matura historia 2012 odpowiedzi cke

( matura_historia_2012_odpowiedzi_cke.pdf )

http://www2.fileserv.wf/p/matura_historia_2012_odpowiedzi_cke#

Podobne: matura biologia 2016 odpowiedzi cke, matura biologia 2015 odpowiedzi cke, matura biologia 2014 odpowiedzi cke,

matura chemia 2015 odpowiedzi cke, matura chemia 2014 odpowiedzi cke, matura chemia 2016 odpowiedzi cke,

matura polski 2016 odpowiedzi cke, matura polski 2015 odpowiedzi cke, matura biologia 2016 odpowiedzi pdf,

1-wsza. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sytuacja, w ktorej trzeba bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami i kazda decyzja doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych obie sa podobnie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego bedzie

pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbyt zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie fita

od tych propozycji. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce az do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu pozwalaja mu sie

od czasu nich oswobodzic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, patrzac na akcje tragedii.

Nasza (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest az do

nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o tychze celach.

Fatum – inaczej los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg

wydarzen w zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie powinien spotkac czlowieka i nie ma od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Staje sie on rownolegle

ofiara i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i wierna

prawom boskim. Jako obywatelka ciebie, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala moznosci rozwiazania konfliktu,

popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali wykladzinom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie partii:

osobno zlozyl mieso i owinal je w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie moga miec skladac

bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osoby skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal

sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego imienia powstalo objasnienie

prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, twierdzi, ze posiada taka energie jak Pan,

jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn konstruowanie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog podarowal mu sila

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od czasu Niego osoby. Konrad okazuje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie na rzecz niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak dojsc do ciebie cieni, bowiem zona nie zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl czasochlonnie,

az nareszcie przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc wielki kamien w gore. Syzyf wzial sie do

pracy, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie i spadl. Faktycznie bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym wspolnie. Syzyf

nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale stale tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji w ziemiach rodzimych do pracy Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil wrocic do

Tunezji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten sposob mogl

wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk byc moze sie stopic i aby nie schodzil zbyt

skromnie wody, bowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on znakiem czlowieka strasznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest zauwazona za posrednictwem nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak bardzo

Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za

posrednictwem Niemcow. Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol

piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala wracac do

malzonka na trzy miesiace w calej roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie az do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Sposoby nawiazan az do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne i kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy sa nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w takim

wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna w pelni odgadnac literatury

kolejnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa).

„Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem najlepszym. Slowacki przypomina

Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka az do nowych

wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wychodza w

wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc macierzynska

prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

klient Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Same w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serduszko strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Dzieki taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej

jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila zwloki

brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wylonienia. Musi zadecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na zaleta szczescia wlasnego syna. Gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej selekcji, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i

takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie los. Kreon, caly czas stawiany w wypadku wyboru,

powinien rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swego ludu, albo dobro swej rodziny. Jego nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do

walki. Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zwiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania w polu walki i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tak zwanym. anty wzorzec – odslania, co oczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, jakkolwiek imie owego, ktory nie obcuje

wraz ze sztuka, zas przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie sposrod tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze ow nie kroczy o bitwe na sen wieczny i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, jaka podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

co przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest kaprysny, a przerabia

sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam poniekad zorientowac, podczas gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze

przenigdy nalezy cenic rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Istnien nalezy wedle natura, zabierac od otoczenia tyle, tak jak

potrzeba, nie za mnostwo, ale i nie za niewiele. Taka postura zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze pisanie wierszy

daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za zycia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta daje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze posiada juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tychze, ktorzy owe wiersze pozostana

kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych czy tez historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

sporzadzaniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla,

syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― i ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia jedynie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa one opisane tak bardzo, ze jest dozwolone je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 3 miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze ustala odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

scalonego z naczelna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata

- tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos znakomitego, a one

prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten jest dozwolone uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w calej odniesieniu az do

dorastajacych osoby. Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze kazdy ma w calej sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy

sposrod dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty

system zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje najmlodszych. Bogini nie

zniosla tak znakomitej zniewagi i jej najmlodszych: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej

kamien. Aczkolwiek i wtenczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia

swoistosc macierzynstwa i wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala wracac do

malzonka na trzy miesiace w calej roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwa. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny i duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to jednakze, ze

mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one na rzecz nich tak bardzo cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich wielka role. Obrazuje to fakt, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, walki bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu osoby opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni dysponowali podobny stanowisko

na informacje sprawy, jak na przyklad my dzis.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

i uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity byly i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja na rzecz poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal swiat

i istota ludzka, jaka okazuje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni osoby odpowiadali w te pytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania

wyboru zalety przeciwstawnych lecz jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa odgornie skazane w niepowodzenie zas sam akt wyboru, niezaleznie

od tego, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic az do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

napotkac za strony www wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Wybor jednego wytwarza kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

kompletnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Zechce uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena okazuje sie byc inna. Leka sie na temat

swoje los i nie chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla

siebie. Antygona placze nad losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie poprzednio

Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba i przecietna istota.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal upowaznienie boskie. Zatem zgineli tej bliscy.

O ile uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet zas to potrafilo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze umie byc sprawiedliwy i bezlitosny

dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj wplyw. Bezwzgledny na rzecz

wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W czasie konfrontacji sposrod

synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy

obraz sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od

czasu niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly istota ludzka, a nie krol. Wycofanie sie sposrod

decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji w calej panstwie, tej

ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od czasu niego.

Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci

okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest pan wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug niej jest pierwszoplanowa i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla

Antygony smierc. Jej osoba jednak mniema, ze nie powinna postapic inaczej. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru obie

mozliwosci i kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac smierci. Dalsze los bedzie jednakze pelne

wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze mogla by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz

racja okazuje sie byc po jej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w

odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. A,

takze to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z wdrozeniem.

Walka sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie moglo uratowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku jest do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze jest dozwolone odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka opowiadajaca sie po jednej

ze witryn internetowych ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na siebie sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10. Wymien typy literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, swietne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel i zasad

ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa interpretacja

przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie

przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez

metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest az do Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby czy tez instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo az do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez jest

dozwolone tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest najczesciej wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia pan losy

chojrakow na tle wydarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu okazuje sie

byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata i milosci. Preferencje filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez pomysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma

obiektywna i tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie blokuje sie az do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc jedynie mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze naraz przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo az do uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii i nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do kleski, czyli kleski. Dla Kreona

nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne sa przykazania

emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i wymagania, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z owego wzgledu, iz racje obu stron

sa rownorzedne, zatarg tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie az do kleski chojrakow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie

rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a wlasnego syna - Hajmona i

swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm okazuje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow

bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat

ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo w calej jego

odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc

i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego,

pozostala zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie sposrod 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne sa osoby i wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. moga miec zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone za

posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest termin boze, zas gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl w calej swiat.

Dobrobyt roztrwonil jednakze szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Jak skruszony syn wrocil az do ojca

ten sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jak na przyklad umarly, zas

teraz znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich bledow i pierwotnego

naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni

okazywac innym internautom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednakze jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje

glebsze, uniwersalne esencji. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem

siewce padlo na przerozne podloze. Raz padlo w droge i wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo w kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Przed chwila gdy

ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci, znalezc jej tresc, ktory tyczy sie ziarna madrej

nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl pan wczesniej i

odszedl od czasu wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do rodziny

traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego

synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem az do

ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Wedlug dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob ustala

symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie je badac;

- Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie az

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To tez wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow sa: wiara,

kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem wspanialego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje tytanizm, odwage i mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola jest

przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa,

wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia okazuje sie byc

walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w ktorej

zbyt swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej miejsce wybiera wzgorze,

aby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz i rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci ktore nadawaly sens

tej zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostawac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Aczkolwiek na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze okazac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada na temat co wstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym stole. Udziela

rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci w wszystkich osoby. Nazywany okazuje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i

pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora to zaprasza az do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

stosunki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden cel parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza tradycje chcial

rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna.

Utwor zaczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym co rosnie w polu i niedlugo bedzie zebrane i znajdzie

sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na wszystkich ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera komplet nakazow i

pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec

dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje sen

wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

stosunki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal w tym miejscu zabity. Zauwazamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Budzi sie posrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., co nobilitowalo ten tekst az do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace niekiedy po

pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

stad, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na obrebie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja w

calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane i staranie dopracowane od strony

www formalnej oczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, czyniac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszystkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn polski. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest az do Matki Boskiej, druga az

do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim i wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, az do ktorej wielokrotnie nawiazywali

osoby sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy

mnostwo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje

nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz,

jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa

rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym argumentem na

to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych

matek, internautom opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis

Lamentu sposrod konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa tez znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Narasta

w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior ustala psalterz., byly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu, opiewaja

skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on

wyjatkowy, wiec tym chetniej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska odslania losy swego Syna od momentu biczowania, za posrednictwem nalozenie

cierniowej korony, bicie go za posrednictwem Zydow, na przybicie az do krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim, chce czuc tak jak On, rozmyslac

podobnie. Jednakze przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca

sie do pozostalych matek, internautom opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie

blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miescie,

postrzegana za posrednictwem ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie w czarno, byc moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - bowiem

jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila

jedno sposrod podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich najmlodszych, ale tez z powodu

kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w porzadnym stopniu. Wedlug mnie Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa zapotrzebowania

niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje w swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az do

szalenstwa. Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow

jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna pierwowzor nie stanie sie musiala tak bardzo

cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za arcydzielo naszej sredniowiecznej

poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

mielibysmy szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie

mysli, na temat wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten posiada wielorakie funkcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze rozbudowane wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i rowniez na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe ustala cala naczelna zwrotka, ktora to obejmuje ciag wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy

sposrod minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl sposrod codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w calej

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Osobistosci

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na

temat zyciu posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia sa centralne: Pan i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jakkolwiek to istota ludzka zostal

zbudowany na obraz i podobienstwo Boga i dzieki temu bystry jest znalezc w osobiscie doskonalosc i jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona wazne

wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania niezaplanowanego wyboru, az do zdobywania madrosci, do

wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego

postepowania. Musimy przystanac na krotko i przemyslec o wlasnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za

razem mniej istniejacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore

przestaja stanowic dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w opowiesciach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jak jest to aktualne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, co najwazniejsze, oznacza to nasze los.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w wszelkiej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym jaka wage posiada dla jego zasobow honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza one czlowieka, zas czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Duzego do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do rozwoju hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem

zywotow swietych, opartych w legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy istote

dydaktyczny. Tworzenie sie swiezych panstw i dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach

czy tez w umyslnie wyznaczonych w dodatku miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna okazuje sie

byc misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i

Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie czlowieka na prawidlowa droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Ci utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej az do glosu na przyklad tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W

sredniowieczu w srodek swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary osoby, ktorzy postrzegali Stworce w

calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal pierwotnego glosy i raczyl ofiarowac spokojne, pobozne zycie i miejsce

w calej raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci i

zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem

ciemnosci" - szatanem i duszy sposrod cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tejze walki. Przy utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo,

Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra

doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa one w stanie ofiarowac czlowiekowi doglebnego szczescia i bezpieczenstwa. Takze

"I nie milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci i piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski

wybral sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo posiada radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Przy

baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad wiemy to

wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania

az do dzis budzi zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone sa sposrod

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest explicite do Mamusi Boskiej sposrod

prosba na temat wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego, zawiera

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i formach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila ciagle

nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - w pierwszej kolejnosci polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i wierny damie swego serca. Jako rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw narodzil sie w

calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z zasada,

ze kazdy rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi poetow, sa one raczej

wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory

bardzo typowe.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do tzw. spraw

ostatecznych w poblizu sadu podstawowego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowywanie sie w spotkanie wraz

ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi i swiatem. Wzory motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialko, bez konca nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy

zyjacych w calej dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze wykladzinom czlowiek minie przez los

skromniej, ow jego zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka okazuje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i zawiera w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod spodem jej linkiem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w niej prosby ogolne: o wysluchanie modlitwy, na

temat natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje wlasne dziecko,

potrzebuje z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, jedynie bano mnostwo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osoby o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bol jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

bowiem jest pan jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swego syna od momentu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow na przybyciu az do krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, odczuc. Wie, iz to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i w blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

posiadala charakter zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub maksymy

budowy). Koloryt piesni wyplywa z jej zwiazkow sposrod muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej specjalizacji wiedzy. Narasta czesto w calej tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja one o istnieniu pasterzy czy tez wiesniakow. Rodzaj ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej z reguly pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia

realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci az do

miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie w jednym jedynie problemie, jeden punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ten gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) i

nawolywanie az do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednakze glosow

przekonujacych, ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na

temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich i jest zlaczone z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia

przeszlo wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby reperacji, nie liczac sie sposrod przykrymi na rzecz niego

konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde poniekad ta przykra.

Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej wszystko, poniekad osobiste ambicje i wlasne dobro.

Mocy dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takowego postepowania i mysl, iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca czytelnika az

do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, mezczyzna ksiedza, zas

nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl wlasne

rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kompetencji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas

dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i pracy na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz pozostalych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi zysk i daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej w

pozostalych okolicach.

Stosunek Reja az do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz madrosci praktycznej reprezentant tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, dajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Ktory jest mezny - wojowac w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski sposrod Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do

biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina

jazdy (Francja, Rfn, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza,

ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie

zacheca Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli

ich innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na

orez, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly

narodowosc. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu oferuje ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupi przed i po krzywdzie. Mimo krzywdy nie pragna oni

naprawic bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod tragedii

wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed blizniacza sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu:

czy oddac Helene poslom i uratowac ojczyzne od czasu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja

to alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga zakonczone odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i

madroscia. Stalosc i potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic przeszlo ojczyzne, istota ludzka powinien poniekad

z rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Za Horacym

powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw na rzecz urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie"

charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka po temu", "Chcemy stanowic sobie

radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna. Kochanowski wzywa

wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy przy dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w

czasie zabawy nalezy zachowac, tak bardzo ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w

tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego utworow jest cnota, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Formuluje

refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji czlowieka wyrazanej za posrednictwem Platona - wylacznie

pierwiastek duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada

sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy

uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie w calej piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Mowi za

Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni

"O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na

lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej

straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do

Horacego, lecz zmienia je, jednoczy rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W ponizszym utworze prosto odnalezc fragmenty, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem silnej troski na temat losy wlasnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie

zaakceptowac wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodzi rycerska az do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne elementy, ktore pomimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy polski

balagan). Uwazaja przewodnia kompletnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta kobieta.

Pierwszym tworca piesni i wzorem na rzecz Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami

rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas roznorodna. Wystarczy wykonac przegladu

roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

natury i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge i lament na klesce Polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osoby ( dziewczyny i najmlodszych ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie az do tych, ktorzy czuja wciaz milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli prawda i sposrod tego naszego biura zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze i przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osoby, bo posiada czyste

serduszko i owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Panie za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo Boskie-od

dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz pierwszy o tym podsluchujemy, przeciez Horacy

w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy niz wraz

ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali los na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie

wyrasta sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Profesja na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest

powodem do pychy. Po pracy mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas w tancach i spiewach. Istota ludzka zyje w wsi w calej harmonii sposrod

przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, bowiem to wlasnie oni demonstruja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Radosci plynace sposrod zycia czlowieka na wsi mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej wybranki

prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji

mitologizacji i jezyk jest dozwolone podzielic w dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa badz przykladami, albo

przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan sposrod

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic osoby i stosunki dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w sielankach

konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja pod spodem mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie sa prawdziwe jednakze sztuczne i zmyslone, lecz prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, ktorych

doswiadcza niemalze kazdy, tak jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak "Kolacze"

i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze ow poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych wesela i zamozne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje stale z nieodlacznym symbolem swej wladzy - nahajka±, zas chlopem zdecydowanie pedzonym az

do roboty.

Doswiadczamy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, albo czasem dzieki temu postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie wynajda

sie w lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje wciaz ksiedza, gada tylko na temat

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa

praktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka

sie az do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Przerozne lapowki i daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia

spraw narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie i przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, zas nam

nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Pod

przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest klopotliwa, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie

szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia przeszlo

stan. Zbytki powoduja brak rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i

nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka jest dozwolone sie

przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Zwiazek

malzenski trzeba zawierac sposrod osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej

zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce

zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami i tym podobne. Latem jest dozwolone z tychze przygotowanych na wiosne krzewow i

drzewek posiadac owoce i pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo daje takze:

maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

wrogosc i osoby zle pracuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i

potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Aczkolwiek i

podczas zimy nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z towarami, albo podobnie u handlarza sie pobawic i owiec i cielat

kupiwszy niedrogo sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Zawsze sa

to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop podobnie o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow gdzie poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest

to dzielo oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny innej mowi na temat tancu i radosci. Sklania

wszystkich az do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop

podtrzymuje ze swej pracy siebie i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza albo pisarza.

Liczy nastepnie kazde przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy i tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest

odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly 2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w tej poezji odnajdujemy echa ideologii

epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody w ludzka

psychike. Zawiera tez pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez zawisci

wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w swiecie, zastanawiaja nad

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

nieomal wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za dzielo stworzenia otoczenia oraz czlowieka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje pierwotnego syntezy. W zyciu najwazniejsze okazuje sie byc miec

nieskalane sumienie, radzi, aby korzystac z mozliwosci do uciechy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. Przy „Piesni na temat cnocie―

poeta stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage az do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te

banki pozostawic na sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje

sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje

tez az do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w

odpowiednim miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie

podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII jest dozwolone odnalezc tez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami natury o wszelkiej porze roku, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― a nawet „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

istota ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr a nawet zycia. Tego typu ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal

wciaz jeden standard – rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny sporzadzania, jest

wszechstronna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski,

A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, los zgodne sposrod natura. Adekwatny ozenek, zadania

gospodarskie i obywatelskie okreslaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie,

prace w roli i w ogrodzie, radosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak

bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego

ojca i troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta

na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow

najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej

starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i

przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za pewna z

kluczowych wartosci, wobec ktorej inne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w aprobacie z przyroda i nie szuka

mnostwo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i tej prawdziwych zalety w niektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia trzeba zyc wedle natura i jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac zycie i w pelni tu

korzystac. Podlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem okazuje sie byc

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze

postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej na rzecz roznych osoby jest rozmaite prawo. Na przyklad

prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty i inne na rzecz mieszczan.

Mniemam ze, ten problem okazuje sie byc nadal istniejacy. Tak obecnie bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze tym

samym prawom co zwykly obywatel, jednakze zazwyczaj sa traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto

osoby na wysokich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich kwestii jest znacznie przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory porusza

Modrzewski jest rola nauki i wiedzy przenigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz

nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i

kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i operuje nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana

jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci czesto musza chodzic do tychze odleglych w

znacznym stopniu kilometrow. W dodatku szkoly moga miec zazwyczaj za male srodki pieniezne na postep pracowni i zakup wsparcia naukowych,

niekiedy nawet w utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie

tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem i panstwo mialo mu umozliwic szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek powinien byc legalnie przygotowany

az do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do niej powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar,

urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy kodeks prawny sposrod udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa tak bardzo wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy

niezalezny od czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby

wyksztalconych i szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak zachwycajace domy i sute biesiady. Proponuje srodki

pieniezne przeznaczone w ten cel wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa w czasach,

gdzie nie docenia sie madrosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje przejecie opieki nad

budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy

prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Tym sposobem pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, oznacza to brak wybranki ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny okazuje sie byc

podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog i ojczyzna) winny sie wiazac w pewna calosc. Obywatele powinni

porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla zacna ojczyzny nalezy poswiecic calosc: majatek, krzepy, zdrowie, fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra,

a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat polega na

wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie tworza jednosci.

A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

okazuje sie byc jednosc i zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow

jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich domenach zycia, rowniez publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie maja

mozliwosc nawet chronic panstwa poprzednio poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga

wzywa wiec krola az do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w calej

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe

uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione na

rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wtenczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych i naruszajacych przywileje

Kosciola i krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. biezace sadzenie i bezwzgledne wykonywanie

wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod

tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek i do tonacego okretu, ktory wszyscy, w

calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, ktore maja polozenie w kraju i proponuje

reperacje istniejacego stanu rzeczy. Zarazem przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy

na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

maja mozliwosc jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna najrozniejsze analogie az do wydarzen politycznych tego czasu.

Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor polskiego

Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, ze nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" znalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ". W dziele

tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany sposrod pozycji kalwina i w

calej duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, co jest przede wszystkim widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do zycia w

przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

odgadnac istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i wynosi ponad typowych ludzi. Podczas

gdy mnich tamten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje

sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli

sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to

wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie podstawowych zasad

religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, ustala nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw

w calej zrozumialych na rzecz wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja

pierwotnego spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie

bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega katastrofa ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach wielokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

i zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal sposrod ta zasada. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie na wlasna reke, rownoczesnie chce

dowiedziec, co obecnie przebieg zdarzen sie sposrod Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie byc na nie odpowiedzi wraz

ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz na smierci, az do miejsc gdzie

przebywala poprzednio wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje

sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, gdzie

opowiada swoj sen - we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka okazuje sie

byc szczesliwa. Postawa ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie los Jana w wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta za posrednictwem

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, wykonuje to az do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w punkcie

kulminacyjnym az do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, trwogi. W

obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym okres swoje

Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela

policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi i rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z

reguly z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem na rzecz prezentowania

zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia sposrod

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna posada w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc innym ludziom wsi i jest na rzecz

nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal

na motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu

Szymonowica decyduje wiec nie temat, ale strategia, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn

oparta w motywach ludowych i skrzeczy razem sposrod Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies konca XVI stuleciu jest, podlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw ciezkich, pokazuje

ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i tworzac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle natury,

a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym pod spodem

umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Wytwarza to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z rozna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtedy zza osciennych zarosli wybiega Filon i uspokaja Laure

tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem

wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu wybranki na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly

wraz ze zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

idealnym obrazem tychze niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w 3 sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne i pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od czasu Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami

ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego

kazdy istota ludzka powinien polegac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera

czlowieka od czasu Boga, zakloca mu sciezke do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta),

jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a podczas gdy slabe. Sens rozwazan pisarza ma

istote uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), jednakze najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas wciaz silna i

znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, iz niewlasciwa

polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, tak jak Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak na

przyklad maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro

publiczne. Na zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania za posrednictwem rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci

zbyt losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa i

obzarstwa, zas niezdolna az do zadnego mordegi, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie sposrod dobrem ciebie, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by za posrednictwem atak zdziwic wroga, oslabic

go i nie dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, aktualne i

zawile. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, badz

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci co sa w jego czele powinni oferowac

przyklad,

dwa. "O wybranki ku ojczyznie" - wylicza 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc az do ojczyzny fundamentalnym

obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga boi sie, iz fakt ten moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie

byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie az do osiagniecia swoich celow, co prowadzi az do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, lek o losy Rzeczypospolitej i

nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru

sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych

opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Naszego kraju, jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na obszarze niezaleznosci od czasu papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o istnieniu szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Frapuje sie nad edukacja i wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauczania Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynosza mnostwo pozytku, oraz dajace

radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego za posrednictwem caly rok kalendarzowy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do pracy na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow i warzyw i innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w blogim towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co zapewnia pozytek i daje przyjemnosc.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej w calej

innych rejonach.

Stosunek Reja do spraw publicznych i sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko zatem, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej

przedstawiciel owego wysokiego stanu spolecznego powinien posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek

szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej wlasne przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Przy reakcji

poety na najazd Tatarow w Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i niesmiertelnej -

poety. Dusza poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ow przekazuje

swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych

chwale zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem nawadniania i

Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu

ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina w roli

przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Wielki wplyw w tworczosc

poety mialo podobnie spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej

zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po tej smierci pozostana czytane i podziwiane za posrednictwem

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, co bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal.

Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII i fraszka "O zywocie ludzkim".

Zawarte w calej tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie zakamuflowac zawartej w calej

niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego rozwazania na ten temat

zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII i XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora to pielegnowana w calej sercu

czlowieka moze byc na rzecz niego rownoczesnie "nagroda i placa" i swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana okazuje sie byc tak

okreslana dobra slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od czasu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej wlasne przemyslenia i

sugestie, jak na przyklad w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema,

ze kazde zalety stanowiace cnote sa cenne, lecz najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do nieba,

Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym czasie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, aby tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie na swiecie w calej

poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow otrzymanych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie calosc znosi az do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy stale

znajdzie epoka na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie naturalnie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i zeby posiadaly owe

zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, i stoickie, by przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane jak zycie harmonijne z zasadami cnoty, gwarantuje

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z radosci

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do uzywania chwili, cieszenia sie sposrod

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to

byla nie wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki byly tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal ostroznosc do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej

zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly

zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na dom

w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, humanistyczna

zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra owego swiata nie zapewniaja doglebnego szczescia i

spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan. Rewelacyjne

znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z przyroda odnalezc

jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak bardzo krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu sposrod rozumu, ale i w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga,

jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec Boga, lecz tez wizja

czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od czasu trosk i cierpienia i obawy poprzednio

smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi

radzenie sobie sposrod problemami, oferowac sile sakralna i solidne szczescie i czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory

wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi znalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w

tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―.

Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow na porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska i stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postury

polityczne obywateli i bylo pretekstem az do rozwazan natury ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, aczkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii

greckiej, zachodzi podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi bogini, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes w rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly okazuje sie byc rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin albo ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna utworow z owego okresu okazuje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni sposrod tego czasu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym w calej

zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek globalny, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta

na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Do gor i lasow, zredagowana w

chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Dzisiaj zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny samopoczucie, inne sa tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

budynku rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac

na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne los bylo na rzecz Kochanowskiego

najbardziej istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej

zyciu najwazniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) i nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow i zagadnien sposrod zycia czlowieka, porusza rzeczy jednostki, oraz calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w los prostego

ukladu wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i rowniez ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka na rzecz jednostki,

jednakze dla wszystkich, bowiem wykorzystywac sie byc moze do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

naklaniaja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad

sposrod tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane na gazie. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na celem osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego

rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota

ludzka powinien pomniec o tym, iz cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po osobiscie dobre

przypomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ten, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo

Pan odroznil czlowieka od zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien

edukowac swych konsumentow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej wolnosci.

Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni sposrod bronia w calej reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w

calej walce oddac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac az do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

calosc dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci

dostalo sie az do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak bardzo rozwinietej

cywilizacji; nie wie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i

poprzednio szkoda, i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie –

poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to wlasnie odroznia nasz narod od czasu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Sprawia to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od czasu poczatku

istnienia naszego ciebie, ale albo takie dzialanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie sie

zastanowic nad dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Jezeli zawiedzie jeden element

w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos wiecej niz czesc ukladu organicznego – panstwie – jest dozwolone tu zaczac

do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze pewna z pobudek upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta sposrod

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal sposrod

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie

jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na zdrajcach

skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, wlasne losy

jednoczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, oparty na okazach antycznych.

Dzielo ten jest napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze ow latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow i zle ludzie.

Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych pomieszczeniach

mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co ludzkie

nie jest mnie obce―. Przy odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, pierwotnego zachowan; od czasu patriotow

zaczynajac, a w zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w tejze epoce tworzy sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w calej

„Nad Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi

ukojenie, uczucie i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, ktora to

wszystkim daje radosc i rozrywke, ktora to tez zapewnia zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni,

uwazaja egoistycznie, sa chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facet musi pracowac na panskim polu, posada nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej

rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w niej mysl, ze „bez norm nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz traci los.

Za co? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac powinien

rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta prosperowac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu,

jesli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem i samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i noclegu, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodego obywatela i do rangi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania

szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na inne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo prosto zapamietac, bowiem

dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wytyczne te

powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

natury w wszelkiej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani

smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i w calej bliskosci sposrod natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, nie

zaluje jej swoich towarow, a takze i zycia - taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca porzadne.

Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych na rzecz polskiego

spoleczenstwa stanow i pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych

myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty

i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na

temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko

urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie jedynie dobrem narodu i

interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal

sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow w ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje

dolegliwosci toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r.

Poeta wskazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej

boju i wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego i zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie unosi sie

ambicja kiedy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie az do szantazu i przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal

wszelcy humanisci, kazde swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny ksztalt,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Zatem Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie

prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu - glosi wizje

upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych znajdujemy tez w calej licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt swego stylu, na

temat forme uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow rodzimych.

Nawiazania az do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul

klasycznych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej

podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego przeszlo tlumem.

Ten wybitny istota ludzka zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, jednakze takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka

melodie, znajduje duze wartosci natury i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto owego terminu dopiero w 18 wieku we Francji - poczatkowo na rzecz okreslenia

zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia czasow panowania

Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete za

posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug

niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla mnostwo sporow i

polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze odrodzenia antyku

lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od czasu XIV az do poczatkow XVI wieku, zas w krajach

Europy polnocnej od konca XV do oporu XVI stuleciu. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, w plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w srodek badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Przy

mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

pustka co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej poczatek uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np. wojne

chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze w sejmie. Rozbily

one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze jest dozwolone ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna

dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osoby od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj los zapisany w calej

gwiazdach. Kierowane jest mu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zbieranie dobr. Posiadanie

to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch ten powstal sposrod natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej az do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie sposrod "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob oczywisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci

az do ojczyzny, wybranki dla niej samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

pierwotnego jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia szczegolnie

w sejmach budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa kleska dla Naszego kraju, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani

winni sa swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne

sposrod upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny, oburzenie na

jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak

sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana okazuje

sie byc z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych stanow:

Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy nurtujace

owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy brak stalego ukladu obronnego panstwie.

Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt

negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i

nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda).

Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych rodzimych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow sposrod prosba, aby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac az do obrony

barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo, lecz w strategia

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o pewne przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) pojmowanie zycia jak wiecznej walki o zywot

2. postura uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. brak tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu na rzecz prostoty i kontaktu

sposrod natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym miejscu

zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego zycia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora na stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, lecz to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na dalszy los, uciazliwa wizja, batalia o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne posiada ukazywac zmartwienia duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich

klopotow nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

rozny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie az do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak ten probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za

posrednictwem burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV

nastapil obecnie calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny az

do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych,

ktore maja zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w niniejszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na

dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu

odmieniajacego sie pod spodem wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

trzy. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta

kurczowo trzyma sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal pan o artyzm jezyka, ksztalt swojego nurcie i odmiane uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, nalezy sie rozrywac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie co nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

co sie posiada.

- Piesn XX - w zyciu okazuje sie byc czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie przenigdy bawic, lecz mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- najrozniejsze nawiazania az do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, wprost

tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych utworow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy w wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie

pod spodem Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc az do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie sposrod 10 partii dosc precyzyjnie opisujacych najpierw

obustronne preparowania, a nastepnie bardzo szczegolowo, dzien na dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania prac

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych spraw: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta

wyraza pochwale walecznych przodkow i krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

wspolczesnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w

tych propozycji zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, oznacza to taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

az do Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce i sasiadami

przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: team dodatnich wlasciwosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa,

ktora to doprowadzila az do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ), ktorej

zagadnieniem jest pokazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi ostry kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny (czern i biel,

motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika sposrod kaprysu. Proponuje to gre z czuciem, nastroj

uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

sposrod sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie spoczynku trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym i slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral udzial w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i poczciwego

ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa one cennym pochodzeniem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja wizerunek

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci wewnatrz stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji w tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich przywilejow,

zas zaniedbujacych zadania. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu rycerskiego i wojennego rekodziela.

Porownanie wspolczesnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek

moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale w calej uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg kwestii niemozliwych i stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr

zapiac w wor) niz spostrzec stalosc w calej uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem na rzecz artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, ciekawostki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja –

dziewczyna przedstawiona jest jak piekna i zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku i ich wplyw na los umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. Glowny - uprzejmy – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych swoich zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala sie

poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow

zachodnich, wykladzinom skladajacy zachwyt, a sposrod niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie

niz nurt uprzejmy, przykladala duza wage az do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawala za

najistotniejszy tworcami owego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten oznacza sie tez sarmackim od czasu slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial tekstow na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec uprzejmy i

byly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna wiec mowic

przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza obyczaj szlachty w calej XV i XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala

poczucie, iz Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej w wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej

pozycji polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji

jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki,

bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go w infamie i banicje. Jego pamietniki mieszcza okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz

szlacheckiej ksenofobii i milosci natury - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl

wielokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych rodzimych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 -

1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Pisarz zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stanowisko szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w polsce, ktory nie ma za co oplacic armii, ludzie nie lekaja

sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nietypowym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, zas mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej

wojsku wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty i panstwa. Nierzadko poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa polskiego,

ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc potomkom do uciechy. Wszyscy dbaja o wlasne

dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko na temat zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje sama dla

siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza klopot

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje

proces bitwy i rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie nad poganami.

Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Duzo jest w calej nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

sytuacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania osoby i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji az do walki dostarcza mu

chec zdobycia lupow, a nie milosc az do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem tej zainteresowan i

ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim.

Chytry Pasek, ktory nie chcial wojowac w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej

bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej

czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz zycia ziemianskiego i

obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie

wlasne szlachty nacechowane jest troska o dobrobyt i korzysci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater kocha

zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe sposrod ich wplywu na los

polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow i klesk maja mozliwosc one doprowadzic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki sposrod nimi sluzyly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja obraz zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal w calej nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

az do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie wielokrotnie sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki

tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic nie tylko moralizatorem,

lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz w

calej tytule, zas przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, za mlody

ilosc lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w ten sposob Krasicki odslania

zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, zas

jednoczesnie okazuje sie byc atakiem w sarmacje, w jej usterki i nedzne przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na regule dialogu, konwersacji prowadzonej za posrednictwem dwoch

szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje

sie byc pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez

zwykle cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja zastanawiac sie i pod spodem lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta

w cudzyslow, przez co autor chcial uwydatnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji widac najwyrazniej w calej satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow.

Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mial

szanse pomiescic i na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody

poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter

tamtych czasow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru okazuje sie byc „Wstep az do bajek―. Przy sposob humorystyczny autor

wymienia rozne ludzkie wady, zachowujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale to tak specyficzne postawy, iz mozna je miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem w jedna sposrod najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi

sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem przewazajacy, wazny praktycznie dla wszelkiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zna

smaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie w calej klatce i uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie

sposrod twierdzeniem mlodego. On dawniej byl wolny, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie az do niewoli, stale bedzie

pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, wskazuje sie w fakt, iz powstala kobieta po glownym rozbiorze Naszego kraju, moze wiec Krasicki

chcial napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr

malowal osoby naturalne, danymi, jakimi sa, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w znacznym stopniu wiecej dostac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie

dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja okazuje sie byc po stronie www tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa).

Wowczas gdy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i w calej lesie", zas nastepnie

pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare w calej Boga

i smieje sie ze wszystkich swietych. Aczkolwiek gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana

Boga―, ale takze w „upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osoby sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

wielokrotnie teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Natomiast zatem swiat w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Naszego kraju. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z silnej troski na temat kraj, sposrod leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamyslem powinno stanowic szczescie

ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna

uzytecznosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Sposrod samych panow zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Pod swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w owczesne

ludzie.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w ciagu kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter wspanialy –

zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, brak jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana okazuje sie byc w jednej

konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na reputacje publiczna i na postawe

polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie okreslonych jako

pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych jednostkowe poglady i racje

polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― pozostana przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni honoru

dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony).

Natomiast ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, co doprowadza az do upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia silna i

wyzwolona z pod spodem obcych sladow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele gada, ale na ogol bez sensu; zdumiewa sie, iz

Starosta pozwala na kazde dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za

maz, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego brak zainteresowania

wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje

uznaje zbyt swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil

majatek rodzicow w zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz

posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie – byla to

uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego stalo rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Pomijajac literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 az do 1822. zaczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fallusa szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam swieze metody nauczania. Byl pan pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku oddano az do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Rycerzy. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna i

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany

w calej pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i rozne tematy.

W bazie tego tygodniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy az do redakcji i odpowiedzi w nie. Autorzy

krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i chlopow, pisza o klopotach

gospodarczych i politycznych Naszego kraju. Wydawany za posrednictwem 21 czasow. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku zalozono w stolicy polski

pierwszy w calej dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy

zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku dla teatru zaczyna aranzowac F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac zwiazanych

z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, owe zas

pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala

sobie sprawe, ze dla zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne sa dobre ksiazki dlatego w calej 1775 roku powolana Towarzystwo do

Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali w calej nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury i sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze

jego przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje za posrednictwem celowe uzycie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i

podnioslym pomyslem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar,

co wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody

poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa

spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca

Zefiryna―. Celem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly

hymn w czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje

sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy

jest uczucie, ogarniajaca calkowity narod. Przy imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy

w calej uniesieniu. Jego pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na

rzecz jego zacna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie

poswiecil sie dla zacna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske,

bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci ludzkiej w

imie szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche i megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego kleski. Nalezy

podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie az do Paryza, w ktorym miejscu uczestniczyl w

calej wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze ow Slowacki chcial dac odpowiedz na pytanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady

tychze ludzi byly jedna sposrod przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Ludzie jest w calej tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany za

posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna

zatem w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego pragnienie wolnosci jest tutaj

oceniane jak bardzo pozyteczne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz

ochronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego

mistrza Leonidasa, ktory jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie

rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska pochowku.

―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia

dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi az do grobu, w calej ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol

przezycia idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

pan do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie i budzic az do walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna bedzie przez pozostalych pojeta,

duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina okazuje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny

absolut. Idealu owego nie mozna dostac ale jest dozwolone don starac sie. Muzyka robi z osoby istoty idealne. Miara tejze doskonalosci okazuje sie byc

porownanie az do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian

na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie

byc tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za zycia, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po smierci

Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta

goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w calej cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka wartosc musi zaplacic kazda indywidualnosc

za wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa

sie w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek dama Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic calkowity narod, niz ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal inicjatywa sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wspaniala, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od siebie, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie i zolnierze

walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je wiec autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie az do panstwa i monarchy. Dla Sienkiewicza tej

bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane,

autor podkresla kilka zasadniczych typow pierwotnego charakteru. Jakosci typowe sa najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu i grozy, wobec tego posrednio posluguje „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez calkowity narod polski

oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko

zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki ukazywal

jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza, brak brawury, by

siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc liderow

wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia Kordianowi

medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie

od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac szeroko

pobudki kleski patrzyl z ogromnym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak religii

narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera mnostwo aluzji i mozna miec sie na

bacznosci go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa powstrzymac sie pod spodem

Termopilami, w ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety

Polakom owego brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac

slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu w calej

powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje popowstancze ( wydarzenia

sposrod 1823 roku, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z zwiazku

naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wystepuja takze najrozniejsze postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie znosza

w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Blogie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie uprawnia az do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie kpic sposrod nich

i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa

przeznaczone nowego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i

odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia i szydzi sposrod tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki

moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za zycia zazna pan szczescia

ziemskiego, bo tego rodzaju fakt podobnie opoznia i utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, wsparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona

w Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie