matura matematyka 2016 czerwiec

( matura_matematyka_2016_czerwiec.pdf )

http://www1.fileserv.wf/p/matura_matematyka_2016_czerwiec#

Podobne: matura matematyka 2016 czerwiec, matura matematyka 2015 czerwiec, matura matematyka 2014 czerwiec,

matura matematyka 2013 czerwiec, matura z matematyki 2016 czerwiec, matura z matematyki 2015 czerwiec,

matura matematyka 2016 czerwiec cke, matura matematyka 2016 sierpien, matura matematyka 2016 czerwiec pdf,

WZORY MATEMATYKA

POLE PROSTOKATA

P = oraz * B

POLE KWADRATU

P = a*a

POLE ROWNOLEGLOBOKU

P = oraz * h

PLE DIAMENTU

Sara Crewe naczelna bohaterka powiesci pt. "Mala ksiezniczka", napisanej przez Frances Hodgson Burnett. Byla corka kapitana Crewe i dziedziczka

jego bogactwa. Jej pierwowzor byla Francuzka, ale Sara nigdy do niej nie poznala. Bardzo adorowala natomiast wlasnego ojca, ktory byl wylaczna bliska

do niej osoba.

Sara miala ciemne, krecone klaki i zielone oczy. Byla wysoka a, takze chuda jakim sposobem na wlasny wiek. Do niej twarz przypominala twarz

dwunastolatki, a nie zaakceptowac 7-latki, ktora byla.

Sara byla przydatna i opiekuncza. Sama bedac dzieckiem potrafila zastapic Lotce matke. Byla tez uczynna i potrafila sie dzielic - dokarmiala zwierzeta,

aczkolwiek sama posiadala bardzo nieduzo jedzenia. Byla odwazna a, takze rzadko plakala. Byla dumna i zawsze zachowywala sie jak ksiezniczka.

Sara lubila sie edukowac i czytala duzo ksiazek, nawet wtenczas, gdy byla sluzaca. Znala tez jezyk francuski. Swoim najlepszym przyjaciolkom - Becky,

Lotce a, takze Ermengardzie a mianowicie opowiadala wymyslone przez wlasnej osoby historie.

Wedle mnie Sara jest warta nasladowania, bowiem byla madra, odpowiedzialna a, takze uczynna.1. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum,

odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: pozycja, w ktorej wypada bedzie dokonac

wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych dwie sa podobnie wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego bedzie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

zdecydowanie wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a

skutkiem tego pozwalaja jemu sie od nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

zmartwienie czlowieka, ktory jest do nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o tych celach.

Fatum – odwrotnie los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w zyciu,

ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie powinien spotkac mezczyzny i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz

nieszczescia. Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Staje sie on zarazem ofiara jak i

rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie zaakceptowac widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali im w beczce

Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie

czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek

ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego

imienia powstalo ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie wybranki do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze ma taka energie jak Pan, jego piesn

jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn sporzadzanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to niesmiertelnosc! Ja

czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog dal mu skala wladania ludzmi, bluzni

Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osoby. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna

wydaje sie byc najwazniejsza, zechce sie w celu niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu.

Jako pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak dotrzec do was cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedlug

jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o poprzednio. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano osobiscie o poprzednio i wyslano Tanatosa na jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc

wielki kamien w gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbyt drugim,

trzecim, dziesiatym wraz. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, operowania

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach lokalnych do roboty Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety,

aby jemu pozwolil powrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane

do ramion, by dzieki temu mogl wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, poniewaz wosk moze sie

stopic i by nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony

wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal

sie on emblematem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny,

smierc nie jawi sie byc zauwazona za sprawa nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, by

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do malzonka na cztery miesiace po roku, wtenczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W

ten wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych przypadkow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

globu zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne a

takze kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie albo wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej swiadomosci

w takowym wymiarze ktory wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne zostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych pelnily

opcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci

nie sposob w pelni odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie byc dobrem

najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

byc wyrazem dazenia czlowieka do nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych tworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi zyjacych.

W taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej

jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila

zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wyboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez odstapic z zonie na zaleta szczescia wlasnego syna. Gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej wyborow, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Tegoz ciosu nie

zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie los.

Kreon, bez ustanku stawiany w wypadku wyboru, powinien rozwazyc, albo powinien wybierac dobro swojego ludu, albo dobro wlasnej rodziny. Swoim

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. W calej

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca powiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania w polu wojny i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty przyklad – ukazuje, co wyczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, ale juz imie tego, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz ze sztuka, oraz przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie sposrod tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tymze nie rozchodzi o bitwe na sen wieczny i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka w piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest kaprysny, a adaptuje sie

naprawde szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam co wiecej zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze nigdy nalezy

miec uznanie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedlug natura, zabierac od globu tyle, ile potrzeba, nie

zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za niewiele. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze wyobrazenie, ze zapisywanie wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za egzystencji poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta przynosi tym samym termin

swojej pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie po wierszach, po pamieci tych, ktorzy te wiersze beda kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych albo historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

sporzadzaniu dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac dokladnie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z kluczowa

fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej

Europy - dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy zdecydowanie cos

znakomitego, a ow lampy prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, po odniesieniu do dorastajacych osoby. Ogolnie

rzecz biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy sposrod dotychczasowym systemem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system wartosci, stajemy sie innymi

ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje dzieci. Bogini nie

zaakceptowac zniosla takiej zniewagi jak i rowniez jej dzieci: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami sposrod

luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie

zamienili ja po kamien. Jednakze i wtenczas smutek srodku przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia

swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do malzonka na cztery miesiace po roku, wtenczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W

ten wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

2. maja koloryt uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy duze znaczenie. Byly one w celu nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich wielka role. Obrazuje to zjawisko, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie mieli poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osoby opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni mieli podobny poglad

na dane sprawy, jakim sposobem my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity byly i beda obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja w celu poetow, tworcow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali w te zapytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane w niepowodzenie oraz sam

akt wyboru, niezaleznie od tego, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotkac

za strony internetowej wladcy. Upowaznienie ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Dobor jednego wytwarza kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry

sa absolutnie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce

uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie byc inna. Obawia sie o

swoje los i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce

upokorzyc sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal uprawnienie boskie. Dlatego zgineli tej bliscy.

Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet oraz to potrafilo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc rzetelny i okrutny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny w celu wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W

trakcie konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore beda wazniejsze od niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlowiek, a nie

zaakceptowac krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w

obronie demokracji po panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy

od niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod

postaci wydaje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug zonie jest pierwsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Kobieta jednak

uwaza, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru obie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja

wydaje sie byc po jej stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od

siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde sposrod nich wydaje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z zastosowaniem. Walka

sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo uchronic

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a nie zostac pokonanym mogla jedynie

jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku jest do czynienia glownie z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne a mianowicie

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jednej ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien typy literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie typy literackie, popularne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz zdecydowanie

przyklady uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa objasnienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest do Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej albo religijnej. Utwor ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to napis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, przewagi.

Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

mezczyzna losy chojrakow na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje

sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez mysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, struktury lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna a

takze tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto wystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i ‘ode’

- piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym przez

Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego a

mianowicie Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami mogli byc jedynie mezczyzni, grali wiec takze i role kobiece. W calej tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do kleski,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt wartosci i koniecznosci, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z tego wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie do kleski

chojrakow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob

(Antygony, jej narzeczonego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita

dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru jak i

rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a

mianowicie przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu

uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez

ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, 2 zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie sposrod 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego koloryt

5. moga miec zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, oraz gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez wyruszyl

po swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Kiedy

skruszony syn wrocil do ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotow syna, ktory byl jakim sposobem umarly, oraz teraz ponownie ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego

grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich bledow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie w celu rannego jak i rowniez obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze jednostki

powinni okazywac innym spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac

same, jednak jako przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem,

ktory ukazuje szersze, uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za

sprawa siewce padlo na rozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo w droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w

kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Swobodnie odczytac istotnosc uniwersalne

naszej przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc

wlacza nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz

zachowywania przykazan jak i rowniez prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej jak i rowniez odszedl od wiary, jednak powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot

do bliskich traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec

oraz Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem

do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Poprzez dzis

dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob sam walczy o swoja godnosc odpierajac ich racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy symbol

wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlowiek powinien wielbic tajemnicze pomysly Opatrznosci, oraz nie te rolety badac;

a mianowicie Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw. Franciszka.

To dodatkowo wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest

to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest dlatego symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola pozostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kumpli i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista

dzialalnoscia tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym

celem tej zycia wydaje sie byc walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot

ukazuje scena smierci herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci,

mezny na jej miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego stanu: miecz jak i rowniez rog. W calej swej ostatniej

spowiedzi przypomina wartosci nadajace sens tej zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt

wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostawac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory oznacza umieszczenie Boga po centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada na temat co powstaje na polu i moment zostanie zebrane i znajdzie sie w biesiadnym

stoliku. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby

tego chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

modne i uznawane w danej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc literacka

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre normy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie w polu jak i

rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do

przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na wszelkich ludzi. Nazywany jest

dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie tuz przy

stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do

tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby

tego chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Ozywia sie posrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania formatu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem,

po XVI po., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te,

ogarniajace czasem po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika skutkiem tego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw w jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na obrebie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

po Szwajcarii. W calej XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna

precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Wolno powiedziec, iz na naprawde przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, wykonywajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi sposrod 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn polski. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest do Matki Boskiej, druga

do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej wielokrotnie nawiazywali jednostki

sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy

duzo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje mianownik

(Bogurodzica w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl jeszcze

przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz w

zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda

rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu sposrod

konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa dodatkowo znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie sposrod Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior swiadczy psalterz., byly bardzo popularne w

sredniowieczu, opiewaja wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraj szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny,

wiec tym bardziej boli tej zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, na przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim, stara sie czuc podobnie jak On, sadzic podobnie. Ale przede wszystkim

slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom opowiada

swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po metropolii,

postrzegana za sprawa ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw:

ciemnej i srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila witalny kolor,

srebrny - gdyz jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno sposrod podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich dzieci, ale

dodatkowo z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. Wedlug mnie Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz dodatkowo przyjmuje w

swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli po obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Natomiast Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona

nadzieja, ze nasza jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze juz zadna oryginal nie pozostanie musiala

naprawde cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy okazje

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz bardziej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten posiada wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― jest do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze powiekszone wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace dokladnie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy sposrod

minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis slow jest po

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca po tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Jednostki uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce wiecej niz jeden pojecia beda centralne: Pan i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Lecz to

czlowiek zostal stworzony na portret i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest odszukac w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc

sposrod Nim. Akcentuje ona wazne wartosci mezczyzny, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do

zdobywania wiedzy, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Jestesmy

zobligowani przystanac na moment i przemyslec o naszej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej obecny

w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja stanowic dla

nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji

i globu. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o

paniach i o panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jakie mozliwosci

najwazniejsze, to znaczy nasze los. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Milosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest obecny w wszelakiej epoce. Milosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym jaka wage ma dla jego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, oraz czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. W polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do postepu hagiografii, dziedziny pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem

zywotow swietych, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy koloryt

dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel zabytowych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy jak i rowniez

zakonnikow po kosciolach albo w planowo wyznaczonych do tego miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana

dramatyczna wydaje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Z czasow pozniejszego sredniowiecza

pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy jak i rowniez

upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie mezczyzny na poprawna droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow byl

zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra jak

i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej do glosu dla przykladu tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, mezczyzny. W

sredniowieczu w srodku swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osoby, ktorzy postrzegali Stworce

po kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal ich glosy jak i rowniez raczyl darowac spokojne, pobozne zycie jak i

rowniez miejsce po raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy sposrod cialem. Pan stwarza wiare wygrania naszej walki. W

calej utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor

"O nietrwalej wybranki rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy w

stanie darowac czlowiekowi rzetelnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I nie zaakceptowac milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski

upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo ma radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

W calej baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia,

jakim sposobem wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania

do dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu polaczone sa sposrod

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mamusi Boskiej sposrod

prosba o wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, wlacza

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i formach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, predko wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

po sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie po literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie w ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie

srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie po obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje po zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i wierny damie swojego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw powstal sie po sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka jest przedstawiony po utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli

poetow, beda one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a spis uczuc

rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osoby do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw.

rzeczy ostatecznych obok sadu koncowego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie w spotkanie

wraz ze smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy motywow

zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte oczy i cialko, bez finiszu nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa po reku itp. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku

jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze im czlowiek minie przez los skromniej,

tymze jego spotkanie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― oryginal Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom.

Wydaje sie ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w osobiscie wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Spotykamy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie powyzej soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swej dziecko, zechce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi

Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, jedynie bano duzo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy napis, prosi osoby o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, poniewaz jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swojego syna od chwili biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie

go za sprawa zydow na przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec podobnie jak on, przeczuwac. Wie, iz to juz ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i w blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter przede wszystkim sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

elementu lub normy budowy). Istote piesni wynika z jej zwiazkow sposrod muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Narasta czesto po tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly

charakter utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy

heroizmu i patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o istnieniu pasterzy albo wiesniakow. Klasa ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej z reguly pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury

jak i rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko poszczegolnego watku, koncentracja sie w jednym jedynie problemie, 1 punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow przemawiajacych, ze o

ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we wszelkich nastepnych

epokach literackich jak i rowniez jest polaczone z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny

stawia ponad wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby naprawy, nie liczac sie sposrod przykrymi w celu niego

konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde co wiecej

ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko, co wiecej osobiste

ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje osobiscie nim na

dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje

sie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie

„Ksiadz pana wini, mezczyzna ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swej rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, chocby takich jak gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, kompetencji praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca natomiast

dziedziczenie na przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto mezczyzny na

manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i roboty na wsi, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze dajace

satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zaakceptowac zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz roznych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi zysk i przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej

jak i rowniez sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza dodatkowo sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny - walczyc w

obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski sposrod

Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore

glosi idealy, jedynie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O

doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja,

Niemcy, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza,

iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne ukonczenie iz Polak jest glupiec przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo krzywdy nie pragna oni

reperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja sposrod tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie

przed rownolegla sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uchronic ojczyzne od wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Solidnosc i potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie nie

jawi sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw w

celu urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

hulac, kiedy epoka po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia,

radosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy tuz przy dzwiekach

muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet podczas zabawy powinno sie zachowac, naprawde ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od

starozytnych przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego utworow jest cnota, ktora

uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji

mezczyzny wyrazanej za sprawa Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie",

"Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o

wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten

pojawia sie po piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod

narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we

fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a

mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty,

wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do

Horacego, lecz zmienia je, scala rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa

strone problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze bez trudu

odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem mocnej troski o losy osobistej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac

sobie sprawe sposrod odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad calkowitym narodem, byc trzymane na

strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Nie wolno im myslec o prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu.

W minionym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie w obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska do grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do katastrofy pewne

szczegoly, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

panuje typowy polski balagan). Rozumuja przewodnia calkowitego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata,

a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz

z nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem w celu Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

beda przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, ich tematyka wydaje sie byc zas rozna. Wystarczy dokonac przegladu

rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne zazwyczaj stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge jak i rowniez lament na klesce Polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( damy i dzieci ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o

kraju oraz nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Ale jesli racja i sposrod tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i na szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego punktu dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i jednostki, bo ma czyste serce i tego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1 o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy

niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z noca swietojanska. Jest to proba wykonania

pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali los na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych, co

wiecej praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie

zyje sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania,

wysilek natomiast jest procesem do dumy. Po roboty mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas w tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje w

wsi po harmonii sposrod przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, gdyz to naturalnie oni

demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace sposrod zycia mezczyzny na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej wybranki prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien

zawartej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic w dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa

albo przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednakze alegorycznych,

kompletnych powiazan sposrod mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic osoby i stosunki dworskie. Oczywiscie

obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja

przy mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednakze prawdziwe na pewno sa uczucia,

szczescie jak i rowniez nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza nieomal kazdy, jak wiele i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub

bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i marki zycia,

takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tymze poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace w swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych urodziny i bogate zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje stale z przyrodzonym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem absolutnie

pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest

to utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, albo czasem dzieki czemu postepowaniu kazdy

wraz z ksiedzem nie odnajda sie w lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje jeszcze ksiedza,

gada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach,

ktore sa odpowiednio jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja

odpust. Teraz wlacza sie do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden

wydaje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia.

Przerozne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej

bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia przygnebiajacy los

chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

podarowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac

pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawiklana, bo jak i rowniez

Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie

panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne

zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan

nie zaakceptowac sa nasyceni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego jej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

oraz jezyka mozemy sie przyuczyc bez jej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Alians malzenski wypada zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Do urzedow nie nalezy

pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozemy z

tych przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby

slodkowodne. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i jednostki zle odrabiaja. Zima niesie

najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W

mieszkaniu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i zima nalezy nadzorowac gospodarstwa.

Wyjechac na targ tez mozemy z wytworami, albo takze u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej strefie drozej.

Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek,

oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a

wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy dwie

strony posiadaly wiecej powierzenia. Chlop takze o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow gdzie poeta

porusza problem spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu

i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty w tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin

swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa o

milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny

pozostalej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Naklania wszystkich do pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji

wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze wlasnej pracy siebie i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie

spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie kazde przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez

tance. Utwor nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie

tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu

przyrody w ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola mezczyzny w kuli ziemskiej,

zastanawiaja powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje niemalze wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do

Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za ksiega stworzenia globu oraz

mezczyzny, a takze harmonie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy...

― Kochanowski przypomina dwie postury charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje ich syntezy. Nigdy

najwazniejsze wydaje sie byc miec dziewicze sumienie, radzi, aby skorzystac z sposobnosci do uciechy, ale madrze i po sposob umiarkowany. Wlasnie

po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej po sobie. W calej „Piesni

o cnocie― poeta stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia

sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie

byc obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez sam proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te

banki pozostawic na sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela beda tez popularne nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest

hulac w stosownym miejscu jak i rowniez czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z

antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna wciaz pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, gospodarz

swojej majetnosci. Wskazowki powstale sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac

uposazenia, rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelakiej porze roku, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny

model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr nawet lepiej zycia. Ten ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden

standard – rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny sporzadzania, jest

uniwersalna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski,

A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, los zgodne sposrod natura. Wlasciwy ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z

radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika

jednak sposrod dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste

etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i pokoju

wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za pewna z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra traca swe istotnosc. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne los w zgodzie z przyroda i nie zaakceptowac szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych wartosci w poniektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug mezczyzny odrodzenia wypada zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale wypada przy

tym afirmowac zycie jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj

wewnetrzny broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie byc

wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej w celu roznych osoby jest rozne prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z rozmaitych warstw spolecznych, inne w celu szlachty jak i rowniez inne w

celu mieszczan. Mysle ze, tenze problem wydaje sie byc nadal obecny. Tak juz bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze

zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwykly obywatel, jednak zazwyczaj beda traktowani w znacznym stopniu lzej, w ogromnej liczbie

przypadkow moga sie chociazby wykupic. Czesto jednostki na wysokich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie po ich kwestii jest w duzym stopniu

przedluzone. Kolejnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy nigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc

energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i poprawic

sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda

i operuje nadal sposrod dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto jak i

rowniez dzieci czesto musza spacerowac do tych odleglych w znacznym stopniu kilometrow. W dodatku szkoly moga miec zazwyczaj za male fundusze

na progres pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, niekiedy nawet w utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie ale juz mowi, iz kazda walka

powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina

niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo powinno mu umozliwic szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, -

jakikolwiek czlowiek ma obowiazek byc legalnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie

nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

prawo prawny sposrod udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski oferuje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak swietne domy a takze sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone w ten zamiar wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie w dotowanie szkolnictwa w czasach,

gdzie nie docenia sie wiedzy i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie opieki nad

budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1 prawo

chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje sie byc

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie zestawiac w pewna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra wspolnego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic wszystko: majatek, energii,

zdrowie, fart, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, rywalizacji domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo,

pyche, zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

lokalne od szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak

heretycy nie beda spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow.

Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie

byc naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia

niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, a

takze prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet chronic panstwa poprzednio poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest

sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola do obrony religii katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do

przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia ich ochrony sadowej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza zapisywane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

panstwowe, ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo

wowczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia norm

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy

wykonawczej a mianowicie np. natychmiastowe sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore maja obszary w kraju

a takze proponuje reperacje istniejacego stanu rzeczy. Jednoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno

po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa

w stanie jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany sposrod pozycji kalwina i po

duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, jakie mozliwosci jest przede wszystkim widoczne po krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez

zwyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i

rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow jednakze

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

odgadnac istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i rowna sie ponad zwyklych ludzi.

Jednakze mnich ow jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc

anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa w cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z psa uczynil parafianina. Jest to

wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie naczelnych

zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw po zrozumialych w celu wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja

lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja ich spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo po odprawianej mszy swietej

wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach wielokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych

jak i rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal sposrod ta regula. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie sposrod Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak wydaje

sie byc na nie zaakceptowac odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotow dusz na smierci, do miejsc gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to po ostatnim sposrod TRENOW, gdzie opowiada swoj sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka wydaje sie

byc szczesliwa. Postura ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie los Jana w wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala

scieta za sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, prowadzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w

punkcie kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje po watpliwosc tresc calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna

bolesci, rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek,

ktorym lata swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela

policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - gada matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez sen

wieczny w stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze albo rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wczytania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem

w celu prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi krajowej Ostatnia sposrod

panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc sasiadom wsi jak i

rowniez jest w celu nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze krajowej siegnal na motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje sie

byc nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje dlatego

nie rzecz, ale strategia, w ktory zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach

potocznych i narzeka razem sposrod Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

zonie sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stuleciu jest, podlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw ciezkich,

pokazuje ujemne strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i konstruujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i uciechy, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym przy

umowionym jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Powoduje to podejrzenie o zdrada i relacja z odrebna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza pobliskich

zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia

sie kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

wybranki na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy

wykracza hen poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jakie

mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednakze, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest idealnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 2 sonetach –

IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlowiek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy

czlowiek powinien liczyc, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od Boga, utrudnia mu droge do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest mocne, a kiedy slabe. Sens rozwazan

pisarza ma koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu,

wowczas jeszcze silna jak i rowniez znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow

poprzednio tym, iz niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, jak wiele Troje. W calej tekscie beda fragmenty swiadczace o tego

rodzaju intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania za sprawa rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci zbyt

losy was. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego wysilku, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda

mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W calej kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie sposrod dobrem was, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, choc sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie

byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za sprawa atak zaszokowac wroga, nadszarpnac go jak i

rowniez nie zgodzic sie do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w najwiekszym stopniu istotne, terazniejsze i

zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia.

Krol elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, albo wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci jakie mozliwosci sa w jego czele

powinni podarowac przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga boi sie, iz fakt tenze moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

byc wykorzystywana za sprawa magnaterie do osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk

sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli jej obywatele sie

nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o istnieniu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja jak i rowniez

wychowaniem dzieci szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od edukacji Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i

rowniez spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

swoich zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku, przynosza duzo pozytku,

oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego za sprawa caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw a

takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w lekkim towarzystwie kumpli i bliskich, zaleca uciechy, polowania, polow, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje radosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupic je taniej i sprzedawac drozej po innych rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jawi sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej

przedstawiciel tego wysokiego stanu spolecznego ma obowiazek posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica

do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow w Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swej przemyslenia odnosnie tematu tego wydarzenia oraz sugestie, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd

Tatarow w Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow a takze mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie poprzednio napascia

Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie

zaakceptowac znajacy granic. Piesn nasza przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem

uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale

zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala egzystencji na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie

kierowac w zyciu. Ogromny wplyw w tworczosc poety mialo takze spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z istota znakomitego polskiego poety, ktory jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

kawalek ten wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo

uwidocznieniem swiadomosci wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po tej smierci beda

czytane jak i rowniez podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo zwykle dla owczesnych

humanistow, do ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przypadkami

moga byc: Piosenka XXIII a takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez

stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie zakamuflowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu

mezczyzny. Jego przemyslenia na tenze temat zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest

najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana po sercu mezczyzny moze byc w celu niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista

dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec obok

potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka

"Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swej przemyslenia jak i rowniez sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze kazde

zalety stanowiace cnote beda cenne, jednakze najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta sciezka

do niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym czasie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, by tam tworzyc i dozyc wieku

starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Pisarz opowiada o poboznej jak

i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie na swiecie po poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc w roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie wszystko znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy stale

znajdzie epoka na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby albo w lesie zastawia sidla, dzieki czemu na

strychu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i zeby posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest

to renesansowa zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po

„Piesniach― posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane zdecydowanie zycie harmonijne z regulami cnoty, daj

szanse czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili, cieszenia

sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac po Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, jaka byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak roznorodne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy

od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii

antycznej dazenie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac

klopotow, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej

fraszce „Na dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta zechce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze

sumienie, ludzka zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tego swiata nie

zaakceptowac zapewniaja rzetelnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w zgodzie z przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

stalosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu sposrod rozumu, ale i takze w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wobec Boga,

jednakze tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego wykorzystac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia a takze obawy

poprzednio smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone za sprawa myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

sposrod problemami, podarowac sile sakralna i stale szczescie a takze czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie po

swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie

w tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek

pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow na porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac

rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal po nagrode zbyt wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes w rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Cecha szczegolna utworow z tego okresu wydaje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni sposrod tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek globalny, ponad

wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Do gor jak i rowniez lasow,

stworzona w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i

jednoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot liryczny

porownuje sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty).

Aktualnie zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny nastroj, inne beda tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne los bylo w celu Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej zyciu

najistotniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet wlasny pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w los prostego systemu

wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza po, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka tej utworow dotyczy jednoczesnie

pojedynczego czlowieka, a takze ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane zdecydowanie wskazowka w celu jednostki,

jednak dla wszelkich, bowiem aplikowac sie moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilkunastu wersach po lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

zachecaja go do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad

sposrod tymi pany: szedlem kimac trzezwo, oraz wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta ma na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz

przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pomniec o tym, iz cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w dlatego kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby zostawic po osobiscie dobre

przypomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo

Pan odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien uczyc swych nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

prawdziwej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni sposrod bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy

przyjdzie po walce odstapic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, porusza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo

sie do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i

poprzednio szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie

– poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia wlasny narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam ich nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

poczatku bycia naszego was, ale albo takie zachowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic powyzej dalszymi swoimi losami, by problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz czynia go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie 1 element po

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a lecz rowniez czesc organizmu – panstwa – mozemy tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze pewna z powodow upadku niepodleglosci Polski po

XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

sposrod mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow

oraz zle spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal

sposrod antyku:

chor stoi za sprawa caly czas w scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swej losy scala

z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej konsekwencjami wszelakiego

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Utwor ten jest napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden sposrod epizodow rywalizacji trojanskiej. W calej utworze tymze latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a takze

zle ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie jest mi

obce―. W calej odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a w

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy sposrod

losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w powyzszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu ma charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w naszej epoce konstruuje sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim

przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Ten obraz prezentuje „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

rozumuja egoistycznie, beda chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facet musi pracowac na panskim polu, praca nie jest wesola piesnia

a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei sposrod

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

to tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje

czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w zonie mysl, iz „bez norm nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w

odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje sankcje,

a plebejusz traci los. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo

dac powinien rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta kwitnac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i

pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji

mlodocianego obywatela jak i rowniez do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom

humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz koszty na odmienne

rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo bez trudu zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i

rowniez swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Sugestie te

powstale sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami fauny

i flory w wszelakiej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani smierc.

Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i po bliskosci sposrod natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzor ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja stworcy tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez

lansujaca pochwalane. Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych w celu

polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu,

finansow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z

5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko

urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal

sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska

w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez

nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje slabosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu po 1575 r. Poeta okresla

jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju jak i rowniez wsparciem

finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor tenze

niesie po sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego jak i rowniez

zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie

ambicja kiedy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny uklad, odnajdujemy

glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore zauwaza

po panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - gada Pleban). Dlatego Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie

prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― po pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc

prawa jak i rowniez grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, po XVI

stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a

najwazniejsza pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt swojego stylu, o forme

trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie,

ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna

– jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow lokalnych. Nawiazania do antyku po

dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul klasycznych, elegie.

Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu motywow z

mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko zdecydowanie poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze zdecydowanie

tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje

swiat zbyt wielka harmonie, znajduje wielkie wartosci fauny i flory i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich po sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w

celu okreslenia okresow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to

pozostalo przyjete za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja nasza wywarla duzo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale dalej sama doszla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy polnocnej od

finiszu XV do samego konca XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe jak i rowniez religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w

srodku badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

postepu osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki

ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

urok, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej po Spirze w

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy wyjasniac je

w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac

udzielenia rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osoby od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek ma swoj los zapisany po

gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo albo pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i gromadzenie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch tenze powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane po 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa polskiego.

Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i norm

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach ich

przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Kazanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, niedobor zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa". W calej

sposob oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, wybranki dla zonie samej. Napad skierowany wydaje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie o swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz

laczy ich jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i

rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa klapa dla

Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i do

potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna

aczkolwiek utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow

narodu. Poddani winni beda swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co

wydaje sie byc jednoznaczne sposrod upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Wylicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc do

ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze porzadny Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedobor sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst

zwiazana wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech

glownych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy

interesujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup solnych, czy niedobor stalego systemu obronnego

panstwa. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych lokalnych utworow

poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow sposrod prosba, by pomysleli nareszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo, jednakze w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy po wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on pelen podziwu w celu prostoty jak i rowniez kontaktu

sposrod natura. Wies, wspomnienia, zdecydowanie miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa

strone zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego egzystencji, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez

ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora na stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac fita

na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci egzystencji.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na dalszy los, uciazliwa wizja, wojna o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne ma ukazywac problemy duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), wydaje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za

sprawa burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil

juz calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z osoba, ktory w starosc wydaje sie byc chorowity, wiecej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi.

(zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad podstawowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego koloryt skazony wydaje sie byc niemoca.

Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

poszczegolnego krajobrazu odmieniajacego sie przy wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, szuka wsparcia zeby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

2. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal mezczyzna o artyzm jezyka, uklad swojego stylu i postac

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie scala sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska skala tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, powinno sie sie rozrywac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednak moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jakie mozliwosci sie ma.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie byc czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie nigdy bawic, jednakze mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami po bitwie przy

Chicimiem po 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie sposrod 10 czesci dosc szczegolowo

opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne przygotowywania, a dalej bardzo uwaznie, dzien na dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia

ukladow jak i rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad calkowitym obrazem goruje

uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych,

obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na rzeczy naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej

ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w tych propozycji

zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W calej 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi po krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc miesci 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, to znaczy taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce jak i

rowniez sasiadami nigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi

jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi ostry kontrast sposrod

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc uczuc, wynika sposrod kaprysu. Sugeruje to gre z uczuciem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa sposrod

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela na

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji a

takze poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do roznych narodow, upodobanie

zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji

w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego jak

i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety beda niestale po

uczuciach. Mysl ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozemy je przeprowadzic

(uspokoic zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz zauwazyc stalosc po uczuciach damy.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga stac sie tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, ciekawostki tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest zdecydowanie piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca

partnerka jest brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - dworski – rozwijajacy sie

w dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych,

tetniacych swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, im skladajacy szacunek, a sposrod niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt dworski, przykladala olbrzymia wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj polski

rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten nazywa sie dodatkowo sarmackim od

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec

dworski i byly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Ale byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna dlatego mowic co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty po XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak

najdalej w wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci

krajowej - o szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - los na wsi, fascynacja

natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki zawieraja

okres ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z

tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii

jak i rowniez milosci fauny i flory - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski

sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych lokalnych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach

1688 - 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stanowisko szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje

nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go zjawisko, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju

chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory wybuduj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje nawet najmniejszej z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszelkich mszy, oraz mysli jedynie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa.

Niejednokrotnie poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan

wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc potomkom do uciechy.

Wszyscy dbaja o osobiste dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy

rozumuja tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. W calej

wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa,

ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy.

Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o

przebiegu bitwy przy Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie byc duchem

patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie powyzej poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do

zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII

wiecznej Polski. Mnostwo jest po nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

sytuacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania osoby i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o walkach

Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje jej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji do walki zapewnia mu gotowosc zdobycia lupow, a nie

zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly wynikiem tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci.

Pas opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

odmiennymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie

zaakceptowac chcial walczyc w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej

bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej czesci

opisuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz egzystencji ziemianskiego jak i

rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie

wlasne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i przewagi wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy,

pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

2. Monolog zwrocony do osoby, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe sposrod ich wplywu na los

polityczne po owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie one spowodowac, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki sposrod nimi sluzyly mu glownie bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja portret zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i przygodny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie

stanowic nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz po

tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, za mlody

wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z

takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki

ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, oraz

jednoczesnie wydaje sie byc atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i zle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na regule dialogu, rozmowy prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden sposrod nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie byc

pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez zwykle cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja zastanawiac sie i przy

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze po Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk przedstawiana

byla po sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co pisarz chcial wyodrebnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. po. p. n.

e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem przedstawiania i

wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow.

Zakonnicy walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co

duzo trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie wady,

zachowujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem w jedna sposrod najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w

tej okolicy tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur

to zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie juz w

niewoli i nie zaakceptowac zna smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swej zycie po klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to cos

normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. W

zadnym razie nie przyzwyczai sie do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, okresla sie w fakt, iz powstala kobieta

po naczelnym rozbiorze Polski, moze dlatego Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednak zyl po nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednak byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, takimi, jakimi beda, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w znacznym stopniu wiecej zdobyc.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

kuli ziemskiej dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja wydaje sie byc po stronie internetowej tego, kto ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej

prawdy jest opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem

energii, bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, ktorym prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika:

"Smacznys, niedysponowany i po lesie", oraz nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare po Boga jak i rowniez

smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy spada na jego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

wielokrotnie teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem swiat w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki jak i rowniez

zaprezentowane nabywcy.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: po Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z mocnej troski o kraj, sposrod leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej celem powinno stanowic szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna

uzytecznosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform

Komisji Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o koniecznosci utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach zajmuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Z samych panow zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra w

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na

renome publiczna a takze na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

zmian ustrojowych Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia rozwiazan

fabularnych prezentujacych indywidualne poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― beda przedstawieni zdecydowanie prawi

jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform

to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Natomiast ich wrogowie to: ojciec Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza do upadku

Polski, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego

zycia potezna i wyzwolona z przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele gada, ale na ogol bez sensu; dziwi sie, iz

Starosta pozwala na kazde dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke

przymusem za malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego

niedobor zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zarobic; Szarmancki

wydaje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil dobrobyt rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jakim sposobem moze

byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego fita nie

nauczyly, niczego ciekawego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli slowa jako sprzet oddzialywania w spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na progres tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial po tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego bylo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej sferze

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 do 1822. startuje sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fiuta szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam swieze metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w

kierunku ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku oddano do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 roku krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany

po pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec terazniejsze i roznorodne

tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, dokument, listy do redakcji jak i rowniez

odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez

chlopow, pisza o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany za sprawa 21 czasow. Z inicjatywy krola po 1765 roku zalozono

w Warszawie pierwszy po dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy

zestawy: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku dla teatru zaczyna tworzyc F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac

zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez

podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim.

Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu edukacji potrzebne beda dobre lektury dlatego po 1775 roku powolana

Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie oryginalnych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do

1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali po

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak

jego przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie elementy bohaterskie jak i rowniez komiczne. Wynik

komiczny osiagniety zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym jak i

rowniez podnioslym rodzajem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych przed chwila puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim

sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie

wymykal – wtenczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn w czesc poezji.

Konrad – romantyczny poeta – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest uczucie,

ogarniajaca calkowity narod. W calej imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego

dobra. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla dobra

ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie byc

sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w reputacja szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos po dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest jedynie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy.

Nalezy podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu uczestniczyl po

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tymze Slowacki chcial dac replika na

testowanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tych

ludzi byly jedna sposrod przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie byc zamach w cara. Ludzie jest po tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany

za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, jaka nienawidzi cara i zechce powstania, jednak potrzebuje wodzow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem po

dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich

pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane zdecydowanie bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal

wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania po walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest wzorem

patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane jak i rowniez doceniane za sprawa wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji

lub punktu pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie ich smierci albo po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero ich wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi do grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera. Jest to symbol

przetrwania idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi

zacnych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich

wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna bedzie przez roznych

pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc przedstawiona za

sprawa Norwida zdecydowanie ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt

wieczny. Idealu tego nie mozna zdobyc ale mozemy don starac sie. Muzyka czyni z osoby istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci wydaje sie byc

porownanie do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada

wartosci. Wydaje sie tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet na smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Pokrewne byly

losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl po cieniu obszernych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi zaplacic kazda osobowosc

za wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na pewnych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np.

elem. liryczne: wielkie monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic calkowity narod, niz ocalic fita ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa opowiesci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil

politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal ich od siebie, dzieki czemu przebieg

zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak

i rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je dlatego autor po wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy.

Gwoli Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane,

autor podkresla kilka elementarnych typow ich charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, czyli posrednio posluguje „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez calkowity narod polski

oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny wraz ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac szeroko

podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak wiary

narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera duzo aluzji jak i

rowniez mozna zwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zachowac sie przy Termopilami, w ktorym

miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tego brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu po powstaniu, czyli identyfikuje sie z

narodem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec powstania

jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z relacji naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak

i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac kpic

sposrod nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego, beda

przeznaczone nowego przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia a takze szydzi sposrod tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja

szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji

zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo ten fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, pomocna dlon w sporzadzaniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki

przyrody, niebios, obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( beda nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc pojawia sie

takze arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu albo klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie