matura matematyka 2017 pdf download

( matura_matematyka_2017_pdf_download.pdf )

http://www6.fileserv.wf/p/matura_matematyka_2017_pdf_download#

Podobne: matura matematyka 2015 download, matura matematyka 2016 pdf operon, matura matematyka 2017 probna,

matura matematyka 2017 pdf, matura matematyka 2016 pdf, matura matematyka 2017 operon,

matura matematyka 2016 odpowiedzi, matura matematyka 2014 odpowiedzi, matura matematyka 2015 pdf,

jednej. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sprawa, w ktorej trzeba bedzie dokonac

wyboru pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych dwie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko trup

zmarlego bedzie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, ustawa boskie jak

i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

widzi podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie jego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a

przez to pozwalaja mu sie od momentu nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge

– zmartwienie czlowieka, ktory jest do nas pokrewny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii pamietajac o tychze celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg

zdarzen w zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie winien spotkac dziecka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia.

Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Jest on jednoczesnie

ofiara jak i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny.

Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi

w beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil

go pod dwie partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

odsetek ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu

jego imienia powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, przekonuje, ze ma taka energie jak Bog,

jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn tworzenie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog podarowal mu moc

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to on odwroci od momentu Niego jednostek. Konrad jest cierpiacym patriota, dla

jakiego ojczyzna jest najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak dotrzec do was cieni, poniewaz zona nie zakopala swoim ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic pod ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl dlugo, az

w koncu przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc duzy kamien pod gore. Syzyf wzial sie do

robocie, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Naprawde bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym wspolnie. Syzyf stale

wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji pod ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Tok ten nie byl w stanie zniszczyc polskosci

tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola

Krety, aby mu pozwolil wrocic do Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w taki sposob mogl wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk byc moze sie

stopic i azeby nie schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on

znakiem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest zauwazona

za sprawa nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za sprawa

Niemcow. Rowniez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic

nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel

wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na trzy miesiace po roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego

typu wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne a takze

kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w

jakims wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit jest opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy niejasne

pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla dawnych pelnily funkcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci

niepodobna w pelni uchwycic literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest dobrem najlepszym. Slowacki

przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka do

nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i

rowniez czlowiek wychodza w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w

samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Na taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej do

niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila

zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na korzysc szczescia wlasnego syna. Podczas gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zyje. Tego ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, caly czas

stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, czy powinien wybrac dobro swego ludu, czy dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

Az do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zlaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania pod polu bitwy i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty model – obrazuje, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory nie chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie owego, ktory nie obcuje wraz z

sztuka, oraz przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie wraz z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie kroczy o walke na smierc i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka pod piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest grymasny, a

przeksztalca sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety jest okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

powazac rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, brac od globu tyle, jak duzo potrzeba, nie za

mnostwo, ale i nie za troche. Taka postura zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze tworzenie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za zycia poeta, jest jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie po wierszach, po pamieci tychze, ktorzy ow wiersze beda kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych czy tez

historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu znajduja sie mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w robieniu

dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia jedynie w inwokacji, potem jest „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac wyraznie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane naprawde, ze mozna je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon jest rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego,

pobocznego, nie zwiazanego z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej

Europy - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos doskonalego, a

ow kredyty prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, po odniesieniu do dorastajacych

jednostek. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy wraz z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje najmlodszych. Bogini nie

zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami

wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie

zamienili ja po kamien. Jednakze i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz

przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na trzy miesiace po roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego

typu wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy to

jednak, ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dawny one na rzecz nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich spora role. Obrazuje to fakt, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady pod dane kwestii, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni dysponowali podobny stanowisko

na informacje sprawy, jak na przyklad my dzisiaj.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni stuleci

mity byly i znajduja sie obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele innych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo sie szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka jest jego przyroda i przeznaczenie. Dawni ludzie odpowiadali pod te pytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru zalety przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane pod niepowodzenie oraz sam akt

wyboru, pomijajac fakt, ktore wraz z wartosci bedzie wybrana winien doprowadzic do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja poznac za

witryny wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego wywoluje

kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa zupelnie rozne. Antygona jest

potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Potrzebuje uczcic smierc brata, chowajac go.

Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena jest inna. Boi sie na temat swoje istnienie i nie chce zlamac zakazu krola. Boi

sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem

swoim i swych bliskich. Godzi sie pod smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i rowniez

przecietna istota.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli swoim bliscy. Jesliby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet oraz to zdolalo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze zdola byc rzetelny i bezlitosny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Modelem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny na

rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W trakcie

konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby

ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly

istota ludzka, a nie krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon narasta

w obronie demokracji po panstwie, swoim ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza pod wskazowki syna, ktory jest

mlodszy od momentu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z postaci jest wartoscia

po „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest on wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest 1 i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc.

Jej osoba jednak uwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci jak

i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie jednak pelne

wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze mogla by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja

jest po do niej stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od

momentu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich jest przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem. Walka

wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie moglo uratowac Antygony zanim

katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestii, a odniesc zwyciestwo mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne a mianowicie

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych dziedziny. Wlasciwa

rozumienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca

swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest do Boga. Az

do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o dziedziny

patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczek, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za sprawa duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia on

losy chwatow na tle zdarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu jest jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez pomysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna a

takze tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest

wystepowanie luznej dzialaniu (w ktorej czesto wystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani po kozle cery, spiewali piesni obrzedowe

ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech internautow. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec podobnie i role

kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze naraz przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi jego

do kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne znajduja sie przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt zalety i wymagania, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie placowki. Z owego wzgledu, ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, zatarg tragiczny jest nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie do kleski

chwatow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob (Antygony,

jej ukochanego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni.

Tragizm jest wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja

pod siebie smierc lub kleske. Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los.

Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga jak

i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z

tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza jest obrazem zycia codziennego,

pozostala zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie wraz z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne znajduja sie osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone za sprawa slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny,

100-krotny. Ziarnem jest wyraz boze, oraz gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale wyniki sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez

wyruszyl po swiat. Mienie roztrwonil jednak szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy

skruszony syn wrocil do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotow syna, ktory byl jak na przyklad umarly, oraz teraz znowu ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika.

Jest to wezwanie do dostrzegania swoich bledow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej podpory odmowili mu duchowni, jakich zadaniem jest niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni

okazywac innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione postacie i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie same, ale jako model uniwersalnych

prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze, uniwersalne dziedziny.

Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na rozne podloze. Jednego

razu padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo pod zyzna

ziemie, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac znaczenie uniwersalne tej przypowiesci, odnalezc jej sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa

Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z

nauki. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on wczesniej jak i

rowniez odszedl od momentu wiary, ale powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do

dzinki traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada pewne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego

synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem do

ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Poprzez

dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja godnosc odpierajac katalogow racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia.

Hiob swiadczy symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien czcic tajemnicze pomysly Opatrznosci, oraz nie je badac;

a mianowicie Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu

sie do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To tez wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta

sa: wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest totez symbolem doskonalego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi

funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola pozostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista

dzialalnoscia tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim

zycia jest walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej

miejsce wybiera wzgorze, azeby byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. Po swej ostatniej spowiedzi

przypomina wartosci nadajace sens swoim zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednakze na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza umieszczenie Boga po centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada o tym co wzrasta na polu i moment zostanie zebrane i wynajdzie sie pod biesiadnym stole. Udziela

porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich jednostek. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior nakazow i

pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory

to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, jaka zaprasza do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych,

zawiera pomysl, ze smierc zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden plan parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy modne i uznawane w

okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym , ktorzy rosnie pod polu

jak i rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do

przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na kazdego ludzi. Zwany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien zachowac sie tuz przy stole rycerz.

Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje

smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca przedstawicieli

przeroznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal w tym miejscu zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje.

Wywoluje sie posrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej powstania:

• piesn stanela w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., , ktorzy nobilitowalo nasz tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy z czasem, po XVI po., doprowadzilo do tzw.

sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasem po pare

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze po

kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw pod jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na obszarze nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

po Szwajcarii. Po XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, ze na naprawde przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od witryny formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tej piesni, dzialajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim Polakom tamtej

epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., jednak juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do ktorej

czesto nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na

rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane

znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem

na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, ludziom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu

wraz z konca XV wieku jest zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa tez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie wraz z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior swiadczy psalterz., byly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja skale i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. kraj szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym chetniej

boli swoim zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za sprawa Zydow,

na przybicie do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim, pragnie czuc w podobny sposob On, sadzic podobnie. Jednak przede wszystkim podsluchujemy tu

lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, ludziom opowiada wlasny bol. Heroina

utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie, postrzegana

za sprawa ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie pod czarno, byc moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

bowiem jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno wraz z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich najmlodszych, ale tez z

powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w porzadnym stopniu. Moim zdaniem Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa wymagania

niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje pod swoje

barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa.

Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze nasza jedna smierc, smierc

do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze juz zadna oryginal nie bedzie musiala naprawde cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora mielibysmy

szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten odgrywa wielorakie funkcje. Przede wszystkim jest refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― jest do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze profesjonalne wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy. Apostrofe

swiadczy cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy wraz z

minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen

jest po „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca po tych czasach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory po centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jednakze to istota ludzka zostal

zmajstrowany na obraz i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest odnalezc w samemu doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z Nim.

Akcentuje ona zasadnicze wartosci dziecka, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania informacji, do

milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego

postepowania. Trzeba przystanac na krotko i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem

mniej biezacy w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja

stanowic dla nas istotne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w opowiesciach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, , ktorzy najwazniejsze, czyli nasze istnienie.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w wszelkiej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna czesto propagowala wzorce parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy

wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym ktora wage ma dla faceta honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, oraz czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Na polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie

prezentowaniem zywotow swietych, opartych pod legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw.

Aleksym―. Utwory ow mialy charakter dydaktyczny. Robienie sie nowatorskich panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu

zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii

chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za

sprawa ksiezy jak i rowniez zakonnikow po kosciolach czy tez w planowo wyznaczonych na dodatek miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie

grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna jest misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc

dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja

misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W dawnym ksztalcie

misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Wylacznym ze swietnych misteriow polskich jest „Historia o

chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Z czasow pozniejszego sredniowiecza

pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy jak i

rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie dziecka na prawidlowa droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow

byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Panstwu utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej do glosu na przyklad

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka.

W sredniowieczu w srodku swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary jednostek, ktorzy postrzegali

Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl dac spokojne, pobozne

zycie jak i rowniez miejsce po raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest

apartament. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy wraz z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tej

walki. Po utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie

dac czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel

milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do

"wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo ma radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad

wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej powstania

do dzis budzi zywe dyskusje badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mamusi Boskiej wraz z

prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, miesci blagania

na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i postaciach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila ciagle nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia po sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie pod

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe trup i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie po obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje po zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. Jak rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw narodzil sie

po sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony po utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z regula, ze ktorykolwiek badz rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i

rozumuje poetow, znajduja sie one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl

wyidealizowany a opis uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz z zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial jednostek do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do

tzw. spraw ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte

przygotowywanie sie pod spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak

i rowniez swiatem. Przyklady motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte oczy i trup, bez finiszu nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa po reku itp. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy zyjacych po

dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika stad, ze dywanowi czlowiek minie przez istnienie

skromniej, tymze jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

1-wsza zwrotka jest apostrofa do Matki Boskiej i miesci w samemu wiele okreslen skierowanych pod spodem jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje wlasne dziecko, pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi

Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, jedynie bano mnostwo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi jednostek o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest on jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy wlasnego syna od chwili biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za sprawa

zydow na przybyciu do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, ze to juz ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej humorystyczny i pod blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter zwlaszcza sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

reguly budowy). Rys piesni wyplywa z do niej zwiazkow wraz z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, powiazane

z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto po tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

skladow literackich nie w kazdym przypadku pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o istnieniu pasterzy czy tez wiesniakow. Rodzaj ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

srodek realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i

rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, przedlozenie tylko jednego watku, koncentracja sie pod jednym jedynie problemie, jakis punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem powtykania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo nasz gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednak glosow

przekonujacych, ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym

M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje

we kazdego nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i

rowniez dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, wlasne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby reperacji, nie liczac sie wraz z

przykrymi na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie ujawnia

prawde nawet ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny

wszystko, nawet osobiste ambicje i prywatne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania jak i rowniez

mysl, ze zasluguje samemu nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana

wini, mezczyzna ksiedza, oraz nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl wlasne

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca natomiast dziedziczenie na przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i robocie na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi

zysk i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w innych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac katalogow

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz informacji praktycznej reprezentant tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im mozg i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Ktory jest mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce

„O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan.

Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i

rowniez la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Niemcy, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek

korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by

walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narodowosc.

Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupi przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo krzywdy nie chca oni

zreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja wraz z tragedii moralow. Nie

umieja ustrzec sie przed analogiczna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy zwrocic Helene

poslom i uratowac ojczyzne od momentu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

ogolnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Naszego kraju,

swiadczy o tym podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone odpowiedzialnosc.

Odgrywaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Wytrzymalosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie istnieje nic ponad ojczyzne, istota ludzka powinien nawet z radoscia

umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic , ktorzy ludzkie nie jest

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw na rzecz

urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

hulac, kiedy czas po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia,

radosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy tuz przy dzwiekach

muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w toku zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od

dawnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za

najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do

koncepcji dziecka wyrazanej za sprawa Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na budynek w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie

humanistyczne zdanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji

tworzenia. Motyw ten pojawia sie po piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe

wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny

Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny"

a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty,

wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do

Horacego, lecz przeksztalca je, laczy rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony w tym miejscu problem

dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze prosto odnalezc fragmenty,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem mocnej troski na temat losy prywatnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

wraz z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i

rowniez sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanowi myslec na temat prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na uwadze dobro ogolu. W ostatnim

fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie pod obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska do grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne detale, ktore

pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

dominuje typowy lokalny balagan). Uwazaja przewodnia kompletnego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie

miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz

z pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, katalogow tematyka jest zas obfita. Wystarczy

doprowadzic do realizacji przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja swiata,

natury i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament na klesce Polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( damy i najmlodszych ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk,

mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie nasz rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednak jesli mam racje i wraz z tego nas zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo ma czyste serce i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo

sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz glowny o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba stworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach codziennych, nawet

praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie zyje sie

grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Robota na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania, wysilek

natomiast jest procesem do dumy. Po robocie mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas pod tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje

pod wsi po harmonii wraz z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, bowiem to oczywiscie oni pokazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci jak i rowniez

staropolskich weselach szlacheckich, Jak i mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan

ziemianski jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace wraz z zycia dziecka

na wsi mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na

temat swojej milosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien

wlaczonej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozna podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory,

ktore sa albo przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych

powiazan wraz z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic jednostek i sytuacja dworskie. Oczywiscie obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja pod spodem

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, ale prawdziwe niewatpliwie sa uczucia,

szczescie jak i rowniez nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza niemal kazdy, jak wiele i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym

stopniu lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej

obserwacji i oceny zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu

siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy jest realizm, wraz z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego

ludu wszakze jest przepych wesela i zasobne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca a mianowicie

Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem absolutnie pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To utwor

na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan obawia sie, czy czasem z tej przyczyny postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie znajda

sie pod lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Odrzucic atakuje w dalszym ciagu ksiedza, mowi tylko na temat dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa wlasciwie

jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie do

rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze pod stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy jak i

rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Roznorodne lapowki jak i rowniez

daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Tatusiek Ksiedza, oraz nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to

kokosz. Pod przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie

wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi wskutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony wraz z

swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia

poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia tok calego do niej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

mozna sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek

zajac sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Zwiazek malzenski trzeba zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow

nie powinno sie pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic

drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem

mozna z tychze przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz w takim przypadku jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka,

ryby slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i ludzie zle odrabiaja. Zima

ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe.

W mieszkaniu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i podczas mrozu nalezy pilnowac

gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z wytworami, albo podobnie u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej okolicy

drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu skladow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop podobnie o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden wraz z utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny.

Jest to kawalek oparty pod tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi na temat tancu jak i

rowniez radosci. Zacheca wszystkich do pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i

rowniez spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swojej pracy zony i rodzine, a praca jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy

pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i

rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w swiecie,

zastanawiaja ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemalze wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia globu oraz dziecka, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na ow czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje katalogow syntezy. Przenigdy najwazniejsze jest miec nieskalane

sumienie, radzi, aby skorzystac z okazji do gry, ale madrze i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala

pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. Po „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie zbudowac swiadomosc

czytelnika. Kluczem jest tu wyraz „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem podworza,

odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota jest sluzba

ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o porzadnej

slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic na sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki

porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji pod

posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze swoim dziela

beda tez znane nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy

czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu jak i rowniez czasie―. Rowniez

filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc tez topos arkadii – „Wsi

spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami natury

o wszelkiej porze rok, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr nawet lepiej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu

jeden standard – rodzaj renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz

talentu ma obszerna wiedze a takze zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, istnienie zgodne wraz z natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, uciech plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia

korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak

wraz z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze czyste

sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i

spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za jedna z najistotniejszych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra traca swe znaczenie. Poeta we

fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z przyroda i nie szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i swoim prawdziwych zalety w niektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

dziecka odrodzenia trzeba zyc wedle natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac zycie jak i rowniez w

pelni tu korzystac. Wedlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem jest wydany po 1551

r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz ponad

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej na rzecz roznych jednostek jest rozne prawo. Dla

przykladu prawo karania smiercia jest zroznicowane dla ludzi z przeroznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty jak i rowniez inne na rzecz

mieszczan. Mniemam ze, nasz problem jest nadal biezacy. Tak juz bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze bogaci

podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, ale zazwyczaj znajduja sie traktowani znacznie lzej, w ogromnej liczbie przypadkow

moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na wysokich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie po ich kwestii jest w duzym stopniu przedluzone.

Nastepnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy przenigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc energii

panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i manipuluje

nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto jak i

rowniez dzieci czesto musza spacerowac do tychze odleglych znacznie kilometrow. Poza tym szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male fundusze na

postep pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, niekiedy nawet pod utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, ze kazda walka

powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie czy tez

zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec jest obywatelem

jak i rowniez panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek ma

obowiazek byc legalnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc

urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac

nowy regulamin prawny wraz z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie sa naprawde wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy a takze sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone pod ten plan wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie pod dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie informacji i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje przejecie

pieczy nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny

prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny jest podstawowym

przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie wiazac w jedna calosc. Obywatele powinni

porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek, energii, zdrowie, fart, a nawet

istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

krajowe od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila nowej. Jednak heretycy nie

znajduja sie spojni, nie tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej jest jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest

to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, takze publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet odparowac

panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola do obrony

religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia

roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie

konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe

uwaza realizowane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo

wtedy wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych

jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a

mianowicie np. szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja miejsce w kraju a takze

proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy na

rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej po Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa w stanie

jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje zaskakujace

zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Dostrzec mozna prywate,

egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo,

w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie dziecka poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany wraz z pozycji kalwina i po

duzej partii stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, , ktorzy jest szczegolnie widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do zycia w przepychu

i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, pod ktorych bezustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin jak i

rowniez „koled―, ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow ale takze papieza,

oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

uchwycic istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i wynosi ponad powszednich ludzi.

Aczkolwiek mnich tenze jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest

anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa pod cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa uczynil

parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie podstawowych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych na rzecz wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie

nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja katalogow spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo po odprawianej

mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach czesto nawiazywal do filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl przekonany, ze

jest poufaly osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych jak i

rowniez zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal wraz z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego egzystowania. Brak jest na nie odpowiedzi

wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec",

"miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci, do miejsc gdzie

przebywala zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to po ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada

wlasny sen a mianowicie we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim

coreczka jest szczesliwa. Postawa ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana pod wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do formy starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja kwestii pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu coreczki,

jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, przewodzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet

lepiej w odcinku kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym

czasy swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko

tlem na rzecz prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej

Ostatnia wraz z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i tuz przy gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi

jak i rowniez jest na rzecz nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze polskiej siegnal na

motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje totez nie

idea, ale srodek, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach ludowych i

narzeka razem wraz z Oluchna pod ciezka prace oraz pod srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej

dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stulecia jest, podlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie czesto dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych, pokazuje

ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i sporzadzajac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury, a do

niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie wraz z ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Wywoluje to posadzenie o zdrada i relacja z odmienna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich zarosli wybiega

Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne

na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu milosci na

zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak charakter

jego wierszy wykracza o wiele poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem

niepewnosci bytu ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo

to u poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy dobor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, ale,

z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety

w 3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej walki,

ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od momentu Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z

silami ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc

jakiego kazdy istota ludzka powinien zawierzyc, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy wlasnego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od momentu Boga, zakloca mu sciezke do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla przez kazdego znana ludziom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest intensywne, a podczas gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), jednak najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas w

dalszym ciagu silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec

rodakow zanim tym, ze niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, jak wiele Troje. Po tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego

typu intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak na przyklad maja

wykonywac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na zakonczenie

poeta przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania za sprawa rozstapienie a takze

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodz magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego trudu, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda

zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Po kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw narodowych. 1

z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia sie wraz

z dobrem was, realizowania swoich celow kosztem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, choc sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w gruncie

rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zdziwic wroga, nadszarpnac go jak i rowniez nie

przyjac do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy w najwyzszym stopniu istotne, biezace i

zlozone. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten klopot; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie,

albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa pod jego czele powinni

wreczac przyklad,

2. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie istnieje, Skarga obawia sie, ze fakt nasz moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana za sprawa magnaterie do osiagniecia swoich celow, , ktorzy prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek

Naszego kraju, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on

na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o istnieniu szlachcica od momentu narodzin do smierci. Frapuje sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

swoich zaslug. Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach rok, przynosza mnostwo

pozytku, jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego za sprawa caly rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw

a takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w blogim towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca gry, polowania, polow, co daje pozytek jak i rowniez daje radosc.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je taniej i sprzedawac drozej po innych

rejonach.

Stosunek Reja do spraw publicznych a takze sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich zbyt.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko zatem, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej przedstawiciel owego

wysokiego postaci spolecznego ma obowiazek posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow pod Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej wlasne przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety

na najazd Tatarow pod Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie

zanim napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty,

co wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i

nie znajacy barier. Piesn nasza przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia pod

wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta jest pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Robota ziemianina pod roli przeciwstawiona jest innym, niemoralnym sposobom

zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Ogromny wplyw pod tworczosc poety mialo podobnie spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z forma znakomitego polskiego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej zalety Kochanowskiego w

charakterze wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po swoim smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII a takze fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte po tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie

zamaskowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego przemyslenia na

nasz temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, jaka pielegnowana po

sercu dziecka moze byc na rzecz niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana jest tak

okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej wlasne przemyslenia jak i rowniez sugestie,

jak na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelakie zalety

stanowiace cnote znajduja sie cenne, ale najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do

niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym czasie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, azeby tam konstruowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie na

swiecie po poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc pod roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie wszystko znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na

temat wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i aby

posiadaly ow zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode globu, swojego domostwa –

jest to renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac

w pulapke dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia dziecka jest fart, rozumiane w charakterze zycie zgodne z zasadami cnoty,

umozliwia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

uciech zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia sie wraz

z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac po

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla nie wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki byly tak odmienne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

niewatpliwie blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii

antycznej staranie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac

klopotow, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta pragnie

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane

sumienie, ludzka zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata nie

zapewniaja doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu wraz z rozumu, ale i takze w uciech „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji

Boga, jako wielkiego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga, ale tez

wizja czlowieka godnego, umiejacego wykorzystac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia a

takze obawy zanim smiercia. Tym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety po ustalone za sprawa myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, wreczac sile sakralna i trwale szczescie a takze czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odnalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej

harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu jak i

rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow na porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac

rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal po

nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine totez ponosi bogini, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu okreslic glownego bohatera, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes pod rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly jest rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z owego okresu jest epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni wraz z tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek globalny, ponad wszystko

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Az do gor jak i rowniez lasow, napisana w

chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z porzadnym niepokojem:

„dalej co bedzie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny stan ducha, inne znajduja sie tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza

wartosc mieszkania rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma miec

na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, bowiem wlasne istnienie bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w swoim zyciu

zasadnicza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom)

jak i rowniez nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych rodzajow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia dziecka, porusza kwestii jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedlozenie w istnienie prostego systemu wartosci.

Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza po, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka swoim utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane w charakterze wskazowka na

rzecz jednostki, ale dla kazdego, bowiem wykorzystywac sie byc moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kliku wersach po lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i zachecaja go do

kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad wraz z tymi

pany: szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane wciety. ― Wiersz zartobliwy ta ma na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego skutki i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim niszcza

swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem bedzie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w totez kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po

samemu dobre retrospekcja. Nie jest stosownym czlowiekiem nasz, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie

na darmo Bog odroznil dziecka od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien ksztalcic swych klientow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzetelnej

wolnosci. Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni wraz z bronia po reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie

po walce zwrocic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

wszystko dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci

dostalo sie do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi,

ze i zanim szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to oczywiscie odroznia nasz narod od

momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Czyni to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku juz

od momentu poczatku egzystowania naszego was, ale czy takie procedura duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola

powinni gruntownie sie zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz konstruuja go pojedynczy ludzie. Jezeli zawiedzie jakis element

po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a lecz rowniez czesc organizmu – panstwa – mozna tu zawrzec do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jedna z okolicznosci upadku niepodleglosci Polski

po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta wraz

z mitologii jak i rowniez przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow

oraz podle spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi za sprawa caly czas pod scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, ,

ktorzy ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, wlasne losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na projektach antycznych.

Dzielo ten jest napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze tymze latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a takze zle

ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co czlowiecze

nie jest jest obce―. Po odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, katalogow zachowan; od momentu patriotow

zaczynajac, a pod zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

wraz z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu ma charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze oczywiscie w tej epoce produkuje sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka wszystkim

zapewnia radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez daje zadowolenie. Tego rodzaju obraz prezentuje „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni, uwazaja

egoistycznie, znajduja sie chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facio musi dzialac na panskim polu, posada nie jest wesola piesnia a mianowicie

jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie

moze stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych -

to wlasnie slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza

przyklad a mianowicie w odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez

nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i apartamencie, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata

obywatela jak i rowniez do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy―

– i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz koszty na odmienne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo

prosto zapamietac, poniewaz dzis jest on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

natury w wszelkiej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i po bliskosci wraz z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, nie zaluje do niej

swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy, oprocz

talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja autora tacy jak na przyklad Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny.

Po „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych na

rzecz polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy

sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu

urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal

kierowania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa.

Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W

ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim

legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w

szkolach publicznych jak i rowniez nakladow pod ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu po 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie po sobie dziedziny uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on ostrozny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja kiedy

chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny uklad, odnajdujemy

zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie zauwaza

po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na temat zysku („na oltarzu jajca

licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Wiec Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszemu portalowi

prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― po pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc

niemocy spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju.

Wowczas, po XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a najlepsza pozycja jest

tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest

z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat ksztalt wlasnego

stylu, na temat forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych

tworcow polskich. Nawiazania do antyku po dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

podlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, po podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Ten wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze w charakterze

tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje

swiat zbytnio wielka melodie, znajduje duze wartosci natury i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto owego terminu dopiero w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo na rzecz okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na

rzecz okreslenia czasow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie

objasnienie to pozostalo przyjete za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura

odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow

srednich". Koncepcja nasza wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednak odrodzenia

antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama trafila do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy polnocnej

od finiszu XV do konca XVI stulecia. Jest on rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, pod plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek staje

w srodku badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

rozwoju osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej

placowki ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek jest wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem

i guzik co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za oficjalny

jej start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej po Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja oddawac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac je pod

jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia jednostek od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek ma swoj los zapisany

po gwiazdach. Poswiecone jest mu niebo czy tez pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zachowywanie dobr.

Posiadanie to zasluga, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch nasz powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem znajduja sie

wydane po 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz

usuniecie krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje slabosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu jest warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc niemocy Polski. To: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie wraz z "chciwosci domowego lakomstwa". Po sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci do

ojczyzny, milosci dla tej dziewczyny samej. Napad skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo tonacego

okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie

zgadzac, bowiem laczy katalogow jedna kult, nakazujaca milosc blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie.

Niedostatek tej zgody szczegolnie pod sejmach budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke,

Mickiewicza. Strofowanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei -

jest prawdziwa klapa dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej,

prowadzacej do zgody i do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak utozsamiac

wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni

znajduja sie swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co jest jednoznaczne

wraz z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie

milosc do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od momentu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej

tresc zwiazana jest z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech

glownych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy

nurtujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup solnych, czy niedostatek stalego systemu obronnego

panstwa. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej.

Tatusiek i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych polskich utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow wraz z prosba, azeby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec mlodo, ale w srodek

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy po wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa natury

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej bitwy o byt

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu na rzecz prostoty jak i rowniez

kontaktu wraz z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce istotne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w

tym miejscu zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wsi, tamtego zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora na stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, oraz kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, mocny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, ale to nie pomagalo. Odrzucic stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza niewiasta

(zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na inny los, uciazliwa wizja, bitwa o byt, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne ma ukazywac klopoty duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 strzepkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety ow mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl inny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie

"skromnie do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak istota ludzka (samotny, czuje sie

zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), jest wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

za sprawa burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz

calkowity harmonogram. Podobnie jest z czlowiekiem, ktory pod starosc jest chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie

nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad koncowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Juz sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony jest niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

jednego krajobrazu odmieniajacego sie pod spodem wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, echo

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, wypatruje wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy zanim jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historyjke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal on o zrecznosc jezyka, uklad swojego stylu i forme uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, ale moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

, ktorzy sie ma.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu jest czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie przenigdy bawic, ale mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl czesto

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z glownych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, wprost

tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej

anarchii, kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna chce obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami po bitwie pod spodem

Chicimiem po 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie wraz z 10 partii dosc dokladnie opisujacych najpierw obustronne

przyrzadzania, a nastepnie bardzo szczegolowo, dzien na dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow jak i rowniez zaprzestania dzialan

wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych spraw: nad pelnym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza

pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage

wspolczesnych nalezy skierowac na kwestii naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacji o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi po krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami,

oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

1-wsza czesc niesie 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, czyli taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do Danii,

walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej

zwyczajach, upodobaniach, szczegolnych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

pieniactwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce jak i

rowniez sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tzw. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi mocny kontrast wraz z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc wrazen, wynika wraz z kaprysu. Planuje to gre z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa wraz z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji pod tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych przywilejow,

oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci rycerskiego jak i rowniez

wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek

moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz jest mysl, ze kobiety znajduja sie niestale po uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg kwestii niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozna je przeprowadzic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w

wor) niz zauwazyc stalosc po uczuciach damy.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem na

rzecz artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, fundamentalne prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie pod dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych swoich zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskakiwac

odbiorce, panowac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt

kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow zachodnich, dywanowi skladajacy uznanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie niz nurt

gentlemenski, przykladala wielka wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj lokalny rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten okresla sie tez sarmackim od momentu

slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na 2 nurty jest wygodny, ale nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec gentlemenski i byly

siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednak byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn jak i rowniez Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

totez mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV stulecia. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty po XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje

postep zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego

mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, ze Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla

przeciez najdalej pod wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm

narodowy to przekonanie na temat szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania

panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na

wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie po

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem jest

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, porzadnych sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki

obejmuja okres ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury

sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal

wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci natury - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna,

laczyl czesto polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych polskich epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688

- 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stosunek szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w kraju, ktory nie istnieje za , ktorzy oplacic

armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nietypowym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin, szlachcic –

dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, oraz mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, bowiem szlachta po wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka spraw szlachty jak i rowniez panstwa. Wielokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc potomkom do gry. Wszyscy

pilnuja o prywatne dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak

zyje sama dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. Po wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy"

Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem

Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim

pomoc po zwyciestwie ponad poganami. Patriotyzm widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest po nich opinii, bolesnej refleksji i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym zrodlem poznania jednostek

i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji do walki

dostarcza mu szwung zdobycia lupow, a nie milosc do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem swoim

zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem jest uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni jego. W koncu Pasek

zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Jednakze taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke

na malzonke. W odrebnej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly

obraz zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swa klase uwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o majatek i wartosci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego

sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Znajduja sie

pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

2. Monolog zwrocony do partnera, wziety po cudzyslow ( autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe wraz z ich

oddzialywania na istnienie polityczne po owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie

one sprawic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki wraz z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja obraz zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie czesto sa jednak uniwersalne

jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie

stanowic nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz po tytule,

oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, nazbyt mlody

wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty ow pokrywaja sie

z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie mozna, ze w taki sposob Krasicki obrazuje zalety

krola. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie jest

atakiem pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i podle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa satyry jest

pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez

zwykle cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie pojmuja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i pod

spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie raz za

razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego rodzaju

brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk prezentowana

byla po sposob niekwestionowany i bezposredni. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie,

przez co pisarz chcial wyodrebnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej

dziedziny i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja

V. po. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Scala w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

pokazania i stylem wypowiedzi. Problematyka utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow.

Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co

mnostwo trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru jest „Wstep do bajek―. Po sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zapewniajac ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak rzadkie postawy, ze mozna je miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem pod jedna wraz z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana

maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem powszechny, wazny wlasciwie dla wszelkiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie zna posmaku wolnosci, nie

rozumie do niej. Akceptuje wlasne zycie po klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cos normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie wraz z

twierdzeniem malolata. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal

wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, okresla sie pod fakt, ze powstala ona po pierwszym rozbiorze Naszego kraju, moze totez Krasicki chcial

napisac na temat nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl po nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, ale byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, danymi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej

jak i rowniez najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna znacznie wiecej

zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie

dominuje ustawa silniejszego, ze racja jest po witrynie tego, kto ma energie. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana historyjka:

slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa).

Wowczas gdy pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i po lesie", oraz nastepnie pozostanie

pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare po Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego swietych. Jednakze gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo ludzie sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze czesto

teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki jak i rowniez

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: po Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z mocnej troski na temat kraj, wraz z leku

zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej obiektem powinno stanowic szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej stanowic powinna

zdatnosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o wymagania utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w swoim dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Z samych panow zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal system reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra pod owczesne

ludzie.

Do listy utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on charakter

swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc natomiast

utrzymana jest w jakiejs konwencji. „Powrot posla― jest napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na

reputacje publiczna a takze na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

zmian ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chwatow jednoczesnie

ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia dialogow

prezentujacych pojedyncze poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― beda przedstawieni w charakterze prawi jak i rowniez

wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Natomiast ich przeciwnicy to: tata Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza do upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swego

zycia wielka i wyzwolona z pod spodem obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale najczesciej bez sensu;

zadziwia sie, ze Starosta pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny:

uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem

za mezczyzna, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego niedostatek

zainteresowania wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki jest czlowiekiem,

ktory roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego jego nie nauczyly, niczego

zaciekawiajacego sie nie dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil,

ze cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie

– byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo sie rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 do 1822. zaczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fallusa szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowe metody ksztalcenia. Byl on pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 rok krolem Naszego kraju zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany po pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

odmienne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy do redakcji jak i

rowniez odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan

jak i rowniez chlopow, pisza o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Naszego kraju. Wydawany za sprawa 21 czasow. Z inicjatywy krola po

1765 rok zalozono w stolicy polski pierwszy po dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach znany jako Operalnia,

gdzie zaczely wystepowac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 rok dla

teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni

wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie

po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego po 1775

rok powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie nowatorskich podrecznikow oswiatowych.

KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali po nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego dzieje siegaja

V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje za

posrednictwem celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym jak i rowniez podnioslym

pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

dopiero puchar, , ktorzy wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od

momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn

pod czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy

jest milosc, ogarniajaca pelny narod. Po imie tej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego dobra.

Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na

temat zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla dobra

ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w godnosc szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos po dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest jedynie proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, porzadnych uczestniczyl po

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki chcial dac odpowiedz na watpliwosc dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady tychze ludzi byly

jedna wraz z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku jest zamach pod cara. Ludnosc jest po tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna bitwy. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Szczep, reprezentowany za

sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, ale potrzebuje przywodcow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozemy

zatem po dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie

wolnosci jest tutaj oceniane w charakterze bardzo pozyteczne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal zmarnowany, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz uchronic go

( „smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i

postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly totez

rozumiane jak i rowniez doceniane za sprawa wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie katalogow smierci czy tez po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero katalogow

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przezycia idealow

Bema - bitwy o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze on do adresata

przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych jak i rowniez uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale nim wielka koncepcja

Browna bedzie przez innych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona za sprawa

Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki

Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt wieczny. Idealu owego

nie mozna zdobyc ale mozna don sklaniac sie. Muzyka czyni z jednostek istoty swietne. Miara tej doskonalosci jest porownanie do hostii. Po wierszu

zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi

zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po zgonu

Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona.

Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl po cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka zaplate musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

wlasna odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na niektorych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne:

duze monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legendy

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa idei wolnosci poprawniej poswiecic pelny narod, niz ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc

sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wspaniala, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal katalogow od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. Na rzecz

Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Cechy typowe znajduja sie najlepiej wyrazne w charakterystyce

Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, otoz

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym

najezdzca przez pelny narod lokalny oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami w

charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez krola, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku.

Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne energii i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po

walce. Ukazujac szeroko podstawy kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc a takze brak wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania,

zawiera mnostwo aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa wstrzymac sie pod spodem Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom owego

brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu po powstaniu,

otoz identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec powstania

jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 rok, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o

cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje po

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie kpic wraz z

nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu jest postac Gustawa, Ktory ma romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego, znajduja sie

przeznaczone dla siebie przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia a takze szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za zycia zazna on szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt podobnie opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka na siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona

pod Moskwe).

Niedostatek jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie