matura matematyka 2015 odpowiedzi cke

( matura_matematyka_2015_odpowiedzi_cke.pdf )

http://www.uploaded.co.pl/plik/?d=matura_matematyka_2015_odpowiedzi_cke#

Podobne: matura matematyka 2015 odpowiedzi cke, matura matematyka 2016 odpowiedzi cke, matura matematyka 2014 odpowiedzi oke,

matura matematyka 2013 odpowiedzi oke, matura matematyka 2015 odpowiedzi maj, matura matematyka 2015 odpowiedzi onet,

matura z matematyki 2015 odpowiedzi cke, matura matematyka 2015 odpowiedzi pdf, matura matematyka 2011 odpowiedzi pdf,

1. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami a, takze kazda wola doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego bedzie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, prawo boskie a,

takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie puder doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie jego od nich. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce az do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja jemu

sie od chwili nich wyzwolic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, baczac na

akcje tragedii. Nasza (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory

jest az do nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane za

sprawa wyrocznie musi spotkac czlowieka i nie ma od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz klopoty. Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od

chwili Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania swoim prowadza az do katastrofy. Jest on rownolegle

ofiara a, takze winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie

siostra a, takze wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow

ojczyzny. Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach a, takze zeslali wykladzinom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na dwie

czesci: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie

posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko te czesc osobistosci skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego imienia

powstalo objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, przekonuje, ze ma taka energie

jak Bog, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn tworzenie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, taka piesn

to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog dal mu potega

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to on odwroci od chwili Niego osoby. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, zechce sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl on jednak trafic do panstwa cieni, bowiem zona nie zakopala swoim ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic na ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl

czasochlonnie, az wreszcie przypomniano samemu o poprzednio i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc wielki kamien na gore.

Syzyf wzial sie do robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, trzecim,

dziesiatym razem. Syzyf stale wznosi kamien, ale zawsze tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji na ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Grecji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

w taki sposob mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk jest w stanie sie stopic i zeby

nie schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on emblematem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona za sprawa nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie

Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za sprawa Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie az do wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Sposoby nawiazan az do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne i kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja w nowej mysli w takowym

wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak

niejasne zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla dawnych pelnily opcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w

pelni odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem

najwyzszym. Slowacki wspomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc

wyrazem dazenia czlowieka az do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

powstaja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego a, takze wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko w samemu

sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie

do zyjacych. Na taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej

jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile

pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wyboru. Musi zadecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na przewaga szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej wyborow,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tamtego ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, bez ustanku stawiany

w sytuacji wyboru, musi rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego ludu, badz dobro swojej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki. W

calej obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania na polu walki i az do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzor – ukazuje, co czeka tchorza, czlowieka, ktory nie chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory nie obcuje wraz ze

sztuka, oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tym nie rozchodzi o bitwe na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka na piesci,

ktora podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jak przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest kaprysny, a zmienia sie

faktycznie szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam poniekad zorientowac, podczas gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze

przenigdy nalezy powazac rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy wedle natura, zabierac od swiata tyle, tak jak

potrzeba, nie za sporo, ale i nie za niewiele. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze redakcje wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za egzystencji poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym

termin swojej pewnosci, ze ma juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc istnien bedzie w wierszach, w pamieci tych, ktorzy ow wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

badz historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu beda mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― a, takze ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jak widac zdecydowanie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze jest dozwolone je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, trzech miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon wydaje sie byc rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z naczelna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz

spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Europy - takze i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy zdecydowanie cos cudownego, a

ow kredyty prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w odniesieniu az do dorastajacych

osoby. Ogolnie sprawa biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma w sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy pochodzace z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system

ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje dzieci. Bogini nie zniosla takowej

zniewagi a, takze jej dzieci: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Jednakze i

wtenczas smutek duszy przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia istote macierzynstwa a, takze

wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone,

na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwie. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy

to lecz, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy duze znaczenie. Zostaly one w celu nich faktycznie cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich ogromna role. Udostepnia to fakt, ze kultura i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady na dane sprawy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osoby opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni posiadali podobny stanowisko

na wiadomosci sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy lecz do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i beda obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja w celu poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie modelem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele innych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal ziemia

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i wykorzystanie. Dawni osobistosci odpowiadali na te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby

wyboru ceny przeciwstawnych jednakze jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa z gory skazane na niepowodzenie oraz sam swiadectwo

wyboru, pomijajac fakt, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic az do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

spotkac za strony internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Dobor jednego sprawia kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

calkowicie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Zechce uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie o swoje zywot i

nie chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze ponad losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie na smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim

Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba a, takze przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal prawo boskie. Wiec zgineli swoim bliscy. O ile

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet oraz to potrafilo doprowadzic az do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc porzadny i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet. Bezwzgledny w

celu wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W czasie konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore beda wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie krol. Wycofanie sie

pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji w

panstwie, swoim ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie byc

mlodszy od chwili niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z postaci

wydaje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest on wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug niej jest pierwsza i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Ona

jednak uwaza, ze nie moze postapic odmiennie. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma az do wyboru dwie mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie lecz pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze potrafila by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie byc

po jej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest istota

tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z przeznaczeniem. Walka

pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny basta. Nic nie moglo uratowac Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku mamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W calej utworze jest dozwolone odnalezc prawdziwosci

uniwersalne - problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po 1 ze witryn internetowych ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Mysl samo

wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu takze wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na siebie

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, popularne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz zdecydowanie przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

zawartosci. Wlasciwa odczytanie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest az do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o

zawartosci patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby badz instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za sprawa duchowienstwo az do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez jest dozwolone tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest na ogol wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia on

losy chojrakow na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez myslenie, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna i

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Przewaznie opowiadanie blokuje sie az do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto wystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc jedynie mezczyzni, grali wiec rowniez i funkcje kobiece. W calej

tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo az do uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu na akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi jego do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i potrzeby, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tamtego wzgledu, iz

racje obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie az do kleski chojrakow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej narzeczonego, a

wlasnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc

wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie sen

wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po

stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie

despotyzmowi i przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc a,

takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, inna zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne beda osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo na droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, oraz gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu a, takze jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku a, takze wyruszyl w

swiat. Dobrobyt roztrwonil lecz szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony syn wrocil

az do ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jak

umarly, oraz teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich

defektow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego a, takze obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni

okazywac innym osobom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz jako wzor uniwersalnych

prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze, uniwersalne

zawartosci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na rozne

podloze. Przy jednym spotkaniu padlo na droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo na kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Wowczas

gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory tyczy sie ziarna

madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem,

ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on

wczesniej a, takze odszedl od chwili wiary, lecz powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do dzinki traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow a, takze checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza

alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Poprzez dzis

dzien samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

osobiscie walczy o swoja tytul odpierajac ich racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol wiary, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, oraz nie halasuje badac;

- Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie az do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka.

To takze wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi

funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego praworzadnosc i troske o poddanych.

Scena smierci krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po

odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia wydaje sie

byc walka w obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera, w

ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce wybiera

wzgorze, zeby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. W calej swej krancowej spowiedzi wspomina wartosci

ktore nadawaly sens swoim zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednakze na pomysl pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory oznacza umiejscowienie Boga w centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada na temat co powstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i wyszuka sie na biesiadnym

stoliku. Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie byc takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior

nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety,

ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza.

Ukazuje smierc zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza az do tanca

czlonkow roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera myslenie, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. Pozniej autor mowi o tym jak rosnie na polu a, takze niedlugo bedzie zebrane a, takze

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi

tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera

zestaw nakazow a, takze pouczen, jak powinien ochronic sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze propagowanie rycerskiego

kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza

osobistosci interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje sen wieczny, ktora

zaprasza do tanca przedstawicieli przeroznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Wywoluje sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo nasz tekst az do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w XVI w., doprowadzilo az

do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasami po kilkanascie wersow,

uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika tym samym, ze w

kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw na jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. W calej XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, iz na faktycznie przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej czekac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana

kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., lecz juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest az do Matki Boskiej, druga

az do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim a, takze wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna numer 4, az do ktorej niejednokrotnie

nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych

nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast w celu, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, ze

w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski

to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede wszystkim

slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, osobom opowiada swoj bol.

Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu pochodzace z konca XV wieku

wydaje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa takze znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Zachodzi w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., dawny bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja wysokosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny,

wiec tym chetniej boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swego Syna od czasu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony,

bicie go za sprawa Zydow, po przybicie az do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc podobnie jak On, sadzic podobnie. Lecz

przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, osobom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za sprawa ludzi zdecydowanie szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw:

czarnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie na czarno, jest w stanie dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny -

bowiem jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu

straty swoich dzieci, ale takze z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa koniecznosci

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych dzieci lecz takze przyjmuje na swoje barki cierpienie

powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa. Z kolei Matka

Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi,

lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze nasza jedna sen wieczny,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna matka nie stanie sie musiala faktycznie cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy

szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten pelni wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― mamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze profesjonalne wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace zdecydowanie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i rowniez na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily opcje

wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego wykorzystywania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory w centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce wiecej niz jeden pojecia beda centralne: Bog i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednakze to czlowiek

zostal stworzony na wizerunek i zwiazek Boga a, takze dzieki temu bystry jest odszukac w samemu doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona istotne wartosci czlowieka, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania niezaplanowanego wyboru, az do zdobywania

informacji, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc poprawnego

postepowania. Trzeba przystanac na krotko i rozwazyc o polskiej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej

istniejacy w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dawny: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore

przestaja stanowic dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jak najwazniejsze, czyli nasze zywot. Zapominamy

jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w kazdej epoce. Afekt to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga i tym jaka wage ma dla jego zasobow honor, ktory we wspolczesnym swieci stracil

na swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka,

oraz czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Na polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do rozwoju hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie

obrazowaniem zywotow swietych, opartych na legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow

mialy rys dydaktyczny. Sporzadzanie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel historycznych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy a, takze

zakonnikow w kosciolach badz w specjalnie wyznaczonych do tego miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia

dramatyczna wydaje sie byc misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow

ze Starego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala

dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Wraz z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy a,

takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie czlowieka na prawidlowa droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy

silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Panstwu utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej az do glosu w szczegolnosci tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W

sredniowieczu w srodek swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osoby, ktorzy postrzegali Stworce

w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal ich glosy a, takze raczyl ofiarowac spokojne, pobozne zycie a, takze

miejsce w raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci a,

takze zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza

jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania naszej walki. W calej utworze mozna

przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

milosci rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie ofiarowac

czlowiekowi rzeczywistego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot

milosci a, takze piekna w Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo ma radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

calej baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak

wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej

powstania az do dzis wywoluje zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Mamusi Boskiej pochodzace z

prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, obejmuje

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i formach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, szybko wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila w

dalszym ciagu nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - na wstepie polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie na ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie biezace wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw narodzil sie w

sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony w utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze jakikolwiek rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli poetow, beda one

predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a spis uczuc rycerza - dosc

stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do tzw.

kwestii ostatecznych nieopodal sadu zasadniczego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte formowanie sie

na spotkanie wraz ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem.

Wzory motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i cialko, bez konca nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku itp. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych w dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze wykladzinom czlowiek minie

przez zywot skromniej, tym jego zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje

sie ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i obejmuje w samemu wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w niej prosby ogolne: o wysluchanie modlitwy, o

natchnienie mysli.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie ponad soba a, takze swoim synem. Oplakuje wlasne

dziecko, zechce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, jedynie bano sporo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osoby o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

bowiem jest on jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy swojego wlasnego syna od czasu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za

sprawa zydow po przybyciu az do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, przeczuwac. Wie, iz to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i na blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

glownie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub reguly

budowy). Istote piesni wyplywa z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej dziedziny wiedzy. Zachodzi czesto w tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o egzystencji pasterzy badz wiesniakow. Typ ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany utwor o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej na ogol pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

srodek realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze

niecheci az do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie na jednym jedynie problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie az do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest lecz glosow przemawiajacych, ze o ojczyzne

wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie...

―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To

pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych epokach

literackich a, takze jest zwiazane z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe,

wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi w celu niego konsekwencjami.

Odrzuca poniekad przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde poniekad ta przykra. Troska o losy

ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla niej wszystko, poniekad osobiste ambicje i osobiste dobro. Mocy

dodaje jemu przekonanie o slusznosci takowego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje samemu nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania

czytelnika az do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza,

oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej

zawarl wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, zdolnosci praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca zas

dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na

manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i robocie na wsi, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz innych plodow rolniczych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Stosunek Reja az do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz informacji praktycznej reprezentant tego wielkiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii akt milosny szlachcica az do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo,

tendencja do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze la-sow".

Podmiot wspomina jazdy (Francja, Rfn, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac pochodzace z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty, deficytem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, iz

nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O swoim

oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Polak jest niemadry przed a, takze po krzywdzie. Mimo krzywdy nie chca oni podreperowac bledu. Nie

zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja pochodzace z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie

przed podobna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy oddac

Helene poslom i uratowac ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

przewazajacym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Stalosc i

potega panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic wiecej niz ojczyzne, czlowiek powinien poniekad

z rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jak ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia a, takze podziw w celu urokow natury.

We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy epoka po

temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, uciecha duchowa a,

takze intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy obok dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze

ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc -

"Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji czlowieka wyrazanej za sprawa Platona -

wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie w piesni "Niezwyklym i nie lada

poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, stosuje w

praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek

lesny), w utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i korzysci

zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, jednoczy rozne powody w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, lecz przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W niniejszym utworze bez trudu odnalezc

urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem glebokiej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec o prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W

ostatnim fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie na

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska az do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne

szczegoly, ktore mimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

dominuje typowy krajowy balagan). Sadza przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a

nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem w celu Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, ich tematyka wydaje sie byc zas bogata. Wystarczy

doprowadzic do realizacji przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, natury i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge a, takze lament po klesce Mlodych polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( kobiety i dzieci ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja nadal milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania

zasobow dla wojsk, mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie nasz rym: „Polak madry po szkodzie―

Lecz jesli racja i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego punktu dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo ma czyste serduszko i tamtego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1 o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy

niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. Jest to proba wykonania

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zywot na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych,

poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja pelna korzysci,

gdzie wyrasta sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Robota na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale a, takze pewne utrzymanie, wysilek zas

jest procesem do pychy. Po robocie mozna wypoczac wesolo spedzajac czas na tancach a, takze spiewach. Czlek zyje na wsi w harmonii pochodzace z

przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, bowiem to oczywiscie oni pokazuja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia czlowieka na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej

milosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien

wlaczonej w nich mitologizacji a, takze jezyk jest dozwolone podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa czy

tez przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednakze alegorycznych,

kompletnych powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic osoby i zwiazki dworskie.

Oczywiscie obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Owe wszystkie postacie

wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpliwosci

sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim

w mniejszym stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a,

takze celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od

chwili siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace na swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i obfite zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja spor

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje zawsze z wiernym symbolem naszej wladzy - nahajka±, oraz chlopem zdecydowanie pedzonym az

do roboty.

Zobaczymy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Rowniez

nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan obawia sie, badz czasem dzieki temu postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem nie odnajda

sie na lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza, gada tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie

jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie az do

rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy a,

takze nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Rozmaite lapowki a, takze daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie a, takze przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna

Ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to

kokosz. Ponizej przymusem zrobic trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop

krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na

skutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja brak rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz ze swego

losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage.

Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka jest

dozwolone sie nauczyc bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic winien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Zwiazek malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac.

Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem jest dozwolone z tych

przygotowanych wiosna krzewow a, takze drzewek byc wyposazonym owoce a, takze pozytek. Beda juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki,

ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko w celu uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle odrabiaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W lasach

polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane

jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Jednakze i podczas zimy nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez jest

dozwolone z towarami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w innej obszarze drozej. Zobaczymy, ze

Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi

dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop rowniez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta porusza

problem spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to utwor oparty na tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi o tancu a, takze

radosci. Sklania wszystkich az do pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze

spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swojej pracy siebie i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza

badz pisarza. Oblicza nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim poezji znajdujemy

echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu

przyrody na ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze

wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za dzielo stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na ow czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje ich syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie byc miec dziewicze

sumienie, radzi, aby uzywac z szansie do gry, ale rozwaznie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala

pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w sobie. W calej „Piesni o cnocie― poeta stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika.

Kluczem wydaje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze swiatem

podworza, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza

cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces

tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i dobre imie.

Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta,

ktory z racji na posiadany talent jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze

swoim dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Slowa z

piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w nalezytym miejscu a, takze

czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie

„carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII jest dozwolone odnalezc takze topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna w dalszym ciagu pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie winien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu

swojej majetnosci. Wskazowki wlaczone sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac

uposazenia, rozkoszujac sie darami natury o kazdej porze r., dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr a nawet zycia. Ten ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden standard – rodzaj

renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do 1 dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma

obszerna wiedze i zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, zywot zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie a, takze obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace

z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza wartoscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste etyka,

ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i porzadku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek.

Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z kluczowych wartosci, wobec ktorej inne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne zywot w zgodzie z przyroda i nie szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych ceny w niektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia wypada zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie a, takze

w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje

sie byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju

swietnym uszczesliwiajacym kazdego obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru fenomenalnego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej w celu roznych osoby jest rozmaite

prawo. Dla przykladu prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne w celu szlachty a, takze

inne w celu mieszczan. Mniemam ze, nasz problem wydaje sie byc nadal istniejacy. Tak obecnie bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze

takze zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwykly obywatel, lecz zazwyczaj beda traktowani o wiele lzej, w bardzo wielu sytuacjach

moga sie chociazby wykupic. Czesto osobistosci na wielkich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w ich kwestii jest znacznie przedluzone.

Pozostalym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy przenigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc energii panstwa a,

takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa

nauczycieli. Dzis wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i operuje nadal

pochodzace z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci

w wielu przypadkach musza chodzic do tych odleglych o wiele kilometrow. W dodatku szkoly posiadaja zazwyczaj zbytnio male fundusze na rozwoj

pracowni a, takze zakup wsparcia naukowych, czasami nawet na utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda walka powoduje klopoty

i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w

interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem a, takze panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, - o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek winien byc

prawnie przygotowany az do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do niej powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie

dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy przepis prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa faktycznie wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski oferuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy i sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone na ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje

przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

1 prawo kroczenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W ten sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie byc

podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Owe dwie ceny (Bog a, takze ojczyzna) winny sie wiazac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny wypada poswiecic wszystko: majatek, energii,

zdrowie, fuks, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - duzy sejmowe, wojny

domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod wymra, a

obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

a, takze obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej az do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie beda spojni, nie

tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej wydaje

sie byc jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest

to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie moga nawet

odparowac panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec

krola az do obrony wiary katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w narodzie.

Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow a, takze pozbawienia ich ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

realizowane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione w celu

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. biezace sadzenie a, takze

bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek i do tonacego okretu, ktory wszyscy,

w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore maja obszary w kraju i proponuje

naprawe istniejacego stanu rzeczy. Zarazem przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno

w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy w celu dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna mnogie analogie az do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Spostrzec

mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy a, takze swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany pochodzace z pozycji

kalwina i w duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, jak jest zwlaszcza widoczne w krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do

egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie cyfry swietych, na ktorych nieustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia

ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli

tylko zakonnikow jednakze takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i rowna

sie ponad typowych ludzi. Aczkolwiek mnich ow jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci,

uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na

cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka o plebanie, ktory pochowal swego psa na cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli

sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana,

jednakze z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek a, takze lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych w celu wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie

rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja ich spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo w odprawianej mszy swietej wydaje

sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega katastrofa ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala,

jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych a,

takze zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samodzielnie,

rownoczesnie chce dowiedziec, jak obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie byc na nie

odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci,

az do miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym

opowiada swoj sen - we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka wydaje

sie byc szczesliwa. Postura ojca zmienia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zywot Jana na wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za sprawa nadgorliwego

ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu coreczki, jaka dom

wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest

sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w praworzadnosc boska, prowadzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w punkcie

kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego egzystencji i dotychczasowych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, strachu. W

obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jakis z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez sen wieczny w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wczytania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, az do epiki – fabula a, takze narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi a, takze rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze

sie na ogol z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem w celu

prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia pochodzace z

panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna posada w polu i obok gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi a, takze jest

w celu nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze dodac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w literaturze polskiej

siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie temat, ale srodek, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i narzeka razem pochodzace z Oluchna na ciezka prace oraz na srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stulecia jest, wedlug

Szymonowica, mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi az do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw

bolesnych, pokazuje ujemne strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i sporzadzajac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody,

a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i alians z rozna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza pobliskich zarosli wybiega

Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne w celu

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci na styl zycia

czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly

wraz ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednakze, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest doskonalym obrazem tych niepewnosci a, takze lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w trzech

sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, jaka

kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, ziemia i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga, utrudnia mu droge do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan

autora ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), lecz najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas

nadal silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

zanim tym, iz niewlasciwa polityka moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie beda fragmenty swiadczace o takich intencjach

autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy na temat polski srodek glosowania za sprawa rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbytnio

losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa a, takze

obzarstwa, oraz niezdolna az do zadnego znoju, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

pochodzace z dobrem panstwa, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za sprawa atak zadziwiac wroga, oslabic go a,

takze nie przyjac do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i zawile.

Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo zdecydowanie dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz utwor "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, czy tez wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci jak sa na jego czele powinni dawac przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, iz milosc az do ojczyzny waznym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie ma, Skarga obawia sie, iz fakt nasz moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana za sprawa magnaterie az do osiagniecia swoich celow, jak prowadzi az do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk

sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Naszego kraju, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

rejonie niezaleznosci od chwili papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o egzystencji szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Frapuje sie ponad edukacja a, takze

wychowaniem dzieci szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauczania Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

taniec a, takze spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy na wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach r., przynosza sporo pozytku,

a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego za sprawa caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw i

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w przyjemnym towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek a, takze daje

uciecha. Dbajacy o fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i sprzedawac drozej w

innych obszarach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko zatem, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej przedstawiciel

tamtego wysokiego stanu spolecznego winien posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do musu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej wlasne przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow i mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie zanim napascia

Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami:

"Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a,

takze niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn nasza

przekazuje przytomnosc wlasnej ceny Kochanowskiego zdecydowanie poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia na

wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala egzystencji na wsi w gronie rodzinnym. Robota ziemianina na roli przeciwstawiona jest

innym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Duzy wplyw na

tworczosc poety mialo rowniez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten wydaje sie byc

nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej ceny

Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po swoim smierci pozostana czytane a, takze podziwiane za

sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jak bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da

sie schowac zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego przemyslenia

na nasz temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana w

sercu czlowieka moze byc w celu niego w tym samym czasie "nagroda a, takze placa" i swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana wydaje sie

byc tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, oraz po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w niej wlasne przemyslenia a, takze sugestie,

jak w przyszlosci podeprzec obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelkie zalety stanowiace

cnote beda cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta cenna do nieba, Tym, jak sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym okresie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, zeby tam konstruowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Pisarz opowiada o

poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc na roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow osiaganych z

ofiarnej pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie wszystko znosi az do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta potrzebuje, aby swoim wnuki dawny dobrze wychowane i zeby

posiadaly ow zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke

dzien, a, takze stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z zasadami cnoty,

zapewnia czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z

radosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do korzystania z chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy

wstanie zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla nie

wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dawny tak roznorodne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal ostroznosc do swiata i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

bez watpliwosci blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do

powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore mogly zmacic

fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta potrzebuje

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

ludzka zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zapewniaja rzeczywistego

szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a,

takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale

egzystencji w zgodzie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako wielkiego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wobec Boga,

jednakze tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk a, takze cierpienia i obawy zanim smiercia.

Naszym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone za sprawa myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z

problemami, dawac sile duchowa i trwale szczescie i czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w swych piesniach

slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odszukac w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i calkowitej

ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu

w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem az do rozwazan natury ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, aczkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej,

przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode zbytnio wyrok w sporze bogin, wine wiec ponosi kociak, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes na rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tamtego okresu wydaje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia

orszaku: O doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni pochodzace z tego

czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy, ponad

wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek

zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

stworzona w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i

rownolegle ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot poetycki

porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie w rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z

pewnym niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny stan ducha, inne beda tez tematy. W mnostwo utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkaniu

rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym

na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne zywot bylo w celu Kochanowskiego

najwazniejszym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w swoim

zyciu kluczowa byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, a takze calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zywot prostego

systemu wartosci. Czlek i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza w, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka swoim utworow tyczy

sie jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i rowniez ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane zdecydowanie wskazowka

w celu jednostki, lecz dla kazdego, bowiem aplikowac sie jest w stanie do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kliku wersach w lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor postanawia odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i naklaniaja go az do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) nalezacy

do mnie rzad pochodzace z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane wciety. ― Fraszka ta ma na zamysle osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz

przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pomniec o tym, iz cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po samemu dobre wspomnienie. Nie jest

dobrym czlowiekiem nasz, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog odroznil czlowieka od zwierzakow,

dajac jemu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej

slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w

zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien ksztalcic swych klientow

wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania autentycznej wolnosci. Z kolei ludzie posiadajacy

odpowiednia energie i odwage powinni pochodzace z bronia w reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce oddac zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, porusza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac az do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie az

do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac domkow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku inteligentnym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz i zanim szkoda,

a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie

– wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to oczywiscie odroznia polski narod od chwili

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam ich nie przestrzega w zyciu. Czyni to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz od

chwili poczatku istnienia naszego panstwa, ale badz takie postepowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola

powinni gruntownie sie zastanowic ponad dalszymi swoimi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz czynia go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie jakis element w calym

mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – kraju – jest dozwolone tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze wybrana z powodow upadku

niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz kiepskie spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas na scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach gada posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jak

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, wlasne losy jednoczy

z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami wszelakiego

czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze tym latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow i zle ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Budowe takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i zero, co ludzkie nie jest jest

obce―. W calej odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg wybuduj postaci, ich zachowan; od chwili patriotow zaczynajac, a na

zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tekst dramatu ma charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w naszej epoce konstruuje sie wziety w Polsce legenda sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to lecz jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, jaka

wszystkim zapewnia radosc a, takze rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Ten obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, mysla

egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, posada nie jest radosna piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy

trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w niej mysl, ze „bez norm nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska na cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac musi rowniez

kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze nam a,

takze bydlu, jesli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i

pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodego obywatela a, takze do powagi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo bez trudu

zapamietac, bowiem dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te wlaczone sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami natury w kazdej porze r.. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w bliskosci pochodzace z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje jej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki ideal ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

pozytywne. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych w celu

polskiego spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu,

zasobow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko

urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko dobrem narodu i interesem

panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska

w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow na

ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w 1575 r. Poeta okresla

jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a, takze wsparciem

finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor nasz

niesie w sobie zawartosci uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego a,

takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie

ambicja wowczas gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie az do szantazu a, takze przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny uklad, odnajdujemy

zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli o zysku („na oltarzu

jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny

nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Wiec Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A nam prostym ze wszystkich

stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych - obojetnosc

wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciwko Bogu - glosi

wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski.

Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez w licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja wydaje

sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu, o forme

uprawianych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie,

ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow naszych. Nawiazania az

do antyku w dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul perfekcyjnych,

elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu

powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego

wiecej niz tlumem.

Ten wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta a, takze dramaturg, lecz takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka harmonie, znajduje rozlegle wartosci natury i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tamtego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji -

poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia

okresow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie objasnienie to pozostalo

przyjete za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Wedlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla sporo

sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu

lecz odrodzenia antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla

do szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV az do poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej od

konca XV do samego konca XVI stulecia. Jest on rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: dekoniunktura

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe a, takze religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, na plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek okazuje w srodek

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej.

W calej mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i zero co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za formalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w Spirze

na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek ma swoj los zapisany w

gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i gromadzenie dobr.

Dobrobyt to zaszczyt, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a

zwiazek wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i

poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem beda wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". W calej sposob sugestywny i wzruszajacy mowi

Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny,

milosci dla niej samej. Napad skierowany wydaje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy ich jedna

religia, nakazujaca namietnosc blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej potwierdzenia szczegolnie na

sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a, takze V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa kleska dla Naszego kraju, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i az do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani

winni beda swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne

pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Oblicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny, oburzenie

na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak

sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst zwiazana

wydaje sie byc z pierwszym, pelnym nadal nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne

problemy ciekawe owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup solnych, czy brak stalego systemu

obronnego kraju. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych utworow

poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli nareszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem nasz, kto myslitylko

o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy; sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo, jednakze w srodek

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy w wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly az do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa natury

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej walki o byt

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. brak tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu w celu prostoty a, takze

kontaktu pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, zdecydowanie miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne

wspomnienia ludzi w tamtym miejscu zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad

przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi, tamtego egzystencji, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie

postawy a, takze ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora po stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednakze to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac

jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja lecz na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na drugi los, przygnebiajaca wizja, walka o byt, przetrwanie

4. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety ow mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z nich leka sie burzy - "skromnie az do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane ma

skronie), wydaje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak

odparowac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona symbolem uplywu

czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity harmonogram. Podobnie

wydaje sie byc z osoba, ktory na starosc wydaje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym zostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal

to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w powyzszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi a, takze przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw a, takze odcieni. 4 opisy jednego

krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem czasu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy zanim jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly gawede starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal on o zrecznosc jezyka, uklad swojego stylu i forme uprawianych

gatunkow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o swoim wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, lecz moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie ma.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie przenigdy bawic, jednakze mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wprost tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel tekstow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy na wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

w niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie

ponizej Chicimiem w 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc az do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 czesci dosc detalicznie opisujacych w pierwszej

kolejnosci obustronne przygotowywania, a dalej bardzo starannie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow a, takze

zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny

i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza,

iz uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na sprawy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w nich zywy

wizerunek owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacje o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. W calej 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl na wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Pierwsza czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, czyli taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa az do

Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce a, takze sasiadami

przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila az do upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne beda dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ), ktorej

zagadnieniem jest ukazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast pochodzace z pierwszym - jest dwubarwny

(czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika pochodzace z kaprysu. Planuje

to gre z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego pochodzace

z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie porzadku trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela po jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym i slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i poczciwego

ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja portret

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji

na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego a, takze

wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety beda niestale w uczuciach. Myslenie ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie byc porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono calkowity szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je zrobic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w

wor) niz dostrzec stalosc w uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem w celu artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, interesujace szczegoly tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze

autor) sie kochaja – dziewczyna reprezentowana jest zdecydowanie piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka

a, takze nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku a, takze ich wplyw na zywot umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, fundamentalne prady. Pierwszy - gentlemenski –

rozwijajacy sie na dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian,

tetniacych swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce,

dowodzic mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy

z fasonow zachodnich, wykladzinom skladajacy szacunek, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie

niz nurt gentlemenski, przykladala wielka wage az do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj krajowy rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami tamtego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie takze sarmackim od chwili

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie byc wygodny, lecz nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec

gentlemenski i dawny siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie roznia –

mozna wiec mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - na wstepie oznacza obyczaj szlachty w XV a, takze XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Pierwotnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje rozwoj zakresu znaczeniowego o kult

zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, iz Polska

przesadza przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej na wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim.

Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno - religijnej Mlodych

polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym

aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zywot na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne dawny takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, porzadnych sady skazaly go na infamie a, takze banicje. Tej pamietniki zawieraja okres ekipy wojskowej.

Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz autora - zolnierza

ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci natury - pochodzace z

rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie respektuje. Autor zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stanowisko szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w kraju, ktory nie ma za jak oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, oraz mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, bowiem szlachta w wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa.

Wielokrotnie poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy

wewnatrz panstwa polskiego, ktore chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc dzieciom do gry.

Wszyscy dbaja o osobiste dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko o zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje osobiscie dla

siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza

szkopul nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje tok

bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w zwyciestwie ponad poganami.

Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow beda znakomitym podlozem poznania osoby i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada

o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje jej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji az do walki dostarcza mu szwung zdobycia lupow, a nie

milosc az do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach obcych, ktore dawny wynikiem swoim zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek

opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

innymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial

borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu.

Jednakze taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W odrebnej czesci

opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji ziemianskiego a, takze

obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie

osobiste szlachty polaczone jest troska o majatek i wartosci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater uwielbia

zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do osoby, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe pochodzace z ich wplywu na

zywot polityczne w owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow a, takze klesk moga one sprawic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak bajki, ukazuja wizerunek zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal a, takze osmieszal w nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa lecz uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic nie tylko

moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz w

tytule, oraz przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbytnio mlody

ilosc lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty ow pokrywaja sie z

takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w taki sposob Krasicki

ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, oraz

jednoczesnie wydaje sie byc atakiem na sarmacje, na jej ulomnosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na regule dialogu, gadki prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie byc

pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwykle

cechy Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Dowiaduje sie, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten brak

poszanowania tradycji a, takze niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

prezentowana byla w sposob jednoznaczny i prosty. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial uwydatnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej w

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci

i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje siegaja V. w. p. n.

e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze

karmelitow. Zakonnicy walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co sporo trunku mogl pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep az do bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia rozne

ludzkie wady, zachowujac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale to tak wyjatkowe postawy, iz mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― wydaje sie byc atakiem na jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na silniejszego

lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem powszechny, wazny praktycznie dla kazdej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zna zapachu

wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie w klatce a, takze uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie

pochodzace z twierdzeniem mlodego. On niegdys byl nieskrepowany, zostal lecz uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie az do niewoli, zawsze bedzie

pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, okresla sie na fakt, iz powstala pani po glownym rozbiorze Naszego kraju, moze wiec Krasicki

pragnal napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, lecz byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, owymi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna o wiele wiecej osiagnac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie tego, kto ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem energii,

bezwzglednosci a, takze okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, niedysponowany i

w lesie", oraz nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare w Boga a, takze smieje

sie ze kazdego swietych. Jednakze gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osobistosci sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze niejednokrotnie

teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem ziemia w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki a,

takze zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski o kraj,

pochodzace z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej obiektem powinno stanowic

szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej

stanowic powinna uzytecznosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czym poparl zdecydowanie

program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Gadal o potrzeby utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Wraz z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja.

Ponizej swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra na

owczesne ludzie.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma on charakter swietny

– zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, brak jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje sie byc w 1

konwencji. „Powrot posla― zostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje publiczna i na

postawe polityczna pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a,

takze patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chojrakow

jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia

dialogow prezentujacych poszczegolne poglady i racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― pozostana przedstawieni zdecydowanie prawi a, takze

wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Natomiast ich wrogowie to: ojciec Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jak doprowadza az do upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia silna

i wyzwolona z ponizej obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele gada, ale przewaznie bez sensu; zadziwia sie, iz

Starosta zezwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

mezczyzna, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego brak

zainteresowania znaja, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow na zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego

sie nie dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl napor na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o duzej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania na spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie –

byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial w tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo rozumienie olsniewajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Poza literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane w malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej ornamentyce,

lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow francuskich mistrzow:

Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od chwili 1730 az do 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fiuta szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl on pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w

kierunku ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 r. oddano az do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 r. krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

roznorodne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy az do redakcji

a, takze odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan

a, takze chlopow, pisza o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Naszego kraju. Wydawany za sprawa 21 wielu lat. Z inicjatywy krola w 1765 r.

zalozono na warszawskim rynku pierwszy w dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach okreslany mianem

Operalnia, w ktorym zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej

1766 r. dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie

ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN.

Sejm Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ),

ktorym podlegaly szkoly wydzialowe a, takze podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w

szkolach miala odbywac sie w jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne beda

dobre lektury dlatego w 1775 r. powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie a, takze wydanie oryginalnych

podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali w nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie szczegoly bohaterskie a, takze komiczne. Rezultat komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a,

takze podnioslym wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych przed chwila puchar, jak wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym

patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od chwili wina legl z

slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – ma poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy a, takze rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest namietnosc,

ogarniajaca calkowity narod. W calej imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego

porzadna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie

dla porzadna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje

sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w imie szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego kleski.

Nalezy podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, porzadnych

uczestniczyl w wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tym Slowacki pragnal dac replika na

testowanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

sprawa zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, iz rzady tych

ludzi dawny jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie byc zamach na cara. Ludzie jest w tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany za

sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, jaka nienawidzi cara i potrzebuje powstania, lecz potrzebuje przywodcow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozemy zatem w

dramacie odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, ich pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane

zdecydowanie bardzo przydatne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa opowiesci i

postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane a, takze doceniane za sprawa wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po nich lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie ich smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Poeta

uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, w ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol

przezycia idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze on do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc jakos Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie a, takze budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna

bedzie przez innych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina wydaje sie byc przedstawiona

za sprawa Norwida zdecydowanie ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut. Idealu

tamtego nie mozna osiagnac ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka robi z osoby istoty doskonale. Miara naszej doskonalosci wydaje sie byc

porownanie az do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian

na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez

w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci

Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w cieniu obszernych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi zaplacic kazda osobowosc za swoja odmiennosc,

oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore

istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem.

liryczne: rozlegle monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legendy

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic calkowity narod, niz ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa opowiesci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wspaniala, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz

gawede obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal ich od siebie, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu.

Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze zolnierze walczacy

o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec

autor w wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie az do panstwa a, takze monarchy. Dla Sienkiewicza swoim bohater o

wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka glownych typow ich

charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia

w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, otoz posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej

i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez calkowity narod krajowy oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego

kraju w czasie najazdu. Pokazanie wojny wraz ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza

wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak

odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Ukazujac szeroko

przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak

wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera sporo aluzji a, takze

mozna uwazac go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom

tamtego brak. Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w powstaniu, otoz

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym

z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze mnogie postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce a, takze

tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia az do uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny stanowisko na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda

przeznaczone dla siebie przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia i szydzi pochodzace z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki

moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za egzystencji zazna on szczescia

ziemskiego, bo tego rodzaju fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem fundamentalne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( beda nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc mozna przeczytac sie

takze arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Niedostatek jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie