Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

dysleksja

MCH-R1A1P-062

EGZAMIN MATURALNY

Z CHEMII

Arkusz II

POZIOM ROZSZERZONY

Czas pracy 120 minut

Instrukcja dla zdaj

ącego

1. Sprawd

Ĩ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 14 stron

(zadania 28 – 56). Ewentualny brak zg

áoĞ przewodniczącemu

zespo

áu nadzorującego egzamin.

2. Rozwi

ązania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to

przeznaczonym przy ka

Īdym zadaniu.

3. W rozwi

ązaniach zadaĔ rachunkowych przedstaw tok

rozumowania prowadz

ący do ostatecznego wyniku oraz

pami

Ċtaj o jednostkach.

4. Pisz czytelnie. U

Īywaj dáugopisu/pióra tylko z czarnym

tuszem/atramentem.

5. Nie u

Īywaj korektora, a báĊdne zapisy wyraĨnie przekreĞl.

6. Pami

Ċtaj, Īe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.

7. Mo

Īesz korzystaü z karty wybranych tablic chemicznych, linijki

oraz kalkulatora.

8. Wype

ánij tĊ czĊĞü karty odpowiedzi, którą koduje zdający.

Nie wpisuj

Īadnych znaków w czĊĞci przeznaczonej

dla egzaminatora.

9. Na karcie odpowiedzi wpisz swoj

ą datĊ urodzenia i PESEL.

Zamaluj

pola odpowiadaj

ące cyfrom numeru PESEL. BáĊdne

zaznaczenie otocz kó

ákiem

i zaznacz w

áaĞciwe.

ĩyczymy powodzenia!

ARKUSZ II

MAJ

ROK 2006

Za rozwi

ązanie

wszystkich zada

Ĕ

mo

Īna otrzymaü

áącznie

50 punktów

Wype

ánia zdający przed

rozpocz

Ċciem pracy

PESEL ZDAJ

ĄCEGO

KOD

ZDAJ

ĄCEGO

Miejsce

na naklejk

Ċ

z kodem szko

áy

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

2

Zadanie 28. (1 pkt)

Poni

Īszy schemat przedstawia zdolnoĞü przenikania przez materiĊ róĪnych rodzajów

promieniowania jonizuj

ącego.

O

àÓW

ALUMINIUM

BETON

PAPIER

1

2

3

4

Wype

ánij poniĪszą tabelĊ, wpisując obok numeru ze schematu odpowiadający mu rodzaj

promieniowania (

Į, ȕ lub Ȗ).

Numer ze schematu

Rodzaj promieniowania

1

J

2

D

3

neutrony

4

E

Zadanie 29. (3 pkt)

Promieniotwórczy izotop w

Ċgla C-14 powstaje w górnych warstwach atmosfery i ulega

asymilacji przez ro

Ğliny w postaci tlenku wĊgla(IV). Równowaga, jaka siĊ ustala w procesach

od

Īywiania i oddychania w danym Ğrodowisku sprawia, Īe zawartoĞü wĊgla w organizmach

Īywych jest staáa. W przypadku obumarcia organizmu izotop C-14 przestaje byü uzupeániany
i z up

áywem czasu jego iloĞü w obumaráych szczątkach organizmu ulega zmniejszeniu

na skutek rozpadu promieniotwórczego.

Na podstawie: A. Czerwi

Ĕski, Energia jądrowa i promieniotwórczoĞü, Warszawa 1998

Ustal, wykonuj

ąc obliczenia, ile razy zmalaáa zawartoĞü izotopu wĊgla C-14 w drewnie,

które pochodzi z drzewa obumar

áego przed 11460 laty. Okres póátrwania tego izotopu

w

Ċgla wynosi 5730 lat.

Obliczenia:

11460 lat

2

5730 lat

okresy pó

átrwania

Masa izotopu, która pozosta

áa po upáywie pierwszego okresu póátrwania:

m =

0

m

2

1

Masa izotopu, która pozosta

áa po upáywie drugiego okresu póátrwania:

m =

0

m

4

1

m

2

1

2

1

0

˜

Odpowied

Ĩ:

Zawarto

Ğü izotopu zmalaáa czterokrotnie.

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

3

Zadanie 30. (2 pkt)

Do czterech probówek wlano po kilka cm

3

wody destylowanej, a nast

Ċpnie do probówki I

wsypano troch

Ċ chlorku wapnia, do probówki II – kilka krysztaáów sacharozy,

do probówki III wprowadzono troch

Ċ etanolu, a do probówki IV – odrobinĊ biaáka jaja

kurzego. Zawarto

Ğü kaĪdej probówki energicznie wymieszano.

chlorek wapnia

sacharoza

etanol

bia

áko jaja kurzego

woda

I

woda

II

woda

III

woda

IV

a) Podaj numer probówki, w której nie otrzymano roztworu w

áaĞciwego.

IV

b) Nazwij metod

Ċ, za pomocą której moĪna wydzieliü sól znajdującą siĊ w probówce I.

odparowanie

Zadanie 31. (2 pkt)

Poni

Īej przedstawiono wzory sumaryczne dwóch nierozpuszczalnych w wodzie

wodorotlenków chromu.

Cr(OH)

2

Cr(OH)

3

Spo

Ğród podanych wzorów wybierz wzór tego wodorotlenku, który ma charakter

amfoteryczny. Napisz w formie jonowej skróconej dwa równania reakcji, które dowodz

ą

w

áaĞciwoĞci amfoterycznych wybranego wodorotlenku.

Charakter amfoteryczny ma Cr(OH)

3

.

Cr(OH)

3

+ 3H

+

o

Cr

3+

+ 3H

2

O

Cr(OH)

3

+ OH

–

o

[Cr(OH)

4

]

–

Nr zadania

28

29

30.1

30.2

31

Maks. liczba pkt

1

3

1

1

2

Wype

ánia

egzaminator!

Uzyskana liczba pkt

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

4

Zadanie 32. (2 pkt)

Przeprowadzono do

Ğwiadczenia, które ilustruje poniĪszy rysunek.

Na

2

S

(s)

H

2

O

I

II

H

2

O

ZnCl

2(s)

Podaj odczyn roztworów otrzymanych w obu probówkach. Odpowied

Ĩ uzasadnij, pisząc

w formie jonowej skróconej równania zachodz

ących reakcji.

probówka odczyn roztworu

równanie reakcji

I

kwasowy

Zn

2+

+ 2H

2

O

Zn(OH)

2

+ 2H

+

II

zasadowy

S

2–

+ 2H

2

O

H

2

S + 2OH

–

Informacja do zadania 33. i 34.

Na poni

Īszym rysunku przedstawiono zestaw do otrzymywania tlenku siarki(IV) i badania

jego wp

áywu na roĞliny.

H

2

SO

4

Na

2

SO

3

NaOH

(aq)

Zadanie 33. (1 pkt)

Napisz w formie cz

ąsteczkowej równanie reakcji zachodzącej podczas otrzymywania

tlenku siarki(IV) przedstawion

ą wyĪej metodą.

Na

2

SO

3

+ H

2

SO

4

ĺ Na

2

SO

4

+ H

2

O + SO

2

n

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

5

Zadanie 34. (3 pkt)

Oblicz maksymaln

ą objĊtoĞü tlenku siarki(IV), jaka moĪe byü związana przez wodny

roztwór zawieraj

ący 3 mole wodorotlenku sodu w temperaturze 25ºC i pod ciĞnieniem

1013 hPa. Za

áóĪ, Īe produktem reakcji jest sól obojĊtna.

Warto

Ğü staáej gazowej R wynosi

mol

K

dm

hPa

1

,

83

3

˜

˜

.

Obliczenia:

- obliczenie liczby moli SO

2

:

SO

2

+ 2NaOH

ĺ Na

2

SO

3

+ H

2

O

1

2

x 3

Ÿ

x = 1,5 mola SO

2

- obliczenie obj

ĊtoĞci SO

2

:

1013hPa

298K

mol

K

dm

hPa

83,1

mol

2

3

p

RT

n

V

3

SO

SO

2

2

˜

˜

˜

˜

3

SO

dm

36,7

V

2

#

Odpowied

Ĩ:

Roztwór ten mo

Īe związaü 36,7 dm

3

SO

2

.

Informacja do zadania 35. i 36.

W poni

Īszej tabeli podano wartoĞci oraz ocenĊ pH opadów deszczowych.

pH

ocena pH opadów deszczowych

uwagi

poni

Īej 4,0

bardzo mocno obni

Īone

4,1 – 4,5

mocno obni

Īone

kwa

Ğne deszcze

4,6 – 5,0

lekko obni

Īone

5,1 – 6,0

normalne

6,1 – 6,5

lekko podwy

Īszone

Na podstawie: N. W. Skinder, Chemia a ochrona

Ğrodowiska, Warszawa 1995

W pewnym regionie Polski pobrano próbk

Ċ wody deszczowej i przeprowadzono jej analizĊ.

Stwierdzono,

Īe stĊĪenie obecnych w niej jonów wodorowych wynosi 0,00001 mol·dm

–3

.

Zadanie 35. (2 pkt)

Okre

Ğl pH badanej wody. Korzystając z informacji przedstawionych w tabeli, podaj

jego ocen

Ċ.

Warto

Ğü pH:

5

Ocena pH:

lekko obni

Īone

Zadanie 36. (1 pkt)

Oce

Ĕ, jak zmieni siĊ pH wody deszczowej w badanym regionie po zainstalowaniu

urz

ądzeĔ do odsiarczania gazów kominowych w elektrociepáowni, w której jako paliwa

u

Īywano wĊgla kamiennego.

pH wzro

Ğnie

Nr zadania

32

33

34

35

36

Maks. liczba pkt

2

1

3

2

1

Wype

ánia

egzaminator!

Uzyskana liczba pkt

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

6

Zadanie 37. (3 pkt)

W temperaturze 25ºC zmierzono pH wodnego roztworu s

áabego jednoprotonowego kwasu

o st

ĊĪeniu 0,1 mol·dm

–3

. Wynosi

áo ono 4.

Oblicz sta

áą dysocjacji tego kwasu w temperaturze 25ºC.

Obliczenia:

- obliczenie st

ĊĪenia jonów wodorowych w roztworze:

> @

4

H

pH

Ÿ

10

4

- obliczenie warto

Ğci staáej równowagi:

> @

> @

4

1

2

4

2

10

10

10

H

c

H

K

7

10

#

K

Odpowied

Ĩ:

Sta

áa dysocjacji kwasu wynosi 10

–7

.

Informacja do zadania 38. i 39.

Dysocjacja kwasu ortofosforowego(V) przebiega w roztworach wodnych trójstopniowo:

H

3

PO

4

+ H

2

O

H

2

PO

4

-

+ H

3

O

+

K

a1

= 7,1

.

10

-3

H

2

PO

4

-

+ H

2

O

HPO

4

2-

+ H

3

O

+

K

a2

= 6,3

.

10

-8

HPO

4

2-

+ H

2

O

PO

4

3-

+ H

3

O

+

K

a3

= 4,4

.

10

-13

1.

2.

3.

K

a1

,

K

a2

,

K

a3

oznaczaj

ą staáe kolejnych etapów dysocjacji. Podane wartoĞci staáych odnoszą

si

Ċ do temperatury 25ºC.

Na podstawie: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 1997

Zadanie 38. (1 pkt)

Napisz wzór jonu, którego st

ĊĪenie w wodnym roztworze H

3

PO

4

jest:

a) najwi

Ċksze

H

3

O

+

b) najmniejsze

PO

4

3-

Zadanie 39. (1 pkt)

Okre

Ğl, jaką rolĊ wedáug teorii BrĘnsteda peáni jon H

2

PO

4

–

w reakcji opisanej

równaniem 2.

Jon H

2

PO

4

–

pe

áni rolĊ kwasu.

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

7

Zadanie 40. (1 pkt)

W produkcji nawozu fosforowego z trudno rozpuszczalnego w wodzie ortofosforanu(V)
wapnia otrzymuje si

Ċ rozpuszczalny diwodoroortofosforan(V) wapnia.

Napisz w formie cz

ąsteczkowej równanie tej reakcji.

Ca

3

(PO

4

)

2

+ 4H

3

PO

4

ĺ 3Ca(H

2

PO

4

)

2

Informacja do zadania 41. i 42.

W silnikach spalinowych – w wysokiej temperaturze – przebiegaj

ą róĪne reakcje uboczne.

Powstaj

ące spaliny w kontakcie z tlenem ulegają dalszym przemianom. Ze wzglĊdu

na szkodliwo

Ğü produktów, do najwaĪniejszych naleĪą procesy:

I. N

2(g)

+ O

2(g)

2NO

(g)

'

o

K

298

H

182,5 kJ

II. 2NO

(g)

+ O

2(g)

2NO

2(g)

'

o

K

298

H

–114,1 kJ

Zadanie 41. (2 pkt)

Okre

Ğl, jak zmieni siĊ (w ukáadzie zamkniĊtym) iloĞü produktu w stosunku do iloĞci

substratów

a) reakcji I, je

Ğli nastąpi wzrost temperatury.

Ilo

Ğü produktu wzroĞnie.

b) reakcji II, je

Ğli nastąpi wzrost ciĞnienia.

Ilo

Ğü produktu wzroĞnie.

Zadanie 42. (2 pkt)

Oblicz standardow

ą entalpiĊ reakcji:

N

2(g)

+ 2O

2(g)

2NO

2(g)

Obliczenia:

N

2(g)

+ O

2(g)

2NO

(g)

'

H

o

1

= 182,5 kJ

2NO

(g)

+ O

2(g)

2NO

2(g)

'

H

o

2

= –114,1 kJ

N

2(g)

+ 2O

2(g)

2NO

2(g)

ǻHº = ǻHº

1

+

ǻHº

2

ǻHº = ǻHº

1

+

ǻHº

2

= 182,5 kJ – 114,1 kJ

ǻHº = 68,4 kJ

Odpowied

Ĩ:

Standardowa entalpia reakcji wynosi 68,4 kJ.

Nr zadania

37

38

39

40

41

42

Maks. liczba pkt

3

1

1

1

2

2

Wype

ánia

egzaminator!

Uzyskana liczba pkt

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

8

Zadanie 43. (3 pkt)

Chlor mo

Īna otrzymaü w wyniku reakcji kwasu solnego z manganianem(VII) potasu.

Produktami tej reakcji, oprócz chloru, s

ą: chlorek manganu(II), chlorek potasu i woda.

Napisz w formie cz

ąsteczkowej równanie tej reakcji i dobierz w nim wspóáczynniki

stechiometryczne metod

ą bilansu elektronowego. Zapisz wzory substancji, które peánią

w tej reakcji rol

Ċ utleniacza i reduktora.

Bilans elektronowy:

Zbilansowane równanie reakcji:

2KMnO

4

+ 16HCl

ĺ 5Cl

2

+ 2MnCl

2

+ 2KCl + 8H

2

O

Wzór utleniacza:

KMnO

4

Wzór reduktora:

H

Cl

Zadanie 44. (2 pkt)

Wodny roztwór siarczanu(VI) sodu poddano elektrolizie z u

Īyciem elektrod grafitowych.

Napisz równania reakcji, które przebiega

áy na elektrodach w czasie opisanego procesu.

Równanie reakcji anodowej:

2H

2

O

ĺ 4H

+

+ O

2

n + 4e

–

Równanie reakcji katodowej:

2H

2

O + 2e

–

ĺ 2OH

–

+ H

2

n

2 x (-e

-

) = - 2e

-

KMnO

4

Cl

2

HCl

MnCl

2

KCl

H

2

O

+

+

+

+

+ 5e

-

x5

x2

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

9

Informacja do zadania 45. i 46.

Poni

Īej przedstawiono zaleĪnoĞü zawartoĞci wĊgla (wyraĪoną w procentach masowych)

w alkanach, alkenach i alkinach od liczby atomów w

Ċgla w cząsteczce.

75,00

80,00

85,00

90,00

95,00

0

10

20

30

40

50

Liczba atomów C

Z

a

w

a

rt

oĞ

ü

p

ro

c

e

n

to

w

a

C

,

%

A

C

B

Zadanie 45. (1 pkt)

Przyporz

ądkuj wykresom A, B i C nazwy szeregów homologicznych wymienionych

w informacji wst

Ċpnej.

Wykres A:

alkiny

Wykres B:

alkeny

Wykres C:

alkany

Zadanie 46. (1 pkt)

Okre

Ğl, do jakiej wartoĞci procentowej zawartoĞci wĊgla dąĪą krzywe A i C. OdpowiedĨ

uzasadnij obliczeniami.

Obliczenia:

Krzywe A i C d

ąĪą do krzywej B odpowiadającej alkenom.

Wzór ogólny szeregu homologicznego alkenów: C

n

H

2n

Zawarto

Ğü wĊgla w alkenach:

86%

100%

14

12

100%

2n

12n

12n

%C

|

Odpowied

Ĩ:

Krzywe A i C d

ąĪą do wartoĞci 86%.

Nr zadania

43.1

43.2

43.3

44

45

46

Maks. liczba pkt

1

1

1

2

1

1

Wype

ánia

egzaminator!

Uzyskana liczba pkt

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

10

Zadanie 47. (2 pkt)

Napisz wzory pó

ástrukturalne (grupowe) trzech izomerycznych alkinów zawierających

5 atomów w

Ċgla w cząsteczce.

Wzór izomeru I:

C

H

C

CH

2

CH

2

CH

3

Wzór izomeru II:

H

3

C

C

C

CH

2

CH

3

Wzór izomeru III:

C

H

C

CH

CH

3

CH

3

Zadanie 48. (1 pkt)

Okre

Ğl liczbĊ wiązaĔ typu ı i typu ʌ miĊdzy atomami wĊgla w cząsteczce związku

o nast

Ċpującym wzorze:

C

H

2

C

CH

CH

2

CH

3

Liczba wi

ązaĔ typu ı:

4

Liczba wi

ązaĔ typu ʌ:

2

Zadanie 49. (2 pkt)

Poni

Īej przedstawiono wzory póástrukturalne (grupowe) dwóch pochodnych propanu.

Podaj wzór pó

ástrukturalny (grupowy) jednego izomeru kaĪdego z tych związków.

H

3

C

C

CH

3

O

Wzór izomeru:

C

H

3

CH

2

CHO

H

3

C

CH

2

C

O

OH

Wzór izomeru:

C

H

3

C

O

CH

3

O

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

11

Zadanie 50. (2 pkt)

Zwi

ązek A, bĊdący chloropochodną pewnego alkanu, poddano przemianom, które ilustruje

poni

Īszy schemat.

A

B

+ KOH

(aq)

+ CH

3

COOH

CH

3

CH

C

H

3

O

C

CH

3

O

st. H

2

SO

4

a) Podaj nazw

Ċ systematyczną związku A.

2-chloropropan

b) Napisz, u

Īywając wzorów póástrukturalnych (grupowych), równanie reakcji, której

ulega zwi

ązek B.

CH

3

HC

CH

3

O C

O

CH

3

CH

3

HC

CH

3

OH

COOH

H

3

C

+

st. H

2

SO

4

+

H

2

O

Informacja do zadania 51. i 52.

W chemii

ĪywnoĞci waĪnymi reakcjami są reakcje fermentacji. PoniĪej przedstawiono

schematyczny zapis przebiegu fermentacji alkoholowej i fermentacji mlekowej.
fermentacja alkoholowa:

C

6

H

12

O

6

ĺ 2C

2

H

5

OH + 2CO

2

(glukoza)

fermentacja mlekowa:

C

6

H

12

O

6

ĺ 2CH

3

CH(OH)COOH

(glukoza) (kwas mlekowy)

Zadanie 51. (1 pkt)

Uzupe

ánij poniĪszy schemat, tak aby przedstawiaá on wzory pary enancjomerów kwasu

mlekowego.

C

CH

3

OH

H

COOH

C

CH

3

H

HO

COOH

Zadanie 52. (2 pkt)

Okre

Ğl, czy etanol moĪe wystĊpowaü w formach enancjomerów. OdpowiedĨ uzasadnij.

Nie mo

Īe, poniewaĪ w jego cząsteczce nie ma asymetrycznego atomu wĊgla.

Nr zadania

47

48

49

50.1

50.2

51

52

Maks. liczba pkt

2

1

2

1

1

1

2

Wype

ánia

egzaminator!

Uzyskana liczba pkt

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

12

Zadanie 53. (3 pkt)

Opisz, w jaki sposób mo

Īna doĞwiadczalnie sprawdziü obecnoĞü skrobi w bulwach

ziemniaków, maj

ąc do dyspozycji wodĊ bromową i wodny roztwór jodku potasu.

Podaj opis s

áowny wykonania doĞwiadczenia oraz obserwacje, dotyczące wykrywania

skrobi w bulwach ziemniaków.

Opis s

áowny wykonania doĞwiadczenia:

W celu wydzielenia jodu, do roztworu jodku potasu dodajemy wod

Ċ

bromow

ą. NastĊpnie otrzymany roztwór nanosimy na kawaáek

przekrojonego ziemniaka.

Obserwacje:

Na powierzchni ziemniaka pojawia si

Ċ granatowe zabarwienie.

Informacja do zada

Ĕ 54. – 56.

Wodorotlenek sodu jest g

áównym skáadnikiem preparatów do czyszczenia niedroĪnych rur

i syfonów. Na etykiecie jednego z takich preparatów znajduje si

Ċ nastĊpujące ostrzeĪenie:

Nie stosowa

ü do czyszczenia instalacji aluminiowych

.

Zadanie 54. (1 pkt)

Uzasadnij powy

Īsze ostrzeĪenie, zapisując w formie jonowej równanie reakcji

chemicznej, która zasz

áaby po zastosowaniu takiego preparatu do czyszczenia instalacji

aluminiowej. Pami

Ċtaj, Īe jednym z produktów reakcji glinu z zasadą sodową jest

wodór.

2Al + 2Na

+

+ 2OH

–

+ 6H

2

O

ĺ 2Na

+

+ 2[Al(OH)

4

]

–

+ 3H

2

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

13

Zadanie 55. (1 pkt)

Wodorotlenek sodu w obecno

Ğci wody reaguje z táuszczem znajdującym siĊ w zatkanych

rurach.

Napisz równanie tej reakcji przyjmuj

ąc, Īe cząsteczki táuszczu zbudowane są wyáącznie

z tristearynianu glicerolu. W zapisie zastosuj pó

ástrukturalne (grupowe) wzory

tristearynianu glicerolu i glicerolu oraz sumaryczne wzory reszt w

Ċglowodorowych

kwasu organicznego.

C

H

2

C

H

C

H

2

O

O

O

C

O

C

17

H

35

C

O

C

17

H

35

C

O

C

17

H

35

+

3 NaOH

C

H

2

C

H

C

H

2

OH

OH

OH

+

3

C

17

H

35

C

O

NaO

Zadanie 56. (1 pkt)

Okre

Ğl, jaka wáaĞciwoĞü fizyczna produktów reakcji táuszczu z zasadą sodową jest

podstaw

ą opisanej metody udraĪniania rur.

Produkty reakcji t

áuszczu z zasadą sodową są związkami rozpuszczalnymi

w wodzie.

Nr zadania

53.1

53.2

54

55

56

Maks. liczba pkt

2

1

1

1

1

Wype

ánia

egzaminator!

Uzyskana liczba pkt

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Arkusz II

14

BRUDNOPIS

Pobrano ze strony www.sqlmedia.pl