matura chemia 2015 odpowiedzi interia

( matura_chemia_2015_odpowiedzi_interia.pdf )

http://www.dls.co.pl/dl/?id=matura_chemia_2015_odpowiedzi_interia#

Podobne: matura chemia 2015 odpowiedzi interia, matura chemia 2015 odpowiedzi stara, matura chemia 2015 odpowiedzi onet,

matura chemia 2015 odpowiedzi liceum, matura chemia 2015 odpowiedzi cke, matura biologia 2015 odpowiedzi interia,

matura polski 2015 odpowiedzi interia, matura chemia 2015 odpowiedzi pdf, matura wos 2014 odpowiedzi interia,

Najcudowniejsze zjawiska podlegaja najprostszym prawom fizyki. Znajduja sie efektem szczegolnej natury promieniowania widzialnego i skladu i

wlasciwosci atmosfery.

Oko czlowiecze dostrzega nieokazala ilosc fal wysylanych za posrednictwem Slonce. Pojawiaja sie one jak biale swiatlo, choc faktycznie sa mieszanina

promieni na temat roznych dlugosciach fal (400-700nanometrow) i odpowiadajacych im barw. Pyl, czasteczki lodu i krople nawadniania rozkladaja biale

swiatlo pod poszczegolne kolory. Przechodzac za posrednictwem atmosfere jest poddawana ono rozpraszaniu, odbijaniu i zalamywaniu pod

czasteczkach powietrza, przy czym wszystka z dlugosci fal zachowuje sie odrobine inaczej.

Dzis znamy tajemnice powstawania teczy. Rodzi sie ona ze zwiazku Slonca i deszczu. Kazda kropla deszczu operuje na swiatlo jak drobny pryzmacik.

Kazdy promien odbija sie w calej innym kierunku, w zaleznosci od dlugosci fali. Promien padajacy pod nia okazuje sie byc zalamywany i rozszczepiany

pod widmo barw tworzace siedmiobarwny luk: od fioletowego na wewnetrznej stronie www do czerwonego na powierzchownej stronie. Zobaczymy go

stajac tylem az do Slonca i tylko wtedy, gdy kranowa dzienna slonce nie stanie sie wznosila sie wyzej anizeli 42 stopnie nad horyzontem.

Wbrew temu, co doswiadczamy, nie ma konca ani poczatku i nie zaakceptowac "wyrasta" z jakiegos konkretnego miejsca. Stojac na ziemi dostrzegamy

jedynie jej fragment. Pochodzace z samolotu widzielibysmy ja jak kolorowy okrag.1-wsza. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie

w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej

nalezy bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda postanowienie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest materia tragedii

greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych dwie sa rownie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko cialo

zmarlego zostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w zatarg z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go

zbyt zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, ustawa boskie

a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie na niego od nich. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego

pozwalaja mu sie od momentu nich oswobodzic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―,

zwazajac na akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory to jest w celu nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o tych celach.

Fatum – w inny sposob los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane za sprawa wyrocznie musi spotkac jednostki i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty.

Przykladem istnieja dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi a wlasnym wplywem

bohatera. Bohater jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wylonienia. Dzialania jego prowadza w celu katastrofy. Staje sie on zarazem ofiara a,

takze winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra a, takze wierna

prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow a,

takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala

mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach a, takze zeslali dywanowi w

beczce Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go

dzieki dwie frakcji: osobno zlozyl mieso a, takze owinal te rolety w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja

ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga frakcja, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

momentu jego godnosci powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia

do Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze ma taka

energie jak Pan, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc,

taka piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog podarowal

mu moc wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od momentu Niego jednostek. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

zgonu. Jako pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl mezczyzna jednak trafic do panstwa cieni, albowiem zona nie zaakceptowac zakopala

jego ciala zgodnie z jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic dzieki ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil.

Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano w piwnicy o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc

szeroki kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bardzo bylo zbyt

drugim, 3, dziesiatym wspolnie. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy,

funkcjonowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji dzieki ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil wrocic do Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by dzieki temu mogl wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk moze sie stopic i

zeby nie schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal

sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

znakiem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest

zauwazona za sprawa nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa Niemcow.

Tez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze

przestaly spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus

postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i

nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na 3 miesiace przy roku, wowczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten

wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie w celu wybranych wzorcow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

swiata zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne i kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy istnieja nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne postacie zyja przy nowej swiadomosci

w jakims wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie mozliwosci

niejasne zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily

procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej

znajomosci niepodobna w pelni odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota

wydaje sie dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje

sie wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia a, takze

nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat a, takze czlowiek wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego a, takze

wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Same w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

trzy. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do zyjacych.

Na taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej

jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila

odroczenia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wylonienia. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na przewaga szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed pobraniem ostatecznej woli, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Tego ciosu nie

zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie.

Kreon, caly czas stawiany w wypadku wyboru, musi rozwazyc, lub powinien wybrac dobro swojego ludu, lub dobro swej rodziny. Swoim nieustepliwosc

wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu

walki. W obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac przy pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania dzieki polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzor – ukazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie tamtego, ktory nie

zaakceptowac obcuje wraz ze sztuka, a przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek serca nie zaakceptowac wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tymze nie chodzi o bitwe na zejscie i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka dzieki piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest grymasny, a zmienia sie

naprawde szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, kiedy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow

a, takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy miec

uznanie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, zabierac od swiata tyle, jak wiele potrzeba, nie

zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za nieduzo. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze mniemanie, ze redakcje wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za egzystencji poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym

wyraz swojej pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie przy wierszach, przy pamieci tych, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych albo

historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomoc w

tworzeniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac wyraznie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, trzech miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

kluczowa fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Swiata - rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos doskonalego, a ow lampy

prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozemy uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, przy odniesieniu w celu dorastajacych

jednostek. Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma przy sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy

pochodzace z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy,

wlasny system wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje

pociechy. Bogini nie zaakceptowac zniosla takowej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma

strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu,

dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Jednakze i wowczas smutek duszy przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez.

Mit ten przedstawia swoistosc macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze

przestaly spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone,

na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na 3 miesiace przy roku, wowczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten

wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sprawach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one meritum religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy to

jednak, ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich wielka role. Ujawnia to fakt, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie posiadali poglady dzieki dane kwestii, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni posiadali podobny poglad

na fakty sprawy, jak na przyklad my dzisiaj.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i istnieja obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja gwoli poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie wzorem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone od razu wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka wydaje sie jego przyroda i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

wartosci przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie a sam akt wyboru, bez

wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana musi doprowadzic w celu katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim a boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja

poznac za witryny wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Selekcja jednego wywoluje kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa

absolutnie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna a, takze energiczna. Potrzebuje uczcic zejscie

brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Leka sie na temat swoje istnienie i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Jest oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla

siebie. Antygona placze nad losem swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce upokorzyc sie

zanim Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli jego bliscy. O ile uniewinnil

a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet a to potrafilo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze umie byc porzadny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet.

Bezwzgledny gwoli wrogow a, takze zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W toku konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego braki i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore istnieja wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlek, a nie

zaakceptowac krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon

wystepuje w obronie demokracji przy panstwie, jego ojciec na niego nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza dzieki wskazowki

syna, ktory wydaje sie mlodszy od momentu niego. W przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora

pochodzace z postaci wydaje sie wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Jest on znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug niej jest 1 i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Kobieta

jednak uwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru obie mozliwosci a, takze

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie jednak pelne wyrzutow

sumienia. Przytomnosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja

wydaje sie po jej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od momentu siostry

Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. Jak i rowniez to jest

osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem a, takze personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z zastosowaniem.

Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny koniec. Nic nie zaakceptowac moglo ochronic

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W utworze mozemy odnalezc prawdziwosci

uniwersalne a mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt przy imie wartosci moralnych to glowne konteksty

utworu. Korab opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Mysl samo

wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie typy literackie, swietne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

zawartosci. Wlasciwa odczytanie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest w celu

Boga. W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to byc takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby albo instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za sprawa duchowienstwo w celu wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia

mezczyzna losy chwatow na tle wydarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje

sie jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna i

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego watku fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto wychodza epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla

sie dzieki dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil

Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie w celu trzech internautow. Aktorami potrafili byc tylko i

wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i funkcje kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo w

celu uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu dzieki akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi na niego do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt wartosci i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie

placowki. Z tamtego wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie w celu kleski

chwatow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

ukochanego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly dozywotni.

Tragizm wydaje sie wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru a, takze szlachetnych intencji

sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie,

slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w

stylu odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie

wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji

codziennego, druga zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa od razu to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

slowo boze, a gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo odrzucic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku a, takze wyruszyl

przy swiat. Mienie roztrwonil jednak szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony syn

wrocil w celu ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to byl

jak na przyklad umarly, a teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania

swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac innym

internautom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednak

jako wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

rozmaite podloze. Raz padlo dzieki droge a, takze wydziobalo te rolety ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Swobodnie odczytac istota uniwersalne tej przypowiesci, odnalezc jej

meritum, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, aby byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan

a, takze prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej a, takze odszedl od momentu wiary, jednak powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego

pochodzace z wloczegi. Powrot do bliskich traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada konkretne cech alegorii. Ojciec pochodzace

z tej przypowiesci to Pan Ojciec a Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy

ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka.

Wedlug dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob juz sam walczy na temat swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

swiadczy symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze projekty Opatrznosci, a nie te rolety badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz

jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol

Wielki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

niego sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest zatem symbolem idealnego wladcy a, takze

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu.

Posiada na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z

„Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego praworzadnosc i troske o

poddanych. Scena zgonu krola zostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia

wydaje sie walka przy obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej miejsce

wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. W swej ostatecznej spowiedzi przypomina

wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

to oznacza umieszczenie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co wstaje na polu i moment zostanie zebrane i wynajdzie sie dzieki

biesiadnym stole. Udziela porad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi tez Boga

na temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz

wlacza zbior nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w

stosunku do kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz ukazuje sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie przy kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w danej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozadane, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie

dzieki polu a, takze niedlugo zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec naklania do

przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Nazywany jest rowniez

pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zespol nakazow a, takze pouczen, jak na przyklad powinien zatrzymac sie tuz przy stole rycerz.

Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak aby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie przy kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo miec

przywileje. Budzi sie wsrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ten tekst

w celu rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci

z czasem, przy XVI przy., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy te, ogarniajace niekiedy po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze

przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja:

wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obszarze nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen przy Szwajcarii. W XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja

przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na naprawde przemyslane a, takze staranie

dopracowane od witryny formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdej osobie Polakom tamtej

epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., jednak juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest w celu Matki Boskiej,

druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim a, takze wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, w celu ktorej

wielokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy

funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych

znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku

wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Jest niezbitym argumentem na to, iz

w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, internautom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu pochodzace z

konca XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera

pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa rowniez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja

rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior swiadczy psalterz., dawny bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja miare i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraina szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go

za sprawa Zydow, wedlug przybicie w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc tak jak On, rozmyslac podobnie. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie, postrzegana za

sprawa ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw: czarnej i srebrzystej. Czarny a

mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie dzieki czarno, moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - albowiem jej

wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno

pochodzace z podstawowych zlecen do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich pociechy, ale rowniez z powodu

calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w jakims stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa potrzeby niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz rowniez

przyjmuje dzieki swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli przy obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja w celu szalenstwa. Z kolei Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do szalenstwa lecz wydaje sie

przepelniona nadzieja, ze ta jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze juz zadna matka nie zostanie musiala

naprawde cierpiec jak na przyklad ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie a, takze

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

okazje nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione przy tekst

apostrofy. Apostrofe swiadczy cala glowna zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy pochodzace z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego zastosowania.

Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest przy „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca przy tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory przy centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno a, takze prawde.

Osobistosci uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii

dominowala mysl na temat zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia istnieja centralne: Pan i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to czlek zostal

zmajstrowany na wizja i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu bystry jest odnalezc w w piwnicy doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona wazne wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu zdobywania

madrosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac dzieki filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc wlasciwego

postepowania. Powinnismy przystanac na moment i pomyslec o polskiej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz

za razem mniej biezacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dawny: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci,

ktore przestaja byc dla nas fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w podaniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jakie mozliwosci najwazniejsze,

oznacza to nasze istnienie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne a, takze kruche.

Afekt jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce przy sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana

i Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w wszelakiej epoce. Afekt to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym ktora wage ma dla niego honor, ktory to we wspolczesnym swieci stracil

dzieki swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, a czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Na polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe ksztalty zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska poezja milosna. Ekspansja

chrzescijanstwa prowadzi do progresu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow swietych, opartych dzieki legendach a,

takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Robienie sie nowatorskich

panstw a, takze dynastii poteguje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla

Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw.

wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy a, takze zakonnikow przy kosciolach albo w planowo

wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie misterium, jakie

mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie a, takze sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz

przy Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wypadki z egzystencji Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa

grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie jednostki na odpowiednia droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej w celu glosu dla

przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, jednostki. W sredniowieczu w centrum swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary jednostek,

ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce przy raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr

ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. W sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem i duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza

nadzieje wygrania tej walki. W utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze

nie zaakceptowac sa ow lampy w stanie ofiarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac z

trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci a, takze piekna przy Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral

sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo ma radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jak na przyklad wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku kalendarzowego Jana

Laskiego). Czas jej powstania w celu dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze,

narodziny tekstu zwiazane sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do

Mamusi Boskiej pochodzace z prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje

sie do Syna Bozego, wlacza blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o

slownictwie i odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla),

bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej

trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle

stanowila wciaz nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - od razu polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie przy literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie przy obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje przy zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. Jak rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle Boleslaw

powstal sie przy sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol szeroki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony przy utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie

z regula, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi poetow,

istnieja one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a spis uczuc

rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial jednostek do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu

tzw. spraw ostatecznych niedaleko sadu koncowego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowywanie sie dzieki

spotkanie wraz ze smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze

swiatem. Przyklady motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialo, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa przy reku i tym podobne. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze dywanowi czlowiek przejdzie

przez istnienie skromniej, tymze jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i wlacza w w piwnicy wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w niej prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mamusi Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako odmiane cierpiaca, zalaca sie nad soba a, takze swoim synem. Oplakuje swej

dziecko, pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, tylko i wylacznie bano duzo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi jednostek o uzalenie sie nad nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, albowiem jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy swego syna od czasu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go

za sprawa zydow wedlug przybyciu w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, odczuc. Wie, iz to juz ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i dzieki blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter zwlaszcza

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub zasady

budowy). Koloryt piesni wynika z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto przy tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o istnieniu pasterzy albo wiesniakow. Typ ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej ogolnie pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w sposob realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a,

takze niecheci w celu miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedstawienie tylko okreslonego watku, koncentracja sie dzieki jednym tylko i wylacznie problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego

zyciem powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie w celu walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednak glosow przekonujacych, ze na

temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we wszelkich

nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zadaniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia ponad

wlasnpe, osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde nawet ta przykra.

Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla niej wszystko, nawet osobiste ambicje i wlasne

dobro. Mocy dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze mysl, iz zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swej

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, w stylu gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca zas dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wioski, totez starannie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zaakceptowac zabraklo

rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz roznych

plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi pozytek i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety

taniej a, takze sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac cechujaca je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac

przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz madrosci praktycznej przedstawiciel tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza rowniez sympatii seks szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, zapewniajac im mozg i

mowe, Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Ktory jest mezny - zmagac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug

przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do

gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek

winien korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Ofiaruje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu zaswiadcza ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupi przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie staraja sie oni

zreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie

umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i ochronic ojczyzne od momentu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga za soba odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a,

takze madroscia. Stalosc i potega panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, czlek powinien nawet z rozkosza umierac

zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie

jest mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw gwoli urokow fauny

i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy

czas po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, rozkosz duchowa a,

takze intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy tuz przy dzwiekach muzy, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w trakcie zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje

rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza

wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji

jednostki wyrazanej za sprawa Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o

niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten

ukazuje sie przy piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod

narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we

fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie

sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i cnot zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz

przeksztalca je, spaja rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, jednak przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W niniejszym utworze swobodnie

odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem intensywnej troski na temat losy wlasnej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac

sobie sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanowi myslec na temat prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim fragmencie

tej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodziez rycerska w celu grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do tragedii pewne szczegoly, ktore wbrew

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy krajowy

balagan). Sadza przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym

wraz z nia. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas bogata. Wystarczy

dokonac przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne czesto stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone

przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja jeszcze milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu,

przygotowania finansow dla wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednakze jesli nie myle sie i pochodzace z tego naszej firmy zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego punktu dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, wreszcie czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo ma czyste serduszko i

tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita,

renesansowa wizje swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na

calym swiecie, chwali dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz pierwszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy

stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. To proba stworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie wyrasta

sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Profesja na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale a, takze pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest

powodem do dumy. Po pracy mozna odetchnac wesolo spedzajac czas dzieki tancach a, takze spiewach. Czlowiek zyje dzieki wsi przy harmonii

pochodzace z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, albowiem to wlasnie oni pokazuja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, Oraz mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia jednostki na

wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst,

stopien zawartej w nich mitologizacji a, takze jezyk mozemy podzielic dzieki dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa

lub przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, ale alegorycznych, kompletnych

powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic jednostek i stosunki dworskie. Bez watpienia

obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe jednak sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia, szczescie

a, takze nieszczescie przy milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub wiecej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia,

takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i zamozne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z nieodlacznym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem

zdecydowanie pedzonym w celu roboty.

Zobaczymy wiec tutaj krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu wszyscy

wraz z ksiedzem nie znajda sie dzieki lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje jeszcze

ksiedza, gada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi na

temat odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie

mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze dzieki

stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba zeby za poboczne

swiadczenia. Roznorodne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez

Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu zamyka sie a, takze przedstawia smutny

los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

podarowac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala

ponownie zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest klopotliwa, bo a, takze Pan a,

takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi

takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie

zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie zaakceptowac sa zadowoleni. Pan karci

Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. W mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka

mozemy sie wyszkolic bez jej znajomosci. Mlody szlachcic winien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc prywatnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Alians

malzenski nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. Podczas roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z tych przygotowanych

wiosna krzewow a, takze drzewek miec owoce a, takze pozytek. Istnieja juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie

gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac

pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle dzialaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze

polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy

daja wreszcie pozytek. Jednakze i podczas mrozu nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozemy z wytworami, albo tez u handlarza

sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, przy innej okolicy drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz

caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. W Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej powierzenia.

Chlop tez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez

panny. Jest to utwor oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny innej mowi na temat tancu a, takze

radosci. Zacheca wszystkich w celu pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze

spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze swej pracy siebie i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza

lub pisarza. Wylicza nastepnie wszelakie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwie glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji

odnajdujemy echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze

dobroczynnego oddzialywania przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda.

Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji

a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w planecie, zastanawiaja

nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale rowniez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze

wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia swiata oraz jednostki, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie miec dziewicze

sumienie, radzi, aby uzywac z szansie do uciechy, ale racjonalnie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej przy sobie. W „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie zbudowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu slowo „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z nas, a

najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam

proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic wedlug sobie slawe i

honor. Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym

artysta, ktory to z racji dzieki posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego

na temat, ze jego dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku.

Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w wlasciwym

miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie tez

horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozemy odnalezc rowniez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna wciaz pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Pokrewny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych za sprawa

literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr nawet

lepiej zycia. Ten ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a nade

wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden standard – rodzaj

renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jakiejs dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski,

M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie a, takze obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli a, takze w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak pochodzace z

dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka zyczliwosc

i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i pokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot

liryczny uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z najwazniejszych wartosci, w stosunku do ktorej rozne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z przyroda i nie zaakceptowac szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego egzystencji i jego prawdziwych wartosci w niejakich utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia nalezy zyc zgodnie z natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie a, takze

w pelni tu korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy zanim atakami

fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie wydany

przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju idealnym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz

nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest zroznicowane prawo. Na przyklad

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli mieszczan.

Rozmyslam ze, ten problem wydaje sie nadal biezacy. Tak juz bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja nie

zawsze tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj istnieja traktowani o wiele lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby

kupic. Czesto osobistosci na ogromnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie przy ich sprawie jest znacznie przedluzone. Kolejnym problemem,

ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy w zyciu kazdego czlowieka i wspolzaleznosc moce panstwa a, takze jego potencjalu

intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis

wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal

pochodzace z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto a, takze

dzieci niejednokrotnie musza chodzic do tych odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male zasoby finansowe na

wzrost pracowni a, takze zakup wsparcia naukowych, czasem nawet dzieki utrzymanie. W ksiedze na temat wojnie ale juz mowi, iz kazda wojna

powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni

ludzie albo zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje

sie obywatelem a, takze panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, -

ktorykolwiek badz czlowiek winien byc legalnie przygotowany w celu pracy, a ludzmi niezdolnymi do niej powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie

nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy prawo prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy i sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten zamiar wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie dzieki dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Tym sposobem pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje

sie podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winny sie dobierac w wybrana

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra wspolnego, dla rzetelna ojczyzny nalezy poswiecic calosc: majatek, moce,

zdrowie, fart, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele -

spory sejmowe, walki domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc,

oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie istnieja

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale

obok heretykow jest to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, takze publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie sa

w stanie nawet chronic panstwa zanim poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa

zatem krola w celu obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie.

Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze

znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe

uwaza realizowane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wowczas

wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm

ograniczajacych a, takze naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej

a mianowicie np. szybkie sadzenie a, takze bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek i do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore maja miejsce w kraju i

proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w

ktorych krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

sa w stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna standard prawego obywatela.

Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj strach o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji

kalwina i przy duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za sprawa protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie widoczne przy

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel

odpustami, zamilowanie do egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie cyfry swietych, dzieki ktorych nieprzerwanie pobierane istnieja daniny.

Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie

kosztem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow ale takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

odgadnac istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i kosztuje ponad typowych ludzi.

Podczas gdy mnich tenze jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa dzieki cmentarzu niedaleko grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil

parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie

podstawowych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec

cechujaca je uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - juz sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow ostatnich zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych a,

takze zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samodzielnie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na

nie zaakceptowac odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotow dusz wedlug smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole

przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to przy ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada wlasny

sen a mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka wydaje sie

szczesliwa. Postura ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana dzieki wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo

'zostala scieta za sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja kwestii pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia nadal

drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec

pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w praworzadnosc boska, prowadzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet

lepiej w odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc meritum calego egzystencji i istniejacych

przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu,

rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym

lata swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej woli - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze albo rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi a, takze rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko

tlem gwoli prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna posada w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc

mieszkancom wsi a, takze jest gwoli nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy przy literaturze polskiej siegnal wedlug

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje zatem nie rzecz, ale sposob, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki

motywach ludowych i narzeka razem pochodzace z Oluchna dzieki ciezka prace oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI wieku jest, wedlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych,

pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i konstruujac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle przyrody,

a jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie pochodzace z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i relacja z odmienna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza

osciennych zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony

zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie

byc, naprawde charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a,

takze wplywu namietnosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza o wiele poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest idealnym obrazem tych niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w trzech sonetach – IV a, takze

V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od momentu Boga. W celu grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z

silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy czlek powinien rachowac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy

wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tamtego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

zabiera czlowieka od momentu Boga, zawadza mu sciezke do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla przez kazdego znana internautom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest silne, a kiedy slabe. Sens rozwazan

autora ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas

jeszcze silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow

zanim tym, iz niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego typu

intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na

przyklad maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro

publiczne. Na zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy na temat polski sposob glosowania za sprawa rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci

zbyt losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w

celu pijanstwa a, takze obzarstwa, a niezdolna w celu zadnego wysilku, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. Glowny z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

pochodzace z dobrem panstwa, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, choc sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za sprawa atak zaskoczyc wroga, nadszarpnac go

a, takze nie przyjac do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w najwyzszym stopniu istotne, biezace i zawile.

Swoje poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz utwor "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, lub wysoka kara

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa dzieki jego

czele powinni podarowac przyklad,

2. "O namietnosci ku ojczyznie" - wylicza 6 chorob Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc w celu ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie istnieje, Skarga leka sie, iz fakt ten moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana za sprawa magnaterie w celu osiagniecia prywatnych celow, jakie mozliwosci prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga wolnosci

wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie dzieki jej negatywnych synow,

strach o losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba

zawsze sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek

Naszego kraju, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o istnieniu szlachcica od momentu narodzin do smierci. Zastanawia sie nad edukacja a, takze

wychowaniem pociechy szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

taniec a, takze spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

prywatnych zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy dzieki wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku kalendarzowego,

przynosza duzo pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, aby niczego za sprawa caly rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do pracy na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw i innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w przyjemnym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca uciechy, polowania, polow, co przynosi pozytek a, takze daje

rozkosz. Dbajacy na temat fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac drozej przy

innych obszarach.

Stosunek Reja do spraw publicznych i sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko zatem, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej przedstawiciel tamtego

wysokiego stanu spolecznego winien posiadac tez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swej przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz propozycje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow i mysl na temat powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie

zanim napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka a, takze niesmiertelnej a

mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie zaakceptowac

znajacy barier. Piesn ta przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych

chwale zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23

czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem

nawadniania i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale lata i

zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wioski w zespole rodzinnym. Profesja

ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu.

Ogromny wplyw dzieki tworczosc poety mialo tez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego polskiego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza

tym utwor ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej wartosci Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po jego smierci pozostana czytane a, takze

podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych

humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga

byc: Piesn XXIII i fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc a, takze stosowanie filozofii

stoickiej, choc nie da sie zamaskowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

rozwazania na ten temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII a, takze XIX. Cnota, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora

pielegnowana przy sercu jednostki moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda a, takze placa" i swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana

wydaje sie tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, a po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod

owczesnej szlachty. Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku

(Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na

most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej swej przemyslenia a, takze

sugestie, jak na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

kieszeni wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze

wszelakie zalety stanowiace cnote istnieja cenne, ale najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do

niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, zeby tam tworzyc i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk

opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie wedlug

swiecie przy poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow otrzymanych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki a, takze pola, a nastepnie calosc znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie czas na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby albo w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby jego wnuki dawny dobrze wychowane i aby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale rowniez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa –

jest to renesansowa pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby

chwytac dzien, a, takze stoickie, aby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy

„Piesniach― znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen trzech starozytnych pradow

filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz obiektem zycia jednostki jest fart, rozumiane jak zycie zgodne z prawami cnoty, daj szanse czyste

etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z uciech zyciowych.

Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania z chwili, cieszenia sie pochodzace z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac przy

Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku,

ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy

byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie

filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac

zmartwien, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na dom

w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co emituje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, ludzka

zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zaakceptowac zapewniaja prawdziwego

szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a,

takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale

egzystencji w aprobacie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie jednostki w harmonijnym

zyciu, przy korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w uciech „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O

kruchosci zycia a, takze wizji Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w

stosunku do Boga, ale tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia i obawy

zanim smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety przy ustalone za sprawa myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, podarowac sile duchowa i porzadne szczescie i czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie

przy swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie

dzieki tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak

pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer

poswiecil wlasna „Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana za sprawa Parysa

Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postawy polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, chociaz w jakims stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w tragedii greckiej, zachodzi

podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal przy nagrode zbyt wyrok przy sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes dzieki rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna utworow z tamtego okresu wydaje sie epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek miedzynarodowy,

ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka W celu gor a, takze lasow, zredagowana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z jakims

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny stan ducha, inne istnieja tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

domu rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma miec na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, albowiem wlasne istnienie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w jego

zyciu najistotniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna!

―(Ku Muzom) a, takze nawet ten pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych rodzajow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza kwestii jednostki, a takze calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego

systemu wartosci. Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza przy, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka jego utworow odnosi sie

do jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i rowniez ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jak wskazowka gwoli

jednostki, jednak dla wszelkich, bowiem aplikowac sie moze do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilkunastu wersach przy lapidarny sposob przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty

doktora i naklaniaja go w celu kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... )

nalezacy do mnie rzad pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, a wstane wypity. ― Fraszka ta ma na celem osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu,

zaufania, a przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, iz cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy winien usilnie zabiegac, aby pozostawic po w piwnicy dobre

retrospekcja. Nie jest dobrym czlowiekiem ten, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo

Pan odroznil jednostki od zwierzat, dajac mu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie,

w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy

powinien ksztalcic swych konsumentow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania autentycznej

wolnosci. Z kolei ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni pochodzace z bronia przy reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli

przyjdzie przy walce zwrocic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic calosc

dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo

sie w celu niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji;

nie umie budowac domow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, iz i zanim

szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie –

wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to wlasnie odroznia ten narod od momentu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy porzadku

juz od momentu poczatku bycia naszego panstwa, ale lub takie postepowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola

powinni do glebi sie zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie

pewien element przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a lecz rowniez czesc organizmu – panstwie – mozemy tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z pobudek upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz podle spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture rowniez

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas dzieki scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swej losy

spaja z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami wszelkiego czynu, nie

zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na projektach antycznych.

Dzielo ten jest napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. W utworze tymze latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow i zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec deficyt parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie

jest jest obce―. W odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg postaw postaci, cechujaca je zachowan; od momentu

patriotow poczawszy, a dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje

losy laczy pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu ma charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze wlasnie w tej epoce tworzy sie wziety w Polsce legenda sielskiej, cichej wsi,

szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa przy „Nad Niemnem― itd. Nie

wydaje sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace,

ktora wszystkim zapewnia radosc a, takze rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Ten obraz uosabia „Zywot jednostki poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odrebna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

rozumuja egoistycznie, istnieja chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi wykonywac prace na panskim polu, posada nie

jest wesola piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei

pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

tematy podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje

czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w niej mysl, iz „bez norm nie moze byc prawdziwej

wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska

dzieki cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w

odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje

kary, a plebejusz traci istnienie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo

dac musi rowniez kuratele wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta udawac sie nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc

a, takze nam a, takze bydlu, o ile zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), a zwolennikiem zgody i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

malolata obywatela a, takze do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz koszty na rozne rozmaitosci.

Postulat ten wydaje sie bardzo swobodnie zapamietac, albowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Sugestie te wlaczone sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy,

niestraszne mu czy starosc, czy smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i przy bliskosci

pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich towarow, a takze a, takze zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny,

oprocz umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze

lansujaca dobre. Przykladem takowej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. W „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych gwoli

polskiego spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a,

takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na

temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow

panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal

zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich w

stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych,

uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej

od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal

ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow dzieki ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu przy 1575 r.

Poeta obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie przy sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie zaakceptowac

unosi sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny obrys,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli

na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Wiec Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza A nam prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― przy pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc

prawa a, takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, przy XVI wieku,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych znajdujemy tez przy licznych fraszkach, a niebagatelnie

wazna pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt swego stylu, na

temat forme uprawianych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dawny mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal rowniez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow

naszych. Nawiazania w celu antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

wedlug regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

przy podejmowaniu motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego ponad tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jak poeta a, takze dramaturg, jednak takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu

– Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka harmonie,

znajduje wielkie wartosci fauny i flory i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tamtego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i deseni wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli

okreslenia czasow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie objasnienie to zostalo

przyjete za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedle niego odrodzenie mialo byc poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla

duzo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu

jednak odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale potem sama

dotarla do szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV w celu poczatkow XVI wieku, a w panstwach

Europy polnocnej od finiszu XV do oporu XVI wieku. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

faktory jak: dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po sezonie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, dzieki plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej obiektem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek

okazuje w centrum badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. W mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl

to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co

czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za formalny jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej przy Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozemy ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy wyjasniac je

dzieki jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac

udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia jednostek od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek ma swoj los zapisany

przy gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo albo pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie dobr.

Dobrobyt to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch ten powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem istnieja wydane przy

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej w celu rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Autor charakteryzuje

dolegliwosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa.

Dlatego najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc chorob Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, deficyt zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesluszne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci domowego lakomstwa". W sposob

wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla niej samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone www magnatow dbajacych jedynie na

temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

albowiem laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody

szczegolnie dzieki sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Strofowanie IV a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie

prawdziwa klapa dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej,

prowadzacej do zgody i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak utozsamiac

pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne

pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Wylicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie

milosc w celu ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od momentu

zguby. Tytulowe grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst

zwiazana wydaje sie z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech

kluczowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne problemy

nurtujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy deficyt stalego systemu

obronnego panstwie. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych utworow

poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli wreszcie o

grozacym im ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ten,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec mlodo, ale w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy przy wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jak wiecznej walki o byt

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Jest on pelny podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w

tamtym miejscu zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje przywiazanie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a,

takze ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, a kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, ale to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic stac na

niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

kobieta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na inny los, przykra wizja, bitwa o byt, przetrwanie

trzy. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich

trudnosci nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odmienny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie w celu

zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

ryzyka, zadumane ma skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje

sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona symbolem

uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity harmonogram. Podobnie

wydaje sie z osoba, ktory dzieki starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest

przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad koncowy i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Juz

sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw a, takze odcieni. 4 opisy

okreslonego krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, wyszukuje wsparcia

aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, obrys swojego nurcie i forme

uprawianych klas, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemalze boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednak moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie ma.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie w zyciu bawic, ale mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na duzym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu.

Wychowywany przy srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy dzieki wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami przy bitwie

ponizej Chicimiem przy 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 frakcji dosc detalicznie opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne preparowania, a potem bardzo starannie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow a,

takze zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych spraw: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na kwestii naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Przedstawia w

nich zywy wizja owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia wiadomosci o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl dzieki wsi przy krakowskim, gospodarujac w bogactwa i

pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce a,

takze sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja

przeciwienstwem gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak

z czasem sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien,

zloto, perly... ), ktorej zadaniem jest pokazanie zycia a, takze urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi mocny kontrast pochodzace z pierwszym

a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen,

wynika pochodzace z kaprysu. Planuje to gre z wrazeniem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym i slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji

dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, a zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu

rycerskiego a, takze wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety istnieja niestale przy

uczuciach. Mysl ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sytuacji niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic zatrzesienie,

wiatr zapiac w wor) niz spostrzec stalosc przy uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo tez moga stac sie tematem gwoli artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwym

trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, nowinki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna a, takze zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na istnienie umyslowe ery.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, zasadnicze prady. Glowny - gentlemenski – rozwijajacy sie

dzieki dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci,

tetniacych prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

modna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni

zachodnich, dywanowi skladajacy uznanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka, odmiennie

niz nurt gentlemenski, przykladala wielka wage w celu rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj krajowy

rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tamtego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten wskazuje sie rowniez sarmackim od

momentu slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na dwie nurty wydaje sie wygodny, jednak nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec

gentlemenski i dawny siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia

– mozna zatem mowic co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie przy XV wieku. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa sensu - od razu oznacza styl zycia szlachty przy XV a, takze XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska znalazla poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej dzieki

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci

polskiej - na temat szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wioski,

fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go dzieki infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki

obejmuja okres ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura

sarmackiej. Wyziera z nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz

szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna,

laczyl wielokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym

przy latach 1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie,

iz represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go fakt, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza

obok Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje nawet najmniejszej z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszelkich mszy, a mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, albowiem szlachta przy wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych przy utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty a, takze panstwa. Nierzadko poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli

sie w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc wychowankom do uciechy. Wszyscy pilnuja o

wlasne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko na

temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

jednak zyje czysta dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy.

Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem przy 1621r.

Poemat opisuje proces bitwy a, takze rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc przy

zwyciestwie nad poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac

sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest przy nich krytyki, bolesnej

zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

raczej znaczna sytuacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow istnieja znakomitym zrodlem poznania

jednostek i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w celu walki

zapewnia mu pragnienie zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dawny

wynikiem jego zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w

celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze

rywal dogoni na niego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednakze taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W

obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana.

Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za

przyrodzony stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i przewagi

wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty.

"Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

2. Monolog skierowany do osoby, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe pochodzace z ich oddzialywania

na istnienie polityczne przy owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow a, takze klesk sa w stanie one doprowadzic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja wizja zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal przy nich najwieksze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie wielokrotnie sa jednak uniwersalne a,

takze ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc

nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz przy

tytule, a przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, nazbyt mlody wiek,

zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety krola. Tak

wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje sie atakiem

dzieki sarmacje, dzieki jej wady i podle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na regule dialogu, gadki prowadzonej za sprawa dwoch szlachcicow.

Jeden pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez

typowe cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

zastanawiac sie i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten brak

poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

prezentowana byla przy sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial wyodrebnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji widac najwyrazniej przy satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja V. przy. p. n.

e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku

mial szanse pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. W sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zapewniajac ze spotykamy ludzi swietnych, ale zawsze sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem dzieki jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym

miejscu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur

to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem uniwersalny, wazny wlasciwie dla wszelakiej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie

zaakceptowac zna smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swej zycie przy klatce a, takze uwaza, iz jest to troche normalnego.

Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On dawniej byl wolny, zostal jednak uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai

sie w celu niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac te bajke, obrazuje sie dzieki fakt, iz powstala pani po naczelnym

rozbiorze Naszego kraju, moze zatem Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl przy nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

jednostek naturalne, takimi, jakimi istnieja, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej a,

takze najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna o wiele wiecej zdobyc.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

planecie dominuje ustawa silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie www tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci a,

takze okrucienstwa). Kiedy pyta, ktorym prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i przy lesie", a nastepnie

zostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare przy Boga a,

takze smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we prywatnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

wielokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: przy Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski na temat

kraj, pochodzace z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej obiektem powinno byc

szczescie ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc

powinna zdatnosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czym poparl znacznie program reform

Komisji Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Sposrod samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny a, takze polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra dzieki owczesne

ludnosc.

Do listy utworow nalezy jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal podczas kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter

klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, deficyt jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje sie

w jakiejs konwencji. „Powrot posla― jest napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna i na

postawe polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc przemian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chwatow jednoczesnie

poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych jednostkowe poglady i racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni jak prawi a, takze wzorowi obywatele, ci

„zli― zas jak durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn

Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Natomiast ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza w celu upadku

Naszego kraju, podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok

schylku swojego zycia silna i wyzwolona z ponizej obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale najczesciej

bez sensu; zdumiewa sie, iz Starosta zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke

przymusem za partner, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

uosabia jego deficyt zainteresowania wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki wydaje

sie czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego na niego nie nauczyly,

niczego ciekawego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na wzrost tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm

wprowadzal wrazenie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Pomijajac literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane przy malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 w celu 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwie. Na

sejmie konwokacyjnym przy 1764 roku kalendarzowego krolem Naszego kraju zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku

wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez

dawala gruntowna a, takze wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor―

wzorowane dzieki angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany przy pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec biezace i rozne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton,

dokument, listy w celu redakcji a, takze odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego

szlachcica, biora w obrone mieszczan a, takze chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Naszego kraju. Wydawany za

sprawa 21 latek. Z inicjatywy krola przy 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy przy dziejach Naszego kraju staly Teatr

Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely wystepowac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski

zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W.

Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal pewien majatek. Krol przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily

nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w

celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania potrzebne istnieja dobre ksiazki dlatego przy 1775 roku kalendarzowego powolana Towarzystwo do

Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie a, takze wydanie nowatorskich podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali przy nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym a, takze podnioslym

rodzajem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila

puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym

patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od momentu

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity

hymn dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na przyklad na instrumencie.

Czuje sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem

jego macy jest uczucie, ogarniajaca kompletny narod. W imie tej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― –

krzyczy przy uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac,

oczywiscie gwoli jego rzetelna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W pogladach

Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza,

ktory tez poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest

zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos przy dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba marki ruchu listopadowego i pobudek jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, w ktorym

miejscu uczestniczyl przy wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tymze Slowacki chcial dac

odpowiedz na testowanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady tych ludzi dawny jedna

pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach dzieki cara. Spoleczenstwo jest przy tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany

za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, jednak potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna

zatem przy dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

cechujaca je pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane jak bardzo pozyteczne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm

zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal

ludnosc, ktoremu zabraklo zdecydowania przy walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly

narodowosc, niz ocalic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego

krola Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi

energie rozwojowa relacji i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z

Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane a, takze doceniane za sprawa wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po nich lub punktu

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie cechujaca je smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

cechujaca je wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, przy ktory nie zaakceptowac sklada ciala bohatera. To symbol

przetrwania idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze mezczyzna do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo zejscie Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych a,

takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka mysl Browna zostanie przez roznych

pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie

przedstawiona za sprawa Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny byt absolutny. Idealu tamtego nie mozna zdobyc ale mozemy don dazyc. Muzyka czyni z jednostek istoty swietne. Miara tej

doskonalosci wydaje sie porownanie w celu hostii. W wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a

zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownowazne z

zaglada wartosci. Jest tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za egzystencji, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby.

Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji

zyl przy cieniu obszernych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka wartosc musi uiscic kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, oryginalnosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie,

ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: legend

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci poprawniej poswiecic kompletny narod, niz ocalic na

niego ( „smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie

rozwojowa relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od siebie, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie

a, takze zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je zatem autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. Dla

Sienkiewicza jego bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka zasadniczych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe istnieja najlepiej widoczne w charakterystyce

Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, czyli

posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym

najezdzca przez kompletny narod krajowy oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez krola,

brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna bitwa

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne

moce i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce.

Ukazujac szeroko podstawy kleski patrzyl z wielkim niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc i brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania,

zawiera duzo aluzji a, takze mozna zwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie ponizej Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tamtego

brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu przy

powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku

do powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat

przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wystepuja takze liczne

postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl

nieszczescie o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia w celu uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac

kpic pochodzace z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, istnieja

przeznaczone dla siebie przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia i szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna

mezczyzna szczescia ziemskiego, bo ten fakt tez opoznia a, takze utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej na temat natchnienie, pomoc w tworzeniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu albo klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona dzieki Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie