matura matematyka 2016 odpowiedzi stara

( matura_matematyka_2016_odpowiedzi_stara.pdf )

http://www7.filehost.pm/p/matura_matematyka_2016_odpowiedzi_stara#

Podobne: matura matematyka 2015 odpowiedzi stara, matura matematyka 2016 odpowiedzi podstawa, matura z matematyki 2015 odpowiedzi stara,

matura matematyka 2013 odpowiedzi podstawa, matura matematyka 2015 odpowiedzi maj, matura matematyka 2016 odpowiedzi probna,

matura matematyka 2016 odpowiedzi cke, matura matematyka 2013 odpowiedzi maj, matura matematyka 2015 odpowiedzi podstawa,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej powinno

sie bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, z ktorych dwie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego

bedzie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w zatarg z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

za zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, prawo boskie

jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie

jego od tych propozycji. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce az do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja

mu sie od chwili nich wyzwolic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac

na akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka,

ktory to jest az do nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – inaczej los lub przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane za

sprawa wyrocznie winien spotkac dziecka i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem sa dzieje rodu

Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Staje sie on zarazem

ofiara jak i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra jak i

rowniez wierna prawom boskim. Jako obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala

ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali wykladzinom w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go

w dwie frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

odsetek ludzie maja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

chwili jego imienia powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, dowodzi, ze dzierzy taka moc jak

Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn sporzadzanie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog dal mu

sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to on odwroci od chwili Niego jednostek. Konrad jest cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna jest najwazniejsza, potrzebuje sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl on jednak dojsc do ciebie cieni, gdyz zona nie zakopala tej ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl dlugo, az

wreszcie przypomniano w piwnicy o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wielki kamien w gore. Syzyf wzial sie do

roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Naprawde bylo za drugim, 3, dziesiatym wspolnie. Syzyf

ciagle wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialalnosci nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji w ziemiach rodzimych do roboty Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil

powrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym

sposobem mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie za wysoko, gdyz wosk ma mozliwosc sie stopic i aby nie

schodzil zbyt skromnie wody, gdyz piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej

i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem czlowieka

tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc zauwazona za

sprawa nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus

postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal

Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja

z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na trzy miesiace przy roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie az do wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan az do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy sa nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej swiadomosci

w tego typu wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit jest opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily

procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie

mozna w pelni uchwycic literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najwyzszym. Slowacki

wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka az do nowych

wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek powstaja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Same w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi zyjacych. Pod

taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej jej surowej

sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby pozostawila opoznienia brata

w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego wybrania. Musi zadecydowac, czy wymierzyc surowa

kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na przewaga szczescia swojego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej woli, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zyje. Tego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze

popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, caly czas stawiany w momencie wyboru,

winien rozwazyc, czy powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, czy dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Az do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca powiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje az do trwania w polu bitwy i az do gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty model – odslania, co czeka tchorza, dziecka, ktory nie chce zwrocic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk poprzez

swa tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie owego, ktory nie obcuje wraz ze sztuka,

zas przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze naszym nie kroczy o walke na zejscie i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest kaprysny,

a przeksztalca sie tak szybko, ze niejednokrotnie nielatwo jest sie nam nawet zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety jest okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze przenigdy

nalezy cenic rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedlug natura, zabierac od globu tyle, jak wiele potrzeba, nie za

duzo, ale i nie za nieduzo. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze przekonanie, ze tworzenie wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za egzystencji poeta, jest jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym termin

swojej pewnosci, ze dzierzy juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie przy wierszach, przy pamieci tychze, ktorzy ow wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych

lub historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia jedynie w inwokacji, potem jest „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak, ze jest dozwolone je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon jest rozbudowany tak, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.: porownanie

walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z glowna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Swiata - rowniez i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos wspanialego, a ow lampy

led prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, przy odniesieniu az do dorastajacych

jednostek. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma przy sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje dzieci. Bogini nie zniosla tak

znakomitej zniewagi jak i rowniez jej dzieci: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Lecz i w

takim przypadku smutek duszy przebywajacej przy glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia nature macierzynstwa jak

i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na trzy miesiace przy roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwa. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie stosowane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych obszar w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to aczkolwiek, ze legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy ogromne znaczenie. Zostaly one dla nich tak cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich duza role. Ujawnia to okolicznosc, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie miec poglady w dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu jednostek opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni miec podobny punkt widzenia

na fakty sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni stuleci

mity dawny i sa obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja dla poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele innych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal glob

i czlowiek, jaka jest jego przyroda i przeznaczenie. Dawni ludzie odpowiadali w te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

ceny przeciwstawnych jednak jednakowo waznych. Dzialania herosa sa z gory skazane w niepowodzenie zas sam akt wyboru, bez wzgledu na to, ktore z

wartosci bedzie wybrana winien doprowadzic az do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma

mozliwosc ja spotykac za strony wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega

obu prawom. Dobor jednego wytwarza kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie

siostry sa calkowicie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez energiczna.

Potrzebuje uczcic zejscie brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Boi sie o swoje zycie i nie

chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze nad losem swoim i swych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie przed Kreonem.

Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal prawo boskie. Totez zgineli tej bliscy. Gdyby uniewinnil jak i

rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet zas to moglo doprowadzic az do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i nielitosciwy dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny dla

wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku konfrontacji z synem

Hajmon pokazuje mu jego braki i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy wizja

sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od chwili

niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca

bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon zachodzi w obronie demokracji przy panstwie, tej ojciec jego nie slucha. Kreon

mniema sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory jest mlodszy od chwili niego. Po przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca

tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci jest

wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej.

Jest on wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej osoba

jednak mniema, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma az do wyboru obie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Przytomnosc, ze zdolala by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, ze racja jest po jej

stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde z nich jest przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem.

Walka z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny basta. Nic nie moglo ochronic Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

W moim odczuciu w tym przypadku mamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Po utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Maly statek

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn internetowych ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na zony

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

10. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci.

Wlasciwa objasnienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie wycelowana jest az do Boga. Az

do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej lub religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby lub instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo az do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez jest dozwolone tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest z reguly wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia on

losy bohaterow na tle zdarzen waznych dla danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne

egzystuja najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez pomysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna

oraz tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie az do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej akcji

(w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie

w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec rowniez i funkcje kobiece. Po tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze wtem przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo az do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i wymogu, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Mozg

zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z owego wzgledu, ze racje obu stron

sa rownorzedne, zatarg tragiczny jest nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski bohaterow. Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza,

zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej ukochanego, a swojego syna - Hajmona jak i rowniez swojej

zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm jest wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy

niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie zejscie lub kleske. Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo

przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta pani do

symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i

rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza jest obrazem egzystencji codziennego, inna

zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za sprawa slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest wyraz boze, zas gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo odrzucic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez

wyruszyl przy swiat. Dobrobyt roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Podczas gdy skruszony syn wrocil az do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze

pochwalic sie z powrotu syna, ktory to byl jak umarly, zas teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego

grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich defektow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, jakich zadaniem jest niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac

innym spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze, uniwersalne

zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na przerozne

podloze. Przy jednym spotkaniu padlo w droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo w kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Nie wczesniej

gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Prosto odczytac znaczenie uniwersalne tejze przypowiesci, odnalezc jej tresc, ktory tyczy sie

ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda posiada

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on wczesniej jak i

rowniez odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki

traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to rodzaje

ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem az do ciaglego powracania,

dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Na dzis

dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob samodzielnie walczy o swoja tytul odpierajac katalogow racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, zas nie je badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie az

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest

to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest wiec symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi

funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola

pozostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa,

wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za najwyzsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia jest walka

przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w ktorej za

swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, zuch na jej miejsce wybiera wzgorze, aby byc

blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. Po swej ostatniej spowiedzi przypomina wartosci ktore nadawaly sens tej

zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co wzrasta na polu i moment zostanie zebrane i wynajdzie sie w biesiadnym

stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich jednostek. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior nakazow i

pouczen, jak powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia. Jej

esencja i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak wszechobecna,

wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora zaprasza az do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

kulturalne i uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie w polu jak i

rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do

przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Nazywany jest

rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zatrzymac sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie

czuje sie w ponizszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Do niej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako

wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca przedstawicieli

rozmaitych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Ozywia sie posrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis miesiaca, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo nasz tekst az do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba

o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania zakresu sylabicznego, jak z czasem, przy XVI

przy., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace niekiedy po

nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

tym samym, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

przy Szwajcarii. Po XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony formalnej wyczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdej osobie Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest az do Matki

Boskiej, druga az do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego

o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna numer 4, az do ktorej

nierzadko nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel.

W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast dla, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak

przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

Napis Lamentu z konca XV wieku jest zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa rowniez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych

propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., dawny bardzo atrakcyjne w sredniowieczu, opiewaja

wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. kraj szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym

bardziej boli tej zniewazanie. Matka Boska odslania losy swego Syna od momentu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, wedlug przybicie az do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim, chce czuc tak samo jak On, mniemac podobnie. Jednak przede wszystkim

podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, spoleczenstwom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po metropolii,

postrzegana za sprawa ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw: czarnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny -

bowiem jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila

jedno z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich dzieci, ale rowniez z powodu pelnego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza

Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa koniecznosci niesienia

jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych dzieci lecz rowniez przyjmuje w swoje barki cierpienie

powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli przy obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa. Ale juz

Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz jest przepelniona nadzieja, ze ow jedna zejscie, smierc jej

dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze juz zadna oryginal nie bedzie musiala tak cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora moglibysmy nazwac

zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz

wybitniej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten pelni wielorakie procedury. Przede wszystkim jest refrenem, a wiec

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― mamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze powiekszone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe, tworzace

wyraznie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione przy tekst apostrofy. Apostrofe ustala

cala pierwsza zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis

wyrazen jest przy „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca przy tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osoby uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce wiecej niz jeden pojecia sa centralne: Bog i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Lecz to czlowiek zostal stworzony na

wizja i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest odnalezc w w piwnicy doskonalosc jak i rowniez jednosc z Nim. Akcentuje ona istotne wartosci

dziecka, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania informacji, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac w filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Jestesmy

zobligowani przystanac na moment i rozwazyc o polskiej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem mniej

istniejacy w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dawny: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore

przestaja okazac sie dla nas istotne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w podaniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, to znaczy nasze zycie.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana

i Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w kazdej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci jest

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna nierzadko propagowala projekty parenetyczne. Moze dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga oraz tym ktora wage dzierzy dla jego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow kultu

religijnego, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy charakter

dydaktyczny. Sporzadzanie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel historycznych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy jak i rowniez

zakonnikow przy kosciolach lub w celowo wyznaczonych w dodatku miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma

dramatyczna jest misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i

Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski

dziejow ludziom, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy jak i

rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie dziecka na wlasciwa droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow byl

zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Ci utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej az do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

dziecka. W sredniowieczu w centrum swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary jednostek, ktorzy

postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl dac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych

- smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest

apartament. Zycie ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tejze walki. Po utworze

pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

namietnosci rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy led w stanie dac czlowiekowi

prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez "I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci jak i rowniez

piekna przy Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej

milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dzierzy radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie

z uciech zycia, jak wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania az do

dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa z poczatkami panowania

Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mateczki Boskiej z prosba o

wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, obejmuje blagania o "zbozny pobyt"

na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu

slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana),

jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni

ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica,

Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, szybko wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - na wstepie polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

przy sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie przy literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie w

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda za jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie przy obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje przy zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Jako rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw narodzil sie

przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od dziecka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla rowniez liryka

milosna zgodnie z maksyma, ze jakikolwiek rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i

rozmysla poetow, sa one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a

opis uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial jednostek do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do

tzw. spraw ostatecznych nieopodal sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte formowanie sie w spotkanie

wraz ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte slepia i cialko, bez ukonczenia nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, z kosa przy reku i tym podobne. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika tym samym, ze wykladzinom czlowiek

minie przez zycie skromniej, naszym jego zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Pierwsza zwrotka jest apostrofa az do Matki Boskiej i obejmuje w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod spodem jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w tej dziewczyny prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie nad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swe

dziecko, potrzebuje z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, jedynie bano duzo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi jednostek o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

gdyz jest on jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego syna od momentu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za sprawa

zydow wedlug przybyciu az do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak samo jak on, odczuc. Wie, ze to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa znalazla

charakter przewaznie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

maksymy budowy). Istote piesni wynika z jej zwiazkow z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej branzy wiedzy. Narasta czesto przy tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly

charakter utworow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o egzystencji pasterzy lub wiesniakow. Gatunek ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj realistyczny

lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez niecheci az do miasta,

charakterystyce to dla kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, skupienie sie w jednym jedynie problemie, jeden punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem powszednim i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie az do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow wymownych, ze

o ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, postepuje we

wszelkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc jak i

rowniez dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, prywatne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby reperacji, nie liczac sie z

przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde

nawet ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, nawet osobiste ambicje i

prywatne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na stale

imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika az do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, takich jak gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i roboty na wioski, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi

zysk i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w innych okolicach.

Stosunek Reja az do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac katalogow

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego wysokiego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza rowniez sympatii seks szlachcica az do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego

tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - zmagac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski z Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina

podroze (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia polskie XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na

orez, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal caly

narod. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupi przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy nie

pragna oni zreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja z tragedii

wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed blizniacza sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem jest aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy zwrocic

Helene poslom i ochronic ojczyzne od chwili wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

uniwersalnym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Maja

dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Solidnosc i potega panstwa

jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien nawet z radoscia

umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie wydaje

sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw dla

urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

szalec, kiedy czas po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia,

radosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy tuz przy dzwiekach

muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, tak ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od

starozytnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora

uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji dziecka

wyrazanej za sprawa Platona - wylacznie element duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie

ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o wyjatkowosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie przy piesni

"Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do

mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" -

Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji

pochwale cnot i cnot zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza.

Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, laczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W niniejszym utworze swobodnie

odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem mocnej troski o losy wlasnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec o prywatnych romansach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W

swiezym fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodziez rycerska az do grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne detale, ktore pomimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy

balagan). Mysla przewodnia pelnego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z pania a.

Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego sa

przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka jest zas rozna. Wystarczy wykonac przegladu

rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( panie i dzieci ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie az do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie nasz rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli prawda i z tego nasza firme zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego punktu dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste serce i owego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz pierwszy o tym

podsluchujemy, przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w

piwnicy stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi przy literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wioski. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie

dojrzewa sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania,

wysilek natomiast jest motywem do dumy. Po roboty mozna odpoczac wesolo spedzajac czas w tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje w wsi

przy harmonii z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, bowiem to w istocie oni demonstruja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace z zycia dziecka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione przy obcowaniu przy z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej namietnosci

prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji

mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic w dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa badz przykladami,

czy przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych powiazan z

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic jednostek i relacje dworskie. Naturalnie obrazy malowane w sielankach

konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod spodem mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie jak i

rowniez nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub

wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia,

tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze naszym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie panie, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy jest realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego ludu wszakze jest

przepych urodziny i zamozne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to

wystepuje zawsze z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, zas chlopem bezwzglednie pedzonym az do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Tez

nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, czy czasem dzieki temu postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie odnajda sie w

lewicy, to znaczy czy nie zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje jeszcze ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie, swiadczeniach

w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami. Osoby znosza

ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie az do rozmowy Pleban, ktory w istocie

nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze w stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie

potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Przerozne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia

spraw narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, zas

nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Pod

przymusem zrobic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny, wsrod

dogodniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest klopotliwa, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad

stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym

jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem

rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia tok calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka jest

dozwolone sie wyszkolic bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem

jak i rowniez ozenic. Relacja malzenski powinno sie zawierac z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie powinno sie

pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez

krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem jest dozwolone z

tychze przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz w takim przypadku

jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka,

ryby akwariowe. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i ludzie zle operuja. Zima ciagnie

najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W

mieszkaniu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Lecz i podczas mrozu nalezy kontrolowac gospodarstwa.

Wyjechac na targ tez jest dozwolone z towarami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, przy innej

rejonie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej powierzenia.

Chlop rowniez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty w

tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali

wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

zrozumiale, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Przekonuje

wszystkich az do pojscia przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj

wioski. Chlop podtrzymuje ze swojej pracy zony i rodzine, a praca jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza.

Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci roboty, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu

przyrody w ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale jak i rowniez zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w swiecie, zastanawiaja nad nim

danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia globu oraz dziecka, a takze

melodie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na ow czasy... ― Kochanowski przywoluje

dwie postury charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje katalogow syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze

jest miec czyste sumienie, radzi, aby uzywac z szansie do uciechy, ale madrze i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej przy sobie. Po „Piesni o cnocie― poeta stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyraz „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najwyzsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie

proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic wedlug sobie

slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji w posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu nad roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela pozostana tez znakomite nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to

brzmi „slodko jest szalec w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach

zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII jest dozwolone odnalezc rowniez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa przy „Zywocie dziecka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie darami

przyrody o kazdej porze roku, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swych dobr co wiecej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden

wzorzec – wariant renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest wszechstronna,

oprocz umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, zycie zgodne z natura. Dobry ozenek, obowiazki gospodarskie

jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego

czy nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest dziewictwo ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot poetycki uznaje

tezyzna fizyczna za wybrana z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej rozne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne zycie w zgodzie z przyroda i nie szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych ceny w niejakich utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia powinno sie zyc wedlug natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac

zycie jak i rowniez w pelni tu korzystac. Podlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz

broniacy przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany przy 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju idealnym uszczesliwiajacym

wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami

moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci wszystkich

obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej dla roznych jednostek jest rozne prawo. Miedzy innymi prawo karania smiercia jest

zroznicowane dla osob z rozmaitych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez inne dla mieszczan. Mniemam ze, nasz problem jest nadal

istniejacy. Tak juz bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co

zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na ogromnych

stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie przy ich kwestii jest w duzym stopniu przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest

znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy przenigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc krzepy panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego.

Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia instruktorow

sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i pracuje nadal z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale

jednakze wiele szkol, szczegolnie przy malych miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci niejednokrotnie musza isc do tychze odleglych o wiele

kilometrow. Ponadto szkoly maja zazwyczaj zbytnio male zasoby finansowe na postep pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, czasami nawet

w utrzymanie. Po ksiedze o wojnie ale juz mowi, iz kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez

obecnie w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnosnie spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec jest obywatelem jak i

rowniez panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, - o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek powinien byc legalnie

przygotowany az do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie

branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

prawo prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny nie sa tak wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny oznacza zbrodniarzami,

Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski proponuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak zachwycajace domy oraz sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone w ten plan wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie informacji i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje przejecie

opieki nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy prawo

kroczenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W ten sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, to znaczy brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc

ojczyzny jest podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie laczyc w

wybrana calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek,

krzepy, zdrowie, szczescie, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, zle

funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie sa

spojni, nie tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej jest jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow to

niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie moga nawet odpierac panstwa

przed poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola az do

obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia

roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez

znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo wtenczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. bezzwloczne

sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji herezje,

mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc jak i rowniez

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja obszar w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego formy rzeczy. Jednoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno przy

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

dla dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej przy Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna najrozniejsze analogie az do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Dostrzec

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie dziecka poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Przede

wszystkim podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany z pozycji kalwina i przy duzej

frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za sprawa protestantow, jak jest zwlaszcza widoczne przy krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej

atakuje z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na

poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do egzystencji w przepychu i sztuczne

zawyzanie liczby swietych, w ktorych nieustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―,

ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic

istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie ponad zwyklych ludzi.

Podczas gdy mnich ten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow za swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest

anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa w cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli

sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to

wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie zasadniczych

zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, ustala nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw przy zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie

wzruszaja katalogow spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej jest jedynie

bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega katastrofa ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach nierzadko nawiazywal az do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych jak i

rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samemu, rownoczesnie

chce dowiedziec, jak obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego bycia. Brak jest na nie odpowiedzi wraz ze strony kosciola

chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe

wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci, az do miejsc gdzie przebywala przed

wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to przy ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen - we

snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka jest szczesliwa. Wizerunek ojca

przeksztalca sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana w wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja kwestii pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w praworzadnosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w odcinku

kulminacyjnym az do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, trwogi. W

obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, az do epiki – fabula jak i rowniez narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda

staje sie nierzadko tlem dla prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia

z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna posada w polu i tuz przy gospodarstwie sprawia radosc sasiadom wsi jak i

rowniez jest dla nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy przy literaturze polskiej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, jest

nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec nie

temat, ale rodzaj, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach potocznych i

narzeka razem z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka

Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI wieku jest, wedle Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku:

pomieszczeniem, gdzie nierzadko dochodzi az do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i konstruujac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Powoduje to posadzenie o niewiernosc i relacja z inna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza pobliskich zarosli wybiega

Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne

dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu namietnosci na

postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzis wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany za tworce zapowiadajacego nowa

wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy wykracza w

oddali poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak

powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly

wraz ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest doskonalym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w dwoch

sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, ktora

kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od chwili Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlowiek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy

czlowiek powinien rachowac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata owego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od chwili Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas jeszcze

silna jak i rowniez znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, ze

niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie sa fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") jest skierowana az do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak maja sprawowac

powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania za sprawa rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci za

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie

o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna az do zadnego trudu, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie z dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, aczkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zadziwiac wroga, nadszarpnac go jak i

rowniez nie pozwolic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy najbardziej istotne, obecne i zawile. Swoje

poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, badz wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jak sa w jego czele powinni dawac przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc az do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga leka sie, ze fakt nasz moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

jest wykorzystywana za sprawa magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk

sierot za sprawa zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od chwili narodzin do smierci. Frapuje sie nad edukacja jak i rowniez

wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i rowniez

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku, przynosza duzo pozytku,

oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i parki warzywne, aby niczego za sprawa caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wioski swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw oraz innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w przyjemnym towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek jak i rowniez

daje radosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i wyprzedawac

drozej przy innych rejonach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej

przedstawiciel owego wysokiego formy spolecznego powinien posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow w Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swe przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow w Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez niesmiertelnej

- poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ow przekazuje przytomnosc wlasnej

ceny Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski

w piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII

zawarta jest pochwala egzystencji na wioski w zespole rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym sposobom

zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Ogromny wplyw w tworczosc poety mialo rowniez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory to jako jeden z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten jest nie tylko wyrazem

uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej ceny Kochanowskiego

jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie ukryc zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania na nasz

temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana przy

sercu dziecka moze byc dla niego w tym samym czasie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana jest tak

okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, zas po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swe przemyslenia jak i rowniez sugestie, jak w

przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale najbardziej emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz

rozmysla o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem

ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelkie zalety stanowiace cnote sa cenne, jednak

najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta cenna do nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym okresie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, aby tam konstruowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie przy

poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy mistrz

moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie wszystko znosi az do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby lub w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zazenowanie. Poeta chce, aby tej wnuki dawny dobrze wychowane i by posiadaly ow

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, jak i rowniez stoickie, aby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach―

znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia dziecka jest szczescie, rozumiane jak zycie harmonijne z zasadami cnoty, gwarantuje

czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac przy Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla nie

wolna od chwili sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal ostroznosc do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpienia blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do

szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore mogly zmacic

szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta chce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra owego swiata nie

zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w zgodzie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec tak krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i umiejacego ze

duzym spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, przy korzystaniu z

rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji Boga, jako

duzego Architekta, odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga, jednak tez wizja

czlowieka stosownego, umiejacego uzyc swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia oraz obawy przed

smiercia. Naszym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety przy ustalone za sprawa myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie odnosnie do madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z problemami, dawac sile

duchowa i stale szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie przy swych piesniach slawil madrosc,

teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odnalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii

renesansowego artysci po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w

wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow wedlug porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postury polityczne obywateli i bylo pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

przebiega podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal przy nagrode za wyrok przy sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tym miejscu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu ustalic glownego herosa, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes w rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly jest rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z owego okresu jest epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze Hiszpanie

— huczna zabawe, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi

II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy tym przy

zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie

pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Az do gor jak i rowniez lasow, napisana w

momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny humor, inne sa tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), definiuje pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje nad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu najwazniejsza

byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet polski

pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych typow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien z zycia dziecka, porusza sprawy jednostki, oraz calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zycie prostego ukladu wartosci.

Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza przy, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i rowniez ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka dla jednostki,

jednakze dla wszelkich, bowiem uzywac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilkunastu wersach przy lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor postanawia odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

naklaniaja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany:

szedlem spac trzezwo, zas wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego skutki i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pomniec o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie starac sie, aby pozostawic po w piwnicy dobre

wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem nasz, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil dziecka od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien edukowac swych klientow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

rzeczywistej wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni z bronia przy reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy

przyjdzie przy walce zwrocic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, porusza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac az do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko dla

spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo sie

az do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie

wie budowac domow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, ze i przed

szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie

– wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to w istocie odroznia polski narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

chwili poczatku bycia naszego ciebie, ale czy takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gleboko sie

zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. O ile zawiedzie jeden element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc organizmu – panstwa – jest dozwolone tu zaczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z przyczyn upadku niepodleglosci

Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta z

mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow

oraz zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal

z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw formie, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swe losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami wszystkich czynu,

nie reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, bazujacy na wzorach antycznych.

Dzielo ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z mitologii i

hhg jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej. Po utworze naszym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow oraz zle ludnosc. Temat

„Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny kawalek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie jest jest

obce―. Po odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg ustaw postaci, katalogow zachowan; od chwili patriotow

zaczynajac, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy z losami

ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze w istocie w tejze epoce tworzy sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa przy „Nad Niemnem― itd. Nie

jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi

ukojenie, namietnosc i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora

wszystkim podaruje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez zapewnia zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, sadza

egoistycznie, sa chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlopisko musi dzialac na panskim polu, posada nie jest radosna piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy

trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z waznych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, iz „bez norm nie moze

okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza

przyklad - w odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci zycie. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac winien rowniez

opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez

nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca irenizmu -

czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe

rywalizacji obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodocianego obywatela jak i rowniez

do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz koszty na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo swobodnie zapamietac,

gdyz dzis jest on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wytyczne

te powstale sa przy „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami

przyrody w kazdej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc. Charakteryzuje

go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i przy bliskosci z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie zaluje jej swoich

dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J.

Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja artysci tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

dobre. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych dla polskiego

spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych

myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i

rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow

panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania

sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach

publicznych jak i rowniez nakladow w ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu przy 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie przy sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on uwazny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja wowczas

gdy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do szantazu jak i rowniez przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny forma, odnajdujemy

nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore to

zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy

zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym

zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― przy pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy

przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, przy XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez przy licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swojego stylu, o

forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow rodzimych. Nawiazania az

do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych,

elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu

motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego

ponad tlumem.

Ten wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady artysci, ktory uznaje swiat za wielka

melodie, znajduje rozlegle wartosci przyrody i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto owego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji - poczatkowo dla okreslenia

zapozyczen i fasonow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia okresow panowania Franciszka

I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete za sprawa nauke niemiecka i

upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo okazac sie

poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla duzo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale dalej sama doszla do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV az do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy polnocnej

od ukonczenia XV do samego konca XVI wieku. Jest on rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, w plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek staje w centrum badan jak i

rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej.

Po mysl humanizmu czlowiek jest wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl

to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w centrum swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie

jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze

w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze jest dozwolone ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia jednostek od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dzierzy swoj zycie zapisany przy

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo lub pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i gromadzenie dobr.

Dobrobyt to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane przy 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa polskiego.

Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd spolecznych i norm

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej az do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu jest warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc zachorowan Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa".

Po sposob oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga

sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany jest w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

katalogow jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV jak i

rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa kleska dla Krajowy, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu jest jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni sa

swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co jest jednoznaczne z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedobor sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana

jest z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych stanow: Tatusiek

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia fundamentalne problemy interesujace

owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy niedobor stalego ukladu obronnego

panstwa. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej.

Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i

nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda).

Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy

obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych rodzimych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow z prosba, aby pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku; Polacy

powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, jednak

w rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy przy wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jak wiecznej bitwy o zywot

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on pelen podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu z

natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce istotne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do

wioski, tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora wedlug stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, zas kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor roboty na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza pani

(zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na inny los, uciazliwa wizja, walka o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dzierzy ukazywac problemy duchowe dziecka. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie az do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak nasz probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest

ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity rozklad.

Podobnie jest z osoba, ktory w starosc jest chorowity, w mniejszym stopniu przydatny az do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze

tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad koncowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy

ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w ponizszym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

jednego krajobrazu odmieniajacego sie pod spodem wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i jest piekna, chroni sie, jest delikatna, szuka wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historyjke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal on o artyzm jezyka, forma swojego nurcie i postac uprawianych typow,

a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), to znaczy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, nalezy sie rozrywac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie jak nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie dzierzy.

- Piesn XX - w zyciu jest czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie przenigdy bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- najrozniejsze nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl nierzadko

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wrecz tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje wizja panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami przy bitwie pod spodem

Chicimiem przy 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc az do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 frakcji dosc precyzyjnie opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne przyrzadzania, a dalej bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow jak i

rowniez zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych spraw: nad calkowitym obrazem goruje uczucie namietnosci

do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy skierowac na sprawy naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy wizja owczesnego egzystencji szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacji o Polsce XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Po 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi przy krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami,

zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Pierwsza czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, to znaczy taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

az do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce jak i rowniez

sasiadami przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

jest dodatnio: zespol dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila az do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zajeciem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi mocny kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern

jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Sugeruje to gre z

wrazeniem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z sytuacja

nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie pokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja

zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym zrodlem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica,

przekazuja portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych

przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy rycerskiego jak i rowniez

wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz jest mysl, ze kobiety sa niestale przy uczuciach. Idea ta wyrazona jest

przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore jest porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono pelny

szereg kwestii niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej jest dozwolone je zrobic (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz spostrzec stalosc

przy uczuciach panie.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga zostac tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na zycie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. Glowny - gentlemenski – rozwijajacy

sie w dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od atrakcji

turystycznych, tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce,

dowodzic mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z fasonow zachodnich, wykladzinom skladajacy szacunek, a z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie anizeli nurt

gentlemenski, przykladala ogromna wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj krajowy

rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami owego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie rowniez sarmackim od

chwili slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty jest wygodny, jednakze nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec

gentlemenski i dawny siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna wiec mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie przy XV wieku. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - na wstepie oznacza obyczaj szlachty przy XV jak i rowniez XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze

Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka odgrywa Matka

Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zycie na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci,

dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior

konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek kultury

sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki mieszcza okres ekipy

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci przyrody - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl nierzadko polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych rodzimych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696 "Moralia",

przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stosunek szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie ma za jak oplacic armii, ludzie

nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego jest regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory ustaw: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, zas mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta przy wojsku

wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka spraw szlachty jak i rowniez panstwa. Nierzadko

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc dzieciom do uciechy. Wszyscy pilnuja o

prywatne dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje czysta dla

siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Po wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza

klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni

sie, gdyz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje tok bitwy

jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc przy zwyciestwie nad poganami. Umilowanie

ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego.

Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Sporo jest przy nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

pozycje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow sa znakomitym zrodlem poznania jednostek i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada o

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji az do walki zapewnia mu pragnienie zdobycia lupow, a nie

milosc az do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dawny wynikiem tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci.

Pasek opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i

zwady z innymi. Przykladem jest uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie

chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu. Lecz taki

zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W odrebnej czesci charakteryzuje

swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz egzystencji ziemianskiego jak i rowniez obyczajow

szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne

szlachty obudowane jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo,

pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do osoby, wziety przy cudzyslow ( autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe z ich wplywu na zycie

polityczne przy owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk moga one przyczynic sie, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja wizja zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal jak

i rowniez osmieszal przy nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie nierzadko sa aczkolwiek uniwersalne jak i rowniez

ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie

tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest

umieszczony juz przy tytule, zas przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe

pochodzenie, zbytnio mlody ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna troska o nauke i tradycje.

Zarzuty ow pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie jest

dozwolone, ze tym sposobem Krasicki odslania zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin

poparcia dla jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie jest atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i zle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa satyry jest pesymistyczna -

wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez szablonowe cechy Mlodych polakow,

ktorzy tuz przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i pod spodem lada pretekstem wywolywac

awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk przedstawiana

byla przy sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana az do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow,

przez co pisarz chcial podkreslic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej przy satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. przy.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Scala w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostanie

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem przedstawiania i

wzorem wypowiedzi. Trescia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza przy

uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mial

mozliwosc pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru jest „Wstep az do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady, zapewniajac

ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale to tak fenomenalne postawy, ze mozna je miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem w jedna z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu tak zwana

maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem wszechstronny, wazny wlasciwie dla kazdej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie juz w

niewoli i nie zna posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swe zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cos normalnego. Lecz stary czyzyk nie

zgadza sie z twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie az do niewoli, zawsze

bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac te bajke, pokazuje sie w fakt, ze powstala pani po pierwszym rozbiorze Krajowy, moze wiec Krasicki

pragnal napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl przy nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

jednostek naturalne, danymi, jakimi sa, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna o wiele wiecej zdobyc.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie

dominuje prawo silniejszego, iz racja jest po stronie www tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka: slabe,

niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i przy lesie", zas

nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare przy Boga jak i rowniez

smieje sie ze wszelkich swietych. Lecz gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze nierzadko

teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem glob w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i rowniez

zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role tekstow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: przy Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z mocnej troski o kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej celem powinno okazac sie szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie

spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna uzytecznosc

obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwa. Pisal: Z samych panow zguba Mlodych polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal program reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra w owczesne

ludnosc.

Do listy utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on

charakter klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc

natomiast utrzymana jest w niejakiej konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem

wplynac na reputacje publiczna oraz na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

przemian ustrojowych Krajowy, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia dialogow

prezentujacych pojedyncze poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni jak prawi jak i rowniez wzorowi

obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy

jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona

Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza az do upadku Krajowy,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swego

zycia wielka i wyzwolona z pod spodem obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale na ogol bez

sensu; zdumiewa sie, ze Starosta pozwala na wszelkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

zwyklym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za mezczyzna,

aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego niedobor zainteresowania

znaja, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto,

konfederacje uznaje za swiete prawo szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zarobic; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt

rodzicow w zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil

dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego jego nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o duzej roli slowa jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na postep tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie

– byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane przy malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 az do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w kilku dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

oryginalne metody nauczania. Byl on pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny

na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku oddano az do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozmysla naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 roku krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak

i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor―

wzorowane w angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany przy pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec obecne i rozne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument,

listy az do redakcji jak i rowniez odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica,

zabieraja w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy. Wydawany za sprawa 21

latek. Z inicjatywy krola przy 1765 roku zalozono w stolicy polski pierwszy przy dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach

znany jako Operalnia, w ktorym zaczely wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego

„Natreci―. Po 1766 roku dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze

w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej

KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ),

jakim podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w

szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania potrzebne sa

dobre lektury dlatego przy 1775 roku powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych

podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego mistrza. Brali przy nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje za posrednictwem celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i rowniez

podnioslym pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych wowczas puchar, jak wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od

chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest namietnosc,

ogarniajaca pelny narod. Po imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy przy uniesieniu.

Swoim pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego rzetelna. Pycha popycha

go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo dominujace na

swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest wiec

indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w opinia szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos przy dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i przyczyn jego katastrofy. Nalezy

zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie az do Paryza, gdzie uczestniczyl przy wielkiej

dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie on o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze naszym Slowacki pragnal dac odpowiedz na pytanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

sprawa zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady tychze

ludzi dawny jedna z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku jest zamach w cara. Ludnosc jest przy tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie

pragna bitwy. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany za sprawa

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore

dzierzy przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna zatem przy dramacie

odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, katalogow pragnienie wolnosci

jest w tym miejscu oceniane jak bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal zaprzepaszczony, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) dla zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i postepu. Poeta nawiazuje do

starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane jak i rowniez doceniane za sprawa wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu pochowku.

―. Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie katalogow smierci lub po smierci. Smierc uwydatnia dopiero katalogow

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, przy ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol przetrwania

idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze on do odbiorcy

przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo zejscie Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie jak i rowniez budzic az do walki narody. Ale zanim wielka kwestia Browna

bedzie przez innych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muza Chopina jest przedstawiona za sprawa

Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki

Chopina jest to, ze wywodzi sie ona z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu owego nie mozna zdobyc

ale jest dozwolone don starac sie. Muzyka robi z jednostek istoty swietne. Miara tejze doskonalosci jest porownanie az do hostii. Po wierszu zarysowuje

sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do

glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za egzystencji, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobnej tresci byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl przy cieniu ogromnych ludzi, nie

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka wartosc musi uregulowac naleznosc kazda

indywidualnosc za swa odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady kilku jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne:

rozlegle monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic pelny narod, anizeli ocalic jego ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) dla zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i postepu. Slowacki

Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim przykryta

jest „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil politycznych o zakresie

demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historyjke obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal katalogow od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych

postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc

Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor przy wartosci

na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie az do panstwa jak i rowniez monarchy. W celu Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych

wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka

elementarnych typow katalogow charakteru. Cechy typowe sa najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, a wiec posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W

tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez pelny narod krajowy oraz poswiadczenie

grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny wraz ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi

najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Odslaniajac

szeroko okolicznosci kleski patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz

brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera duzo aluzji

jak i rowniez mozna zwazac go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa powstrzymac sie pod spodem Termopilami, gdzie

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom owego brak. Liryk nakreslil

wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu przy powstaniu, a wiec identyfikuje sie z

ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia z 1823 roku, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z relacji

naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym cierpien

jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia az do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie kpic z nich jak i

rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu jest postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego, sa przeznaczone

niezwyklego przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia oraz szydzi z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za egzystencji zazna on szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody,

nieba, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu lub klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie