matura z matematyki 2013 odpowiedzi

( matura_z_matematyki_2013_odpowiedzi.pdf )

http://www1.extrafiles.be/hpob/matura_z_matematyki_2013_odpowiedzi#

Podobne: matura z matematyki 2016 odpowiedzi, matura z matematyki 2014 odpowiedzi, matura z matematyki 2017 odpowiedzi,

matura z matematyki 2015 odpowiedzi, matura z matematyki 2010 odpowiedz, matury z matematyki 2010 odpowiedzi,

matura matematyka 2013 odpowiedzi, matura z matematyki 2013 odpowiedzi maj, matura oke matematyka 2013 odpowiedzi,

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej nalezy

bedzie dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna

siostra, wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko

trup zmarlego bedzie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem,

uprawnienie boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie puder doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie na niego od nich. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego

pozwalaja mu sie od chwili nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―,

patrzac na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory

jest do nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – w inny sposob los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie musi spotkac mezczyzny i nie ma od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem sa dzieje rodu

Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wyboru. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Staje sie on

rownoczesnie ofiara jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

jak siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz

zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona

prezentowala racje serca, nie widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali im w

beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go

pod dwie frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc

ludzie maja skladac bogom. Zeus wybieral druga czesc, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego imienia

powstalo zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie wybranki do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dysponuje taka moc

jak Bog, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn tworzenie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, takowa

piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby

Bog podarowal mu skala wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to pan odwroci od chwili Niego ludzi. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, potrzebuje sie na rzecz niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak trafic do was cieni, bowiem zona nie zakopala jego ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic pod ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl

dlugo, az w koncu przypomniano osobiscie o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc duzy kamien pod gore. Syzyf

wzial sie do wykonywania zadan, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo zbyt drugim,

trzecim, dziesiatym razem. Syzyf ciagle wznosi kamien, ale stale tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialalnosci nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji pod ziemiach rodzimych do wykonywania zadan Syzyfa. Proces ten nie byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil powrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w taki sposob mogl wraz z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk byc moze sie

stopic i azeby nie schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal

sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on

znakiem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest

zauwazona przez nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak

bardzo Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia

przez Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, azeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na cztery miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka,

sztuka otoczenia zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po

jednostki konkretne a takze kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy sa nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej mysli w takim

wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych

pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez

jej znajomosci niepodobna w pelni odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje

sie dobrem najlepszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

wyrazem dazenia czlowieka do nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek wychodza w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez wytrwalego

w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Tylko

w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych

z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi

zyjacych. Na taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo

grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile

pozostawila opoznienia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wyboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na przewaga szczescia osobistego syna. Kiedy waha sie przed

pobraniem ostatecznej selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie

zyje. Owego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka chlopaka, a zona Kreona odbiera sobie istnienie.

Kreon, bez ustanku stawiany w wypadku wyboru, musi rozwazyc, lub powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, lub dobro swojej rodziny. Tej

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. W calej

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania pod polu wojny i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty wzorzec – odslania, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, z kolei imie tegoz, ktory nie obcuje ze

sztuka, natomiast przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tymze nie idzie o walke na smierc i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka pod piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jak przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest kaprysny, a

zmienia sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam poniekad zorientowac, podczas gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow

jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy miec uznanie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Istnien nalezy wedlug natura, zabierac od otoczenia tyle,

jak duzo potrzeba, nie za mnostwo, ale i nie za nieduzo. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze wyobrazenie, ze redakcje

wierszy przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za istnienia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta przynosi tym samym wyraz

swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci ludzi, ktorzy te wiersze beda kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych lub historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w robieniu

dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak bardzo, ze wolno je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, trzech miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany tak bardzo, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

glowna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Europy - dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos doskonalego, a ow

lampy prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten wolno uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w odniesieniu do dorastajacych ludzi. Ogolnie rzecz

biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma w sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy pochodzace z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system ceny, stajemy sie

innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje dzieci. Bogini nie zniosla tak znakomitej

zniewagi jak i rowniez jej dzieci: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Jednak i

wtenczas smutek duszy przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i

rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na cztery miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzyte w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych obszary w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy

to jednakze, ze legendy odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy duze znaczenie. Zostaly one na rzecz nich tak bardzo cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich spora role. Obrazuje to okolicznosc, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady pod dane kwestie, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu ludzi opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na informacje sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i sa obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja na rzecz poetow, konstruktorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele innych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i istota ludzka, jaka wydaje sie jego przyroda i przeznaczenie. Dawni jednostki odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania wyboru

ceny przeciwstawnych jednak jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa z gory skazane pod niepowodzenie natomiast sam akt wyboru, bez

wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc

moze ja spotkac za strony wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Dobor jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry

sa kompletnie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna.

Potrzebuje uczcic smierc brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie inna. Boi sie o swoje

istnienie i nie chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie pod smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront

sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Zatem zgineli jego bliscy.

Gdyby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet natomiast to moglo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc zacny i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny na rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc

konsekwentny. Podczas konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie

zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego

ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak

na przyklad zwykly istota ludzka, a nie krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie

potworem. Mimo, ze Hajmon poteznieje w obronie demokracji w panstwie, jego ojciec na niego nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Odrzucic

zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od chwili niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z postaci

wydaje sie wartoscia w „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej.

Jest pan wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Ona jednak

mniema, ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru 2-ie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie jednakze pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz smierc. Kreon tez uwaza, ze racja wydaje sie po

jej stronie, musi jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata.

Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. A, takze to jest osobowosc

tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z przeznaczeniem.

Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny basta. Nic nie moglo zachowac Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku mamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W calej utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Maly statek opowiadajaca sie po

jednej ze stron ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10. Wymien typy literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych dziedziny.

Wlasciwa objasnienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o dziedziny

patriotycznej lub religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby lub instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczek, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest z reguly wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia pan

losy bohaterow na tle wydarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje

sie jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne konstytuuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez myslenie, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna a takze

tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie luznej akcji

(w jakiej czesto wychodza epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i role kobiece. W calej tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze naraz przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi na

niego do kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne sa przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt ceny i wymagania, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z

tegoz wzgledu, ze racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie do kleski bohaterow. Antygona,

zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a

osobistego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie

wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie

smierc lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest

wedlug stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie

sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia,

szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem istnienia

codziennego, inna zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. maja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

slowo boze, natomiast gleba kazdy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czesc majatku jak i rowniez

wyruszyl w swiat. Mienie roztrwonil jednakze szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Jak

skruszony syn wrocil do ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotu syna, ktory byl jak na przyklad umarly, natomiast teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego

grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac

innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednak jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne dziedziny. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na rozmaite

podloze. Raz padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno

trafilo pod zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci, odszukac jej meritum, ktory odnosi sie do ziarna

madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda zawiera wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl pan

wczesniej jak i rowniez odszedl od chwili wiary, jednak powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do dzinki traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada pewne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci

to Bog Ojciec natomiast Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze

sie pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec

stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Na dzis

dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego duzym cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob juz sam walczy o swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob stanowi symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien wielbic tajemnicze projekty Opatrznosci, natomiast nie je badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw.

Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Szeroki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest dlatego symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi

funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena

smierci krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista

adaptacja tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego

zycia wydaje sie walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej

miejsce wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. W calej swej krancowej

spowiedzi przypomina wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego

ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostawac ascetami nierzadko oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory oznacza zlokalizowanie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady plywania przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co wstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i odnajdzie sie pod biesiadnym

stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich ludzi. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior nakazow i

pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, jaka zaprasza do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz pojawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze smierc zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania,

idealy kulturalne i uznawane w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne.

Tworczosc literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jak rosnie pod polu jak i rowniez niedlugo

bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie

dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie zabawy na wszystkich ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym

savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien ochronic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w powyzszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli przeroznych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo

dysponowac przywileje. Budzi sie wsrod nich buta.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn stanela w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo ow tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w XVI w.,

doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po nieco

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika tym

samym, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw pod jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na terenie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

w Szwajcarii. W calej XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki,

matematyczna precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od strony formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala

do XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest do Matki Boskiej,

druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do

ktorej nierzadko nawiazywali jednostki sredniowiecza, jaka wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez

Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy

np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem

na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, osobom

opowiada swoj bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu

pochodzace z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa dodatkowo znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Poteznieje w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior stanowi psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja miare i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska odslania losy swego Syna od czasu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc podobnie jak On, sadzic podobnie. Lecz przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, osobom opowiada swoj

bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po metropolii,

postrzegana przez ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw: czarnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie pod czarno, byc moze dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny -

poniewaz jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych

utracila jedno pochodzace z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty

swoich dzieci, ale dodatkowo z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

koniecznosci niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych dzieci lecz dodatkowo przyjmuje pod

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Natomiast Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona

nadzieja, ze ow jedna smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna oryginal nie zostanie musiala tak bardzo

cierpiec jak na przyklad ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora

mielibysmy szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala zamierzenie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― mamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze profesjonalne wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy pochodzace z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego uzywania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych latach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia sa centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Lecz to istota ludzka zostal zbudowany

na wizerunek i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu bystry jest odszukac w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona istotne wartosci mezczyzny, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania

wiedzy, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc poprawnego postepowania.

Jestesmy zobligowani przystanac na krotko i pomyslec o naszej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej

biezacy w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore

przestaja okazac sie dla nas wazne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w basniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jak najwazniejsze, innymi slowy nasze

istnienie. Zapominamy jak jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Afekt jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Modelem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w wszelakiej epoce. Afekt to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna nierzadko propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym jaka wage dysponuje dla faceta honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Na polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Ogromnego do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez

Izoldy―. Liryka odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna

np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do postepu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie

prezentowaniem zywotow kultu religijnego, opartych pod legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw.

Aleksym―. Utwory te mialy istote dydaktyczny. Tworzenie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii innymi slowy powstawaniu

zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii

chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez

ksiezy jak i rowniez zakonnikow w kosciolach lub w specjalnie wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu―

). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy jak i

rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamiarze skierowanie mezczyzny na odpowiednia droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

mezczyzny. W sredniowieczu w srodku swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary ludzi, ktorzy

postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza wiare

wygrania tejze walki. W calej utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze

nie sa ow lampy w stanie podarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac trudno, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge walki ze

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak na przyklad wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku kalendarzowego Jana

Laskiego). Czas jej powstania do dzis pobudza zywe dyskusje badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny

tekstu zlaczone sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Mamusi Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, wlacza

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, predko wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem

stanowila wciaz nieodlaczna czesc wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - pierwsze polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

w sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie w

sposob cudowny, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla dodatkowo

liryka milosna zgodnie z zasada, ze ktorykolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych uczuc i

rozmysla poetow, sa one poniekad wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial ludzi do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw. rzeczy

ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie pod spotkanie ze

smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem. Wzory motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte slepia i trup, bez ukonczenia nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku i tym podobne. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci

grzesznikow, ksiezy zyjacych w dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze im

czlowiek minie przez istnienie skromniej, tymze jego zebranie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje

sie byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem natomiast ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W drugiej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje wlasne dziecko, potrzebuje z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi

Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko bano mnostwo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi ludzi o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Mozemy zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, bowiem jest pan jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od czasu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go

przez zydow wedlug przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, odczuc. Wie, ze to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i pod blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter glownie

sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

zasady budowy). Koloryt piesni wyplywa z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej specjalizacji wiedzy. Poteznieje czesto w tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly

charakter skladow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zywocie pasterzy lub wiesniakow. Klasa ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza,

pochodzace z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok

sielanki narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego

przedstawiana byla w rodzaj realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla

dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie

tesknota za zyciem natury jak i rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu do

ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, przedstawienie tylko jednego watku, skupienie sie pod jednym tylko problemie, jakis punkt widzenia. Uksztaltowala

sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem powszednim i osobami,

problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ow gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednakze glosow

przekonujacych, ze o ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej

w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we wszystkich

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zlaczone z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny

stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi na

rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia

prawde poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, poniekad

osobiste ambicje i wlasne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje osobiscie nim

na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca zas dziedziczenie wedlug przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto mezczyzny na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i wykonywania zadan na wioski, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku,

przynoszace wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez

calkowity rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich

i warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi pozytek i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Akt milosny Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica,

to upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej ambasador tego wysokiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza dodatkowo sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im mozg i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

zmagac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do

biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina jazdy (Francja, Niemcy, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac pochodzace z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze

nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu.

O jego oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Polak jest glupi przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo szkody nie pragna oni podreperowac bledu.

Odrzucic ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed

rownolegla sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i zachowac ojczyzne od chwili wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Solidnosc i wladza panstwa jest zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, istota ludzka powinien poniekad z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie jest mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw na rzecz urokow fauny i

flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy

czas po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, uciecha duchowa jak

i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy tuz przy dzwiekach muzy, w atmosferze

tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet podczas zabawy trzeba zachowac, tak bardzo ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje

dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza wartosc -

"Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji mezczyzny wyrazanej przez Platona -

wylacznie element duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie w piesni "Niezwyklym i nie lada piorem

opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz (bozek lesny), w

utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie

wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta

nabiera do Horacego, lecz zmienia je, scala rozne powody w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze prosto odnalezc

fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem glebokiej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec o prywatnych biznesach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie pod obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodziez rycerska do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii pewne elementy, ktore mimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy krajowy

balagan). Sadza przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo

wykonywanym wraz z pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac,

ze niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie zas

bogata. Wystarczy dokonac przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Zapatrywania filozoficzne przewaznie stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge jak i rowniez lament wedlug klesce Polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( damy i dzieci ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk,

mysli o kraju natomiast nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Lecz jesli prawda i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i jednostki, bo dysponuje czyste

serce i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Kobiety za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym

podsluchujemy, przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik

osobiscie stawiam trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to proba zrobienia

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie zyje sie

grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne wikt, wysilek zas jest powodem

do pychy. Po wykonywania zadan mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas pod tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje pod wsi w harmonii

pochodzace z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, poniewaz to wlasnie oni demonstruja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski

polskiej poczatkow 17 wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia mezczyzny na

wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej

wybranki prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien

zawartej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk wolno podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa albo

przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych

powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic ludzi i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie

jak i rowniez nieszczescie w milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub

wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i oceny

zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy

zajmuja spracowane wiejskie damy, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie przepych sluby i obfite zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja spor

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje stale z nieodlacznym symbolem naszej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem zdecydowanie

pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem".

Jest to utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, lub czasem z tej przyczyny postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem

nie znajda sie pod lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje w dalszym ciagu ksiedza, twierdzi tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie

jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy

Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy jak i rowniez

nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Przerozne lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Mezczyzna Ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to

gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem wykonac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic zboza

poki nie wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest klopotliwa, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie

szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony

ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i

odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia tok calego jej zycia. W calej mlodosci

wskazuje cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

natomiast jezyka wolno sie wyszkolic bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic musi posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Alians malzenski nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie

pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne.

Latem wolno z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez pozytek. Istnieja juz wtenczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby

slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i jednostki zle dzialaja. Zima

obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe.

W domu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednak i podczas zimy nalezy dogladac gospodarstwa.

Wyjechac na targ tez wolno z produktami, albo takze u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej strefie drozej.

Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek,

natomiast korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca uwage na to, jakie wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop takze o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny.

Jest to kawalek oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny drugiej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Naklania

wszystkich do pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop

utrzymuje ze swojej pracy zony i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza. Liczy

nastepnie wszelakie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly 2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu

obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola mezczyzny w planecie,

zastanawiaja ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

nieomal wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za utwor stworzenia otoczenia oraz mezczyzny, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie

postawy charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie

miec czyste sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do zabawy, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w sobie. W calej „Piesni o cnocie― poeta stara sie zbudowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam

proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic wedlug sobie slawe i

dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i danym artysta, ktory z racji pod posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego o tym, ze jego dziela beda tez popularne nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku.

Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w stosownym miejscu

jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie takze

horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII wolno odnalezc dodatkowo topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna wciaz pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swych dobr co wiecej zycia. Ten ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden

schemat – typ renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia

korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca jak i rowniez troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak

pochodzace z dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie,

ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i spokoju wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za wybrana z najwazniejszych wartosci, wzgledem ktorej inne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z przyroda i nie szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i jego prawdziwych ceny w poniektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia nalezy zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie

jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy

przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie wydany

w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej

oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej na rzecz roznych ludzi jest zroznicowane prawo. Dla przykladu

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty jak i rowniez inne na rzecz

mieszczan. Mysle ze, ow problem wydaje sie nadal biezacy. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze zamozni

podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co typowy obywatel, jednak zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie

chociazby wykupic. Czesto jednostki na ogromnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w ich kwestii jest znacznie przedluzone. Pozniejszym

problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc energii

panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i ulepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i

manipuluje nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miejscowosciach,

zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza spacerowac do ludzi odleglych o wiele kilometrow. Dodatkowo szkoly maja zazwyczaj zbyt male

fundusze na rozwoj pracowni jak i rowniez zakup obslugi naukowych, czasami nawet pod utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie z kolei mowi, iz kazda

wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac

w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja

postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje

sie obywatelem jak i rowniez panstwo musi mu zapewnic szczescie, - o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek musi byc prawnie

przygotowany do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie

specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy regulamin prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa tak bardzo wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski sugeruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy a takze sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie

podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie dobierac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic komplet: majatek, energii, zdrowie,

fuks, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, wojny domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo,

pyche, zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie

tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest

to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, w podobny sposob publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet

chronic panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa

dlatego krola do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Zada

odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez

znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo

wtedy wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze pod problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi

wykonawczej - np. szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc jak i rowniez brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja obszary w kraju a takze

proponuje reperacje istniejacego formy rzeczy. Zarazem przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy na rzecz

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic potrafia

jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace

podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zauwazyc

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie

jest "Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Przede

wszystkim podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji

kalwina i w duzej frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, jak jest szczegolnie widoczne w krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do istnienia w

przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, pod ktorych bezustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i

rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i wynosi ponad

powszednich ludzi. Aczkolwiek mnich tenze jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na

cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory pochowal swego psa pod cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl

plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek jak i rowniez lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych na rzecz wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie

nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w

odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

jak i rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie osobiscie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jak obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje

sie na nie odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz wedlug smierci, do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada

swoj sen - we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego coreczka wydaje sie

szczesliwa. Postura ojca zmienia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana pod wsi zostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta przez nadgorliwego

ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja kwestii pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu coreczki, jaka dom

wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi

sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, przewodzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w watpliwosc meritum calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, trwogi. W obliczu

smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym okres swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jakis z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej selekcji - Urszula poprzez smierc w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania czy

piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy

pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem na rzecz

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; ciezka, codzienna profesja w polu i tuz przy gospodarstwie sprawia radosc innym

ludziom wsi jak i rowniez jest na rzecz nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze polskiej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje dlatego

nie rzecz, ale rodzaj, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach potocznych i

skrzeczy razem pochodzace z Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej

dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI wieku jest, wedlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje

ujemne strony istnienia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i konstruujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na

tle przyrody, a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i zabawy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym pod umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i relacja z odrebna pasterka – Doryda, jak konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich zarosli wybiega

Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne na rzecz

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu wybranki na

postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak istote jego

wierszy wykracza daleko poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest wspanialym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w

trzech sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z

silami ciemnosci istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy istota ludzka powinien polegac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy osobistego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tegoz, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga, zawadza mu droge do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana osobom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest intensywne, a podczas gdy slabe. Sens rozwazan

pisarza ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas w

dalszym ciagu silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec

przestrzec rodakow przed tym, ze niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie sa fragmenty swiadczace

o tego rodzaju intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na przyklad

maja sprawowac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania przez rozstapienie a takze obecnosc marszalkow

stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbyt losy was.

Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna do zadnego znoju, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Glowny z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

pochodzace z dobrem was, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by przez atak zdziwic wroga, naruszyc go jak i rowniez

nie pozwolic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, terazniejsze

i skomplikowane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, albo wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci jak sa pod jego czele powinni dawac

przyklad,

dwoch. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga leka sie, ze fakt ow moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia osobistych celow, jak prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk

sierot przez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli jej obywatele sie nie

ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

rejonie niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od chwili narodzin do smierci. Frapuje sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem dzieci szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez

taniec jak i rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

osobistych zaslug. Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku kalendarzowego,

przynosza mnostwo pozytku, jak i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i parki warzywne, by niczego przez caly rok

nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i

rowniez warzyw a takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w przyjemnym towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje

uciecha. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac drozej w innych strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem

mlodego szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach

publicznych nie ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko totez, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej przedstawiciel tegoz

wysokiego formy spolecznego musi posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow pod Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej wlasne przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz sugestie, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow a takze mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ow

przekazuje przytomnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod

wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Praca ziemianina pod roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Wielki wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z odmiana znakomitego naszego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature narodowa.

Lecz nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten wydaje

sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest dodatkowo uwidocznieniem mysli wlasnej ceny

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

chociaz nie da sie zakamuflowac zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego przemyslenia na

ow temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana w

sercu mezczyzny moze byc na rzecz niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista ozdoba zycia. Explicite z cnota zwiazana wydaje

sie tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w niej wlasne przemyslenia jak i rowniez sugestie,

jak na przyklad w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelakie

zalety stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do

nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym czasie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, azeby tam konstruowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie w

poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie komplet znosi do stodoly. W porze wieczoru, po

skonczonej pracy stale znajdzie czas na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby lub w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic wspomina

takze o wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby jego wnuki dotychczasowy

dobrze wychowane i zeby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby

chwytac dzien, jak i rowniez stoickie, by przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w

„Piesniach― posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia mezczyzny jest fuks, rozumiane jak zycie zgodne z zasadami cnoty, zapewnia

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z radosci

zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla nie wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak odmienne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal dystans do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie

do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly

zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem.

Poeta pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie,

czyste sumienie, ludzka zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tegoz swiata nie

zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec tak bardzo krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie mezczyzny w

harmonijnym zyciu, w korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w radosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O

kruchosci zycia jak i rowniez wizji Boga, jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem

dziekczynieniem wzgledem Boga, jednak tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia a takze

obawy przed smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w ustalone przez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, dawac sile sakralna i stale szczescie a takze czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w

swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze

pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow wedlug porwana przez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, choc w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, zachodzi

podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm

dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine dlatego ponosi bogini, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes pod rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu

opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol

dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek

miedzynarodowy, ponad komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to

istota ludzka zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jak krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie

— Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

stworzona w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na wlasne zycie, sentymentalne i zarazem

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot liryczny porownuje

sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Aktualnie zas pyta z

ktoryms niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny stan ducha, inne sa tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac

na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo na rzecz Kochanowskiego

najwazniejszym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze

w jego zyciu najwazniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia mezczyzny, porusza kwestie jednostki, jak i

rowniez calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego programu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza w, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka jego utworow odnosi sie do

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka na rzecz jednostki,

jednak dla wszystkich, bowiem aplikowac sie byc moze do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilkunastu wersach w lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i naklaniaja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, natomiast wstane wypity. ― Fraszka ta dysponuje na zamiarze osmieszenie jak i rowniez krytyke

pijanstwa. Jego skutki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast

przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pamietac o tym, ze cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy musi usilnie zabiegac, aby pozostawic po osobiscie

dobre retrospekcja. Nie jest dobrym czlowiekiem ow, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog odroznil

mezczyzny od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w

celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien szkolic swych konsumentow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania rzeczywistej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia w reku zmagac sie z wrogiem

ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce zwrocic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac do walki jak jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic komplet dla rzeczy

kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo sie

do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji; nie

potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, ze i

przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie – wysilku w

walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to wlasnie odroznia ten narod od chwili plemion barbarzynskich.

Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Sprawia to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od chwili

poczatku egzystowania naszego was, ale lub takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi

sie zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Jezeli zawiedzie jakis

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – panstwie –

wolno tu nawiazac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze

wybrana z powodow upadku niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz nedzne spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture

dodatkowo zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi przez caly czas pod scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak ludzkie

nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, natomiast na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, wlasne losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad

konsekwencjami wszystkich czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze tymze latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow a takze zle ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl.

Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co czlowiecze nie jest mi

obce―. W calej odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, pierwotnego zachowan; od chwili patriotow poczawszy, a

pod zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze wlasnie w tejze epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka wszystkim

przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez zapewnia zadowolenie. Ten obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, rozumuja

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z podstawowych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w tej dziewczyny mysl, iz „bez praw nie

moze okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych

- to wlasnie slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy

przytacza przyklad - w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac musi

rowniez kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast zwolennikiem potwierdzenia i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego obywatela jak i

rowniez do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o

potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo prosto

zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on tez aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i

rowniez swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Instrukcje te powstale sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie zaluje jej

swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez

lansujaca pozytywne. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem,

Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi,

„Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o

losy ojczyzny. W calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami

trzech reprezentatywnych na rzecz polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban

zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt

o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O

poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole.

Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym odpowiedniego

przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze

Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do

obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez

Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych,

bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie w sobie dziedziny uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie unosi sie

ambicja wowczas gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny obrys,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Zatem Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie

prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc zachorowan spolecznych -

obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez

grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w

dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swojego

wlasnego stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu takze obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z

Rotterdamu i terazniejszych tworcow rodzimych. Nawiazania do antyku w dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych klas, poeta pisze

piesni, fraszki, dramat wedlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie

do tworczosci Horacego, w podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety

jako indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ow wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze jak tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat

zbyt wielka melodie, znajduje rozlegle wartosci fauny i flory i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tegoz terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji - poczatkowo na rzecz

okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia okresow panowania

Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete przez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie

mialo okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla mnostwo sporow jak i rowniez

polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze odrodzenia

antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale pozniej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI wieku. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie

czynniki jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po czasie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe jak i rowniez religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, pod plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek staje w srodku

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i guzik co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za

urzedowy jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu

dlugoletnich wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest

mniejszosci luteranskiej w Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze wolno ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia ludzi od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dysponuje swoj zycie zapisany

w gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo lub pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zbieranie dobr. Posiadanie to zasluga, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane w 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa naszego.

Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd spolecznych i

praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje choroby, ktore rujnuja panstwo.

Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej normalni

powinni okazac sie ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". W calej sposob wyrazny i wzruszajacy mowi

Skarga o swojej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny,

wybranki dla tej dziewczyny samej. Napad skierowany wydaje sie w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

pierwotnego jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia

szczegolnie pod sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i

rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa klapa dla Polski, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani

winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne

pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy prawa niesluszne,

m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie na

jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego

jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tekst

zwiazana wydaje sie z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

glownych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne

problemy zastanawiajace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy brak stalego

programu obronnego panstwie. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

pochodzace z pierwszych rodzimych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, azeby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo,

jednak w rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do utworu

pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o zywot

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu na rzecz prostoty jak i rowniez

kontaktu pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w

owa strone zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wioski, tamtego istnienia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez

ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, natomiast kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, potezny, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednak to nie pomagalo. Odrzucic

stac na niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na kolejny los, przykra wizja, walka o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dysponuje ukazywac problemy duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich

problemow nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl rozny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie sciany".

Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez niebezpieczenstwa,

zadumane dysponuje skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow

probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Jest ona symbolem

uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity harmonogram.

Podobnie wydaje sie z osoba, ktory pod starosc wydaje sie chorowity, skromniej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze

tym zostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego istote skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

jednego krajobrazu zmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, rezonans

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, wyszukuje wsparcia by

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni podczas burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

trzyma sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal pan o artyzm jezyka, obrys swojego nurtu i postac uprawianych klas,

a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska skala tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie bawic, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, jednak moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie dysponuje.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany przez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, jawnie tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu.

Wychowywany w srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie pod

Chicimiem w 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 frakcji dosc detalicznie opisujacych najpierw obustronne

przygotowywania, a pozniej bardzo starannie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do poczatku ukladow jak i rowniez zaprzestania prac

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta

formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze

uwage terazniejszych nalezy skierowac na kwestie naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Prezentuje w nich zywy

wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia wiadomosci o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. W calej 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku

i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc zawiera 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

szczegolnych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce jak i rowniez sasiadami pod

zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ), ktorej

zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast pochodzace z pierwszym - jest dwubarwny

(czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika pochodzace z

kaprysu. Planuje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego pochodzace z

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie spokoju trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym pochodzeniem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji pod

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy rycerskiego jak i

rowniez wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety sa niestale w uczuciach. Idea ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono calkowity szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej wolno je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w wor)

niz zanotowac stalosc w uczuciach damy.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga zostac tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, interesujace szczegoly tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka jak i

rowniez nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, podstawowe prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie pod dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych osobistych zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, panowac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

deseni zachodnich, im skladajacy szacunek, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ow wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt dworski, przykladala ogromna wage do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj krajowy

rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie dodatkowo sarmackim

od chwili slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na 2 nurty wydaje sie wygodny, jednak nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec dworski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Lecz byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia –

mozna dlatego mowic przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - pierwsze oznacza sposob zycia szlachty w XV jak i rowniez XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, ze Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji

jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - istnienie na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, porzadnych sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl nierzadko polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych rodzimych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Autor zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne podejscie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za jak oplacic armii, ludzie

nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata

oznacza u Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory postaw: szlachcic

– ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, natomiast mysli tylko i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Niejednokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa naszego,

ktore chyli sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze potrafia sluzyc dzieciom do zabawy. Wszyscy pilnuja o wlasne

dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje czysta dla siebie

jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza klopot

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i

rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie

ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna pozycje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania ludzi

i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czesc zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki dostarcza mu chec zdobycia lupow,

a nie milosc do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez

ciekawosci. Pas opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i

zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial

zmagac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednak

taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W drugiej czesci charakteryzuje swe

zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow

szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty

obudowane jest troska o majatek i zalety wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki

szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do osoby, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich

oddzialywania na istnienie polityczne w owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one sprawic, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i przygodny, rownie nierzadko sa jednakze uniwersalne jak i rowniez

ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko

moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony

juz w tytule, natomiast przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbyt mlody

wiek, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie

z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie wolno, ze w taki sposob Krasicki odslania

zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, natomiast

jednoczesnie wydaje sie atakiem pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i nedzne przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez

szablonowe cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie umieja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i pod lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Okazuje sie, ze w Rzeczypospolitej przebieg zdarzen

sie coraz gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, blef, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla w sposob niekwestionowany i prosty. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial podkreslic swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej dziedziny i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja V. w. p. n.

e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Laczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow.

Zakonnicy walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem,

co mnostwo trunku mial mozliwosc pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. W calej sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze

wady, twierdzac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale to tak fenomenalne postawy, ze mozna je miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tu problem uniwersalny, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i

nie zna posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie w klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cos normalnego. Jednak stary czyzyk nie

zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie do niewoli,

stale bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie pod fakt, ze powstala ona po glownym rozbiorze Polski, moze dlatego

Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal ludzi

naturalne, takimi, jakimi sa, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna o wiele wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

planecie dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie tego, kto ma moc. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i w lesie", natomiast nastepnie

pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare w Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo jednostki sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze

nierzadko teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem ziemia w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i

rowniez zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z glebokiej troski o kraj,

pochodzace z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno okazac sie

szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac

sie powinna zdatnosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl stanowczo

program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Przemawial o wymagania utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszary w jego dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych struktury wladz

panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra pod

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow trzeba jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w ciagu kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

swietny – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest tez scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w

jednej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na opinie publiczna a

takze na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

odmian ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu

jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal

bohaterow jednoczesnie konkretnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia dialogow prezentujacych indywidualne poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― beda przedstawieni jak

prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Natomiast ich wrogowie to: ojciec Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza do upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia

silna i wyzwolona z pod obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale na ogol bez sensu; zdumiewa sie, ze

Starosta zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za mezczyzna,

aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia jego brak zainteresowania

zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem,

ktory roztrwonil mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego na niego nie nauczyly, niczego interesujacego sie nie

dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na rozwoj tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie –

byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego bylo rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Poza literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam swieze metody nauczania. Byl pan pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej

panstwie. Na sejmie konwokacyjnym w 1764 roku kalendarzowego krolem Polski zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku

wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez

dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo

„Monitor― wzorowane pod angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna

trybuna programowania reform. Redagowany w pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec terazniejsze i odmienne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej,

artykul, felieton, reportaz, listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy

oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski.

Wydawany przez 21 czasow. Z inicjatywy krola w 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w dziejach Polski staly Teatr

Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski

zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl

W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal pewien majatek. Krol przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas

pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe,

ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauki potrzebne sa dobre lektury dlatego w 1775 roku kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag

Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe wdrozenie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast

powaznym jak i rowniez podnioslym sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka

wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez

rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, jak wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne

stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtenczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca calkowity narod. W calej imie tejze milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego

rzetelna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla rzetelna

ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w imie szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy. Nalezy

zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, porzadnych uczestniczyl w

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tymze Slowacki pragnal dac riposta na testowanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady ludzi ludzi

dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie zamach pod cara. Ludzie jest w tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie pragna

wojny. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany przez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak potrzebuje liderow. Wynik glosowania,

ktore dysponuje przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem w dramacie

odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest tu oceniane jak bardzo pozyteczne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal wyrzucony w bloto, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz uratowac go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest idealem

patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

dlatego rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po nich lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o nich w momencie pierwotnego smierci lub po smierci. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego

wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, w ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol przezycia idealow

Bema - wojny o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze pan do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo smierc Browne’a wydaje

sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale przedtem wielka mysl Browna bedzie

przez innych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie

przedstawiona przez Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Materia sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny. Idealu

tegoz nie mozna zdobyc ale wolno don starac sie. Muzyka czyni z ludzi istoty idealne. Miara tejze doskonalosci wydaje sie porownanie do hostii. W calej

wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo.

Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja szczescia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci

Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta

goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w cieniu obszernych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl

w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka wartosc musi uiscic kazda indywidualnosc

za wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa

ewentualnym pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa

sie w duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem.

liryczne: rozlegle monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: legendy

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic calkowity narod, niz ocalic na niego

( „smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od zony, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je dlatego autor w wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. W celu

Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor uwypukla kilka elementarnych typow pierwotnego charakteru. Cechy typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby,

kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z

obcym najezdzca przez calkowity narod krajowy oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna

walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Ukazujac

szeroko podstawy kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a

takze brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania,

zawiera mnostwo aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa wstrzymac sie pod Termopilami, porzadnych Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tegoz brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu w powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z narodem -

oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska

wzgledem powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na

temat przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z relacji naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wychodza takze mnogie postacie

historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o

cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego,

sa przeznaczone fajnego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia a takze szydzi pochodzace z tych jacy w dostaniu

bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas

gdy za istnienia zazna pan szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie tez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu lub klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona

pod Moskwe).

Deficyt jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie