matura matematyka 2017 kiedy wyniki

( matura_matematyka_2017_kiedy_wyniki.pdf )

http://xdl.co.pl/go/?d=matura_matematyka_2017_kiedy_wyniki#

Podobne: matura matematyka kiedy wyniki, matura matematyka 2017 kiedy, matura matematyka 2015 sierpien,

matura matematyka 2017 operon, matura matematyka 2015 czerwiec, matura matematyka 2016 czerwiec,

matura matematyka 2016 odpowiedzi, matura matematyka 2014 odpowiedzi, matura matematyka 2014 czerwiec,

W calej zalacznikach aczkolwiek troche roztrzepanie mozna znalesc logiczna caloksztalt umozliwiajaca przygotowanie do fragmentu zarowno pisanej jak i

ustnej, matury sposrod jezyka polskiego. zycze przyjemnego czytania!!1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu

tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: pozycja, w ktorej wypada bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami a, takze kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, z ktorych dwie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego

zostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona wejdzie w konflikt z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

widzi podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

zdecydowanie wyzwolenie jego od nich. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce w celu niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego

powodu pozwalaja jemu sie od nich oswobodzic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze

trwoge―, baczac na akcje tragedii. Polska (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

zmartwienie czlowieka, ktory jest w celu nas podobny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

przez wyrocznie winien spotkac jednostki i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia. Przykladem istnieja dzieje

rodu Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Staje sie on rownolegle ofiara a,

takze winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie siostra a,

takze wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny.

Nad jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach a, takze zeslali im w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go dzieki

dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal te rolety w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek

ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora

to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego

imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w imieniu

osob Nazywam sie Milion, bo za miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze dysponuje taka sile jak Bog, jego

piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn tworzenie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc!

Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog podarowal mu potega wladania osobami,

bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to pan odwroci od Niego osob. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie

najwazniejsza, chce sie gwoli niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl pan jednak trafic do ciebie cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic dzieki ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl

czasochlonnie, az nareszcie przypomniano osobiscie o poprzednio i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc wielki kamien

dzieki gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Faktycznie bylo za

drugim, trzecim, dziesiatym wespol. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy,

funkcjonowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji dzieki ziemiach naszych do wykonywania zadan Syzyfa. Tok ten nie

zaakceptowac byl mogl zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil

wrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten sposob

mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie za wysoko, gdyz wosk byc moze sie stopic i aby nie schodzil zbyt skromnie

wody, gdyz piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka tragicznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas zauroczony jest

ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow. Dodatkowo jego

znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi,

aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do meza na 3 miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki konkretne

jak rowniez kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli kroczy o postawy ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

mysli w tego typu wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jak

niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla starozytnych

pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci

nie sposob w pelni pojac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwazniejszym.

Slowacki wspomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia

czlowieka w celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu zycia,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

uczen Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same

w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Na taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Wbrew grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby

pozostawila zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z niej na korzysc szczescia osobistego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje.

Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a zona Kreona

odbiera sobie los. Kreon, bez ustanku stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, albo powinien wybierac dobro swego ludu, albo dobro wlasnej

rodziny. Jego nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Az do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca zlaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania dzieki polu walki i w celu gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty przyklad – obrazuje, co oczekuje tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez swa tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, z kolei imie tegoz, ktory nie zaakceptowac obcuje

wraz ze sztuka, zas przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie kroczy o walke na smierc i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka dzieki piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jak przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest

grymasny, a przeksztalca sie tak szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam chociazby zorientowac, jak przestalismy okazac sie ulubiencami

Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow a,

takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu

nalezy miec uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedle natura, zabierac od globu tyle, jak wiele potrzeba,

nie zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za malo. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze przekonanie, ze redakcje wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za istnienia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta podaruje tym samym termin swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy te wiersze sa kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych badz

historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomoc w czynieniu

dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac otwarcie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak, ze jest dozwolone je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 3 miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.: porownanie

walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

nadrzedna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Europy - rowniez i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy zdecydowanie cos cudownego, a ow

lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten jest dozwolone uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu w celu dorastajacych

osob. Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w calej sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje

pociechy. Bogini nie zaakceptowac zniosla takowej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma

strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie

zamienili ja w calej kamien. Jednakze i wowczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten

przedstawia istote macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do meza na 3 miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwa. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o kwestiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to aczkolwiek, ze

legendy odeszly gdzies w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy duze znaczenie. Dawny one gwoli nich tak cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich duza role. Obrazuje to argument, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady dzieki dane kwestii, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osob opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza szkopul winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni dysponowali podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jakim sposobem my dzisiaj.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i istnieja obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i czlek, jaka wydaje sie jego natura i wykorzystanie. Dawni jednostki odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru zalety przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie zas

sam akt wyboru, niezaleznie od tego, ktore z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

spotykac za strony internetowej wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Dobor jednego wytwarza kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry

sa zupelnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Jest odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic smierc

brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Leka sie o swoje los i nie zaakceptowac

chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Jest oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze nad losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce upokorzyc sie poprzednio

Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal prawo boskie. Zatem zgineli tej bliscy. O ile

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet zas to potrafilo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc zacny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet.

Bezwzgledny gwoli wrogow a, takze zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. Podczas konfrontacji z

synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl

prawdziwy wizja sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

istnieja wazniejsze od niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlek, a nie zaakceptowac krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji w

calej panstwie, tej ojciec jego nie slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Nie zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od niego. Przy

przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora z postaci

wydaje sie wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest

pan wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug niej jest 1 i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia.

Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Pani jednak mniema, ze nie powinna

postapic odmiennie. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru obie mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem.

Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze potrafila by

nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie po jej stronie, winien jednak

postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i

uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich wydaje sie

przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. Jak i rowniez to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spokoj i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka

z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo zachowac

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej kwestii, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie

jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza

sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku dysponujemy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Przy utworze jest dozwolone odnalezc prawdy

uniwersalne - problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Korab

opowiadajaca sie po jednej ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Mysl samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne z uwagi na nie same, lecz zdecydowanie

przyklady uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych dziedziny. Wlasciwa objasnienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest w celu

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o dziedziny

patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczek, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to napis, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez jest dozwolone tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest zazwyczaj wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia pan

losy bohaterow na tle zdarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez pomysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, strukturze lub agend. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna jak rowniez

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie w celu jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie w celu trzech jednostek. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. Przy

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo w

celu uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu dzieki akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi jego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i koniecznosci, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tegoz wzgledu, iz racje

obu stron istnieja rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie w celu kleski bohaterow. Antygona, za

przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej ukochanego, a

osobistego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie

wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie smierc

lub kleske. Nalezy dodac, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug

stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga a, takze przeciwstawianie sie

despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia,

szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem istnienia codziennego,

2 zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego koloryt

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

termin boze, zas gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo pogardzic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl w calej

swiat. Dobrobyt roztrwonil aczkolwiek szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Kiedy skruszony

syn wrocil w celu ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl

jakim sposobem umarly, zas teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich brakow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w gospodzie.

Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym

internautom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, ale jako

przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne dziedziny. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

rozne podloze. Raz padlo dzieki droge a, takze wydziobalo te rolety ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami.

Przed chwila gdy ziarno trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci, odnalezc jej tresc,

ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, aby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda

zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl pan wczesniej a, takze

odszedl od wiary, ale powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do bliskich traktuje tak, jakby

umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to rodzaje ludzkie,

przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania

wlasnym bledow a, takze checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Na

dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob sam

walczy o swoja tytul odpierajac katalogow racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol wiary, cierpienia niezawinionego,

cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie w celu

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

zasobow sa: wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest zatem symbolem wspanialego wladcy a, takze doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi

funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje dzielnosc, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola zostala

przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego

meza.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

wydaje sie walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej miejsce

wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. Przy swej krancowej spowiedzi wspomina

wartosci nadajace sens tej zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to

teocentryzmu, ktory oznacza umieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami moze okazac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada na temat co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie dzieki biesiadnym

stole. Udziela porad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior

nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza.

Obrazuje smierc zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora to zaprasza w celu tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera pomysl, ze smierc zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele ale zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

kulturalne i uznawane w poszczegolnej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje a, takze

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor mowi o tym jak rosnie dzieki polu a, takze niedlugo

zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie

rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Zwany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem

polskim, gdyz zawiera zbior nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w ponizszym

utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje

smierc jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznorodnych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz

smierc zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele ale zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac przywileje.

Ozywia sie posrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo ten tekst w celu rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI

w calej., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po

pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

dlatego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na obszarze nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a,

takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja

w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na tak przemyslane a, takze staranie dopracowane

od strony internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest w celu Matki Boskiej,

druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim a, takze wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, w celu ktorej wielokrotnie

nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, to znaczy rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym argumentem na to, ze w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede wszystkim

podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek, internautom

opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu z konca

XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa rowniez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior ustala psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja

wielkosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. panstwo szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym wiecej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swego Syna od czasu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, wedlug przybicie w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, chce czuc w podobny sposob On, sadzic podobnie. Jednakze przede wszystkim

podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek, internautom

opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku, postrzegana

przez ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i srebrzystej.

Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie dzieki czarno, byc moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - bowiem jej klaki

sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno z

podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich pociechy, ale rowniez z powodu pelnego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. Moim zdaniem Matka z wiersza Rozewicza

Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa wymagania

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz rowniez przyjmuje dzieki swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa.

Jakkolwiek Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ow jedna

smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna matka nie bedzie musiala tak cierpiec jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten odgrywa wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze rozbudowane wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala glowna zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy z

minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w calej

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osoby uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce dwa pojecia istnieja centralne: Bog i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to czlek zostal

utworzony na wizja i zwiazek Boga a, takze dzieki temu sprawny jest odnalezc w osobiscie doskonalosc a, takze jednosc z Nim. Akcentuje ona

zasadnicze wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu zdobywania madrosci,

do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz mniej. Wszyscy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy

nasze ludzkie podejscie. Patrzac dzieki filozofow z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac

na krotko i rozwazyc o lokalnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej istniejacy w nowoczesnym swieci.

Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jak najwazniejsze, to znaczy nasze los.

Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Afekt jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w kazdej epoce. Afekt to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Moze dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga jak rowniez tym jaka wage dysponuje dla jego zasobow honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska

poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do wzrostu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow swietych,

opartych dzieki legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy koloryt dydaktyczny.

Robienie sie swiezych panstw a, takze dynastii sprzyja historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow w calej kosciolach badz w

planowo wyznaczonych w dodatku miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie

misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek jednostki, odkupienie a, takze sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w

calej Niemczech. Wylacznym ze swietnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka.

(Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z istnienia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy

a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie jednostki na prawidlowa droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow

byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami

dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej w celu glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w srodek swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal katalogow glosy a, takze raczyl darowac spokojne,

pobozne zycie a, takze miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest

apartament. Zycie ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tejze walki. Przy

utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej wybranki rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy

led w stanie darowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Rowniez "I nie zaakceptowac milowac ciezko, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci a, takze piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz ze

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jakim

sposobem wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas jej

powstania w celu dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone

sa z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mamusi Boskiej z prosba o

wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, obejmuje blagania o

"zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem informacje o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy.

Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, szybko wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle

stanowila wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia

w calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda za jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji―

i wierny damie swego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug Boleslaw

narodzil sie w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla rowniez

liryka milosna zgodnie z maksyma, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych

wrazen i rozumuje poetow, istnieja one poniekad wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl

wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala w celu

tzw. spraw ostatecznych niedaleko sadu koncowego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte formowanie sie dzieki spotkanie wraz

ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi a, takze swiatem. Przyklady motywow

zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa w calej reku itp. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze im czlowiek przejdzie przez los skromniej, tym

jego spotkanie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Znajdujemy w niej prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mamusi Boskiej a, takze jej syna.

Osoba mowiaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forma cierpiaca, zalaca sie nad soba a, takze swoim synem. Oplakuje

swoje dziecko, chce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, tylko i wylacznie bano duzo..: ―

W tym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy napis, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym wiecej boli

zniewazenie syna, gdyz jest pan jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od czasu biczowania przez nakladanie cierniowej korony,

bicie go przez zydow wedlug przybyciu w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i dzieki blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter przewaznie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub maksymy

budowy). Koloryt piesni wynika z jej zwiazkow z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok

przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna

(powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej branzy wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zyciu pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej na ogol pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne wystepowal

takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj realistyczny badz

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze niecheci w celu miasta,

charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie dzieki jednym tylko i wylacznie problemie,

pewien punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego

z tej zyciem codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ten gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek glosow

przekonujacych, ze o ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M.

Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we

kazdego nastepnych epokach literackich a, takze jest zlaczone z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny

stawia ponad wlasnpe, osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby poprawy, nie liczac sie z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde chociazby ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro.

Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika w

celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, w stylu gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni porzadne wychowanie, zdolnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas

dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i wykonywania zadan na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie

zaakceptowac zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy dzieki wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i

warzyw oraz pozostalych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi pozytek

i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej a, takze

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Wspolzycie Reja w celu spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac katalogow zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz madrosci praktycznej ambasador tego wysokiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza rowniez sympatii stosunek szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe, Dlatego

tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola",

po klesce Polski z Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor a, takze la-sow".

Podmiot wspomina podroze (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi

korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na bron, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O tej

oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest niemadry przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie chca oni zreperowac bledu. Nie ucza sie

na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed rownolegla sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy zwrocic

Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to ogolnym

problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Krajowy, swiadczy

na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone odpowiedzialnosc. Maja

dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Solidnosc i potega panstwa pozostaje w

zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, czlek powinien chociazby z rozkosza

umierac za nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jak ludzkie nie jawi sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia a, takze podziw gwoli urokow fauny i flory.

We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy termin po

temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, uciecha duchowa a,

takze intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy wobec dzwiekach muzy, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w toku zabawy trzeba zachowac, tak ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje rowniez ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn o

cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji jednostki wyrazanej przez Platona - wylacznie

pierwiastek duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i

mowi sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak

Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten pojawia sie w calej piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada

piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), w calej

utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie

wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie

poeta siega do Horacego, lecz zmienia je, jednoczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze swobodnie odnalezc fragmenty, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki istnieja wyrazem mocnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa a, takze sprawiedliwosci. Nie

wolno im myslec o prywatnych interesach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu. W minionym fragmencie tejze wypowiedzi choru

umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a nawet wielkich

mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali

nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez

rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne elementy, ktore mimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy lokalny

balagan). Mysla przewodnia pelnego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego istnieja

przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka wydaje sie zas obfita. Wystarczy wykonac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge a, takze lament wedlug klesce Polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania

finansow dla wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ten rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednakze jesli racja i z tego naszego biura zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego miejsca dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo dysponuje czyste serce

i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Kobiety za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje

swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo

sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie

stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba

wykonania pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna cnot, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Robota na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale a, takze pewne koszty

utrzymania, wysilek zas jest motywem do pychy. Po wykonywania zadan mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach a, takze spiewach.

Czlek zyje dzieki wsi w calej harmonii z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, bowiem to naturalnie

oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 wieku

jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej,

ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie a, takze radosc. Uciechy plynace z zycia jednostki na wsi mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej wybranki

prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich mitologizacji a, takze

jezyk jest dozwolone podzielic dzieki dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa lub przykladami, albo przerobkami

idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±, gdzie pod

maska pasterzy a, takze pasterek przedstawia Szymonowic osob i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w

ogole nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja

prawdziwe ale sztuczne a, takze zmyslone, jednak prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie a, takze nieszczescie w calej milosci, ktorych

doswiadcza nieomal kazdy, tak jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja

sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej a, takze celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli

prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie dziewczyny, narzekajace dzieki swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze wydaje sie przepych sluby i zasobne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory wystepuje zawsze z przyrodzonym symbolem swej wladzy - nahajka±, zas chlopem bezwzglednie pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia nabozenstw

nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, albo czasem za sprawa tego postepowaniu ogol wraz z ksiedzem

nie odnajda sie dzieki lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu ksiedza, mowi

tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

faktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie

w celu rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze dzieki stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Rozmaite lapowki a,

takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady,

prywate wyjawszy zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie a, takze przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Tatusiek Ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to

kokosz. Ponizej przymusem wykonac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala znowu zwozic zboza poki nie

zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach,

jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony

wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie zaakceptowac sa nasyceni. Pan karci Wojta za

zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego jej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas

jezyka jest dozwolone sie wyszkolic bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic musi posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Relacja malzenski wypada zawierac z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Az do urzedow nie powinno sie pretendowac. W ciagu roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami itp. Latem jest dozwolone z takich przygotowanych wiosna krzewow

a, takze drzewek dysponowac owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata

gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac

pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i jednostki zle operuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w

przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja

nareszcie pozytek. Jednakze i podczas zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez jest dozwolone z produktami, albo tez u handlarza sie

zabawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w calej innej rejonie drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop tez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden z utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny.

Jest to dzielo oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi o tancu a, takze radosci. Przekonuje

wszystkich w celu pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi.

Chlop zachowuje ze wlasnej pracy zony i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo pisarza.

Liczy nastepnie wszelakie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu

przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji a, takze

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w planecie,

zastanawiaja nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale rowniez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje prawie

wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia globu oraz jednostki, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie

postawy charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje katalogow syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec

dziewicze sumienie, radzi, aby uzytkowac z mozliwosci do rozrywki, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara

sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu termin „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage w celu slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te

banki pozostawic wedlug sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony...

―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji dzieki posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi panstwami jest

wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi

„slodko jest hulac w stosownym miejscu a, takze czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta

zostala z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII jest dozwolone odnalezc rowniez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie musi wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny

model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to: czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr a nawet zycia. Ten ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden

standard – typ renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny konstruowania, jest

uniwersalna, oprocz talentu ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, los zgodne z natura. Wlasciwy ozenek, obowiazki gospodarskie a,

takze obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie,

prace dzieki roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw

przyrody, porzadnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego albo nadanego

tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa.

Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste etyka, ludzka zyczliwosc i

wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i spoczynku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot

liryczny uznaje zdrowie za pewna z najwazniejszych wartosci, w stosunku do ktorej inne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne los w aprobacie z natura i nie zaakceptowac szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego istnienia i tej prawdziwych zalety w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia wypada zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie a, takze w

pelni z niego korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy poprzednio

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany w

calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju swietnym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej

oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozne prawo. Na przyklad prawo

karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli mieszczan. Mniemam ze,

ten problem wydaje sie nadal istniejacy. Tak aktualnie bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja niekoniecznie

tym samym prawom co zwykly obywatel, ale zazwyczaj istnieja traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic.

Czesto jednostki na wielkich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w calej ich kwestii jest znacznie przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory

porusza Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy w zyciu kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc krzepy panstwa a, takze jego potencjalu

intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis

wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i pracuje nadal z dobrej woli. Ostatnio

prowadzona jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci niejednokrotnie musza

spacerowac do takich odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Poza tym szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male zasoby finansowe na rozwoj

pracowni a, takze zakup pomocy naukowych, czasem nawet dzieki utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie z kolei mowi, ze kazda walka powoduje

nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze

walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje

sie obywatelem a, takze panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, - o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - jakikolwiek

czlowiek musi byc prawnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do niej powinno pielegnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac nowy

regulamin prawny z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa tak wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbyteczne, takie jak wspaniale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten zamiar wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie madrosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i

literackie. Modrzewski oferuje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Dzieki temu pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, to znaczy brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny

wydaje sie podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winny sie dobierac w pewna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic wszystko: majatek, krzepy,

zdrowie, szczescie, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - duzy sejmowe,

wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod wymra, a

obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

a, takze obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, podle

funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, nie

zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem

szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich dziedzinach zycia, rowniez publicznego, a takze prywatnego.

Heretycy nie sa w stanie nawet bronic panstwa poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do

wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola w celu obrony religii katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz w celu

przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia katalogow ochrony

sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe uwaza

pisane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. natychmiastowe

sadzenie a, takze bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore maja obszary w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego stanu rzeczy. Rownolegle przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic sa w stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna rozne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu.

Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego

Sejmu. Dostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany z pozycji kalwina i w calej

duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, jak jest przede wszystkim widoczne w calej krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do istnienia w

przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, dzieki ktorych ciagle pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin a,

takze „koled―, ktore sa wedle niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak takze papieza,

oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac istniejace w calej

owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie ponad zwyklych ludzi. Jednakze mnich tenze

jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za swietych, z

przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory

pochowal swego psa dzieki cmentarzu niedaleko grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil

swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny

epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, ustala nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej

zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie

zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w calej odprawianej mszy

swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach wielokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych a,

takze zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samodzielnie,

rownoczesnie chce dowiedziec, jak obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na nie zaakceptowac odpowiedzi

wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci, w celu miejsc gdzie

przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie,

jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada

swoj sen - we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka wydaje sie szczesliwa.

Wizerunek ojca przeksztalca sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie los Jana dzieki wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala

scieta przez nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja kwestii pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w uczciwosc boska, wykonuje to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w odcinku

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka bedzie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata swoje Na

tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po czlowieczemu

co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w stulecia dzieciecym

uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem

gwoli prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej

Ostatnia z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; masywna, codzienna robota w polu i wobec gospodarstwie wywoluje radosc mieszkancom wsi

a, takze jest gwoli nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje zatem nie temat, ale rodzaj, w ktory zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki

motywach ludowych i narzeka razem z Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, wedle Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw bolesnych,

pokazuje ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i tworzac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury, a

jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i zabawy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie z ukochanym pod umowionym

jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Wytwarza to podejrzenie o zdrada i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza osciennych zarosli wybiega

Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne

gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu wybranki na

zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce zapowiadajacego

nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy wykracza

o wiele poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak powoduje, iz

tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz ze

zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy dobor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednak, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest doskonalym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w 3 sonetach – IV

a, takze V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki, jaka

kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci czlek jest

osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek powinien

zawierzyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tegoz, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od Boga, zakloca mu sciezke do istnienia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla ogolnie znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest mocne, a jak slabe. Tresc rozwazan pisarza ma

koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas w dalszym

ciagu silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec

rodakow poprzednio tym, iz niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, tak jak Troje. Przy tekscie istnieja fragmenty swiadczace o

tego rodzaju intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania przez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci za

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa a, takze obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego mordegi, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. Przy kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. 1 z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie z

dobrem ciebie, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by przez atak zaskoczyc wroga, naruszyc go a, takze nie

przyjac do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

zagmatwane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten szkopul; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jak sa dzieki jego czele powinni wreczac przyklad,

dwa. "O wybranki ku ojczyznie" - wylicza 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc w celu ojczyzny glownym

obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie ma, Skarga boi sie, iz fakt ten moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk

sierot przez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli jej obywatele sie nie

ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

rejonie niezaleznosci od papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Frapuje sie nad edukacja a, takze wychowaniem pociechy

szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec a, takze spiew).

Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy dzieki wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku kalendarzowego,

przynosza duzo pozytku, oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, aby niczego przez caly rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze

warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w lekkim towarzystwie druhow i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek a, takze daje

uciecha. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i sprzedawac

drozej w calej innych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich przesadnie.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jawi sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel tegoz

wysokiego stanu spolecznego musi posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swoje przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji

poety na najazd Tatarow dzieki Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu utrat i

zabezpieczeniu sie poprzednio napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski oferuje

opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka a,

takze niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac

znajacy barier. Piesn ow przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci

za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia dzieki wsi.

Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem nawadniania i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala istnienia na wsi w zespole rodzinnym. Robota ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest odrebnym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Wielki wplyw

dzieki tworczosc poety mialo tez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z odmiana znakomitego naszego poety, ktory jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

dzielo ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem mysli

wlasnej zalety Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po tej smierci sa czytane a, takze podziwiane

przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jak bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII jak

rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc a, takze stosowanie filozofii

stoickiej, chociaz nie da sie schowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie zaakceptowac bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki.

Jego przemyslenia na ten temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia,

ktora to pielegnowana w calej sercu jednostki moze byc gwoli niego rownolegle "nagroda a, takze placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Jawnie z

cnota zwiazana wydaje sie tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty.

Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swoje przemyslenia a, takze sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelakie

zalety stanowiace cnote istnieja cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do

nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, aby tam

konstruowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina.

Liryk opowiada o poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie w

calej poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc dzieki roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow zdobytych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie wszystko znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie termin na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zazenowanie. Poeta zechce, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i by posiadaly te

zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale rowniez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa –

to renesansowa afirmacja zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, a, takze stoickie, aby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z regulami cnoty,

zapewnia czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu

korzystania z radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania z chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora to byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak odmienne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej

dazenie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore zdolaly

zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta zechce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zaakceptowac

zapewniaja rzeczywistego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

wytrzymalosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i umiejacego ze

duzym spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu z rozumu, ale rowniez w radosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze

wizji Boga, jako ogromnego Architekta, spotykamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w stosunku do Boga,

jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk a, takze cierpienia jak rowniez obawy

poprzednio smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, wreczac sile sakralna i solidne szczescie jak rowniez czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w calej

swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie

dzieki tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

aczkolwiek pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow wedlug porwana przez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac

rozne postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, chociaz w ktoryms stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode za wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tym miejscu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu ustalic glownego bohatera, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes dzieki rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od reguly wydaje sie rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna utworow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze Hiszpanie

— huczna rozrywke, w Az do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym w calej

zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek globalny, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej

zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Az do gor a, takze lasow, napisana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza (starogrecki

bozek, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej

co bedzie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny humor, inne istnieja tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma

dysponowac na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje

nad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne los bylo gwoli Kochanowskiego

najwazniejszym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w tej

zyciu zasadnicza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow a, takze zagadnien z zycia jednostki, porusza kwestii jednostki, oraz calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w los prostego programu

wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane zdecydowanie wskazowka gwoli

jednostki, ale dla kazdego, bowiem stosowac sie byc moze do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny rodzaj przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

zachecaja go w celu kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany:

szedlem spac trzezwo, zas wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta dysponuje na celem osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego skutki i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien nie

zapominac o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy musi usilnie zabiegac, aby pozostawic po osobiscie dobre

wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ten, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na

darmo Bog odroznil jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar –

sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem mowy powinien edukowac swych konsumentow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm,

umilowania rzetelnej wolnosci. Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia w calej reku borykac sie z wrogiem ojczyzny,

nawet jesli przyjdzie w calej walce zwrocic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac w celu walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic wszystko dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze

dzieci dostalo sie w celu niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej

cywilizacji; nie umie budowac domkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak

osobiscie kupi, iz i poprzednio szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie –

poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to naturalnie odroznia polski narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Sprawia to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy

porzadku juz od poczatku bycia naszego ciebie, ale albo takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola

powinni gruntownie sie zastanowic nad dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac

rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz tworza go zwyczajny ludzie. O ile zawiedzie pewien element

w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a nie tylko czesc ciala – panstwie – jest dozwolone tu rozpoczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze pewna z powodow upadku niepodleglosci Polski w

calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

podle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas dzieki scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jak ludzkie

nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy

jednoczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami wszelakiego

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na projektach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze tym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie jest mi

obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg postaw postaci, katalogow zachowan; od patriotow

poczawszy, a dzieki zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy

laczy z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze naturalnie w tejze epoce konstruuje sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna,

wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora to wszystkim podaruje radosc a,

takze rozrywke, ktora to tez pozyskuje zadowolenie. Ten obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, sadza

egoistycznie, istnieja chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, robota nie jest radosna

piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei z „Krotkiej

rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to

tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w niej mysl, ze „bez norm nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci los. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez kuratele wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal

zywnosc a, takze nam a, takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i pomieszczenia, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji malolata obywatela a, takze

do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo swobodnie

zapamietac, gdyz dzis wydaje sie on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wytyczne te

powstale sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory w kazdej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i w calej bliskosci z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek

kompleksowy, oprocz talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja artysci tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca dobre.

Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa

poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie.... ― Rej

zastosowal odmiane dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych gwoli polskiego

spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a,

takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O

prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie

zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem

panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w

zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow

dzieki ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w calej 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie dziedziny uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a,

takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten

przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny ksztalt,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, ale mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - mowi Pleban). Zatem Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza A naszej firmie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy

przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo

nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a

najwazniejsza pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu,

o forme uprawianych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, oraz o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez

epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow naszych. Nawiazania w celu

antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie.

Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu

motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego

ponad tlumem.

Ten wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta a, takze dramaturg, ale takze zdecydowanie tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat za wielka

melodie, znajduje rozlegle wartosci fauny i flory i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tegoz terminu wowczas w XVIII wieku we Francji - poczatkowo

gwoli okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia okresow

panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete przez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo

okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla duzo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy polnocnej

od finiszu XV do konca XVI stulecia. Jest pan rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: kryzys papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw,

na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, dzieki plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek przybywa w srodek badan a, takze

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie nie

jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest

mniejszosci luteranskiej w calej Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osob od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj zycie zapisany w

calej gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zachowywanie dobr. Swoje to zasluga, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem istnieja wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na czele narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc zachorowan Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora to plynie z "chciwosci domowego lakomstwa". Przy sposob

wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, wybranki dla niej samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone www magnatow dbajacych jedynie o swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

katalogow jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej potwierdzenia

szczegolnie dzieki sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a,

takze V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa porazka dla Krajowy, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni

istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne z

upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Liczy prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana

wydaje sie z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech glownych

stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne

problemy interesujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup roznych metod oczyszczania wody, czy

niedostatek stalego programu obronnego panstwie. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno -

obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w calej jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

z pierwszych naszych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow z prosba, aby pomysleli ostatecznie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednak w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej walki o zywot

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Jest on calkowity podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu z natura.

Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi,

tamtego istnienia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale sonety

to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora wedlug stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, potezny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Nie

stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza dziewczyna (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na drugi los, przykra wizja, walka o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dysponuje ukazywac problemy duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich

zagrozen nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, wizja, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 czesciowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl inny,

glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej tuli sie sciany". Losy rozy

odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane dysponuje skronie),

wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje sie jednak bronic przed zaglada.

Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest

prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie z

czlowiekiem, ktory dzieki starosc wydaje sie chorowity, wiecej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal

przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad koncowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie

nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w ponizszym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego koloryt skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw a, takze odcieni. Cztery opisy

poszczegolnego krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie piekna, chroni sie, wydaje sie delikatna, wyszukuje wsparcia aby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w toku burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo trzyma

sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Czesci symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal pan o artyzm jezyka, ksztalt swojego nurcie i odmiane uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o tej wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska potega tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, ale moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie w zyciu bawic, jednak mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania w celu mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wprost tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje wizja panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski. Kawalek

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy dzieki wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie pod

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie z 10 fragmentu dosc dokladnie opisujacych na wstepie obustronne

przyrzadzania, a potem bardzo szczegolowo, dzien wedlug dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do poczatku ukladow a, takze zaprzestania dzialan

wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych spraw: nad skonczonym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta

formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

obecnych nalezy odwrocic na kwestii naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Hhg w nich zywy

wizja owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacje o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl dzieki wsi w calej krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, to znaczy taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce a,

takze sasiadami w zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: team dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, ktora to doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

zajeciem jest ukazanie zycia a, takze urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi wyrazisty kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern a,

takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu. Planuje to gre z

czuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie spoczynku trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak

rowniez poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji

dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnym przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu

rycerskiego a, takze wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety istnieja niestale w calej uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je wykonac (uspokoic zatrzesienie,

wiatr zamknac w wor) niz dostrzec stalosc w calej uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo tez moga stac sie tematem gwoli artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, ciekawostki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest zdecydowanie piekna a, takze zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, panowac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli

zachodnich, im skladajacy powazanie, a z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ow wlasnie pisarstwo, odmiennie niz nurt

gentlemenski, przykladala ogromna wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj lokalny rodowod uznawala

za najwazniejszy tworcami tegoz nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie rowniez sarmackim od slynnej teorii o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwa nurty wydaje sie wygodny, ale nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec gentlemenski i

zostaly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia –

mozna zatem mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - na wstepie oznacza styl zycia szlachty w calej XV a, takze XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, iz Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej dzieki wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka pelni Matka

Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - los na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne zostaly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go dzieki infamie a, takze banicje. Jego pamietniki obejmuja okres

ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci fauny i flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696 "Moralia",

w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne podejscie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie,

iz represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go argument, ze w kraju, ktory nie ma za jak oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza

obok Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, zas mysli jedynie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty a, takze panstwa. Nierzadko

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze sa w stanie sluzyc pociechom do

rozrywki. Wszyscy dbaja o wlasne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa.

Polacy sadza tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje sama dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. Przy wierszu "Kto

mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza szkopul nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze

obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod

Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej

pomoc w calej zwyciestwie nad poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny

odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich opinii,

bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

calkiem znaczna sytuacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow istnieja znakomitym

podlozem poznania osob i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu

wyprawach wojennych. Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki zapewnia

mu chec zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly wynikiem tej

zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku

Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W

koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W okolicach Krakowa upatrzyl

sobie kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow"

zawiera szeroki obraz istnienia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swa klase mniema

za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o majatek i zalety wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego

sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Znajduja sie

pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe z ich wplywu na los polityczne w

calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow a, takze klesk sa w stanie one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja wizja zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal a, takze osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko

moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w

calej tytule, zas przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, nazbyt mlody

ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w ten sposob Krasicki obrazuje zalety

krola. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie wydaje

sie atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej niedoskonalosci i podle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie pesymistyczna -

wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez typowe cechy Polakow, ktorzy

wobec alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie znaja sie dzieki polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje

sie coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob jednoznaczny i jowialny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta

w przytoczenie, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w

calej satyrach dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany za reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej

dziedziny i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. w calej.

p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem przedstawiania i

stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow. Mnisi walcza przy

uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mogl pomiescic a,

takze na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio

bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie

wady, deklarujac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak specyficzne postawy, iz mozna te rolety miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem dzieki jedna z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem uniwersalny, wazny faktycznie dla kazdej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zaakceptowac

zna smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce a, takze uwaza, iz jest to nieco normalnego. Jednakze stary

czyzyk nie zgadza sie z twierdzeniem malolata. On dawniej byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, zawsze

bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, pokazuje sie dzieki fakt, iz powstala ona po glownym rozbiorze Krajowy, moze zatem Krasicki

pragnal napisac o nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, ale byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, owymi, jakimi istnieja, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w znacznym stopniu wiecej dostac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

planecie dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie internetowej tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci a,

takze okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, niedysponowany i w calej

lesie", zas nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare w calej Boga a, takze

smieje sie ze kazdego swietych. Jednakze gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo jednostki sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

wielokrotnie teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

A zatem swiat w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a, takze

zaprezentowane nabywcy.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z mocnej troski o kraj, z leku poprzednio utrata

niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej obiektem powinno okazac sie szczescie ojczyzny. Poniewaz

szczescie spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna zdatnosc

obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Gadal o koniecznosci utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra dzieki owczesne

ludnosc.

Do listy utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal podczas kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma pan charakter

wspanialy – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana

wydaje sie w jednej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na

renome publiczna jak rowniez na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

przemian ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal bohaterow jednoczesnie

poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych

pojedyncze poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni zdecydowanie prawi a, takze wzorowi obywatele, ci

„zli― zas zdecydowanie durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze

ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Za to ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza w celu upadku Krajowy,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swego zycia

potezna i wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale przewaznie bez sensu; zadziwia sie,

iz Starosta pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za partner, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

przedstawia jego niedostatek zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; tez jest

poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete prawo szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle

zapracowac; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez chce zlapac sposobnosc

finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze

zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego interesujacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli slowa jako przybory oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na rozwoj tego kierunku mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory

glosil, iz cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm

wprowadzal odczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo rozumienie pociagajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej tematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 w celu 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w czterech dziedzinach istnienia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam swieze metody nauczania. Byl pan pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na

rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej

panstwie. Na sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku

wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez

dawala gruntowna a, takze wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo

„Monitor― wzorowane dzieki angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie

glowna trybuna programowania reform. Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego,

Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i odmienne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne:

esej, paragraf, felieton, dokument, listy w celu redakcji a, takze odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy

oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a, takze chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy.

Wydawany przez 21 lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Krajowy staly

Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach znany jako Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski.

Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec.

Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac

dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe a, takze

podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim.

Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego w calej 1775 roku

kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie a, takze wydanie swiezych podrecznikow szkolnych.

KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali w calej nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje za posrednictwem celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze podnioslym

pomyslem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

wowczas puchar, jak wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od wina

legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn dzieki czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest milosc,

ogarniajaca pelny narod. Przy imie tejze milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w calej uniesieniu.

Jego pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego rzetelna. Pycha

popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga

o zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad

jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w godnosc szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego kleski.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki pragnal dac replika

na watpliwosc dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady takich ludzi zostaly jedna z

przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach dzieki cara. Spoleczenstwo jest w calej tej kwestii podzielone. Jedynie

mlodzi oficerowie pragna walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Narod,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i zechce powstania, ale potrzebuje przywodcow.

Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Mozna zatem w calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

katalogow pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane zdecydowanie bardzo przydatne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki

entuzjazm zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po nich lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o nich w momencie katalogow smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

katalogow wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie

zaakceptowac opisuje rzeczywistego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow uprzednich wodzow

germanskich lub slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi w celu grobu, w calej ktory nie zaakceptowac

sklada cialka bohatera. Jest to symbol przetrwania idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca

zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej

opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze pan

do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych a, takze

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna zostanie przez

pozostalych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie przedstawiona przez

Norwida zdecydowanie ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Podstawa sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny. Idealu tegoz nie

mozna dostac ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka robi z osob istoty idealne. Miara tejze doskonalosci wydaje sie porownanie w celu hostii. Przy

wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo.

Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby.

Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu

obszernych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi pokryc koszta kazda

osobowosc za swa odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa

ewentualnym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady czterech jednosci: termin miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce:

fabula rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne:

rozlegle monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, niz ocalic jego ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) gwoli zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu. Slowacki

Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim przykryta

wydaje sie „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil politycznych o zakresie

demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a, takze zolnierze

walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl

je zatem autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. Gwoli Sienkiewicza tej

bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane,

autor zaznacza kilka zasadniczych typow katalogow charakteru. Wlasciwosci typowe istnieja najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, glownego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, czyli posrednio towarzyszy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez pelny narod

lokalny oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola,

brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna

walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Odslaniajac

szeroko przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera

duzo aluzji a, takze mozna baczyc go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa zatrzymac sie pod Termopilami, w ktorym miejscu

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tegoz brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem -

oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku do

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

dowiedziec sie z zaleznosci naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wystepuja takze rozne postacie o tematyce historycznej, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach,

walce a, takze tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest szkopul winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia w celu uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo za zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac

kpic z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, istnieja

przeznaczone nowego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna pan szczescia ziemskiego, bo tego

rodzaju fakt tez opoznia a, takze utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, pomoc w czynieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( istnieja nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Niedostatek jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie