matura z matematyki 2010 odpowiedzi

( matura_z_matematyki_2010_odpowiedzi.pdf )

http://www9.extrafiles.be/hp/matura_z_matematyki_2010_odpowiedzi#

Podobne: matura z matematyki 2010 odpowiedz, matura z matematyki 2016 odpowiedzi, matura z matematyki 2014 odpowiedzi,

matura z matematyki 2017 odpowiedzi, matury z matematyki 2010 odpowiedzi, matura z matematyki 2015 odpowiedzi,

matura matematyka 2016 odpowiedzi, matura matematyka 2014 odpowiedzi, matura matematyka 2013 odpowiedzi,

1-wsza. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej trzeba bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, z ktorych dwie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego bedzie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w spor z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbyt zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, uprawnienie

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

na scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

zdecydowanie wyzwolenie jego od tych propozycji. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a

przez to pozwalaja jemu sie od nich wyzwolic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Nasza (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest do nas podobny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen

w zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

poprzez wyrocznie musi spotkac mezczyzny i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem beda

dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym wplywem

bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Jest on rownoczesnie ofiara jak i

rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie siostra jak i

rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad

rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na

dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal gryzie w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

czastka ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora

to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego

godnosci powstalo zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie wybranki do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w imieniu osob

Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, przekonuje, ze dysponuje taka sile jak Bog, jego piesn jest

rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn sporzadzanie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc!

Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog podarowal mu moc

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osob. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota,

dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl mezczyzna jednak dojsc do ciebie cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic na ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim.

Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc szeroki kamien na gore. Syzyf

wzial sie do robocie, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Naprawde bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym wespol.

Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Procedura ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety,

aby jemu pozwolil powrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w taki sposob mogl wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, poniewaz wosk moze sie

stopic i by nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on

symbolem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie

byc zauwazona poprzez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez Niemcow.

Tez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal

Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do malzonka na trzy miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie sposob

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka

globu zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie

konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie albo wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna. Bogowie

i herosi greccy beda nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja przy nowej mysli w tego typu

wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych pelnily role poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni

odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina

Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka do nowych

odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat jak i rowniez czlowiek powstaja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i

rowniez wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo -

Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko w

osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych

z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do zyjacych.

Pod taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej

do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila

odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wyboru. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na korzysc szczescia wlasnego syna. Gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej decyzji, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Tamtego ciosu nie

zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie los. Kreon,

bez ustanku stawiany w sytuacji wyboru, musi rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swego ludu, albo dobro swej rodziny. Jego nieustepliwosc idzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, kiedy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania na polu bitwy i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty wzor – obrazuje, co czeka tchorza, mezczyzny, ktory nie zaakceptowac chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, jakkolwiek imie tegoz, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz ze sztuka, a przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze ow nie kroczy o walke na sen wieczny i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka na piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

co przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest grymasny, a

przeksztalca sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam poniekad zorientowac, gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze w zyciu nalezy lubowac

sie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy wedle natura, brac od globu tyle, ile potrzeba, nie zaakceptowac za duzo,

ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postawa zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze mniemanie, ze zapisywanie

wierszy przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za egzystencji poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta przynosi tym samym

wyraz swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc trwac bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy te wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych czy tez

historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomoc w

sporzadzaniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane faktycznie, ze mozna je latwo odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, trzech miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany faktycznie, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie scalonego z

kluczowa fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw

zachodniej Europy - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy zdecydowanie cos

znakomitego, a ow lampy prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozna uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, przy odniesieniu do dorastajacych osob. Ogolnie

rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma przy sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy z dotychczasowym systemem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, wlasny system zalety, stajemy sie innymi

osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje

pociechy. Bogini nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej pociechy: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek

krolowej paroma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu,

dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Aczkolwiek i wtenczas smutek srodku przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo

lez. Mit nasz przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do malzonka na trzy miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie sposob

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

2. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sytuacjach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich faktycznie cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich spora role. Ujawnia to argument, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady na dane rzeczy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osob opowiada mnie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i beda obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja gwoli poetow, konstruktorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlek, jaka wydaje sie jego przyroda i przeznaczenie. Dawni jednostki odpowiadali na te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru zalety przeciwstawnych lecz jednakowo waznych. Dzialania herosa sa z gory skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru, bez wzgledu na to,

ktore z wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotkac za

witryny wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja jednego

wywoluje kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa absolutnie

rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic sen wieczny

brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie inna. Boi sie o swoje los i nie zaakceptowac chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze nad losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie

poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Totez zgineli tej bliscy. O ile

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet a to potrafilo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze zdola byc zacny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw.

Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny.

W toku konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by

ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore beda wazniejsze od niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie zaakceptowac krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji przy

panstwie, tej ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od niego. W

przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora z postaci

wydaje sie wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug pani a jest 1 i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Pani

jednak uwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja

wydaje sie po do niej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od

siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde z nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. A, takze to jest rola tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z zastosowaniem.

Walka z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo

ochronic Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez

oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po jakiejs ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, swietne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie same, lecz zdecydowanie

przyklady uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych esencji. Wlasciwa odczytanie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz

przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie wycelowana jest do Boga.

Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze na trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy bohaterow na tle wydarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu

wydaje sie jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez pomysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub agend. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna jak

rowniez tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto powstaja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego a

mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i role kobiece. W

tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i wymogu, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie

jednostki. Z tegoz wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski bohaterow.

Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej

narzeczonego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca

zycia. Tragizm wydaje sie wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych

intencji sprowadzaja na siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie

przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych

wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom,

niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji codziennego, druga

zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, a gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo pogardzic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu jak i rowniez jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez wyruszyl

przy swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Kiedy

skruszony syn wrocil do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow

syna, ktory to byl jak umarly, a teraz znowu ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich bledow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same, ale

jako wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne esencji. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

przerozne podloze. Raz padlo na droge jak i rowniez wydziobalo gryzie ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo na kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami.

Przed chwila gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci, wyszukac jej tresc, ktory

tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, by byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda

zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej jak i rowniez odszedl od wiary, ale powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec a Jego synowie

to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania,

dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Po dzis dzien

samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja godnosc odpierajac katalogow racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob

stanowi symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien wielbic tajemnicze pomysly Opatrznosci, a nie gryzie badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie do godnego

chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To takze wzor

parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to charakterystyczny

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest zatem symbolem doskonalego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Posiada na

ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola jest przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia

wydaje sie walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce

wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. W swej ostatniej spowiedzi przypomina wartosci

ktore nadawaly sens tej zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac stac sie ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Aczkolwiek na pomysl pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory to oznacza umieszczenie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze

byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady plywania przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co rosnie na polu i wkrotce zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stoliku.

Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior

nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety,

ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej istota i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora to zaprasza do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz mozna przeczytac sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego

chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele ale zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i uznawane w

danej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor mowi o tym co rosnie na polu jak i

rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do

przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na kazdego z ludzi. Nazywany jest takze

pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien ochronic sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje

sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki interesowali

sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego

chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele ale zostal tam zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje. Pobudza sie

posrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn stanela w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego z 1506r., co nobilitowalo nasz tekst do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem,

przy XVI przy., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te,

ogarniajace niekiedy po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika stad, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny

czlon zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw na jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na obszarze nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

przy Szwajcarii. W XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, iz na faktycznie przemyslane jak i

rowniez staranie dopracowane od witryny formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tejze piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim jak i rowniez wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej niejednokrotnie

nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie

przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast

gwoli, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane

beda rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem na to,

ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do roznych matek, ludziom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu z

konca XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja skale i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. terytorium szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec

tym wiecej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, po przybicie do krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim, chce czuc w podobny sposob On, mniemac podobnie. Ale przede wszystkim slyszymy tu

placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do roznych matek, ludziom opowiada wlasny bol. Heroina

utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miescie, postrzegana

poprzez ludzi zdecydowanie szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw: czarnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie na czarno, moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - albowiem jej

klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila

jedno z podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich pociechy, ale takze z powodu

calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

zapotrzebowania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz takze przyjmuje na

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli przy obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Z kolei Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ow jedna sen

wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna oryginal nie pozostanie musiala faktycznie cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy szanse

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz bardziej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, a wiec

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala rozmyslnie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze profesjonalne wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione przy tekst

apostrofy. Apostrofe stanowi cala glowna zwrotka, ktora to obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych

dzis wyrazen jest przy „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca przy tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia beda centralne: Bog i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlek zostal

utworzony na portret i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu bystry jest wyszukac w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc z Nim. Akcentuje

ona zasadnicze wartosci mezczyzny, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania zdolnosci, do

wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz to mniej. Wszelcy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy

nasze czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego postepowania. Musimy przystanac na

moment i pomyslec o polskiej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej aktualny w dzisiejszym swieci.

Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja istniec dla nas istotne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w opowiesciach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, co najwazniejsze, czyli nasze los. Zapominamy

jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce przy sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w kazdej epoce. Uczucie to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza

firma mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym jaka wage dysponuje dla faceta

honor, ktory to we wspolczesnym swieci stracil na swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, a czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Pod polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca historia wybitnych

bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem zywotow

swietych, opartych na legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy istote

dydaktyczny. Konstruowanie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez

zakonnikow przy kosciolach czy tez w specjalnie wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana

dramatyczna wydaje sie misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze

Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie mezczyzny na poprawna droge. Pierwotnym

bohaterem moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej ukochany zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej do glosu dla przykladu tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, mezczyzny. W

sredniowieczu w glowny punkt swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl podarowac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest

apartament. Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania

tejze walki. W utworze mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac

sa ow lampy w stanie podarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac z trudem, i

milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci jak i rowniez piekna przy Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge

walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak wiemy sa

to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej powstania do dzis

pobudza zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu polaczone sa z poczatkami panowania

Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mamusi Boskiej z

prosba o wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, obejmuje blagania o

"zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila wciaz nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - na wstepie polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

przy sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie przy literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie na ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie biezace wziecie srodku do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie przy obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje przy zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i wierny damie swego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle Boleslaw

powstal sie przy sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z zasada, ze ktorykolwiek badz rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli

poetow, beda one raczej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a spis

uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw. kwestii

ostatecznych w poblizu sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

miala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie na spotkanie wraz ze smiercia.

Posiadaly temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy motywow zgonu w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte slepia i cialko, bez ukonczenia nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa przy reku itp. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych przy dostatku

jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika stad, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez los skromniej, ow

jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w pani a prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako forma cierpiaca, zalaca sie nad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swej

dziecko, pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W tym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest waznym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie

syna, poniewaz jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go

poprzez zydow po przybyciu do krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, iz to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i na blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala

charakter przede wszystkim sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub maksymy budowy). Rys piesni wynika z do niej zwiazkow z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne

do niej odmiany, polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto przy tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich niekoniecznie pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Klasa ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany utwor o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej z reguly pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob

realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez niecheci

do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc kompozycji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skupienie sie na jednym wylacznie problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo nasz gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest aczkolwiek glosow przemawiajacych, ze o ojczyzne

trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we kazdego z nastepnych

epokach literackich jak i rowniez jest polaczone z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski

w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia powyzej

wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca

poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny

i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, poniekad osobiste ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie o

slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika do

refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca

natomiast dziedziczenie po przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

mezczyzny na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zaakceptowac

zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy na wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz roznych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi zysk i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

borykac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do

biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina podroze (Francja, Rfn, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia polskie XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na

orez, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly

narod. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupek przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo krzywdy nie

pragna oni reperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja z tragedii moralow. Nie umieja

ustrzec sie przed podobna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

ogolnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Lokalny, swiadczy

w ten sposob podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia

w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac

o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Solidnosc i potega panstwa jest

zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie wystepuje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien poniekad z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic co ludzkie nie jawi sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia jak i rowniez podziw gwoli

urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec,

kiedy epoka po temu", "Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, radosc

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy obok dzwiekach muzyki, w

aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet podczas zabawy nalezy zachowac, faktycznie ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego utworow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza

wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji mezczyzny

wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o niezwyklosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten mozna przeczytac sie

przy piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow

europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we

fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a

mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej

straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do

Horacego, lecz zamienia je, spaja rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc fragmenty, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem mocnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanowi myslec o prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W ostatnim fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodz rycerska do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne detale, ktore mimo umiejscowienia

dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy polski balagan). Sadza

przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka wydaje sie zas obfita. Wystarczy zrealizowac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji,

pochwala swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament po klesce Polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( kobiety i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, ktorzy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow

dla wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie nasz rym: „Polak madry po szkodzie―

Ale jesli racja i z tego naszej firmy zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo dysponuje czyste serce

i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy

niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. To proba wykonania

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali los na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach codziennych,

poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja pelna korzysci,

gdzie zyje sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne utrzymanie,

wysilek natomiast jest motywem do pychy. Po robocie mozna odpoczac wesolo spedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje na

wsi przy harmonii z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, albowiem to w istocie oni pokazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace z zycia mezczyzny na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej wybranki prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych

propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozna podzielic na dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa albo

przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych powiazan

z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w

sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie jak i rowniez

nieszczescie przy milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, podobnie jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub bardziej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak zaawansowanej

jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie kobiety, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze wydaje sie przepych urodziny i zasobne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca a

mianowicie Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem zdecydowanie

pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan obawia sie, albo czasem dzieki temu postepowaniu wszelcy wraz z

ksiedzem nie znajda sie na lewicy, innymi slowy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza,

mowi tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

wlasciwie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz wlacza

sie do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Rozmaite

lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne

obrady, prywate bez zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa.

"Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

dawac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem zrobic trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala kolejny

raz zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest trudna, bo jak i rowniez Pan

jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie

panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak i rowniez nieuchronne

zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan

nie zaakceptowac sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego do niej zycia. W mlodosci wskazuje

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a

jezyka mozna sie nauczyc bez do niej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic powinien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem jak

i rowniez ozenic. Zwiazek malzenski trzeba zawierac z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie

roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy z truskawkami itp. Latem mozna z ludzi przygotowanych wiosna

krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Beda juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie

gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy

tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i jednostki zle dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a

takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja wreszcie pozytek. Aczkolwiek i podczas mrozu nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozna z wytworami, albo podobnie

u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, przy innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje

sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. W Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. To wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmawia dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly

wiecej zaufania. Chlop podobnie o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden z utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny

w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni

spiewanych przez panny. Jest to utwor oparty na tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi

dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi o tancu

jak i rowniez radosci. Naklania wszystkich do pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali

wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie kazde przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance.

Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly 2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w tej poezji znajdziemy echa ideologii epoki.

Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego oddzialywania przyrody na

ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie

jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego

spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola mezczyzny w planecie, zastanawiaja nad

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale takze podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje prawie wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do

Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za dzielo stworzenia globu oraz mezczyzny,

a takze melodie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy

dwie postury charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje katalogow syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie miec

dziewicze sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do uciechy, ale racjonalnie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej przy sobie. W „Piesni o cnocie― poeta stara sie zbudowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz

ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego czlowieka,

a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie

proces kreatywny. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i

honor. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym

artysta, ktory to z racji na posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten

sposob, ze tej dziela beda tez swietne nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z

piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w nalezytym miejscu jak i

rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie podobnie horacjanskie

„carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII mozna odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody o kazdej porze r., dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr a nawet zycia. Taki ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden standard – typ

renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jakiejs dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, los zgodne z natura. Wlasciwy ozenek, obowiazki

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z

dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza wartoscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste sumienie, ludzka

przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot

liryczny uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z najistotniejszych wartosci, wobec ktorej rozne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne los w aprobacie z przyroda i nie zaakceptowac szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych zalety w poniektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia trzeba zyc wedle natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni tu korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy

poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany

przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz nad

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest zroznicowane prawo. Miedzy innymi prawo

karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i rowniez inne gwoli mieszczan.

Rozmyslam ze, nasz problem wydaje sie nadal aktualny. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze zamozni

podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, ale zazwyczaj beda traktowani znacznie lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga

sie chociazby kupic. Czesto jednostki na ogromnych stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie przy ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone.

Pozniejszym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy w zyciu kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc

krzepy panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc

sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda

i pracuje nadal z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto jak i

rowniez dzieci wielokrotnie musza spacerowac do ludzi odleglych znacznie kilometrow. W dodatku szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male fundusze na

postep pracowni jak i rowniez zakup wsparcia naukowych, czasami nawet na utrzymanie. W ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda walka powoduje

klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze

walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek

badz czlowiek powinien byc prawnie przygotowany do pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy

zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

kodeks prawny z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa faktycznie wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu przy 1551 r. Modrzewski oferuje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone na ten cel wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje

przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz 1-wszy prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje sie

podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie zestawiac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek, krzepy, zdrowie,

szczescie, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele -

pokazny sejmowe, rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo,

pyche, zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

polskie od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila oryginalnej. Jednak

heretycy nie beda spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow.

Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic

niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, a takze

prywatnego. Heretycy nie moga nawet chronic panstwa poprzednio poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne

do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola do obrony wiary katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do

przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony

prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione gwoli

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo wtedy wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

biezace sadzenie jak i rowniez bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, ktore maja polozenie w kraju

jak rowniez proponuje naprawe istniejacego formy rzeczy. Rownoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do

upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno

przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy

gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace

podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zanotowac mozna

prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie mezczyzny poczciwego" wyszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany z pozycji kalwina i przy duzej

fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, co jest zwlaszcza widoczne przy krytyce duchowienstwa katolickiego.

Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na

poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do egzystencji w przepychu i

sztuczne zawyzanie cyfry swietych, na ktorych ciagle pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez

„koled―, ktore sa wedle niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow lecz takze papieza,

oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac istniejace przy

owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i siega ponad powszednich ludzi. Jednakze mnich ten

jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt

swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka

o plebanie, ktory to pochowal swego psa na cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z czworonoga uczynil parafianina.

Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie

naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw przy zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac

rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo przy

odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal z ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na wlasna reke, rownoczesnie

chce dowiedziec, co obecnie historia sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na nie zaakceptowac odpowiedzi wraz ze

strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz po smierci, do miejsc w ktorych

przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje

sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to przy ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka wydaje sie szczesliwa.

Postura ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie los Jana na wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie,

- pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to

pomylkowo 'zostala scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja kwestii pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz

drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec

pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w sprawiedliwosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna

smutku, rozpaczy, strachu. W obliczu zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym

lata swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos

po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez sen wieczny w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje

sie czestokroc tlem gwoli prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia z panien

wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie czyni radosc sasiadom wsi jak i rowniez jest gwoli nich

motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy przy literaturze polskiej

siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

zatem nie sprawa, ale sposob, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

ludowych i skrzeczy razem z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a

sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI wieku jest, wedle Szymonowica, mieszkaniem

wyzysku: mieszkaniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne

strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i komponujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt na nia nie zaakceptowac czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i stosunek z inna pasterka – Doryda, co konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza osciennych zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, faktycznie

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

wybranki na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza hen poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny,

lecz, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i jest wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna dojrzec niepokoje

poety w trzech sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, jaka

kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy

czlek powinien rachowac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tegoz, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana ludziom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest intensywne, a gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas wciaz silna

jak i rowniez znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, iz

niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W tekscie beda fragmenty swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania poprzez rozstapienie jak rowniez

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbyt losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna do zadnego mordegi, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie

osoby beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie z dobrem ciebie, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by poprzez atak zdziwic wroga, oslabic go jak i rowniez nie

dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy najbardziej istotne, aktualne i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz utwor "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, albo wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci co sa na jego czele powinni dawac

przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie wystepuje, Skarga obawia sie, iz fakt nasz moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia osobistych celow, co prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Lokalny, jesli

do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja jak i rowniez

wychowaniem pociechy szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza duzo pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, by niczego poprzez caly rok kalendarzowy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw jak rowniez

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie druhow i bliskich, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co daje pozytek jak i rowniez daje radosc.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i wyprzedawac drozej przy innych

obszarach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko zatem, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej przedstawiciel

tegoz wysokiego formy spolecznego powinien posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swej przemyslenia na temat tego sytuacje oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie

szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy

granic. Piesn ow przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego zdecydowanie poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia na wsi.

Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem wody i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w

piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII

zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wsi w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina na roli przeciwstawiona jest innym, niemoralnym sposobom

zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie

prowadzic w zyciu. Ogromny wplyw na tworczosc poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako jakis z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej zalety

Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po tej smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane poprzez wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, co bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie

da sie zakamuflowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny.

Jego przemyslenia na nasz temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora

to pielegnowana przy sercu mezczyzny moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Jawnie z

cnota zwiazana wydaje sie tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, a po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej

szlachty. Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej swej przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale najbardziej emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Odmiennym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze kazde zalety stanowiace cnote

beda cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna do niebios, Tym, co sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, by tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Pisarz

opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie przy

poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc na roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie wszystko znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w kazdej

sytuacji znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby czy tez w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu malolata

pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zazenowanie. Poeta pragnie, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i by posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac

dzien, jak i rowniez stoickie, by przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach―

miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia mezczyzny jest szczescie, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z prawami cnoty, daj

szanse czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do korzystania

z radosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili, cieszenia

sie z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc zaobserwowac

przy Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora to byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki zostaly tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl

mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny.

Wlasciwie filozofii antycznej staranie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac

trosk, ktore mogly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co emituje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze

sumienie, ludzka zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tegoz swiata nie

zaakceptowac zapewniaja rzetelnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i umiejacego

ze ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu z rozumu, ale i takze w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji

Boga, jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec Boga, lecz tez

wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez obawy poprzednio

smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety przy ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie na temat madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z problemami,

dawac sile duchowa i solidne szczescie jak rowniez czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi wyszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu

jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow po porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne

postury polityczne obywateli i bylo pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie nie zaakceptowac przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty przewodzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm

dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal przy nagrode

zbyt wyrok przy sporze bogin, wine zatem ponosi lacha, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu ustalic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes na rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od reguly wydaje sie rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin

albo ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A

przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek globalny, ponad wszystko przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi

(Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w

najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Do gor jak i rowniez lasow, stworzona w

momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z porzadnym niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny nastroj, inne beda tez tematy. W wielu utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc domu rodzinnego (Na

dom przy Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy / Zabojczy

wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, albowiem wlasne los bylo gwoli Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej zyciu

najistotniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych typow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien z zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, a takze calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w los prostego systemu

wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza przy, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane zdecydowanie wskazowka gwoli

jednostki, ale dla kazdego z, bowiem wykorzystywac sie moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilkunastu wersach przy lapidarny sposob przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i zachecaja go

do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad z tymi pany: szedlem

kimac trzezwo, a wstane na gazie. ― Wiersz zartobliwy ta dysponuje na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pomniec o tym, iz cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w zatem kazdy powinien usilnie zabiegac, aby zostawic po osobiscie dobre wspomnienie.

Nie jest stosownym czlowiekiem nasz, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo Bog odroznil

mezczyzny od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien ksztalcic swych odbiorcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania prawdziwej wolnosci.

Z kolei ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia przy reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie przy walce

przekazac zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci

dostalo sie do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac budynkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz

i poprzednio szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to w istocie odroznia ten narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od poczatku

bycia naszego ciebie, ale albo takie dzialanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie sie zastanowic nad

dalszymi swoimi wlasnymi losami, by problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. Jezeli zawiedzie jakis element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ukladu organicznego – panstwie – mozna tu zaczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z powodow upadku niepodleglosci Polski

przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta z

mitologii jak i rowniez przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi poprzez caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, co

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej. W utworze ow latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny kawalek przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co czlowiecze nie jest

mnie obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg zadbaj postaci, katalogow zachowan; od patriotow zaczynajac, a

na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy z

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w tejze epoce produkuje sie wziety w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa przy „Nad Niemnem― itd. Nie

jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora to wszystkim

przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez daje zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, rozumuja

egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz

nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlopisko musi pracowac na panskim polu, praca nie jest radosna piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z

kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z waznych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, ze „bez praw nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna prawdopodobnie jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad

a mianowicie w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci los. Za co? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za co innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac musi rowniez kuratele

wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez

bydlu, jesli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych,

to bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i apartamencie,

chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela

jak i rowniez do rangi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o

potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz koszty na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo prosto

zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Instrukcje te

zawarte sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami

przyrody w kazdej porze r.. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc. Cechuje go

oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i przy bliskosci z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego,

w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja autora tacy jak

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pozytywne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych gwoli polskiego

systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu,

zasobow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5

ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko

urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w

zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow na

ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu przy 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie przy sobie esencji uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja kiedy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i

rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten

hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, kazde swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny forma,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o

zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - mowi Pleban). Totez Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie

prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

opisuje owa „poprawe kraju― przy pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc zachorowan

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc

prawa jak i rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, przy XVI wieku,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych odkrywamy tez przy licznych fraszkach, a

szczegolnie istotna pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt wlasnego stylu, o forme

trzymanych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, a takze o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze

epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow polskich.

Nawiazania do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul

imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy

podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat

zbyt wielka melodie, znajduje wielkie wartosci przyrody i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy ery uzyto tegoz terminu dopiero w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i deseni wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli

okreslenia okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete

poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Wedle niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla

duzo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek odrodzenia antyku

lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, a w panstwach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI wieku. Jest mezczyzna rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

faktory jak: dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak

i rowniez religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, na plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w glowny

punkt badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej

jednostki ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

urok, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i guzik co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych

np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze na sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozna ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dysponuje swoj zycie

zapisany przy gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo czy tez pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i

zachowywanie dobr. Dobrobyt to zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane przy

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego.

Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i

praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni istniec ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc zachorowan Polski. To: brak wybranki ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora to plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W sposob

oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, wybranki dla pani a samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o

swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

albowiem laczy katalogow jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej

potwierdzenia szczegolnie na sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Kazanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie

prawdziwa kleska dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do

potwierdzenia i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni beda

swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne z upadkiem

ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Wylicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc do

ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc

zwiazana wydaje sie z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech

podstawowych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

zasadnicze problemy interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup solnych, czy

niedostatek stalego systemu obronnego panstwie. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno -

obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie

przy jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych

polskich utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow z prosba, by pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo, lecz w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy przy wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej bitwy o zywot

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu gwoli prostoty jak i

rowniez kontaktu z natura. Wies, wspomnienia, zdecydowanie miejsce istotne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia

ludzi tam zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez

ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora po stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na drugi los, przykra wizja, walka o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac zmartwienia duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich

klopotow nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, portret, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl rozny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie do zimnej

tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez

burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie

calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory na starosc wydaje sie chorowity, wiecej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest

latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie nedzy

ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Juz sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego istote skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

okreslonego krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Zapach: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

trzy. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia by

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy poprzednio jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza

kurczowo trzyma sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly opowiastke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, forma swojego wzoru i postac

uprawianych klas, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o tej wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie prawie boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, nalezy sie rozrywac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie co nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, ale moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

co sie dysponuje.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, lecz mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do

rodzinnych tradycji, wyraznie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel tekstow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami przy bitwie ponizej

Chicimiem przy 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 fragmentu dosc szczegolowo opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne przyrzadzania, a nastepnie bardzo uwaznie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow jak i

rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad calym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na rzeczy naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Przedstawia w tych

propozycji zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia wiadomosci o Polsce XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi przy krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, czyli taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

szczegolnych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce jak i

rowniez sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako mysl calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, ktora to

doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w sposob mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu

owymi jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje

zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji

jak rowniez poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc

pamietnikow mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica,

przekazuja wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich

refleksji na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swych przywilejow, a zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy

rycerskiego jak i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety beda niestale przy uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg kwestii niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozna je zrobic (uspokoic morze, wiatr

zapiac w wor) niz dostrzec stalosc przy uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, interesujace szczegoly tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest zdecydowanie piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka

jak i rowniez nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na los umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, fundamentalne prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce,

dowodzic mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z deseni zachodnich, dywanowi skladajacy szacunek, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ow wlasnie pisarstwo, odmiennie niz nurt

dworski, przykladala olbrzymia wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj polski rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami tegoz nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie takze sarmackim od slynnej teorii o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial tekstow na 2 nurty wydaje sie wygodny, ale nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec dworski i zostaly

siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem.

Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna zatem mowic co

najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie przy XV wieku. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty przy XV jak i rowniez XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska miala poczucie, iz Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o

szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - los na wsi, fascynacja natura, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki zawieraja

okres ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz

szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci przyrody - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl

niejednokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 -

1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go argument, ze w polsce, ktory nie wystepuje za co oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek badz z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego z mszy, a mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, albowiem szlachta przy wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy sluzbie wojskowej.

Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa.

Czesto poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan lezacy

wewnatrz panstwa naszego, ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze moga sluzyc wychowankom do uciechy.

Wszyscy dbaja o wlasne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy

rozumuja tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi.

Szlachta aczkolwiek zyje sama dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. W wierszu "Kto

mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze

obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy

ponizej Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor

wierzy w Boga i tej pomoc przy zwyciestwie nad poganami. Patriotyzm widac przy przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o

obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest przy

nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna pozycje

w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania osob i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o walkach

Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje do niej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki zapewnia mu chec zdobycia lupow, a nie zaakceptowac

milosc do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach zagranicznych, ktore zostaly wynikiem tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas

opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

odmiennymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie

zaakceptowac chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej

bratu. Aczkolwiek taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci

opisuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz egzystencji ziemianskiego jak i rowniez

obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste

szlachty nacechowane jest troska o posiadanie i przewagi wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy,

pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

2. Monolog skierowany do kogos, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe z ich oddzialywania na

los polityczne przy owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk moga one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak bajki, ukazuja portret zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal przy nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory

staral sie istniec nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz przy

tytule, a przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, nazbyt mlody wiek,

zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie mozna, ze w taki sposob Krasicki obrazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie

wydaje sie atakiem na sarmacje, na jej ulomnosci i zle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, gadki prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie pesymistyczna a

mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwykle

cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja zastanawiac sie i ponizej

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej historia sie

coraz to gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki brak

poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk przedstawiana

byla przy sposob jednoznaczny i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie,

przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej przy satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze istniec uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. przy. p. n.

e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Laczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostanie

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem pokazania i stylem

wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Mnisi walcza za

posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku

posiadal mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. W sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze wady,

twierdzac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak rzadkie postawy, iz mozna gryzie miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem na jedna z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny wlasciwie dla kazdej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swej zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to cokolwiek

normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie z twierdzeniem malolata. On dawniej byl nieskrepowany, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym

wypadku nie przyzwyczai sie do niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, pokazuje sie na fakt, iz powstala

kobieta po pierwszym rozbiorze Lokalny, moze zatem Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, ale zyl przy nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, ale byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob naturalne,

owymi, jakimi beda, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna znacznie wiecej dostac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

planecie dominuje uprawnienie silniejszego, ze racja wydaje sie po witrynie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, niedysponowany i przy lesie", a

nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare przy Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego z swietych. Aczkolwiek gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―,

ale takze w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca

obserwacje, ze niejednokrotnie teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

Zas zatem swiat w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: przy Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z mocnej troski o kraj, z leku poprzednio utrata

niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej celem powinno istniec szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie

spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna uzytecznosc obywatela.

Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Mowil o wymogu utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal system reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra na

owczesne spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter wspanialy – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc

natomiast utrzymana wydaje sie w jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki

sposob wplynac na opinie publiczna jak rowniez na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc odmian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia dialogow prezentujacych

poszczegolne poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni zdecydowanie prawi jak i rowniez wzorowi

obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski,

jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza do upadku Lokalny,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swego

zycia wielka i wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale przewaznie bez sensu; dziwi

sie, iz Starosta zezwala na kazde dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny:

uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc

corke przymusem za mezczyzna, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

prezentuje jego niedostatek zainteresowania zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta;

podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna z

pewnoscia niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow na zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac

okazje finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce

niczego jego nie nauczyly, niczego interesujacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna.

Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego bylo rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 do 1822. startuje sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w kilku dziedzinach egzystencji:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 r. oddano do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 r. krolem Lokalny zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

rozne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, dokument, listy do redakcji jak i

rowniez odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan

jak i rowniez chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany poprzez 21 lat. Z inicjatywy krola przy 1765 r.

zalozono na warszawskim rynku pierwszy przy dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach okreslany mianem Operalnia, w

ktorym zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 r. dla teatru

zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe

jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie przy

jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne beda dobre ksiazki dlatego przy 1775 r.

powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali przy nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje przez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i rowniez podnioslym

sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

dopiero puchar, co wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od wina legl z

slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na czesc poezji.

Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest namietnosc,

ogarniajaca kompletny narod. W imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

porzadna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla

porzadna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie

sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w reputacja szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos przy dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl przy wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze ow Slowacki chcial dac riposta

na zapytanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady ludzi ludzi zostaly jedna z

przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie zamach na cara. Ludzie jest przy tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Lud,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora to nienawidzi cara i pragnie powstania, ale potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada

kleske. Jest dozwolone zatem przy dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych,

katalogow pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane zdecydowanie bardzo wartosciowe i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki

entuzjazm zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Lokalny. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz ochronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub

obszaru pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie katalogow smierci czy tez po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero katalogow wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, przy ktory nie zaakceptowac sklada organizmu bohatera. To symbol

przetrwania idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych,

prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach

utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale przedtem wielka mysl Browna

bedzie przez roznych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muza Chopina wydaje sie

przedstawiona poprzez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny byt absolutny. Idealu tegoz nie mozna dostac ale mozna don sklaniac sie. Muzyka czyni z osob istoty idealne. Miara tejze doskonalosci

wydaje sie porownanie do hostii. W wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada

wartosci. Wydaje sie byc tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida - wielcy

ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl przy cieniu obszernych ludzi, nie zaakceptowac

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi uiscic kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady kilku jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne:

wielkie monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic kompletny narod, niz ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil politycznych o

charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz opowiastke obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od wlasnej osoby, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. Gwoli

Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor podkresla

kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Wlasnosci typowe beda najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, a wiec posrednio sluzy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez kompletny narod polski

oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny wraz ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania

przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku.

Samotna walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko

we wlasne krzepy i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce.

Ukazujac szeroko podstawy kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

kleski w dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do

powstania, zawiera duzo aluzji jak i rowniez mozna baczyc go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa powstrzymac sie ponizej Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tegoz

brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu przy

powstaniu, a wiec identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 r., zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z

zaleznosci naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Powstaja takze mnogie postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze

odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego

z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac kpic z

nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedle

niego, beda przeznaczone fajnego przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa

upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji

zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt podobnie opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomoc w sporzadzaniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki

przyrody, niebios, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( beda nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc mozna

przeczytac sie takze arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska –

marsz Napoleona na Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie