

jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

rozwiazan fabularnych prezentujacych indywidualne poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― beda przedstawieni jako

prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich przeciwnicy to: ojciec Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza sluzace do upadku Naszego

kraju, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego

zycia wielka i wyzwolona z pod obcych sladow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale na ogol bez sensu; dziwi sie, ze

Starosta pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia

z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego

niedostatek zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zarobic; Szarmancki okazuje sie

byc czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na niego nie nauczyly,

niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli slowa jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na wzrost tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm

wprowadzal odczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo rozumienie pociagajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane przy malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej

problematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od chwili 1730 sluzace do 1822. zaczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach zycia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl pan pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w

kierunku ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 rok oddano sluzace do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej kraju. Na

sejmie konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Naszego kraju zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna

jak i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor―

wzorowane pod angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany przy pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec terazniejsze i rozne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton,

dokument, listy sluzace do redakcji jak i rowniez odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego

szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, pisza o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Naszego kraju. Wydawany za

posrednictwem 21 latek. Z inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono na warszawskim rynku pierwszy przy dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski

zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 rok dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773

roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany

majatek. Krol przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac dotyczacych organizacja szkolnictwa.

Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor

ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze

dla zapewnienia stosownego poziomu edukacji potrzebne sa dobre lektury dlatego przy 1775 rok powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych,

jakiego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola.

Brali przy nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano

projekty reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze

jego przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne.

Skutek komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast

powaznym jak i rowniez podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow,

ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i

rowniez rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, , ktorzy wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta

opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak

sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie

wymykal – wtenczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych

posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest milosc,

ogarniajaca pelny narod. W calej imie naszej milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie

gwoli jego dobra. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia

sie i oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze

poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na

kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos przy dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie sluzace do Paryza, w ktorym

miejscu uczestniczyl przy wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze naszym Slowacki pragnal dac

riposta na pytanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie

sugerujac, ze rzady tychze ludzi dawny jedna wraz z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku okazuje sie byc zamach pod cara. Ludnosc jest przy tej sprawie podzielone. Wylacznie

mlodzi oficerowie pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Lud,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednakze

potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Mozna zatem przy dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

katalogow pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane jako bardzo wartosciowe i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie,

ktoremu zabraklo zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ochronic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia przy niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych

propozycji lub obszaru pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie katalogow smierci albo

po smierci. Smierc uwydatnia dopiero katalogow wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie

zaakceptowac opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich

lub slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi sluzace do grobu, przy ktory nie zaakceptowac sklada ciala

bohatera. Jest to symbol przezycia idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca -

plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze pan do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo sen wieczny Browne’a

okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia

sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych

jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic sluzace do walki narody. Ale przedtem

wielka koncepcja Browna bedzie przez innych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc przedstawiona

za posrednictwem Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt

wieczny. Idealu tamtego nie mozna osiagnac ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka czyni z ludzi istoty idealne. Miara naszej doskonalosci okazuje sie

byc porownanie sluzace do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a

zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest

rownowazne z zaglada wartosci. Jest tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil

refleksje Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za zycia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby.

Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy

cieniu wspanialych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi uregulowac naleznosc kazda indywidualnosc

za wlasna odmiennosc, innosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne:

wielkie monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: legendy

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic pelny narod, anizeli ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia przy niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa relacji i

postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc

sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2-ie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od mojej dziurki, dzieki czemu

przebieg zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni

wywodza sie bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za

posrednictwem tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je dlatego autor przy wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze

przywiazanie sluzace do panstwa jak i rowniez monarchy. W celu Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu

telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka glownych typow katalogow charakteru. Wlasnosci

typowe sa najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje

rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki

obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez pelny narod polski oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie

wojny wraz ze Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne energii i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy

walce. Ukazujac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

kleski w kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania,

zawiera wiele aluzji jak i rowniez mozna miec sie na bacznosci go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zachowac sie pod Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tamtego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu przy

powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 rok, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z relacji naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Powstaja takze liczne postacie o tematyce historycznej, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i rowniez

tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, natomiast Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje

przy utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia sluzace do

uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez

patrzec obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo za zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia

innych, nie zaakceptowac kpic wraz z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa przeznaczone

nowego przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi wraz z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle

nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia zazna pan

szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomocna dlon w tworzeniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc pojawia sie tez

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

pod Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie