matura matematyka 2016 pdf

( matura_matematyka_2016_pdf.pdf )

http://www.extrafiles.be/hfile/matura_matematyka_2016_pdf#

Podobne: matura matematyka 2016 pdf, matura matematyka 2015 pdf, matura matematyka 2017 pdf,

matura z matematyki 2016 pdf, matura z matematyki 2014 pdf, matura z matematyki 2015 pdf,

matura matematyka wsip pdf, matura matematyka 2014 cke, matura matematyka 2013 cke,

Wyklady w zalacznikachPOLE PROSTOKATA

P = natomiast * b

POLE KWADRATU

P = a*a

POLE ROWNOLEGLOBOKU

P = natomiast * h

POLE DIAMENTU

PRZESZLOSC MATEMATYKI - WIEK XIX

Charakterystyka epoki:

•Rewolucja francuska i czas napoleonski stworzyly korzystne wytyczne dla rewolucji przemyslowej w Europie, co wzmoglo uprawianie nauk

fizycznych, natomiast tym samym nieomal idealne wytyczne dla wzrostu matematyki.

1-wsza. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej

trzeba bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami i kazda decyzja doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych dwie sa rownie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego

pozostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie jego od

nich. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce sluzace do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja jemu sie od

momentu nich oswobodzic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, uwzgledniajac na akcje

tragedii. Nasza (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory

to jest sluzace do nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – inaczej los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w zyciu,

ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie musi spotkac czlowieka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia.

Przykladem istnieja dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza sluzace do katastrofy. Jest on jednoczesnie

ofiara i winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i wierna prawom

boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala moznosci

rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali dywanowi w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie frakcji: osobno zlozyl

mieso i owinal je w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus

wybieral druga czesc, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to

Zeusa i kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

emblematem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego godnosci powstalo

okreslenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w imieniu

osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, twierdzi, ze posiada taka moc jak Bog, jego

piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn tworzenie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to niesmiertelnosc!

Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog dal mu potega wladania osobami,

bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to on odwroci od momentu Niego osob. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla ktorego

ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, zechce sie gwoli niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

smierci. Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl on jednak dotrzec do ciebie cieni, bowiem zona nie zakopala tej ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem.

Zyl dlugo, az finalnie przypomniano w piwnicy o przedtem i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc duzy kamien w gore.

Syzyf wzial sie do robocie, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym

wspolnie. Syzyf bezustannie wznosi kamyczek, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, funkcjonowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji w ziemiach lokalnych do robocie Syzyfa. Procedura ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Grecji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten

sposob mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk byc moze sie stopic i by nie schodzil

zbyt skromnie wody, bowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on emblematem czlowieka

dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona

poprzez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, by oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do meza

na trzy miesiace przy roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie strategia

starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przykladow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne i kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie albo wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy istnieja nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne postacie zyja przy nowej

swiadomosci w jakims wymiarze ktory wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostanie przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily role poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w pelni odgadnac

literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem najlepszym. Slowacki

wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia czlowieka sluzace

do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

wychodza w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko w w

piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych z

kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej jej

surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile pozostawila

odroczenia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wylonienia. Musi zadecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na zaleta szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej decyzji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka chlopaka, a zona Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, bez ustanku

stawiany w wypadku wyboru, musi rozwazyc, albo powinien wybrac dobro swego ludu, albo dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca sluzace do

walki. Po obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca polaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje sluzace do trwania w polu wojny i sluzace do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tak zwanym. anty wzor – ukazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec ewentualnych pokolen, z kolei imie tamtego, ktory nie obcuje ze sztuka, a

przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie sposrod tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze ow nie idzie o walke na zejscie i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, jaka podmiot liryczny zamierza

stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest kaprysny, a przerabia

sie tak szybko, ze niejednokrotnie nielatwo jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy powazac rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy wedlug natura, brac od globu tyle, ile potrzeba, nie za

sporo, ale i nie za niewiele. Taka postawa zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze zapisywanie wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za istnienia poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym

termin swojej pewnosci, ze posiada juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie przy wierszach, przy pamieci tychze, ktorzy te wiersze beda kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych

lub historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu istnieja mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomoc w

czynieniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― i ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie

w sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak, ze jest dozwolone je latwo odtworzyc. To 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, dwoch miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany tak, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego

z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw

zachodniej Europy - dodatkowo i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos wspanialego, a ow

kredyty prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, przy odniesieniu sluzace do

dorastajacych osob. Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma przy sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy sposrod

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje podopieczni.

Bogini nie zniosla takowej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien.

Aczkolwiek i wowczas smutek srodku przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia istote macierzynstwa

i wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

finalnie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do meza

na trzy miesiace przy roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie strategia

starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwie. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych obszar w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one tresc religijny i duchowy. Aktualnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to lecz, ze legendy

odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich tak cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano sluzace do nich wielka role. Udostepnia to argument, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie miec poglady w dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osob opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni miec podobny stanowisko

na fakty sprawy, jakim sposobem my dzis.

Wrocmy lecz do czasow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

i uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i istnieja obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja gwoli poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci i zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali w te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

ceny przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie a sam akt wyboru, pomijajac fakt,

ktore sposrod wartosci pozostanie wybrana musi doprowadzic sluzace do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja poznac

za strony www wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Wybor jednego powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa absolutnie rozne.

Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Zechce uczcic zejscie brata, chowajac go.

Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie byc inna. Obawia sie o swoje zywot i nie chce zlamac zakazu

krola. Boi sie wladcy i sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem

swoim i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba i

przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Zatem zgineli tej bliscy.

O ile uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet a to potrafilo doprowadzic sluzace do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc rzetelny i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Przykladem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny gwoli

wrogow i zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W trakcie konfrontacji sposrod synem

Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy

wizerunek sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore istnieja

wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie sluzace do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlek, a nie krol.

Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie demokracji

przy panstwie, tej ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od momentu

niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora sposrod

postaci wydaje sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest on

wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest pierwszoplanowa i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Pani jednak

uwaza, ze nie moze postapic inaczej. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2 mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie lecz pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze

potrafila by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon tez uwaza, ze racja wydaje sie byc po jej stronie, musi

jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora

nieustajaco i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde

sposrod nich wydaje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. A, takze to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem i personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest rewolucyjny i walczy z przeznaczeniem.

Walka sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny wystarczy. Nic nie moglo uratowac Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku dysponujemy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Po utworze jest dozwolone odnalezc prawdziwosci uniwersalne

a mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt przy imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Maly statek

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn internetowych ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu dodatkowo wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien typy literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel i zasad

ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa interpretacja

przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia

sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez

metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie wycelowana jest sluzace do

Boga. Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o tresci patriotycznej

lub religijnej. Dzielo ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby lub instytucji. Dla Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany poprzez duchowienstwo sluzace do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez jest dozwolone tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest zazwyczaj wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia on losy zuchow

na tle zdarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie byc jego podniosly i

patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata i milosci. Preferencje filozoficzne sygnalizuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez myslenie, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma

obiektywna i tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto powstaja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie

w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis,

pozostalego - Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie sluzace do trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie

mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii i nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi jego do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne istnieja przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i potrzeby, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie placowki. Z tamtego wzgledu, ze racje obu stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie

sluzace do kleski zuchow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci

czterech osob (Antygony, jej ukochanego, a osobistego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego

dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru i

szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie zejscie lub kleske. Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie

przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu

uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc,

namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie sposrod 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne istnieja osoby i wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego rys

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

slowo boze, a gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu i jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku i wyruszyl przy swiat. Mienie

roztrwonil lecz szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Gdy skruszony syn wrocil sluzace do ojca tenze sie

bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory to byl jakim sposobem umarly, a teraz

raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich defektow i pierwotnego

naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie. Wczesniej

pomocy odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym ludziom

milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, lecz jako wzor

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

rozne podloze. Jednego razu padlo w droge i wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo w kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo

w zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac znaczenie uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory odnosi sie do ziarna madrej

nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to

odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl on wczesniej

i odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Bog Ojciec a Jego

synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem sluzace do

ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Na

dzis dzien samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego sporym cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

przesadza symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien ubostwiac tajemnicze plany Opatrznosci, a nie je badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie

sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe

sw. Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga i religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem idealnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa

wydaje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi role namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu

zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona sposrod wielkim

patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

wydaje sie byc walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na jej

miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego postaci: miecz i rog. Po swej ostatniej spowiedzi wspomina wartosci

nadajace sens tej zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac stac sie ascetami nierzadko oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Aczkolwiek na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory to oznacza umieszczenie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej ciekawy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i odnajdzie sie w biesiadnym stole.

Udziela rad kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci w wszystkich osob. Nazywany wydaje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i

pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety,

ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz objawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w danej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza tradycje chcial

rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre normy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie w polu i

niedlugo pozostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie

porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie rozkoszy na kazdego ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem

polskim, bowiem zawiera zespol nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien oszczedzic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w niniejszym

utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie

jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca przedstawicieli przeroznych

stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze

smierc zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Pobudza sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie

jej powstania:

• piesn stanela w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst

sluzace do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania formatu sylabicznego, jakie mozliwosci z

czasem, przy XVI przy., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano

przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy te, ogarniajace czasem po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie

lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na rejonie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

przy Szwajcarii. Po XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja

przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak przemyslane i staranie dopracowane od

strony www formalnej wyczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tej piesni, wykonywajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi sposrod 1407r., lecz juz wowczas byla to piesn starodawna. Popularnosc

i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest sluzace do Matki Boskiej, druga sluzace do

Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim i wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, sluzace do ktorej nierzadko

nawiazywali ludzie sredniowiecza, jaka wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy sporo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza wystepuje

nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przybyl

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli,

jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja

rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu

sposrod konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa Famijana a

mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa dodatkowo znane i wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo znane w

sredniowieczu, opiewaja wielkosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. panstwo szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy,

wiec tym wiecej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, poprzez przybicie sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim, stara sie czuc podobnie jak On, mniemac podobnie. Lecz

przede wszystkim slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana poprzez ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, byc moze dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny kolor,

srebrny - bowiem jej wlosy sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno sposrod podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich

podopieczni, ale dodatkowo z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w jakims stopniu. Moim zdaniem Matka sposrod wiersza Rozewicza Jest

pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa zapotrzebowania niesienia jej

pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz dodatkowo przyjmuje w swoje barki cierpienie

powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli przy obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja sluzace do szalenstwa. Ale

juz Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow jedna zejscie,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna oryginal nie zostanie musiala tak cierpiec jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy nazwac

zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz w

wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten gra wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy sposrod minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl sposrod codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis

slow jest przy „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca przy tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Jednostki

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia istnieja centralne: Bog i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednak to czlek zostal stworzony na

wizerunek i zwiazek Boga i dzieki temu zdolny jest odszukac w w piwnicy doskonalosc i jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona fundamentalne wartosci

czlowieka, jego urzad zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania wolnego wyboru, sluzace do zdobywania madrosci, do namietnosci i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac w filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania. Jestesmy

zobligowani przystanac na krotko i pomyslec o lokalnej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej biezacy

w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja

istniec dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w podaniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jakie mozliwosci najwazniejsze, czyli nasze zywot.

Zapominamy jak jest ono ulotne i kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce przy sredniowieczu. Przykladem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w kazdej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna nierzadko propagowala schematy parenetyczne. Moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym ktora wage posiada dla faceta honor, ktory to we wspolczesnym swieci

stracil w swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka,

a czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Pod polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz odwolywala sie

zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe postaci zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc poetycka

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow swietych,

opartych w legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys dydaktyczny. Sporzadzanie sie

nowych panstw i dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego

Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne.

Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow przy kosciolach lub w umyslnie wyznaczonych w dodatku miejscach

poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy

tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te

wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka,

odkupienie i sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze

znanych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami

mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy i upadki

przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie czlowieka na wlasciwa droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow byl typowy

czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra i

zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej sluzace do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w srodku swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy i raczyl podarowac spokojne, pobozne

zycie i miejsce przy raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych - smierci,

wiecznosci i zbawieniu. Po sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie przesadza

jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem i duszy sposrod cialem. Bog stwarza wiare wygrania tej walki. Po utworze objawia sie

dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci

rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie podarowac czlowiekowi

doglebnego szczescia i bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci i piekna przy Bogu.

Wartoscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem wiemy

sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania

sluzace do dzis budzi zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa

sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest bezposrednio do

Mateczki Boskiej sposrod prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna

Bozego, obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila w dalszym ciagu

nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie przy literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie w ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie srodku do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt autora

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie przy obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje przy zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i

wierny damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw narodzil sie

przy sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony przy utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna zgodnie z

zasada, ze ktorykolwiek rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli poetow, istnieja

one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza - calkiem

stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo przy parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do myslenia o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala

sluzace do tzw. kwestii ostatecznych niedaleko sadu koncowego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte formowanie sie w spotkanie ze

smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi i swiatem. Przyklady motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez finiszu nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, sposrod kosa przy reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych przy dostatku i rozkoszy,

rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika stad, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez zywot skromniej, ow jego zebranie ze

Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i obejmuje w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w pani a prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca

w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako odmiane cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje swej dziecko, zechce z przedtem

dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna,

bowiem jest on jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez

zydow poprzez przybyciu sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec podobnie jak on, przeczuwac. Wie, ze to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter przewaznie

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego zdarzenia.

Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub normy budowy).

Istote piesni wynika z jej zwiazkow sposrod muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok

przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna

(powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji polskiej wprowadzil jego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej specjalizacji wiedzy. Zachodzi czesto przy tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom

istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zyciu pasterzy lub wiesniakow. Typ ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach nowozytnych

i oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej ogolnie pasterza, sposrod przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne wystepowal tez

sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia realistyczny lub

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci sluzace do miasta,

charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedstawienie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie w jednym tylko i wylacznie problemie, 1 punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) i

nawolywanie sluzace do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest lecz glosow wymownych, ze o ojczyzne

trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, funkcjonuje we kazdego

nastepnych epokach literackich i jest zwiazane z zajeciami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, prywatne

sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby reperacji, nie liczac sie sposrod przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca

chociazby przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i

obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro. Potencjalow dodaje jemu

przekonanie o slusznosci takiego postepowania i mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Po "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, w stylu gramatyka, logistyka, arytmetyka,

retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, zdolnosci praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca zas

dziedziczenie poprzez przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wioski, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace

wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zabraklo

bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz odmiennych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

pozytek i przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i

sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz madrosci praktycznej reprezentant tego wielkiego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza dodatkowo sympatii stosunek szlachcica sluzace do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - wojowac w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

sposrod Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore

glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo

„O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Rfn,

Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa

przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza,

ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu

oferuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupiec przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie chca oni zreperowac bledu. Nie ucza sie na nich. Nie dbaja o

ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja sposrod tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed analogiczna sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i uratowac ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to przewazajacym problemem pokazania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy w ten sposob podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Trwalosc i

potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, czlek powinien chociazby z rozkosza

umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jakie mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia i podziw gwoli urokow przyrody. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy termin po temu",

"Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, uciecha duchowa i

intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w atmosferze

tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w trakcie zabawy wypada zachowac, tak ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje

dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najwyzsza

wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji czlowieka

wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o

niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten objawia sie

przy piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez sluzace do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i

lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do

greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu,

pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, laczy

rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, lecz przedstawiony w tym miejscu problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie odnalezc urywki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki istnieja wyrazem silnej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie wolno

dywanowi myslec o prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone

wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W

utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani

prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska sluzace do

grozacej w tej chwili wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii pewne detale, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w

Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy lokalny balagan). Mysla przewodnia

calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni i wzorem gwoli Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego istnieja

przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie byc zas bogata. Wystarczy wykonac przegladu

przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, przyrody i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne przewaznie stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament poprzez klesce Mlodych polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( damy i podopieczni ) uprowadzone przez nieprzyjaciela.

Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja w dalszym ciagu milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu,

przygotowania finansow dla wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie tenze rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Lecz jesli mam racje i sposrod tego nasza firme zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i poprzez szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego stanowiska dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo posiada czyste serce i

tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali utwor

Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz glowny o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam trwalszy

niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. To proba wytworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zywot na wioski. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie

zyje sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Praca na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest procesem

do dumy. Po robocie mozna odpoczac wesolo spedzajac czas w tancach i spiewach. Czlowiek zyje w wsi przy harmonii sposrod przyroda. Dla

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, bowiem to naturalnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Radosci plynace sposrod zycia czlowieka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej

namietnosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w nich

mitologizacji i jezyk jest dozwolone podzielic w dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa czy tez przykladami, albo

przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, ale alegorycznych, kompletnych powiazan sposrod

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas

nie istnieja prawdziwe lecz sztuczne i zmyslone, ale prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie i nieszczescie przy milosci, ktorych doswiadcza

prawie kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki

o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek

zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze ow poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych wesela i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje stale z przyrodzonym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem bezwzglednie

pedzonym sluzace do roboty.

Widzimy wiec tutaj krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Rowniez

nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, albo czasem z tej przyczyny postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie odnajda sie w

lewicy, to znaczy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu ksiedza, gada tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa faktycznie

jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie

sluzace do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie byc

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia. Przerozne lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia

kwestii narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie i przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, a nam zwyczajnym

zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem zrobic

trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop

snopkow. Zwozka takze jest klopotliwa, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta,

podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja brak rozsadku i

nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie sa

nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia tok calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka jest dozwolone sie

wyszkolic bez jej znajomosci. Mlody szlachcic powinien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians malzenski trzeba zawierac

sposrod osoba rownego stanu i majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli

mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki

okopac, przygotowac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem jest dozwolone z tychze przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek posiadac owoce i

pozytek. Sa juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka

swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i ludzie zle

dzialaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na

zwierzaki futerkowe. W domu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Aczkolwiek i zima nalezy nadzorowac

gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z produktami, albo takze u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac,

przy innej strefie drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to wiersz

o bardzo lubiany drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, jakie to wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop takze o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden sposrod utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w

Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

dzielo oparty w tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow

ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

zrozumiale, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi o tancu i radosci. Naklania wszystkich

sluzace do pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop zachowuje

ze wlasnej pracy siebie i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza

nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy i tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest

odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

dwie glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji znajdziemy echa ideologii

epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania przyrody w

ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie i bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia

godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w globie, zastanawiaja nad

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

nieomal wszystkie rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za utwor stworzenia globu oraz czlowieka, a takze melodie miedzy nimi panujaca.

To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy charakterystyczne gwoli

renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje pierwotnego syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie byc miec nieskalane sumienie, radzi, aby

korzystac z okazji do zabawy, ale rozwaznie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala

ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej przy sobie. Po „Piesni o cnocie― liryk stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem

wydaje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie

uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota wydaje sie byc

sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces kreatywny. W

„Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic poprzez sobie slawe i honor. Problematyke

sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji w

posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze tej dziela beda tez

popularne nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac,

kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w wlasciwym miejscu i czasie―. Rowniez filozofia

epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII jest dozwolone odnalezc dodatkowo

topos arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna w dalszym ciagu pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o kazdej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

poprzez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr

co wiecej zycia. Tego typu ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi,

a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden standard – wariant

renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz talentu ma

obszerna wiedze i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, zywot zgodne sposrod natura. Dobry ozenek, zadania gospodarskie i

obywatelskie okreslaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie, prace w roli i w

ogrodzie, uciech plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego

ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca i troskliwego

meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak sposrod dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych

przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest

dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra

doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Specjalne znaczenie

przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za jedna z kluczowych wartosci, w stosunku do ktorej inne

dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w zgodzie z przyroda i nie szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i tej prawdziwych ceny w niejakich utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

czlowieka odrodzenia trzeba zyc wedlug natura i jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie i w pelni z niego

korzystac. Podlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie

byc wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

swietnym uszczesliwiajacym kazdego obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej

oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest zroznicowane prawo. Przykladowo prawo

karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z przeroznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty i inne gwoli mieszczan. Sadze ze, tenze

problem wydaje sie byc nadal biezacy. Tak w tej chwili bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym

prawom co typowy obywatel, lecz zazwyczaj istnieja traktowani w duzej mierze lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby wykupic. Czesto

ludzie na wysokich stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie przy ich kwestii jest o wiele przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza

Modrzewski jest znaczenie nauki i wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka i wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu intelektualnego.

Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia

profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i operuje nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio

prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci niejednokrotnie musza isc do tychze

odleglych w duzej mierze kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj za male zasoby finansowe na postep pracowni i zakup pomocy naukowych,

czasami nawet w utrzymanie. Po ksiedze o wojnie z kolei mowi, ze kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je

wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie

byc obywatelem i panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek powinien byc

prawnie przygotowany sluzace do pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy nadzorujace

wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal

opracowac nowy przepis prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa tak wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny wskazuje

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob

wyksztalconych i szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy i sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone w ten zamysl wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje

przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego.

(Po raz glowny prawo chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W taki sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje sie

byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie ceny (Bog i ojczyzna) winowajca sie dobierac w jedna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla zacna ojczyzny wypada poswiecic komplet: majatek, krzepy, zdrowie, fart, a

nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - pokazny sejmowe,

walki domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a obywatele

stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, nie

tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

wydaje sie byc jednosc i zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest

to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie moga nawet odpierac panstwa

przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola sluzace do obrony

religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Zada odciecia

roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione

gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo w takim przypadku wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. natychmiastowe sadzenie i

bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek i do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, jakie to maja obszar w kraju i proponuje reperacje

istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna rozne analogie sluzace do wydarzen politycznych tego

czasu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor naszego

Sejmu. Zanotowac mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie czlowieka poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany sposrod pozycji kalwina i

przy duzej frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do istnienia w

przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, w ktorych nieustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa podlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow ale takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac istniejace przy

owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie ponad zwyklych ludzi. Aczkolwiek mnich tamten

jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio

swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka o plebanie, ktory

to pochowal swego psa w cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego

zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa

katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie

mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy

zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego

spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne

i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych i

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal sposrod ta zasada. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samodzielnie, rownoczesnie stara

sie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie sposrod Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie byc na nie odpowiedzi ze

strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz poprzez smierci, sluzace do miejsc w

ktorych przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie

byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to przy ostatnim sposrod TRENOW, gdzie opowiada swoj

sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze tej coreczka wydaje sie

byc szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zywot Jana w wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta

poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja kwestii pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w prawdomownosc boska, wiedzie to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga co

wiecej w odcinku kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata

swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, sluzace do epiki – fabula i narracja, sluzace do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem gwoli prezentowania

zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia sposrod panien

wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; masywna, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie czyni radosc innym ludziom wsi i jest gwoli nich

procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze napomknac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy przy literaturze polskiej siegnal poprzez

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie rzecz, ale strategia, w ktory zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w

motywach potocznych i skrzeczy razem sposrod Oluchna w ciezka prace oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, podlug Szymonowica,

miejscem wyzysku: miejscem, gdzie nierzadko dochodzi sluzace do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne

strony istnienia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i sporzadzajac utwor usredniony raczej sluzace do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym

pod umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne gwoli

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak rys jego

wierszy wykracza daleko poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest swietnym obrazem tychze niepewnosci i lekow. Szczegolnie wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w dwoch sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, ktora kazdy

czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami ciemnosci czlek

jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek powinien

zawierzyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tamtego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera

czlowieka od momentu Boga, zakloca mu koncepcje do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla powszechnie znana ludziom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske

(pretekst), pod jaka autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest mocne, a gdy slabe. Sens rozwazan autora

ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), lecz najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas w dalszym

ciagu silna i znaczaca w Europie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, ze

niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie istnieja fragmenty swiadczace o takich intencjach autora.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie,

jakim sposobem maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania poprzez rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbytnio

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

sluzace do pijanstwa i obzarstwa, a niezdolna sluzace do zadnego znoju, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1 z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia

sie sposrod dobrem ciebie, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, aczkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga, nadszarpnac

go i nie dopuscic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, biezace i

zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie,

czy tez wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa w jego

czele powinni oferowac przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, wolnosc absolutna religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga leka sie, ze fakt tenze moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie sluzace do osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi sluzace do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada wolnosci

osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, niepokoj o

losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste sluzace do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot

poprzez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli jej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

obszarze niezaleznosci od momentu papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zyciu szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem

podopieczni szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

swoich zaslug. Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach rok, przynosza sporo pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego poprzez caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza.

O wielkim zamilowaniu autora do robocie na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki,

majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w milym towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i daje uciecha.

Dbajacy o fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i wyprzedawac drozej przy

innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel

tamtego wysokiego postaci spolecznego powinien posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl przy niej swej przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow, silniejszych o

wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze w talary,

skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka i niesmiertelnej a

mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy granic.

Piesn ow przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia w

wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Praca ziemianina w roli przeciwstawiona jest

odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Ogromny wplyw w tworczosc

poety mialo takze spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z odmiana znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo

ten wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej ceny Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po tej smierci beda czytane i podziwiane poprzez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jakie mozliwosci bylo szablonowe dla owczesnych humanistow,

gdzie niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da

sie ukryc zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego rozwazania na

tenze temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora pielegnowana przy sercu

czlowieka moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda i placa" i swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana wydaje sie byc tak okreslana

dobra slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, a po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej swej przemyslenia i sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelkie zalety

stanowiace cnote istnieja cenne, ale najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do nieba,

Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym czasie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, by tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Liryk opowiada o poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie przy

poszukiwaniu przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow zdobytych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki i pola, a nastepnie komplet znosi sluzace do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy stale znajdzie

termin na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki czemu na strychu

nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu malolata pokolenia,

kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zazenowanie. Poeta chce, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i aby posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale

dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke

dzien, i stoickie, zeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia czlowieka jest fart, rozumiane jak zycie harmonijne z regulami cnoty, zapewnia czyste

etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z uciech

zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili, cieszenia sie sposrod

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac przy Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

byla nie wolna od momentu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak odmienne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy

od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii

antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow,

ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na gmach w

Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zapewniaja doglebnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna tylko dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan. Specjalne

znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z przyroda odnalezc

mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu sposrod rozumu, ale i w uciech „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga,

jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku do Boga, ale tez

wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzywac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk i cierpienia i obawy przed

smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone poprzez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie sposrod

problemami, oferowac sile duchowa i stale szczescie i czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i

kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu i ponownemu

zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―.

Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow poprzez porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy polityczne obywateli i bylo

pretekstem sluzace do rozwazan przyrody ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, aczkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w tragedii greckiej, nastepuje

podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal przy nagrode zbytnio wyrok przy sporze bogin, wine wiec ponosi lacha, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes w rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos sposrod bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tamtego okresu wydaje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni sposrod tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, /

A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany tez sprawami

publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w

najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor i lasow, stworzona w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Aktualnie zas pyta z jakims niepokojem: „dalej co

zostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny samopoczucie, inne istnieja tez zagadnienia. W wielu utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

budynku rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego

najwazniejszym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w

tej zyciu kluczowa byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet

polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien sposrod zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, a takze calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w zywot prostego

systemu wartosci. Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza przy, odniesieniu sluzace do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka tej utworow

odnosi sie do jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jak wskazowka gwoli

jednostki, lecz dla kazdego, bowiem aplikowac sie byc moze do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kliku wersach przy lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

naklaniaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad sposrod

tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, a wstane wypity. ― Fraszka ta posiada na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego skutki i niekontrolowane

zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne

zdrowie.

Pozostalym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie starac sie, aby zostawic po w piwnicy dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil czlowieka od zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien ksztalcic

swych odbiorcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej wolnosci. Ale juz ludzie

majacy odpowiednia moc i odwage powinni sposrod bronia przy reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie przy walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, dotyka wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac sluzace do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic komplet dla

kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej cywilizacji;

nie potrafi budowac budynkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy

kupi, ze i przed szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a

wyraznie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia polski narod od

momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Robi to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od momentu

poczatku bycia naszego ciebie, ale albo takie dzialanie duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz komponuja go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie 1

element przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc ciala – kraju – jest dozwolone tu nawiazac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jedna z powodow upadku niepodleglosci

Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta sposrod

mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kiepskie

spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal

sposrod antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach gada posel

-akcji – zredukowana do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jakie mozliwosci

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swej losy laczy

z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na wzorach antycznych.

Dzielo ten jest napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. Po utworze ow latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow i zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie

jest jest obce―. Po odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg ustaw postaci, pierwotnego zachowan; od momentu

patriotow poczawszy, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w tej epoce produkuje sie popularny w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa przy „Nad Niemnem―

itd. Nie wydaje sie byc to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim

przynosi radosc i rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska

o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

uwazaja egoistycznie, istnieja chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz

nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facet musi dzialac na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia a mianowicie

jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy

miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, ze „bez praw nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a

plebejusz traci zywot. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―.

„Prawo dac musi rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz

bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie zostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), a zwolennikiem zgody i pomieszczenia, chociaz

uzasadnial potrzebe walki obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do

edukacji malolata obywatela i do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz koszty na inne rozmaitosci. Postulat ten

wydaje sie byc bardzo swobodnie zapamietac, bowiem dzis wydaje sie byc on tez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka przy

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Sugestie te zawarte sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody w kazdej porze rok. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i przy bliskosci sposrod natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie zaluje

jej swoich dobr, a takze i zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, jest to czlowiek

kompleksowy, oprocz talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja autora tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca pochwalane.

Przykladem takowej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja, „O poprawie

Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow

greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal

odmiane dialogu. Interlokucja ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych gwoli polskiego spoleczenstwa

stanow i pietnuje zachowania kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan

gada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A.

Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O

szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego

przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O

prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do

obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola,

uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie

wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych i nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu przy 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju i

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor tenze niesie przy sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego i zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja

gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace

panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal wszelcy

humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny ksztalt,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Zatem Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A nam

prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna role

przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i

grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, przy XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez przy licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja

wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swego stylu, o forme

uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, a takze o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to

szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow lokalnych.

Nawiazania sluzace do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug

regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

przy podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego ponad tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat zbytnio wielka melodie, znajduje duze

wartosci przyrody i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tamtego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia

czasow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie okreslenie to pozostalo przyjete

poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Podlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla sporo

sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu lecz odrodzenia antyku

lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale potem sama doszla do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, a w krajach

Europy polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stulecia. Jest on rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

i religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w

srodku badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do progresu osobowosci

uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek

wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm.

Usytuowanie czlowieka w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej przy

Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze jest dozwolone ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek posiada swoj zycie zapisany

przy gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zachowywanie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem istnieja wydane przy 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one sluzace do literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje

slabosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa.

Tak wiec najbardziej normalni powinni istniec ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc zachorowan Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie sposrod "chciwosci pokojowego lakomstwa". Po sposob

sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Napad skierowany wydaje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie

o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem

laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody

szczegolnie w sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla Polski,

poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do zgody i sluzace do potegi

ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz utozsamiac

sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni

istnieja swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne sposrod

upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie

milosc sluzace do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ochroni Polske od momentu

zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst zwiazana

wydaje sie byc z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech kluczowych

stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia fundamentalne problemy

zastanawiajace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy brak

stalego systemu obronnego kraju. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych lokalnych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow sposrod prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym

im niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac sluzace

do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem tenze,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, ale w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo i umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy przy wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jak czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) rozumienie zycia jak wiecznej wojny o zywot

2. postawa uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on calkowity podziwu gwoli prostoty i kontaktu

sposrod natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym miejscu

zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do

wioski, tamtego istnienia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora poprzez stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, ale to nie pomagalo. Nie stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza kobieta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na dalszy los, przygniatajaca wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac zmartwienia duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 szczatkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl inny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. 1 z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie sluzace do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane posiada skronie), wydaje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje

sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma symbolem

uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity rozklad. Podobnie

wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory w starosc wydaje sie byc chorowity, mniej przydatny sluzace do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym jest przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja

ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w niniejszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na

dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. Cztery opisy poszczegolnego

krajobrazu zmieniajacego sie pod wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy przed jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal on o artyzm jezyka, ksztalt swojego wzoru i odmiane uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie nieomal boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, wypada sie zabawiac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, lecz moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jakie mozliwosci sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, ale mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- rozne nawiazania sluzace do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl nierzadko

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do

rodzinnych tradycji, wprost tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy w wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami przy bitwie pod

Chicimiem przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie ojczyzny,

gotowosc sluzace do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie sposrod 10 frakcji dosc detalicznie opisujacych najpierw obustronne

przyrzadzania, a potem bardzo szczegolowo, dzien poprzez dniu wypadki pamietnej batalii, az do poczatku ukladow i zaprzestania prac wojennych.

Poeta wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych kwestii: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje

pochwale walecznych przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy

odwrocic na sprawy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w nich zywy

wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom i

Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od czasu nastepnego

roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi przy krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami, a wreszcie

oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc zawiera 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, czyli taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, walka z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce i

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja

przeciwienstwem gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak

nastepnie sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila sluzace do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zagadnieniem jest pokazanie zycia i urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi ostry kontrast sposrod

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika

sposrod kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa sposrod

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym i sielankowym i slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad

w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i poczciwego

ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji

w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego i wojennego

rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek

etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety istnieja niestale przy uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, ze predzej jest dozwolone je zrobic (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zapiac w wor) niz spostrzec stalosc przy uczuciach damy.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo takze moga zostac tematem gwoli artysty. Np. „Do

trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, interesujace szczegoly tez istnieja w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna reprezentowana jest jak piekna i zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich wplyw na zywot umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, istotne prady. 1 - dworski – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych swoich

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala sie

tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce,

zapewniac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, dywanowi skladajacy uznanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie pisarstwo, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala wielka wage sluzace do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny rodowod uznawala

za kluczowy tworcami tamtego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten wskazuje sie dodatkowo sarmackim od momentu slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwie nurty wydaje sie byc wygodny, lecz nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec dworski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Lecz byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn i Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna wiec mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie przy XV stulecia. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - pierwsze oznacza obyczaj szlachty przy XV i XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla

poczucie, ze Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej w wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji

polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej

pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem,

wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, porzadnych sady skazaly go w infamie i banicje. Tej pamietniki mieszcza okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci

przyrody - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl nierzadko polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych lokalnych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach

1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi sluzace do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie respektuje. Pisarz zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje

nie dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory ustaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic –

dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje zadnej z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, a mysli tylko i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, bowiem szlachta przy wojsku wykazuje

chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych przy utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka kwestii szlachty i panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa naszego, ktore

chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc potomkom do zabawy. Wszyscy dbaja o wlasne

dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje sama dla siebie i nie zdaje

sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Po wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji duchowej.

Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje tok bitwy i rokowan.

Caloksztalt przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc przy zwyciestwie nad poganami. Patriotyzm widac przy

przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow

Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Duzo jest przy nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

lokalizacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje jej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji sluzace do walki wytwarza mu szwung zdobycia lupow, a nie milosc

sluzace do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy wynikiem tej zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje

takze msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi.

Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial

wojowac w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Aczkolwiek

taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W odrebnej czesci charakteryzuje

swe zaloty i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow

szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty

nacechowane jest troska o dobrobyt i korzysci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy,

pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do osoby, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich oddzialywania na

zywot polityczne przy owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow i klesk moga one sprawic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki sposrod nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych

czasow. Krasicki obnazal i osmieszal przy nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie nierzadko sa lecz uniwersalne i

ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie istniec nie tylko

moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest

umieszczony juz przy tytule, a przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie

pochodzenie, za mlody ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty te

pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w ten sposob Krasicki

ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, a

jednoczesnie wydaje sie byc atakiem w sarmacje, w jej niedoskonalosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na regule dialogu, konwersacji prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden sposrod nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie byc

pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez

szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i pod

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Okazuje sie, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie coraz

gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu

brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk przedstawiana

byla przy sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana sluzace do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej przy

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze istniec uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. przy. p. n.

e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

pokazania i stylem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku mial szanse

pomiescic i na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed

bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych czasow.

Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

deklarujac ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, ze mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie byc atakiem w jedna sposrod najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak zwana

maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem uniwersalny, wazny faktycznie dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli i nie zna

smaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swej zycie przy klatce i uwaza, ze jest to troche normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie sposrod

twierdzeniem malolata. On dawniej byl wolny, zostal lecz uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli, stale bedzie pragnal

wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, obrazuje sie w fakt, ze powstala kobieta po pierwotnym rozbiorze Polski, moze wiec Krasicki chcial napisac o

nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl przy nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, owymi, jakimi istnieja, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i najniebezpieczniej

informowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w globie dominuje

uprawnienie silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie tego, kto ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana historyjka:

slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa). Jak pyta, jakim prawem

posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i przy lesie", a nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare przy Boga i smieje

sie ze kazdego swietych. Aczkolwiek gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale tez w „upiory―.

Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze nierzadko teoretyczne wiedzy nie

asystuja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role literatury oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: przy Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z silnej troski o kraj, sposrod leku przed

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej celem powinno istniec szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna uzytecznosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o potrzeby utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Wraz z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny relikt ustroju Rzeczpospolitej

szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie chlopow i

mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra w owczesne

ludnosc.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych

sluzace do zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma on charakter swietny –

zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, brak jest tez scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje sie byc w niejakiej

konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na renome publiczna i na postawe

polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian ustrojowych

Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu obozowi

reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem i ukazal zuchow jednoczesnie konkretnych jako pozytywni (patrioci) i

negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych

postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze poglady i racje polityczne. Oczywiscie

tobie „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy

obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich wrogowie to: ojciec Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza sluzace do upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia silna i

wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale zwykle bez sensu; zdumiewa sie, ze

Starosta zezwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia

z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke

przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

prezentuje jego brak zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki

wydaje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jakim sposobem

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego jego nie nauczyly, niczego

zaciekawiajacego sie nie dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przekonania o duzej roli slowa jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na postep tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie –

byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo sie rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Pomijajac

literatura rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy

eleganckiej ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od momentu 1730 sluzace do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fallusa szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl on pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia laciny na

rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Polski zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim „Spektakorze―,

wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany przy pierwszym

czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i odmienne tematy. W bazie tego

czasopisma pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy sluzace do redakcji i odpowiedzi w nie. Pisarze

krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i chlopow, odpowiadaja o

problemach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 wielu lat. Z inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono na warszawskim rynku

pierwszy przy dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy

zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 rok dla teatru zaczyna aranzowac F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego

przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac dotyczacych

organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe i podwydzialowe, te zas

pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie przy jezyku polskim. Komisja zdawala sobie

kwestie, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego przy 1775 rok powolana Obecnosc do

Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie i wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali przy nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie czesci bohaterskie i komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas puchar, jakie mozliwosci

wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed

bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam

wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―.

Zamiarem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca calkowity narod. Po imie tej milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

zacna. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla

zacna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje

sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci czlowieka

w imie szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche i megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos przy dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego

katastrofy. Nalezy podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie sluzace do Paryza,

porzadnych uczestniczyl przy wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie on o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze ow Slowacki chcial dac odpowiedz na testowanie

dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle

poprzez zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze rzady tychze ludzi

dotychczasowy jedna sposrod przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie byc zamach w cara. Ludnosc jest przy tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany poprzez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, lecz potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania,

ktore posiada przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem przy dramacie

odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, pierwotnego pragnienie wolnosci jest

w tej okolicy oceniane jak bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia przy niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i postepu. Poeta nawiazuje

do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po nich lub stanowiska pochowku. ―. Charakterystyczne,

wydaje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie pierwotnego smierci lub po smierci. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza,

ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi sluzace do grobu, przy ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przezycia

idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze on

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych i uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie i budzic sluzace do walki narody. Ale nim wielka kwestia Browna pozostanie

przez odmiennych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc

przedstawiona poprzez Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt

wieczny. Idealu tamtego nie mozna osiagnac ale jest dozwolone don starac sie. Muzyka robi z osob istoty swietne. Miara tej doskonalosci wydaje sie byc

porownanie sluzace do hostii. Po wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownowazne z

zaglada wartosci. Wydaje sie tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za istnienia, a nawet poprzez smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl przy cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka cene musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jakim sposobem pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady czterech jednosci: termin miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: duze monologi przy

Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: opowiesci

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic calkowity narod, anizeli ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia przy niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od siebie, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i zolnierze

walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

wiec autor przy wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie sluzace do panstwa i monarchy. Dla Sienkiewicza tej bohater o

wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka

glownych typow pierwotnego charakteru. Cechy typowe istnieja najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, czyli posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze

poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez calkowity narod lokalny oraz metryka grozy

lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi

najwieksza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak odwagi, by

siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna bitwa szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia Kordianowi doktor,

pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od

momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Odslaniajac szeroko

okolicznosci kleski patrzyl z wielkim niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak wiary

narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego nieszczescia

i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera sporo aluzji i mozna zwazac go zbytnio

utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zachowac sie pod Termopilami, porzadnych

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tamtego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu przy powstaniu, czyli

identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w

stosunku do powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia sposrod 1823 rok, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z zaleznosci

naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

dodatkowo odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie uprawnia sluzace do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie

kpic sposrod nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego, istnieja

przeznaczone dla siebie przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia i szydzi sposrod tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki

moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna on szczescia ziemskiego, bo

tego typu fakt takze opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomoc w czynieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( istnieja nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc objawia sie tez

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu lub klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona w

Moskwe).

Niedostatek jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow i ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie