matura matematyka 2017 rozwiazania

( matura_matematyka_2017_rozwiazania.pdf )

http://www1.extrafiles.be/hplik/matura_matematyka_2017_rozwiazania#

Podobne: matura matematyka 2013 rozwiazania, matura z matematyki 2015 rozwiazania, arkusz matematyka 2014 rozwiazania,

matura matematyka 2015 rozszerzona, matura matematyka 2013 rozszerzona, stara matura matematyka 2015 rozwiazania,

matura matematyka 2014 rozwiazania zadan, matura matematyka 2016 rozszerzona, pazdro matematyka 2 rozwiazania,

1. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sytuacja, w ktorej trzeba

bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda decyzja doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, sposrod ktorych dwie sa tak samo wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego pozostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w zatarg z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie fita od nich. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja mu

sie od czasu nich oswobodzic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, patrzac na akcje

tragedii. Oficjalna (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to

jest w celu nas podobny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii myslac o takich celach.

Fatum – odwrotnie los lub przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie ma obowiazek spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz

nieszczescia. Przykladem istnieja dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Bohater jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Staje sie on jednoczesnie

ofiara a, takze winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra a, takze wierna prawom boskim. Jako obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad

rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali dywanom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod dwie

fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie

odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego

imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo za miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, dowodzi, ze dysponuje taka potege

jak Bog, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn robienie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog dal mu skala

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od czasu Niego osob. Konrad jest cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna jest najwazniejsza, potrzebuje sie dla niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak dojsc do ciebie cieni, gdyz zona nie zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl dlugo, az

finalnie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc szeroki kamien pod gore. Syzyf wzial sie do

robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bylo za drugim, 3, dziesiatym wraz. Syzyf nieprzerwanie

wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, operowania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji pod ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil powrocic do Cypru. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w

ten sposob mogl z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie za wysoko, gdyz wosk jest w stanie sie stopic i aby nie schodzil

zbyt nisko wody, gdyz piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka

dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona

przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus

postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi,

aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac

do partnera na 3 miesiace w calej roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie sposob

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka,

sztuka otoczenia zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

grupy osob konkretne oraz kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej

swiadomosci w takim wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit jest opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla dawnych pelnily role poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni odgadnac

literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najlepszym. Slowacki przypomina

Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych

wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a,

takze czlowiek wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz uznaje

go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do zyjacych. Na

taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej jej surowej kary,

nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila odroczenia brata pod

pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wyboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare,

czy tez zrezygnowac z zonie na korzysc szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej woli, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zyje. Tego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze

popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bez ustanku stawiany w

wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swojego ludu, badz dobro swej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

W celu przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zlaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania pod polu walki i w celu gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzorzec – obrazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce przekazac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji.

Poeta poprzez swa tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, ale juz imie tamtego, ktory nie obcuje wraz

ze sztuka, oraz przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie sposrod tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze ow nie idzie o walke na smierc i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka pod piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

co przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest kaprysny, a

zmienia sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow a,

takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety jest okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy lubowac sie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, brac od otoczenia tyle, tak

jak potrzeba, nie za wiele, ale i nie za niewiele. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze przekonanie, ze zapisywanie

wierszy podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za egzystencji poeta, jest jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym

wyraz swojej pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy owe wiersze pozostana

kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje

legendarnych lub historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

czynieniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak bardzo, ze mozna je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, dwoch miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon jest rozbudowany tak bardzo, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego,

nie scalonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw

zachodniej Europy - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos doskonalego, a

ow lampy led prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac za prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w calej odniesieniu w celu dorastajacych osob.

Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy sposrod

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, wlasny system

wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje dzieci. Bogini nie zniosla tak

zaawansowanej zniewagi a, takze jej dzieci: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien.

Jednakze i wtedy smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia istote macierzynstwa

a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac

do partnera na 3 miesiace w calej roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie sposob

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to jednak, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Dawny one dla nich tak bardzo cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich spora role. Obrazuje to fakt, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie miec poglady pod dane kwestie, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu osob opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni miec podobny poglad

na fakty sprawy, jakim sposobem my dzisiaj.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity byly i istnieja obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja dla poetow, kreatorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka jest jego przyroda i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru wartosci przeciwstawnych ale jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa z gory skazane pod niepowodzenie oraz sam akt wyboru,

niezaleznie od tego, ktore sposrod wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

poznac za strony wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego wytwarza kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa zupelnie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna a, takze energiczna. Chce uczcic smierc brata,

chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena jest inna. Leka sie na temat swoje istnienie i nie chce zlamac

zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze morzem losem swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim Kreonem.

Okazalaby sie w takim przypadku slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Dlatego zgineli tej bliscy. Gdyby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet oraz to zdolalo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze umie byc zacny i nielitosciwy dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet. Bezwzgledny dla

wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W trakcie konfrontacji

sposrod synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl

prawdziwy wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

istnieja wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlowiek, a nie krol.

Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie

demokracji w calej panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza pod wskazowki syna, ktory jest

mlodszy od czasu niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod postaci jest

wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug zonie jest pierwszoplanowa i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla

Antygony smierc. Jej osoba jednak uwaza, ze nie moze postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru dwie

mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie

jednak pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze mogla by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz smierc. Kreon takze

uwaza, ze racja jest po jej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w

odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich jest przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I

to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i

wewnetrzna harmonie. Wydaje sie byc symbolem a, takze personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

przeznaczeniem. Walka sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny basta. Nic nie moglo uchronic Antygony zanim

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie

sam.

W mojej opinii w tym przypadku mamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne a mianowicie

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Korab opowiadajaca

sie po 1 ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu tez wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji.

Wlasciwa interpretacja przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest w celu Boga.

W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej lub religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby lub instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia maz losy

bohaterow na tle zdarzen waznych dla danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez myslenie, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, struktury lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna oraz

tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie w celu jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej dzialaniu (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie w celu trzech internautow. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec

podobnie i funkcje kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo w celu uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt wartosci i wymogu, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie

placowki. Z tamtego wzgledu, ze racje obu stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny jest nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie w celu kleski

bohaterow. Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

ukochanego, a osobistego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia.

Tragizm jest wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja

pod siebie smierc lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los.

Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak

odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie

wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza jest obrazem egzystencji

codziennego, inna zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie sposrod 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie

boze, oraz gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo pogardzic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku a, takze

wyruszyl w calej swiat. Wlasnosc roztrwonil jednak szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze.

Jak skruszony syn wrocil w celu ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie

z powrotow syna, ktory to byl jakim sposobem umarly, oraz teraz znow ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego

grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w gospodzie.

Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, jakich zadaniem jest niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym osobom

milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze, uniwersalne

esencji. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na rozne podloze.

Raz padlo pod droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo

pod zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory odnosi sie do ziarna

madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem,

ktory to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda zawiera wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz

wczesniej a, takze odszedl od czasu wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada pewne cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Bog Ojciec

oraz Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie sposrod

wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Po dzis

dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob samodzielnie walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia.

Hiob stanowi symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze projekty Opatrznosci, oraz nie halasuje badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec

postawe sw. Franciszka. To tez wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna

zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

jego sa: wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest dlatego symbolem doskonalego wladcy a, takze doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi role

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje bohaterstwo, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola

pozostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia jest

walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa,

w ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, zuch na jej miejsce wybiera

wzgorze, aby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego formy: miecz a, takze rog. Przy swej ostatniej spowiedzi wspomina wartosci nadajace

sens tej zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami czesto oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej ciekawy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada na temat co wzrasta na polu i niebawem zostanie zebrane i odnajdzie sie pod biesiadnym stole.

Udziela porad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osob. Nazywany jest takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior nakazow i

pouczen, jak musi zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to

to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza.

Obrazuje smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, jaka zaprasza w celu tanca

czlonkow roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera myslenie, ze smierc zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy wytworne i uznawane w

poszczegolnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre normy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor mowi o tym co rosnie pod polu a, takze

niedlugo pozostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania

sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany jest tez pierwszym

savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie

w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki interesowali

sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc

jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli przeroznych

stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Wywoluje sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., co nobilitowalo nasz tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, co z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace

niekiedy po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika dlatego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw pod

jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obszarze nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie

wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja w

calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony formalnej czekac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, wykonywajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszelkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., jednak juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna

numer 4, w celu ktorej czesto nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus,

Bog a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i

fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci!

(pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych

znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow

np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym argumentem

na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak

przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu

sposrod konca XV wieku jest zabytkiem literatury polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera

pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa tez znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich egzystencji i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Poteznieje w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), bogactwo zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior stanowi psalterz., byly bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja miare i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. kraina szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym bardziej

boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez Zydow,

po przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc tak jak On, rozmyslac podobnie. Jednak przede wszystkim slyszymy tu

lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, osobom opowiada wlasny bol. Bohaterka

utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana przez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

ciemnej i srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie pod czarno, jest w stanie dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila

zdrowy kolor, srebrny - gdyz jej wlosy sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala.

Pierwowzor powieszonych utracila jedno sposrod podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich

dzieci, ale tez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w porzadnym stopniu. W mojej opinii Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby

niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz tez przyjmuje pod swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu

szalenstwa. Natomiast Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze ta jedna

smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna pierwowzor nie bedzie musiala tak bardzo cierpiec jakim

sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy

szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na

temat wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten odgrywa wielorakie role. Przede wszystkim jest refrenem, a wiec

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― mamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace otwarcie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i rowniez na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje szereg wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element

jezykowy pochodzacy sposrod minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl sposrod codziennego zastosowania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno a, takze

prawde. Jednostki uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii

dominowala mysl na temat zyciu posmiertnym.

W naszej epoce wiecej niz jeden pojecia istnieja centralne: Bog i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jednak to czlowiek zostal

stworzony na wizerunek i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu zdolny jest odszukac w osobiscie doskonalosc a, takze jednosc sposrod Nim.

Akcentuje ona zasadnicze wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu zdobywania

wiedzy, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz mniej. Kazdy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami. Zatracamy

nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Musimy przystanac na chwile i

pomyslec o polskiej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej biezacy w wspolczesnym swieci. Glownymi

zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja istniec dla nas wazne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne takie jak: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w podaniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, co najwazniejsze, to znaczy

nasze istnienie. Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w wszelakiej epoce. Afekt to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci jest nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna czesto propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga oraz tym ktora wage dysponuje dla jego honor, ktory to we wspolczesnym

swieci stracil pod swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Na polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Ogromnego do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze

Izoldy―. Wiersz odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do rozwoju hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie

prezentowaniem zywotow kultu religijnego, opartych pod legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw.

Aleksym―. Utwory owe mialy istote dydaktyczny. Konstruowanie sie nowatorskich panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii to znaczy

powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy

srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie

Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow w calej kosciolach lub w umyslnie wyznaczonych do tego miejscach na dworze kosciola ( np.

„Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna jest misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich

tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja

misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad koncowy. W dawnym ksztalcie

misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze swietnych misteriow naszych jest „Historia o

chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wypadki z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy a,

takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie czlowieka na odpowiednia droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Ci utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej w celu glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W

sredniowieczu w srodek swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osob, ktorzy postrzegali Stworce w

calej kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl dac spokojne, pobozne zycie a,

takze miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci a, takze zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy sposrod cialem. Bog stwarza wiare wygrania naszej walki. Przy

utworze mozna przeczytac sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor

"O nietrwalej wybranki rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy led w

stanie dac czlowiekowi rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt

milosci a, takze piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do

"wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dysponuje radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jakim sposobem wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania w

celu dzis budzi zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa sposrod

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Mamusi Boskiej

sposrod prosba na temat wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, miesci

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem dane o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi,

np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, szybko wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem

stanowila nadal nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - w pierwszej kolejnosci polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie

pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda za jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary.

Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Jako rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw narodzil sie w

calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli

poetow, istnieja one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a opis

uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w

celu tzw. rzeczy ostatecznych niedaleko sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie pod

spotkanie wraz ze smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi a, takze

swiatem. Okazy motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze dywanom czlowiek minie przez istnienie

skromniej, ow jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Glowna zwrotka jest apostrofa w celu Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena..

― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej a, takze jej syna.

Osoba mowiaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje swej

dziecko, potrzebuje z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, wylacznie bano wiele..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Mozemy zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla. Maria

jest matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, gdyz jest maz jej jedynym

dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od momentu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow po przybyciu w celu krzyza.

Caly czas wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, przeczuwac. Wie, ze to w tej chwili ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i pod blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala

charakter przewaznie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piesn cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

normy budowy). Koloryt piesni wyplywa z jej zwiazkow sposrod muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o egzystencji pasterzy lub wiesniakow. Rodzaj ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w

czasach nowozytnych a, takze oznaczal w takim przypadku wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej ogolnie pasterza,

sposrod przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

sposob realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze

niecheci w celu miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, wprowadzenie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie pod jednym wylacznie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem powszednim

i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo nasz gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie

mogily ) a, takze nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednak glosow

przekonujacych, ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na

temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy,

postepuje we wszystkich nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret dobrego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc a, takze

dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, prywatne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby reperacji, nie liczac sie sposrod

przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie ujawnia

prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko,

chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro. Mocy dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takowego postepowania a, takze mysl, ze zasluguje

osobiscie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca

czytelnika w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana

wini, tatusiek ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej

zawarl swej rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, takich jak

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, kompetencji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace

wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw

oraz roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi

pozytek i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej

a, takze sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Wspolzycie Reja w celu spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

cechujaca je zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego wielkiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, zapewniajac im mozg i

mowe, Dlatego tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien

pouczac innych. Kto jest mezny - walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz smierc

w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej

„Piesni na temat spustoszeniu Podola", po klesce Polski sposrod Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie

glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca

egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty

przedstawia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza.

Czlowiek musi korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada

Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie zacheca

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im walke, by placili na

wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by

wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupiec przed a, takze po krzywdzie. Mimo szkody

nie pragna oni reperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod

tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed blizniacza sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uchronic ojczyzne od czasu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Solidnosc i wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien chociazby z rozkosza

umierac za nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic co ludzkie nie wydaje sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia a, takze podziw dla urokow fauny i flory.

We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy czas po temu",

"Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, rozkosz duchowa a, takze

intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy tuz przy dzwiekach muzy, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w trakcie zabawy powinno sie zachowac, tak bardzo ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez

ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego utworow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza wartosc a

mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji czlowieka

wyrazanej przez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie

ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o niezwyklosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten mozna przeczytac sie w calej

piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w

celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a

mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego

epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy

panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz zmienia je, laczy rozne powody w

okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, jednak przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W niniejszym utworze latwo odnalezc

fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem mocnej troski na temat losy prywatnej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac

sobie sprawe sposrod odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanom myslec na temat prywatnych romansach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu.

W swiezym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly

do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie pod

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska w celu grozacej w tej chwili wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii

pewne detale, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady dominuje typowy naszego kraju balagan). Uwazaja przewodnia calego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza

sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem dla Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego istnieja

przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka jest zas rozna. Wystarczy doprowadzic do realizacji

przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge a, takze lament po klesce Mlodych

polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( dziewczyny i dzieci ) uprowadzone

przez wroga. Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja nadal milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania zasobow

dla wojsk, mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie nasz rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednak jesli prawda i sposrod tego nasza firme zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i jednostki, bo dysponuje czyste

serduszko i tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. Jest to proba

wykonania pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali istnienie na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna wartosci, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Robota na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt,

wysilek zas jest powodem do pychy. Po robocie mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje pod wsi w

calej harmonii sposrod przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, gdyz to oczywiscie oni pokazuja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, Oraz mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow

17 wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety

przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Uciechy plynace sposrod zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione

w calej obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze

opowiadajacych na temat swojej wybranki prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na

tekst, stopien zawartej w nich mitologizacji a, takze jezyk mozna podzielic pod dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore

sa lub przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych

powiazan sposrod mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek przedstawia Szymonowic osob i stosunki dworskie. Naturalnie obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja przy

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie

a, takze nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza niemal kazdy, jak wiele i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub

bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej a, takze celnej obserwacji i

weryfikacje zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie

tematycznie.

"Zency". Przy utworze ow poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy jest realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni

tego ludu wszakze jest przepych urodziny i zasobne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca a

mianowicie Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem nieodwolalnie

pedzonym w celu roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to utwor

na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to czesto. Pan boi sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie znajda sie

pod lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza, mowi tylko na temat dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa wlasciwie

jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu

rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze pod stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy a, takze

nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swoich procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia. Rozne lapowki a, takze daniny przypominaj

zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia

rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu zamyka sie a, takze przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, oraz

nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem

wykonac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych

kop snopkow. Zwozka podobnie jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec

jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedostatek

rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota.

Ksiadz a, takze Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka mozna sie

przyuczyc bez jej znajomosci. Mlody szlachcic musi posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Zwiazek malzenski

trzeba zawierac sposrod osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej

zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce

zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozna z takich przygotowanych wiosna krzewow a, takze drzewek byc

wyposazonym owoce a, takze pozytek. Beda juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo podaruje takze:

maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo

to wznieca wrogosc i jednostki zle dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie

sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednakze i zima

nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z wytworami, albo podobnie u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo

sprzedac, w calej innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec

chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa

to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop podobnie o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny

w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to kawalek oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi

dla zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa na temat milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi na temat

tancu a, takze radosci. Zacheca wszystkich w celu pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali

wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swej pracy zony i rodzine, a praca jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza,

zolnierza badz pisarza. Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Utwor nalezy odnosic sie jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji

znajdujemy echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego

oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera tez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a,

takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w planecie,

zastanawiaja morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale tez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje prawie

wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za ksiega stworzenia otoczenia oraz czlowieka, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina dwie

postawy charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. Nigdy najwazniejsze jest miec czyste

sumienie, radzi, aby uzytkowac z mozliwosci do gry, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Przy „Piesni na temat cnocie― poeta stara

sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty jest obowiazkiem kazdego z

nas, a najlepsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie

slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i

samym artysta, ktory to z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego na temat, ze tej dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu

antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w

odpowiednim miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku,

podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy

osobowe, idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel

zakladu swojej majetnosci. Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac

dobytku, rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelakiej porze roku, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny

model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr co wiecej zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden

schemat – typ renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do 1 dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, istnienie zgodne sposrod natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie a, takze obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca a, takze troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod

dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste etyka,

ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i porzadku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek.

Podmiot liryczny uznaje wigor za jakas z zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej odmienne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z przyroda i nie szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych wartosci w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug czlowieka odrodzenia trzeba zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale trzeba przy tym

afirmowac zycie a, takze w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny

broniacy zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany w calej 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz

morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych osob jest zroznicowane prawo. Dla

przykladu prawo karania smiercia jest zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne dla szlachty a, takze inne dla mieszczan. Sadze

ze, nasz problem jest nadal biezacy. Tak w tej chwili bylo a, takze jest, ze ludzie majacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym

samym prawom co typowy obywatel, jednakze zazwyczaj istnieja traktowani w znacznym stopniu lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie

chociazby wykupic. Czesto jednostki na kolosalnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w calej ich sprawie jest znacznie przedluzone.

Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka oraz

wspolzaleznosc moce panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i

polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie

z bieda i operuje nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych

miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci wielokrotnie musza spacerowac do takich odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja

zazwyczaj za male srodki pieniezne na rozwoj pracowni a, takze zakup pomocy naukowych, niekiedy nawet pod utrzymanie. Przy ksiedze na temat

wojnie ale juz mowi, iz kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w

wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec jest obywatelem a,

takze panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek musi byc prawnie

przygotowany w celu pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie

sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy przepis prawny sposrod udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa tak bardzo wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny okresla

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski proponuje: - skonstruowac kosciol narodowy

niezalezny od czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy oraz sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone pod ten cel wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie pod dotowanie szkolnictwa

w czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje

przejecie opieki nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, to znaczy brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny jest

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie laczyc w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny powinno sie poswiecic wszystko: majatek, moce,

zdrowie, fuks, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, walki domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy

wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie istnieja spojni,

nie tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej jest jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to

niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie moga nawet bronic

panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola w celu

obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie.

Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze

znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo w takim przypadku

wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych a,

takze naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie

np. szybkie sadzenie a, takze bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku.

Wymienia wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc a, takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore to maja polozenie w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego formy rzeczy. Zarazem przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy

dla dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w calej Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany sposrod pozycji kalwina i w calej

duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, co jest w szczegolnosci widoczne w calej krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do

egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, pod ktorych bezustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj

placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze

zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow ale takze papieza,

oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i kosztuje ponad zwyczajnych ludzi.

Tymczasem mnich tenze jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow za swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal jest anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa

uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a,

takze lekcewazenie zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, stanowi nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie

rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w calej

odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega katastrofa ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach czesto nawiazywal w celu filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych a, takze

zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal sposrod ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie osobiscie, rownoczesnie

pragnie dowiedziec, co obecnie dzieje sie sposrod Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego bycia. Brak jest na nie odpowiedzi wraz ze strony kosciola

chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz po smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala

zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, gdzie opowiada

wlasny sen a mianowicie we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej

coreczka jest szczesliwa. Wizerunek ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana pod wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej

Urszulki). Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do formy starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja sprawy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu coreczki,

jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, wykonuje to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga co

wiecej w odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego egzystencji i aktualnych

przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata

swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - mowi matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez smierc w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze lub rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi a,

takze rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie

ogolnie z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem dla

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej Ostatnia

sposrod panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; ciezka, codzienna profesja w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi a,

takze jest dla nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal

po motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku, jest

nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie rzecz, ale sposob, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

ludowych i narzeka razem sposrod Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

zonie sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stulecia jest, wedle Szymonowica,

mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie czesto dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje

ujemne strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i konstruujac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody,

a jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa pod spotkanie sposrod ukochanym przy

umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Wywoluje to posadzenie o zdrada i relacja z odrebna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza pobliskich zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja

Laure tlumaczac, ze chcial wylacznie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu wybranki na zachowanie

czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego egzystencji do dzis wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany za tworce zapowiadajacego

nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy wykracza daleko

poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co powoduje,

ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz ze

zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest doskonalym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w dwoch sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, jest wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki,

ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od czasu Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami

ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog jest wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc zabiera

czlowieka od czasu Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do

Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla przez kazdego znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest potezne, a gdy slabe. Tresc rozwazan autora ma

istote uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas nadal silna

a, takze znaczaca w Europie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow zanim tym, ze niewlasciwa

polityka moze spowodowac do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana w celu rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro

ogolne. Na zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy na temat polski sposob glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci za losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w

celu pijanstwa a, takze obzarstwa, oraz niezdolna w celu zadnego znoju, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1 z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

sposrod dobrem ciebie, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest

w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by przez atak zadziwiac wroga, naruszyc go a, takze nie pozwolic

do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy najbardziej istotne, terazniejsze i skomplikowane.

Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten klopot; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci co sa pod jego czele powinni

oferowac przyklad,

dwie. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie wystepuje, Skarga boi sie, ze fakt nasz moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz jest

wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, co prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli jej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na gruncie niezaleznosci od czasu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o egzystencji szlachcica od czasu narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja a, takze

wychowaniem dzieci szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec a, takze

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku, przynosza wiele

pozytku, oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w lekkim towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca gry, polowania, polow, co daje pozytek a, takze daje rozkosz. Dbajacy na

temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i wyprzedawac drozej w calej innych

okolicach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego szlachcica,

to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel tamtego

wysokiego formy spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia odnosnie tematu tego sytuacje oraz sugestie, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. Przy reakcji

poety na najazd Tatarow pod Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu

sie zanim napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka a,

takze niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i

nie znajacy granic. Piesn ta przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci

za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod

wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala egzystencji na wsi w zespole rodzinnym. Robota ziemianina pod roli przeciwstawiona jest odmiennym,

niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu.

Duzy wplyw pod tworczosc poety mialo podobnie spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z postacia znakomitego polskiego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej wartosci

Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane a, takze podziwiane przez wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, co bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII oraz fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da

sie zamaskowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego przemyslenia

na nasz temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka pielegnowana w calej

sercu czlowieka moze byc dla niego rownoczesnie "nagroda a, takze placa" oraz swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana jest tak zwana dobra

slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od czasu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swej przemyslenia a, takze

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelkie zalety

stanowiace cnote istnieja cenne, ale najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do

niebios, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, aby tam

tworzyc i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym

pozorem ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze na temat

ludziach tulajacych sie po swiecie w calej poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc pod roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy wlasciciel

zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie wszystko znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie czas na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i zeby

posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

to renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, a, takze stoickie, by przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej

„Piesniach― miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami cnoty,

zapewnia czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do korzystania z chwili, cieszenia

sie sposrod zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla nie

wolna od czasu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak odmienne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal opanowanie do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

niewatpliwie blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie

do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore mogly zmacic

fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, ludzka zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zapewniaja

rzetelnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale

egzystencji w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak bardzo krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i umiejacego

ze ogromnym spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu sposrod rozumu, ale i w radosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji Boga,

jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w stosunku do Boga, ale tez

wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od czasu trosk a, takze cierpienia oraz obawy

zanim smiercia. Tymze dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie sposrod

problemami, oferowac sile sakralna i stale szczescie oraz czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej

swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej

harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu a,

takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―.

Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w calej

nagrode za wyrok w calej sporze bogin, wine dlatego ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu ustalic glownego herosa, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes pod rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od czasu reguly jest rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Cecha szczegolna utworow z tamtego okresu jest epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, /

A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek globalny, ponad wszystko

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka W celu gor a, takze lasow, zredagowana w chwili,

gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne istnieja tez zagadnienia. W mnostwo utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje

morzem ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w tej zyciu najistotniejsza

byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet wlasny

pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien sposrod zycia czlowieka, porusza kwestie jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez wprowadzenie w istnienie prostego systemu

alarmowego wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka tej utworow

odnosi sie do jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i rowniez ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane w charakterze

wskazowka dla jednostki, jednakze dla wszystkich, bowiem aplikowac sie jest w stanie do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny sposob przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

zachecaja go w celu kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad sposrod tymi

pany: szedlem spac trzezwo, oraz wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta dysponuje na celem osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim wyniszcza

swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem bedzie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien wspominac o tym, ze cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w dlatego kazdy musi usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem nasz, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac mu rozum a, takze mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba ojczyznie, w

celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

mowy powinien szkolic swych odbiorcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzeczywistej

wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni sposrod bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w

calej walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac w celu walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze

dzieci dostalo sie w celu niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac domkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie

kupi, ze i zanim szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to oczywiscie odroznia wlasny

narod od czasu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Czyni to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od czasu

poczatku bycia naszego ciebie, ale badz takie dzialanie duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic morzem dalszymi swoimi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwykly ludzie. Jezeli zawiedzie 1 element w calej

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a nie tylko czesc organizmu – panstwa – mozna tu rozpoczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jakas z powodow upadku niepodleglosci Polski w calej

XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

sposrod mitologii a, takze przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

nedzne spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal

sposrod antyku:

chor stoi przez caly czas pod scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) jest zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic,

co ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swej losy laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, bazujacy na projektach antycznych.

Utwor ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. Przy utworze ow latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co

ludzkie nie jest mi obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg postaw postaci, cechujaca je zachowan; od

czasu patriotow poczawszy, a pod zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w naszej epoce tworzy sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka wszystkim

podaruje radosc a, takze rozrywke, jaka tez daje zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, sadza

egoistycznie, istnieja chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz

nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facet musi manipulowac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z

kolei sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy podejmuje

autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje

konstruuja: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w zonie mysl, iz „bez norm nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie

otrzymuje kary, a plebejusz traci istnienie. Za co? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac ma obowiazek rowniez

kontrole wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze nam a, takze

bydlu, jesli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

mlodocianego obywatela a, takze do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― –

i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz koszty na odmienne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo

latwo zapamietac, gdyz dzis jest on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami fauny i flory w wszelakiej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w calej bliskosci sposrod natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie zaluje jej swoich

dobr, a takze a, takze zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz umiejetnosci

potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja autora tacy jakim sposobem Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze

lansujaca porzadne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem,

Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn

na temat spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy

ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych dla polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. I tak Pleban dotyka problemy

sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski

wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od

sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie

zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem

bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia

wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem

innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow pod ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r.

Poeta wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju

a, takze wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie w calej sobie esencji uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja

wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten

przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny forma,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Dlatego Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A nam prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc

zachorowan spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w

calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a

niebagatelnie wazna pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat ksztalt wlasnego

stylu, na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, oraz o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych

tworcow naszych. Nawiazania w celu antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat wedle regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, jednakze takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje

swiat za wielka melodie, znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto tamtego terminu dopiero w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla

okreslenia czasow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie zdefiniowanie to pozostalo

przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Wedle niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla

wiele sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednak odrodzenia antyku

lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale dalej sama trafila do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, oraz w krajach

Europy polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stulecia. Jest maz rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki

jak: dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe a,

takze religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, pod plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza a, takze teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek

przybywa w srodek badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

rozwoju osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Przy

mysl humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie

nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w calej Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozna ja oddawac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac je pod jezyki

narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osob od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj los zapisany w

calej gwiazdach. Poswiecone jest mu niebo lub pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Dobrobyt to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch nasz powstal sposrod natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem istnieja wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one w celu literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej w celu rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu jest warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni istniec ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc zachorowan Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania

poswieca autor pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", jaka plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa".

Przy sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, wybranki dla zonie samej. Napad skierowany jest w strone magnatow dbajacych jedynie na temat swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

cechujaca je jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody szczegolnie pod

sejmach budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a, takze V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa porazka dla Krajowy, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do zgody i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak utozsamiac

sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni istnieja swemu

krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co jest jednoznaczne sposrod upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc w

celu ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od czasu zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst

zwiazana jest z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech podstawowych stanow:

Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe problemy

nurtujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup roznych metod oczyszczania wody, czy niedostatek

stalego systemu alarmowego obronnego panstwa. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy

zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu a, takze

piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych naszych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, aby pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony

granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem

nasz, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec

mlodo, ale w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej walki o byt

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu dla prostoty a, takze kontaktu sposrod

natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tamtym

miejscu zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wsi, tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, oraz kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, ale to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na kolejny los, uciazliwa wizja, batalia o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dysponuje ukazywac problemy duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. 1 z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie w

celu zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przedluza sie dlatego jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony

przez ryzyka, zadumane dysponuje skronie), jest wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak

nasz probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity

harmonogram. Podobnie jest z czlowiekiem, ktory pod starosc jest chorowity, w mniejszym stopniu przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie

jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad koncowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy

ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego istote skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy

konkretnego krajobrazu odmieniajacego sie przy wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i jest piekna, szczedzi sie, jest delikatna, wypatruje wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly gawede starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal maz o zrecznosc jezyka, forma swojego nurcie i forme uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska skala tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, powinno sie sie rozrywac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie co nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednakze moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

co sie dysponuje.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu jest czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie pod zadnym pozorem bawic, ale mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania w celu mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany przez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl swoja szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

udzial w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie przy

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie sposrod 10 fragmentu dosc detalicznie opisujacych w pierwszej kolejnosci

obustronne przygotowywania, a dalej bardzo szczegolowo, dzien po dniu wypadki pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow a, takze zaprzestania

dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga.

Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze

uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na kwestie naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Przedstawia w

nich zywy wizerunek owczesnego egzystencji szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia dane o Polsce XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Glowna czesc zawiera 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, to znaczy taki szmat jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce a,

takze sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie sprawy nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

jest dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w sposob mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje szeroka kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zadaniem jest pokazanie zycia a, takze urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi ostry kontrast sposrod

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc

wrazen, wynika sposrod kaprysu. Planuje to gre z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa sposrod

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz poczciwego

ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska jest przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji pod

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy rycerskiego a,

takze wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz jest mysl, ze kobiety istnieja niestale w calej uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono calkowity szereg kwestii niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej mozna je wykonac (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz

dostrzec stalosc w calej uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga zostac tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, interesujace szczegoly tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze

autor) sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich wplyw na istnienie umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, podstawowe prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy

sie pod dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci,

tetniacych osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce, panowac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow

zachodnich, dywanom skladajacy uznanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala ogromna wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego kraju

rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tamtego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie tez sarmackim od

czasu slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze ery.

Podzial literatury na wiecej niz jeden nurty jest wygodny, jednakze nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec

gentlemenski i byly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednak byly tez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia

– mozna dlatego mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza obyczaj szlachty w calej XV a, takze XVI stulecia, drugie a mianowicie

rozbudowana ideologie szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem

nastepuje rozwoj zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub

zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, ze Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej

nawale, byla gdyz najdalej pod wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich.

Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku

wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc -

uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze elementy

orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czego swiadectwem jest

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki mieszcza

okres sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a,

takze milosci fauny i flory - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl czesto polski sposrod

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej

latach 1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Pisarz zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w polsce, ktory nie wystepuje za co oplacic

armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, oraz mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, gdyz szlachta w calej

wojsku wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce wady

narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli sie

w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc wychowankom do gry. Wszyscy dbaja o wlasne dobro, nie

interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy sadza tylko na temat zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje osobiscie dla

siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza klopot

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, gdyz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a,

takze rokowan. Calosc przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac w

calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow

Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

sytuacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w celu walki zapewnia mu

szwung zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly wynikiem tej zainteresowan a,

takze ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach.

Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pas, ktory nie chcial walczyc w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej

bratu. Jednakze taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej

czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji ziemianskiego a, takze

obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste

szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater

uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor jest zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe sposrod ich oddzialywania

na istnienie polityczne w calej owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow a, takze klesk moga one spowodowac, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki sposrod nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych

czasow. Krasicki obnazal a, takze osmieszal w calej nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie czesto sa jednak

uniwersalne a, takze ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne

utwory staral sie istniec nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w

calej tytule, oraz przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za mlody ilosc

lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob Krasicki obrazuje zalety krola. Tak

wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie jest atakiem

pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i nedzne przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na regule dialogu, gadki prowadzonej przez dwoch szlachcicow.

Jeden sposrod nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry jest pesymistyczna a

mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwykle

cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i przy

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk prezentowana

byla w calej sposob niekwestionowany i jowialny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial wyodrebnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji widac najwyrazniej w calej satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie

bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem pokazania i

wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow. Zakonnicy walcza za

pomoca sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mial szanse

pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody

zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do calego zbioru jest „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie wady, zapewniajac ze

mozna spotkac ludzi swietnych, ale sa to tak specyficzne postawy, ze mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― jest atakiem pod jedna sposrod najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny wlasciwie dla wszelakiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli i nie zna

posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swej zycie w calej klatce a, takze uwaza, ze jest to cos normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie

sposrod twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl wolny, zostal jednak uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie w celu niewoli, w kazdej

sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, wskazuje sie pod fakt, ze powstala pani po naczelnym rozbiorze Krajowy, moze

dlatego Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr

malowal osob naturalne, owymi, jakimi istnieja, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w znacznym stopniu wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja jest po stronie tego, kto ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i w calej lesie",

oraz nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w calej

Boga a, takze smieje sie ze wszystkich swietych. Jednakze gdy spada na jego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana

Boga―, ale takze w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo jednostki sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki

zwraca atencje, ze czesto teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z mocnej troski na temat kraj, sposrod leku

zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej obiektem powinno istniec szczescie ojczyzny. Poniewaz

fuks spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna uzytecznosc

obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czym poparl znacznie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o wymogu utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach zajmuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini za upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Przy swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― jest satyra pod owczesne

ludzie.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w trakcie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma maz charakter

swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana jest w 1

konwencji. „Powrot posla― jest napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na opinie publiczna oraz na

postawe polityczna indywidualnych poslow.

Utwor ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem a, takze ukazal bohaterow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan

fabularnych prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi a,

takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta

Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza w celu upadku Krajowy, podobnie

jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia wielka i

wyzwolona z przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale przewaznie bez sensu; zdumiewa sie, ze

Starosta pozwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia

z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

zwyklym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za mezczyzna, aby

wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego niedostatek zainteresowania

znaja, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje za swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zapracowac; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory to roztrwonil

mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze

posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego fita nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o duzej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na rozwoj tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie –

byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie pociagajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Procz literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od czasu 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody nauczania. Byl maz pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku oddano w celu uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole

Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna a,

takze wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane pod

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

terazniejsze i odmienne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, dokument, listy

w celu redakcji a, takze odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, biora w

obrone mieszczan a, takze chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 lat. Z inicjatywy krola

w calej 1765 roku zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach zwany

Operalnia, gdzie zaczely wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766

roku dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo

oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly

wydzialowe a, takze podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w

calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne istnieja dobre lektury dlatego w

calej 1775 roku powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie a, takze wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych.

KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali w calej nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Rezultat komiczny osiagniety

zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a, takze

podnioslym rodzajem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

dopiero puchar, co wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od czasu

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje

sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca calkowity narod. Przy imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy

w calej uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

porzadna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie

poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na

kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w imie szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche a, takze megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, dokad

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze ow Slowacki chcial dac odpowiedz na

zapytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze rzady takich ludzi byly jedna sposrod

przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku jest zamach pod cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Szczep, reprezentowany przez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, jednakze potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania,

ktore dysponuje przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozemy zatem w

calej dramacie odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci

jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo przydatne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal wyrzucony w bloto, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa opowiesci i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly dlatego

rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o nich w momencie cechujaca je smierci lub po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Poeta

uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje rzetelnego

pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny

orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi w celu grobu, w calej ktory nie sklada ciala bohatera. Jest to symbol przezycia idealow

Bema - walki o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze maz do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale nim wielka mysl Browna pozostanie

przez roznych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona

przez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut.

Idealu tamtego nie mozna zdobyc ale mozna don sklaniac sie. Muzyka czyni z osob istoty doskonale. Miara naszej doskonalosci jest porownanie w celu

hostii. Przy wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc

tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu wielkich ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka wartosc musi uiscic kazda osobowosc za

swa odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w

mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne:

ogromne monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci lepiej poswiecic calkowity narod, niz ocalic fita ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest

idealem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa opowiesci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

ktorym przykryta jest „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil politycznych o

charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je dlatego autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. Gwoli

Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor

akcentuje kilka elementarnych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe istnieja najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, glownego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, a wiec posrednio sluzy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez

calkowity narod naszego kraju oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny wraz ze Szwedami w

charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

krola, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna

batalia szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne moce i

izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Odslaniajac

szeroko okolicznosci kleski patrzyl z wielkim niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz

brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera wiele aluzji a,

takze mozna baczyc go za utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zachowac sie przy Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tamtego brak. Poeta nakreslil wizje

nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w calej powstaniu, a wiec

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w stosunku do

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia sposrod 1823 roku, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z zwiazku

naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wspolwystepuja takze najrozniejsze postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce a, takze tragedii

narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, nie

kpic sposrod nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu jest postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, istnieja przeznaczone

niezwyklego przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i

odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia oraz szydzi sposrod tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki

moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za egzystencji zazna maz szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, wsparcie w czynieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody,

niebios, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( istnieja nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc mozna

przeczytac sie takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu lub klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona pod Moskwe).

Deficyt jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie