matura matematyka 2013 sierpien

( matura_matematyka_2013_sierpien.pdf )

http://www5.extrafiles.be/hview/matura_matematyka_2013_sierpien#

Podobne: matura matematyka 2013 sierpien, matura matematyka 2015 sierpien, matura matematyka 2014 sierpien,

matura matematyka 2016 sierpien, matura z matematyki 2014 sierpien, matura z matematyki 2016 sierpien,

matura matematyka 2013 czerwiec, matura z matematyki 2015 sierpien, matura matematyka 2015 sierpien pdf,

1. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda decyzja doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa podobnie wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego bedzie

pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w spor z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie go od tych propozycji. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce az do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob

pozwalaja mu sie od chwili nich oswobodzic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, zwazajac

na akcje tragedii. Polska (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest

az do nas pokrewny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – inaczej los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w zyciu,

ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac mezczyzny i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty.

Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza az do katastrofy. Jest on rownoczesnie ofiara

i winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie siostra i wierna

prawom boskim. Jako obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic widziala

ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach i zeslali dywanowi w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na dwie partii: osobno zlozyl

mieso i owinal te rolety w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie maja skladac bogom. Zeus

wybieral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa i

kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka

cierpiacego z namietnosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu - postawy

buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, dowodzi, ze ma taka sile jak

Pan, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn sporzadzanie, taka piesn jest moc, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog dal mu

sila wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to maz odwroci od chwili Niego osoby. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak dotrzec do panstwa cieni, albowiem zona odrzucic zakopala jego ciala wedle

jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic na ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

zanim. Zyl dlugo, az finalnie przypomniano w piwnicy o zanim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien na gore.

Syzyf wzial sie do pracy, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie i spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym razem.

Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji na ziemiach polskich do pracy Syzyfa. Przebieg ten odrzucic byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil

powrocic do Cypru. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki

temu mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk byc moze sie stopic i aby nie

schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem

czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Tez jego

znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do meza na

4 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc transformacji por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie az do wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka, sztuka

otoczenia zachodniego). Rodzaje nawiazan az do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne i kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie albo wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej

swiadomosci w takim wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostanie przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter i Kora"). Legendy dla dawnych pelnily opcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni

odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem najlepszym.

Slowacki przypomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem

dazenia czlowieka az do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wychodza

w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej

spolecznosci. Same w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych tworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Na taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn.

gdyby pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego doboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na zaleta szczescia wlasnego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem

ostatecznej wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz

odrzucic zyje. Tegoz ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka partnera, a malzonka Kreona

odbiera sobie los. Kreon, bezustannie stawiany w momencie wyboru, ma obowiazek rozwazyc, albo powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, albo

dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do

walki. Po obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zlaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania na polu walki i az do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty przyklad – ukazuje, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory odrzucic chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez swa tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie tego, ktory odrzucic obcuje ze

sztuka, oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze ow nie chodzi o bitwe na sen wieczny i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka na piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest grymasny, a

przerabia sie tak szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam poniekad zorientowac, jak przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze nigdy nalezy

cenic rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy wedle natura, zabierac od otoczenia tyle, ile potrzeba, odrzucic za wiele,

ale i odrzucic za troche. Taka postura zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze zdanie, ze tworzenie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za egzystencji poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym

termin swojej pewnosci, ze ma juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy owe wiersze beda kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

czy tez historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

sporzadzaniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac

zdecydowanie w sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak, ze wolno je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, trzech miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany tak, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

naczelna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez

spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata -

dodatkowo i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy zdecydowanie cos znakomitego, a

ow lampy prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten wolno uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w calej odniesieniu az do dorastajacych

osoby. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w calej sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy pochodzace z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system

wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i odrzucic rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje podopieczni.

Bogini odrzucic zniosla takowej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami pochodzace z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w

calej kamien. Jednak i wtenczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia

swoistosc macierzynstwa i wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

finalnie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do meza na

4 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc transformacji por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwa. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sprawach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszar w wspolczesnosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny i duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy

to jednak, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich tak cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich duza role. Udostepnia to zjawisko, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie mieli poglady na dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osoby opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni mieli podobny stanowisko

na dane sprawy, jakim sposobem my dzis.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

i uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity byly i znajduja sie obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja w celu poetow, tworcow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci i zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka okazuje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni ludzie odpowiadali na te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby

wyboru wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane na niepowodzenie oraz sam swiadectwo

wyboru, bez wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana ma obowiazek doprowadzic az do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

spotykac za strony www wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Wybor jednego powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

calkowicie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Pragnie uczcic sen wieczny

brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje los i odrzucic chce

zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy i sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze powyzej losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie na smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie przed

Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba i przecietna istota.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal prawo boskie. Totez zgineli jego bliscy. O

ile uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet oraz to moglo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze umie byc rzetelny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Przykladem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny w

celu wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W trakcie konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego braki i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore znajduja sie wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlek, a odrzucic

krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon poteznieje w

obronie demokracji w calej panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza na wskazowki syna,

ktory okazuje sie byc mlodszy od chwili niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora pochodzace z

postaci okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest

pierwszoplanowa i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza

dla Antygony smierc. Ona jednak zwaza, ze nie moze postapic inaczej. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma az do wyboru 2-ie

mozliwosci i kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie jednak pelne

wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze mogla by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny. Kreon tez uwaza,

ze racja okazuje sie byc po jej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma

niejasnosci, w odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje

swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich okazuje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi

ewentualnosci kompromisu. A, takze to jest osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z wdrozeniem. Walka

pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo zachowac Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Po utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem potegi,

polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka opowiadajaca sie po jednej ze

witryn internetowych ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie same, lecz zdecydowanie przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa

rozumienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca

swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest az do

Boga. W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby czy tez instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze na trudy przejazdzki, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany poprzez duchowienstwo az do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest z reguly wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia maz losy zuchow

na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu okazuje sie byc jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata i milosci. Zapatrywania filozoficzne stanowia najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez idea, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna i

tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie az do jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest

wystepowanie luznej akcji (w ktorej czesto wystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie az do trzech internautow. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec takze i funkcje

kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu na akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi go do katastrofy, czyli

katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

znajduja sie przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i potrzeby, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji.

Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tego wzgledu, ze racje obu

stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski zuchow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej ukochanego, a

wlasnego syna - Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc wywolany

nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie sen wieczny lub kleske.

Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie

Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi i

przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie

powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, inna zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie pochodzace z 3 trzonow: dwa pierwsze to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. maja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo na droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone poprzez

slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest slowo boze, oraz

gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl w calej swiat.

Majatek roztrwonil jednak szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Kiedy skruszony synek wrocil az do

ojca ow sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory byl jakim

sposobem umarly, oraz teraz znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich brakow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

internautom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione postacie i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, jednakze jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na rozne

podloze. Przy jednym spotkaniu padlo na droge i wydziobalo te rolety ptaki, odrzucic wzeszlo na kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Przed

chwila gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac jej meritum, ktory

odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, aby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda posiada

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz

wczesniej i odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada pewne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to Pan Ojciec

oraz Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie pochodzace z

wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow i checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Po

dzis dzien samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wylozyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob sam walczy o swoja urzad odpierajac katalogow racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien ubostwiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, oraz nie te rolety badac;

- Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie az do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw.

Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest wiec symbolem perfekcyjnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika

tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje dzielnosc, odwage i mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola jest przedstawiona

pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej

miejsce wybiera wzgorze, aby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego stanu: miecz i rog. Po swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci

ktore nadawaly sens jego zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu, ktory

oznacza umieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze

stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co wzrasta na polu i niedlugo zostanie zebrane i wynajdzie sie na biesiadnym stoliku. Udziela

porad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci na wszystkich osoby. Nazywany okazuje sie byc takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak

powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza az do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w calej kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza kulture chcial

rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Utwor

zaczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie na polu i niedlugo bedzie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na kazdego z ludzi. Nazywany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera komplet

nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie wobec stole rycerz. Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie

rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do tanca przedstawicieli

roznorodnych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w calej kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo

dysponowac przywileje. Wywoluje sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor

„Bogurodzicy― jest anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ow

tekst az do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego

w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania formatu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w calej XVI

w calej., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasem

po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika tym samym, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw na jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Po XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja w

calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, ze na tak przemyslane i staranie dopracowane od

strony www formalnej czekac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do

XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest az do Matki Boskiej, druga az

do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim i wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna numer 4, az do ktorej wielokrotnie nawiazywali ludzie

sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele

historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje nominativus

(Bogurodzica zamiast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl jeszcze

przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz

zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja

sie rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem

na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek, internautom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu

pochodzace z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa dodatkowo znane i wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior przesadza psalterz., byly bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja skale i

uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on

wyjatkowy, wiec tym chetniej boli jego zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej

korony, bicie go poprzez Zydow, na przybicie az do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc podobnie jak On, sadzic podobnie. Ale

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi zdecydowanie szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw:

czarnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie na czarno, byc moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

albowiem jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych

utracila jedno pochodzace z podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty swoich

podopieczni, ale dodatkowo z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w porzadnym stopniu. Moim zdaniem Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz dodatkowo przyjmuje

na swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az do

szalenstwa. Ale juz Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z prawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow

jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze juz zadna oryginal nie pozostanie musiala tak cierpiec jakim

sposobem ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy okazje

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz bardziej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten odgrywa wielorakie opcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa

za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe przesadza cala naczelna zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl pochodzace z codziennego uzywania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde.

Ludzie uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala

mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Lecz to czlek zostal

stworzony na obraz i zwiazek Boga i dzieki temu zdolny jest odszukac w w piwnicy doskonalosc i jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona

fundamentalne wartosci mezczyzny, jego urzad zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania nieograniczonego wyboru, az do zdobywania wiedzy,

do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlek znacza raz za razem mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc

harmonijnego postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac na chwile i rozwazyc o polskiej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw.

Franciszek, ktory jest raz za razem mniej obecny w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami jego nauki byly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo,

czyli owe wartosci, ktore przestaja byc dla nas fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w podaniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jakie mozliwosci najwazniejsze, oznacza to

nasze los. Zapominamy jak jest ono ulotne i kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu moze stac sie utwor pt.

„Dzieje Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest obecny w wszelkiej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie

byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga i tym jaka wage ma dla faceta honor, ktory we wspolczesnym swieci

stracil na swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, oraz czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz odwolywala sie

zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych na legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy istote dydaktyczny.

Robienie sie nowatorskich panstw i dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np.

Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele

w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach czy tez w planowo

wyznaczonych do tego miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna okazuje sie byc misterium,

jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i

Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie i sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy i

upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie mezczyzny na poprawna droge. Pierwszym bohaterem moralitetow byl

typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami

dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Ci utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej az do glosu dla

przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w srodku swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osoby,

ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal katalogow glosy i raczyl dac spokojne,

pobozne zycie i miejsce w calej raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci i zbawieniu. Po sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak

bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania naszej walki. Po utworze pojawia sie dwoistosc:

czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy

otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy w stanie dac czlowiekowi

prawdziwego szczescia i bezpieczenstwa. Tez "I odrzucic milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci i piekna w calej

Bogu. Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej

milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo ma radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Po baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem

wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej

powstania az do dzis budzi zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest otwarcie do Mamusi Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie stanowila ciagle

nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie na ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do wiary. Bunt autora

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Jako rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw

powstal sie w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Historia Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna zgodnie

z maksyma, ze jakikolwiek rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i rozmysla

poetow, znajduja sie one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a

spis uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osoby do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do tzw. kwestii

ostatecznych w poblizu sadu koncowego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla byc

przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowywanie sie na spotkanie ze smiercia. Mialy

temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi i swiatem. Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i cialko, bez ukonczenia nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w calej reku itp. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych w

calej dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze dywanowi czlowiek minie przez los skromniej,

ow jego randka ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

Pierwsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i obejmuje w w piwnicy wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba i swoim synem. Oplakuje swe dziecko, pragnie

z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, tylko i wylacznie bano wiele..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osoby o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

albowiem jest maz jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy wlasnego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go

poprzez zydow na przybyciu az do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec podobnie jak on, odczuc. Wie, ze to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i na blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter

przewaznie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub reguly budowy).

Charakter piesni wynika z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej z reguly pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla

w rodzaj realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i

niecheci az do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedlozenie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie na jednym tylko i wylacznie problemie,

pewien punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska

mieszczanskiego z jego zyciem dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo ow gatunek od chwili epiki

wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) i nawolywanie

az do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednak glosow wymownych, ze o ojczyzne nalezy sie

troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J.

Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, postepuje we kazdego z nastepnych epokach literackich i jest

zlaczone z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z

„Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, prywatne

sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi w celu niego konsekwencjami. Odrzuca

poniekad przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny i

mieszkancowrezydentow jest w celu niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, poniekad osobiste ambicje i prywatne dobro. Mocy

dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego postepowania i mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca czytelnika

az do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza,

oraz nam prostym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swe rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka,

retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni dobre wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas

dziedziczenie na przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto mezczyzny na

manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i pracy na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok odrzucic zabraklo bliskim gospodarza. O

ogromnym zamilowaniu autora az do pracy na wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz odmiennych plodow rolnych: wineczko,

ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi zysk i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej i sprzedawac

drozej w odmiennych okolicach.

Akt milosny Reja az do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

katalogow zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

walczyc w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad,

atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina jazdy

(Francja, Niemcy, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie zacheca

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza,

ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O jego

oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupiec przed i po szkodzie. Mimo szkody nie pragna oni zreperowac bledu. Nie zaakceptowac

ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie

przed blizniacza sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i zachowac ojczyzne od chwili wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Lokalny, swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Solidnosc i

wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, czlek powinien poniekad z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jakie mozliwosci ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia i podziw w celu urokow natury. We fraszce

"O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy okres po temu", "Chcemy

byc sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, rozkosz duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy wobec dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci.

Dowodzi tez, ze nawet podczas zabawy powinno sie zachowac, tak ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje dodatkowo ideal

wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o

cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji mezczyzny wyrazanej poprzez Platona -

wylacznie element duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i

opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak

Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie w calej piesni "Niezwyklym i odrzucic lada piorem

opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow,

tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do

fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie

wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej

poeta siega do Horacego, lecz przeksztalca je, laczy rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W niniejszym utworze latwo odnalezc swistki,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem glebokiej troski o losy prywatnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad pelnym narodem, stac na strazy prawa i

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanowi myslec o prywatnych biznesach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

swiezym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych

osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie na

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska az do grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii

pewne detale, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

dominuje typowy krajowy balagan). Uwazaja przewodnia calego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata,

a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka i poczatkowo wykonywanym

wraz z nia. Pierwszym tworca piesni i wzorem w celu Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Beda one w przewazajacej liczbie powazne, katalogow tematyka okazuje sie byc zas bogata. Wystarczy

zrealizowac przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, natury i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament na klesce Polakow poniesionej

podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta

odwoluje sie az do tych, jacy czuja nadal milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o kraju

oraz nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry na szkodzie―

Ale jesli racja i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze i przed szkoda, i na szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie o

harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo ma czyste serduszko i tego „kogo gryzie mol

zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala,

renesansowa wizje swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz glowny o tym slyszymy, przeciez Horacy

w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam trwalszy niz ze

spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to proba stworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali los na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna zalet, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Praca na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne wikt, wysilek zas jest

powodem do pychy. Po pracy mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas na tancach i spiewach. Istota ludzka zyje na wsi w calej harmonii

pochodzace z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, albowiem to w istocie oni demonstruja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

stulecia jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Rozkoszy plynace pochodzace z zycia mezczyzny na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej

namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien

wlaczonej w tych propozycji mitologizacji i jezyk wolno podzielic na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa albo

przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych

powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic osoby i zwiazki dworskie. Oczywiscie obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednakze sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie i

nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej i celnej obserwacji i marki zycia, takowej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze ow poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych sluby i bogate zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja spor

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, oraz chlopem absolutnie

pedzonym az do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to utwor

o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan obawia sie, albo czasem dzieki temu postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

odnajda sie na lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza, twierdzi tylko

o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

praktycznie jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust.

Teraz zamyka sie az do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze na stu urzednikow, jeden okazuje sie byc

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Rozmaite lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, oraz nam

prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem

przeprowadzic trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala na nowo zwozic ziarna poki odrzucic wybierze

dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawila, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia przeszlo

stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal

mu zywota. Ksiadz i Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka wolno sie

przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic powinien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc osobistych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians malzenski

nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu i majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej

zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac,

krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem wolno z tych przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek dysponowac owoce

i pozytek. Beda juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka

swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

nienawisc i ludzie zle dzialaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel

i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednak i podczas

mrozu nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z towarami, albo takze u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo

sprzedac, w calej innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow

zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, jakie wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

To wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop takze o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny.

Jest to kawalek oparty na tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych.

Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

wyrazne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu i radosci. Naklania

wszystkich az do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop

utrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo

pisarza. Oblicza nastepnie wszystkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy i tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji znajdziemy

echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody na ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie i bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne

humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w planecie, zastanawiaja

powyzej nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje niemal wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga―

jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za dzielo stworzenia otoczenia oraz mezczyzny, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, zwazajac na owe czasy... ― Kochanowski przywoluje

dwie postury charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje katalogow syntezy. Nigdy najwazniejsze okazuje sie byc

miec czyste sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do gry, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Po „Piesni o cnocie― poeta

stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage az do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te

banki pozostawic na sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji na posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu powyzej roznymi panstwami jest

wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze jego dziela beda tez znane nie tylko rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory

brzmi „slodko jest szalec w nalezytym miejscu i czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z

antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII wolno odnalezc dodatkowo topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury o wszelkiej porze r., dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

poprzez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr a

nawet zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden standard – rodzaj

renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Dobry ozenek,

zadania gospodarskie i obywatelskie oznaczaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli i w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ―

kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak pochodzace z dziedzicznego

albo nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest wianek ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste sumienie, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i porzadku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny

uznaje tezyzna fizyczna za jedna z najwazniejszych wartosci, w stosunku do ktorej pozostale dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne los w aprobacie z natura i odrzucic szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego egzystencji i jego prawdziwych wartosci w niejakich utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia nalezy zyc wedle natura i jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni tu

korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem okazuje

sie byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o

ustroju doskonalym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie

tu tez postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej w celu roznych osoby jest rozne

prawo. Na przyklad prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty i inne w

celu mieszczan. Sadze ze, ow problem okazuje sie byc nadal obecny. Tak juz bylo i jest, ze ludzie majacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze

tym samym prawom co typowy obywatel, jednakze zazwyczaj znajduja sie traktowani o wiele lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby wykupic.

Czesto ludzie na ogromnych stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich sprawie jest znacznie przedluzone. Pozostalym problemem, ktory

porusza Modrzewski jest rola nauki i wiedzy nigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc moce panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze

nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia nauczycieli sa

skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i pracuje nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio

prowadzona jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto i dzieci wielokrotnie musza chodzic do tych

odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly maja zazwyczaj zbyt male fundusze na progres pracowni i zakup wsparcia naukowych, nieraz nawet na

utrzymanie. Po ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, jacy je

wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje sie

byc obywatelem i panstwo musi mu zapewnic szczescie, - o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek powinien byc legalnie

przygotowany az do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie sfery

zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal

zaplanowac nowy kodeks prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny odrzucic sa tak wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych i

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy i sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone na ten zamiar wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie pieczy

nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo

kroczenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny okazuje sie byc

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog i ojczyzna) winowajca sie wiazac w jedna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny powinno sie poswiecic calosc: majatek, moce, zdrowie, fart, a

nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a

obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany

madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat polega na wierze

Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila nowej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni, odrzucic tworza

jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej okazuje sie byc

jednosc i zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to

niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet bronic

panstwa przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola az

do obrony wiary katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie.

Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia katalogow ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

realizowane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione w celu porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym

niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki,

miejski). Wskazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych i naruszajacych przywileje Kosciola i krola.

Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. biezace sadzenie i bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek i do tonacego okretu, ktory wszyscy, w

calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie maja obszar w kraju i proponuje

reperacje istniejacego stanu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno w calej

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic sa w stanie jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna najrozniejsze analogie az do wydarzen politycznych tego

okresu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor naszego

Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany pochodzace z

pozycji kalwina i w calej duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest w szczegolnosci

widoczne w calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami,

zamilowanie do egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, na ktorych ciagle pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez

obyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

odgadnac istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i siega ponad zwyczajnych ludzi.

Jednakze mnich ow jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

okazuje sie byc anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa na cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil

parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie

zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych w celu wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie

odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja katalogow spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w

calej odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach wielokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl przekonany,

ze jest intymny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych i

zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie osobiscie,

rownoczesnie chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego bycia. Brak okazuje sie byc na

odrzucic odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc ostatecznych:

"raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz na smierci,

az do miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada swoj sen -

we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka okazuje sie byc szczesliwa.

Postawa ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie los Jana na wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja sprawy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu coreczki,

jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w odcinku

kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku, rozpaczy, strachu.

W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym czasy swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez sen wieczny

w wieku dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze czy tez

rolnicy. Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wprowadzenia czy piesni spiewane poprzez bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi

i rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly z

humanistyczna pochwala pociagajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem w celu

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia pochodzace z

panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna posada w polu i wobec gospodarstwie sprawia radosc innym ludziom wsi i jest w

celu nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze polskiej

siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, przedstawia bowiem prace panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje wiec nie rzecz, ale rodzaj, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna na ciezka prace oraz na srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI wieku jest, wedlug

Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw

ciezkich, pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i komponujac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle przyrody, a

jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt na nia odrzucic czeka. Powoduje to podejrzenie o zdrada i relacja z odmienna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega

Filon i uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne w celu

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza w oddali poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest doskonalym obrazem tych niepewnosci i lekow. W szczegolnosci wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w trzech sonetach

– IV i V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy

czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

chwili Boga. W celu grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami ciemnosci czlek jest

osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek powinien

liczyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od chwili

Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest intensywne, a jak slabe. Meritum

rozwazan autora ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI wieku,

wowczas nadal silna i znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, ze

niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego typu intencjach

autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania poprzez rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbytnio losy

panstwa. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa i

obzarstwa, oraz niezdolna az do zadnego wysilku, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w przyszlosci rzadzic

panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by poprzez atak zaskoczyc

wroga, naruszyc go i nie dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, aktualne i

zlozone. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo zdecydowanie dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, albo wysoka kara

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci jakie mozliwosci sa na jego czele powinni

wreczac przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc az do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie wystepuje, Skarga obawia sie, ze fakt ow moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie

byc wykorzystywana poprzez magnaterie az do osiagniecia osobistych celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba zawsze sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot

poprzez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Lokalny, jesli jej obywatele sie nie

ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

obszarze niezaleznosci od chwili papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o egzystencji szlachcica od chwili narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja i wychowaniem

podopieczni szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec i

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

osobistych zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza wiele pozytku, jak i rowniez

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i parki warzywne, aby niczego poprzez caly rok kalendarzowy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy na wioski swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow i warzyw i innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek i daje rozkosz. Dbajacy

o fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i sprzedawac drozej w calej innych

strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to upatrywal w tym

przewaznie ksztaltowanie jego charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil

urzad posla ziemskiego, jednak tylko totez, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej

przedstawiciel tego wysokiego stanu spolecznego powinien posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swe przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz sugestie, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow i mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami:

"Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic.

Piesn ow przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia na

wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina na roli

przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Wielki wplyw na tworczosc

poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z istota znakomitego naszego poety, ktory jako pewien z glownych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane i

podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piosenka

XXIII i fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, chociaz

nie da sie ukryc zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, odrzucic bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego

przemyslenia na ow temat zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka

pielegnowana w calej sercu mezczyzny moze byc w celu niego rownoczesnie "nagroda i placa" i swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana

okazuje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej

"Piesni o spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swe przemyslenia i sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc

na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat i stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie zalety

stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna do

niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, aby tam

tworzyc i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie na swiecie w calej

poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc na roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki i pola, oraz nastepnie calosc znosi az do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy za kazdym razem

znajdzie okres na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu

w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu malolata

pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta chce, aby jego wnuki byly dobrze wychowane i azeby posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, i stoickie, aby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach― znalazla

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z prawami cnoty,

umozliwia czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie az do

korzystania z uciech zyciowych. W stosunku do przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do uzywania

chwili, cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla odrzucic wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki byly tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal opanowanie do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

na pewno blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do

powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na dom w

Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta chce boskiego blogoslawienstwa, a

przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i spokojna starosc.

Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tego swiata odrzucic zapewniaja prawdziwego szczescia i spokoju.

Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan. Specyficzne znaczenie

przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z natura odnalezc

mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia:

jego przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w uciech „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i

wizji Boga, jako duzego Architekta, spotykamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem w stosunku do Boga,

jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od chwili trosk i cierpienia i obawy przed

smiercia. Tym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, wreczac sile duchowa i stale szczescie i czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w

calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie na tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa

„Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow na porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury

polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem az do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, chociaz w porzadnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii greckiej,

przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob na scenie odrzucic przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi kociak, ktora go nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu okreslic glownego herosa, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes na rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin albo ziemianin

- pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tego okresu okazuje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w W celu Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni pochodzace z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, /

A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad calosc

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany tez

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka W celu gor i lasow, zredagowana w

chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z porzadnym niepokojem: „dalej

co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny samopoczucie, inne znajduja sie tez tematy. W duzej liczby utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma

dysponowac na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, albowiem wlasne los bylo w celu Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w jego zyciu zasadnicza byla

jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet ten pierwszy poeta

nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow i zagadnien pochodzace z zycia mezczyzny, porusza kwestie jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego systemu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka jego utworow odnosi

sie do jednoczesnie zwyklego czlowieka, oraz ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane zdecydowanie wskazowka w

celu jednostki, jednakze dla kazdego z, bowiem aplikowac sie byc moze do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny rodzaj przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor zamierza odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty

doktora i prowokuja go az do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem spac trzezwo, oraz wstane pijany. ― Fraszka ta ma na celu osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego wyniki i

niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, ze cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po w piwnicy dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ow, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Pan

odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy

powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej

wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet jesli

przyjdzie w calej walce przekazac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac az do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic calosc dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie

az do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie potrafi

budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy odrzucic

pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, ze i

przed szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a

konkretnie – wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to w istocie odroznia ten narod od chwili

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku

juz od chwili poczatku bycia naszego panstwa, ale albo takie postepowanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola

powinni gleboko sie zastanowic powyzej dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. O ile zawiedzie pewien element

w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – panstwie – wolno tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jedna z pobudek upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta

pochodzace z mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

kiepskie spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi poprzez caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw formie, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej konsekwencjami

wszelakiego czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, bazujacy na wzorach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze ow latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow i zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec deficyt parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co czlowiecze

nie jest mnie obce―. Po odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, katalogow zachowan; od chwili patriotow

zaczynajac, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tekst dramatu ma charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze w istocie w naszej epoce konstruuje sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, jaka wszystkim

zapewnia radosc i rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odrebna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie

skloceni, rozumuja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

egzystencji. Ksiadz odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlop musi wykonywac prace na panskim polu, posada nie

jest radosna piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada

wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska na cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci los. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

ma obowiazek rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie

dawal zywnosc i nam i bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm

pochodzace z Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji malolata obywatela i do

powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz koszty na pozostale rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo latwo

zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on tez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w calej

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury w wszelkiej porze r.. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i w calej bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate,

odrzucic zaluje jej swoich dobr, a takze i zycia - taki wzor ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca dobre.

Przykladem takowej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja, „O

poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow

greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal

forme dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych w celu polskiego spoleczenstwa stanow i

pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich

zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza -

Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski

wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od

sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie

zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem

bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy

ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych.

Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow na ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w calej 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju i

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie w calej sobie tresci uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego i zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu,

odrzucic unosi sie ambicja kiedy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do szantazu i

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten

przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal

wszyscy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny ksztalt,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow,

jednakze mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza A nam prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych - obojetnosc w

stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje

upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow

Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a szczegolnie istotna

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt wlasnego stylu, o forme

uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, jak i rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie,

ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow polskich. Nawiazania az do antyku w

calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul kapitalnych, elegie.

Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu

motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego przeszlo tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta i dramaturg, jednakze takze zdecydowanie tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbytnio

wielka harmonie, znajduje ogromne wartosci natury i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo w

celu okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia czasow

panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie okreslenie to zostalo przyjete poprzez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie

mialo byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla wiele sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednak odrodzenia

antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV az do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do oporu XVI wieku. Jest maz rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, na plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek przybywa w srodku

badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. Po mysl

humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik co

czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za urzedowy jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze na

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osoby od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek ma swoj zycie zapisany w calej

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo czy tez pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zbieranie dobr.

Dobrobyt to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem znajduja sie wydane

w calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one az do literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja na czele narodu.

Kazanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc chorob Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci domowego lakomstwa". Po sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi

Skarga o swej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny,

namietnosci dla tej dziewczyny samej. Napad skierowany okazuje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy

katalogow jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody szczegolnie na

sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu religii

katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa kleska dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor

nakazuje powrot az do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do zgody i az do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc

jednoznaczne pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza

prawa niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny, oburzenie

na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to: deficyt

sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc zwiazana okazuje sie

byc z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech nadrzednych stanow: Pan

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy zastanawiajace

owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy deficyt stalego systemu obronnego

panstwie. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych polskich utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli ostatecznie o grozacym im

ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ow,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednak w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa natury

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej walki o byt

2. postura uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu w celu prostoty i kontaktu

pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne

wspomnienia ludzi w tamtym miejscu zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad

przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie

postawy i ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora na stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, oraz kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Nie zaakceptowac stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami

chalupy okazuje sie byc starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci

egzystencji. Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na kolejny los, uciazliwa wizja, bitwa o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl rozny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie

az do zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak

ow probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Jest ona symbolem

uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity rozklad. Podobnie

okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory na starosc okazuje sie byc chorowity, mniej przydatny az do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad podstawowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych,

ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. Cztery opisy konkretnego krajobrazu

zmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, szuka

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy przed jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo trzyma sie

egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly opowiastke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal maz o artyzm jezyka, ksztalt swojego stylu i forme uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o jego wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady mozemy odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie ma.

- Piosenka XX - w zyciu okazuje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie nigdy bawic, jednak mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- najrozniejsze nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z nadrzednych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Kawalek jest

wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony i pieniedzy na wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w calej

bitwie ponizej Chicimiem w calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc az do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie pochodzace z 10 partii dosc detalicznie opisujacych na wstepie

obustronne preparowania, a potem bardzo dokladnie, dzien na dniu sytuacje pamietnej batalii, az do poczatku ukladow i zaprzestania prac wojennych.

Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza

pochwale walecznych przodkow i krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy

odwrocic na kwestie naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Przedstawia w

tych propozycji zywy obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Po 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl na wsi w calej krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Pierwsza czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce i

sasiadami nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem w celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa);

jednak nastepnie sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki

spoleczne wobec ojczyzny, cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila az do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tzw. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

obowiazkiem jest ukazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi wyrazisty kontrast pochodzace z pierwszym - jest dwubarwny

(czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Planuje to gre z

wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie porzadku trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym i slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral udzial

w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i poczciwego

ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat

wielorakich refleksji na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej

przywiazanych do swych przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu

rycerskiego i wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety znajduja sie niestale w calej uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawie niemozliwych i stwierdzono, ze predzej wolno je przeprowadzic (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zamknac w wor) niz spostrzec stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo takze moga stac sie tematem w celu artysty. Np. „Do

trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale szczescie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja –

dziewczyna reprezentowana jest zdecydowanie piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich oddzialywanie na los umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, istotne prady. Pierwszy - gentlemenski – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od atrakcji turystycznych,

tetniacych osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

modna stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskoczyc

odbiorce, panowac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z wzorow zachodnich, dywanowi skladajacy uznanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt gentlemenski, przykladala olbrzymia wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj

krajowy rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie

dodatkowo sarmackim od chwili slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej na pozniejsze

epoki.

Podzial podrecznikow na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec

gentlemenski i byly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Ale byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn i Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

wiec mowic co najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - pierwsze oznacza sposob zycia szlachty w calej XV i XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje progres zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze Polska

przesadza przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza.

Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - los na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne byly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go na infamie i banicje. Tej pamietniki zawieraja okres ekipy

wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci natury -

pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 -

1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stanowisko szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go zjawisko, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje nawet najmniejszej z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego z mszy, oraz mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty i panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze sa w stanie sluzyc wychowankom do gry. Wszyscy

dbaja o prywatne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko o

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje

czysta dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza trudnosc

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w calej 1621r.

Poemat opisuje proces bitwy i rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie

powyzej poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w calej nich krytyki, bolesnej refleksji i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

sytuacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow znajduja sie znakomitym podlozem poznania

osoby i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji az do walki zapewnia mu pragnienie zdobycia lupow, a

odrzucic milosc az do ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem jego zainteresowan i ciekawosci. Pasek opisuje

takze msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi.

Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory odrzucic

chcial walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednak taki

zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci opisuje

swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz egzystencji ziemianskiego i obyczajow

szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty

nacechowane jest troska o majatek i wartosci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy,

pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe pochodzace z ich oddzialywania na los

polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow i klesk sa w stanie one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki pochodzace z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki i satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja obraz zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal w calej nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

az do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa jednak uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal

o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem

sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz

w calej tytule, oraz przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbyt

mlody wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie wolno, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety krola. Tak

wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, oraz jednoczesnie okazuje sie byc

atakiem na sarmacje, na jej wady i kiepskie przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na regule dialogu, rozmowki prowadzonej poprzez dwoch szlachcicow. Jeden

pochodzace z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje sie byc pesymistyczna -

wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez typowe cechy Polakow,

ktorzy wobec alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i ponizej lada pretekstem wywolywac

awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie

zjawisk przedstawiana byla w calej sposob niekwestionowany i jowialny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana az do fikcyjnego odbiorcy,

niejednokrotnie ujeta w przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji

prawdopodobnie najwyrazniej w calej satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio

reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne

sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje dosiegaja V.

w calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym

sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Trescia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i

karmelitow. Zakonnicy walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele

trunku mogl pomiescic i na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac

narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika pochodzace

z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do calego zbioru okazuje sie byc „Wstep az do bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze wady,

zapewniajac ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak specyficzne postawy, ze mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem na jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za

kazdym razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tu problem przewazajacy, wazny praktycznie dla wszelkiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i

odrzucic zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje swe zycie w calej klatce i uwaza, ze jest to troche normalnego. Jednak stary czyzyk nie

zgadza sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie az do

niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, okresla sie na fakt, ze powstala ona po glownym rozbiorze

Lokalny, moze wiec Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr

malowal osoby naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje wszechstronna prawde zyciowa:

najtrudniej i najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w planecie

dominuje prawo silniejszego, ze racja okazuje sie byc po stronie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka:

slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci i okrucienstwa). Jak pyta, jakim prawem

ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i w calej lesie", oraz nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare w calej Boga i smieje

sie ze kazdego z swietych. Jednak gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo ludzie sa chwiejni we osobistych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze wielokrotnie

teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Zas zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki i

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w calej Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z glebokiej troski o kraj, pochodzace z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna uzytecznosc

obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o potrzeby utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszar w jego dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal program reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Przy swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra na owczesne

ludnosc.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w trakcie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma maz charakter klasyczny –

zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, deficyt jest tez scen masowych, calosc zas utrzymana okazuje sie byc w jednej konwencji.

„Powrot posla― zostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna i na postawe polityczna

pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc transformacji

ustrojowych Lokalny, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem i ukazal zuchow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze poglady i racje

polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― beda przedstawieni zdecydowanie prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie i

pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i jego zony). Za to ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku Lokalny,

podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego zycia wielka

i wyzwolona z ponizej obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale zwykle bez sensu; zdumiewa sie, ze

Starosta pozwala na wszystkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest standardowym szlachcicem, odrzucic respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest

wydac corke przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc;

Krasinski prezentuje jego deficyt zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zapracowac;

Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow na zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jakim

sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego go

nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o ogromnej roli slowa jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na progres tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie –

byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo sie rozumienie pociagajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od chwili 1730 az do 1822. zaczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w kilku dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl maz pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia laciny

na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 r. oddano az do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Lokalny zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

aktualne i rozne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy az do redakcji i

odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan i chlopow,

odpowiadaja o klopotach gospodarczych i politycznych Lokalny. Wydawany poprzez 21 lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 r. zalozono w stolicy polski

pierwszy w calej dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy zespoly:

francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 r. dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec.

Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez

papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe i podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor

powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w

celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego w calej 1775 r. powolana Kompania do Ksiag

Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie i wydanie nowatorskich podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w calej

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Skutek komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym i podnioslym pomyslem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, jakie mozliwosci wiele

trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed

bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam

wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem

utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – ma poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest uczucie,

ogarniajaca pelny narod. Po imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego

porzadna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla

porzadna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo okazuje

sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci czlowieka w

reputacja szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w calej dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba marki ruchu listopadowego i pobudek jego

katastrofy. Nalezy zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie az do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze ow Slowacki chcial dac odpowiedz na zapytanie

dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady tych ludzi byly jedna pochodzace

z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku okazuje sie byc zamach na cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Lud,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Mozemy zatem w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie wolnosci jest

tu oceniane zdecydowanie bardzo przydatne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan

mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i

postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie katalogow smierci czy tez po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

katalogow wielkosc. Poeta uwaza, ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, w calej ktory odrzucic sklada organizmu bohatera. Jest

to symbol przezycia idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze maz do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo sen wieczny Browne’a

okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia

sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych i uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic az do walki narody. Ale zanim wielka kwestia Browna

bedzie przez odmiennych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muza Chopina okazuje sie byc przedstawiona

poprzez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Materia sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny.

Idealu tego nie mozna dostac ale wolno don zmierzac. Muzyka robi z osoby istoty swietne. Miara naszej doskonalosci okazuje sie byc porownanie az do

hostii. Po wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w

tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet na smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu ogromnych ludzi, odrzucic doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka wartosc musi pokryc koszta kazda

indywidualnosc za swa odmiennosc, innosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: akcja

rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa mysli wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, anizeli ocalic go ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2-ie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wspaniala, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz

opowiastke obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal katalogow od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie

i zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa na ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl

je wiec autor w calej wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie az do panstwa i monarchy. Na rzecz Sienkiewicza jego

bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka

elementarnych typow katalogow charakteru. Wlasnosci typowe znajduja sie najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, a wiec posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W

tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez pelny narod krajowy oraz

cenzurka grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko

zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak brawury, by

zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna bitwa szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia Kordianowi doktor,

pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne moce i izolowali sie od chwili

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac szeroko przyczyny

kleski patrzyl z ogromnym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak wiary narodu we

wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera wiele aluzji i mozna

miec sie na bacznosci go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zachowac sie ponizej Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, a wiec identyfikuje sie z

ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w stosunku

do powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z

zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze najrozniejsze postacie o tematyce historycznej, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce i

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot odrzucic uprawnia az do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, odrzucic kpic pochodzace

z nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, znajduja sie

przeznaczone dla siebie przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia i szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki

moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna maz szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt takze opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, poparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie tez

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska –

pochod Napoleona na Moskwe).

Niedostatek jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow i ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie