matura matematyka 2015 rozwiazania

( matura_matematyka_2015_rozwiazania.pdf )

http://www.plikor.co.pl/plik/?d=matura_matematyka_2015_rozwiazania#

Podobne: matura matematyka 2013 rozwiazania, matura z matematyki 2015 rozwiazania, matura matematyka 2015 rozszerzona,

stara matura matematyka 2015 rozwiazania, arkusz matematyka 2014 rozwiazania, matura matematyka 2013 rozszerzona,

probna matura matematyka 2015 rozwiazania, matura matematyka 2014 rozwiazania zadan, matura matematyka 2016 rozszerzona,

jednej. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej powinno sie bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami i kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, sposrod ktorych dwie sa podobnie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko organizm zmarlego zostanie

pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, ustawa boskie

i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako

wyzwolenie fita od nich. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu pozwalaja

jemu sie od momentu nich wyzwolic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, uwzgledniajac na

akcje tragedii. Nasza (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory to jest do nas podobny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii myslac o tychze celach.

Fatum – w inny sposob los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg

wydarzen w zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie musi spotkac jednostki i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wylonienia. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Staje sie on zarazem ofiara i

winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra i wierna prawom

boskim. Jako obywatelka was, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow i Antygona (corka

kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala ewentualnosci

rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach i zeslali wykladzinom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod dwie fragmentu:

osobno zlozyl mieso i owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie maja

skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osoby skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego imienia powstalo

zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do jednostek.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dysponuje taka

moc jak Pan, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn

to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog dal mu moc wladania

ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od momentu Niego jednostek. Konrad jest cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna jest najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak dotrzec do was cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic pod ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl czasochlonnie, az w koncu przypomniano w piwnicy o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc wielki

kamien pod gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Naprawde bylo zbyt drugim,

trzecim, dziesiatym razem. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale stale tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji pod ziemiach rodzimych do robocie Syzyfa. Procedura ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil wrocic

do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten sposob mogl

z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk moze sie stopic i zeby nie schodzil zbyt skromnie wody, gdyz

piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az

w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo

gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest zauwazona za posrednictwem nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

partnera na 4 miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka otoczenia

zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne jak rowniez kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie lub wzorce osobowe to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy sa

nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej mysli w jakims

wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit jest opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne zostaje przyblizone

i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe

(podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne, kosmogoniczne,

antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna w pelni pojac literatury

pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa).

„Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najlepszym. Slowacki przypomina Homera jako piewce

czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa,

racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek powstaja w wyniku

batalii bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje

Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w

w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych tworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do zyjacych.

W taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej jej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego wylonienia. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na zaleta szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed wykonaniem

ostatecznej wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac

zyje. Tego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera

sobie zycie. Kreon, bez ustanku stawiany w sytuacji wyboru, musi rozwazyc, lub powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, lub dobro swojej

rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Przy obronie

zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zwiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, wowczas gdy kroczac w pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania pod polu batalii i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty model – ukazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji.

Liryk poprzez swa tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie tego, ktory nie

zaakceptowac obcuje wraz z sztuka, a przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie sposrod tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze naszym nie chodzi o walke na zejscie i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka pod piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jak przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest kaprysny, a adaptuje

sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam nawet zorientowac, gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow i epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety jest okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze w zyciu nalezy lubowac sie

rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Istnien nalezy wedle natura, brac od otoczenia tyle, jak duzo potrzeba, nie zaakceptowac

za sporo, ale i nie zaakceptowac za malo. Taka wizerunek zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze mniemanie, ze redakcje wierszy

daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za zycia poeta, jest jego dzielo. Poeta daje tym samym termin swojej pewnosci, ze

dysponuje juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc istnien bedzie w wierszach, w pamieci tychze, ktorzy owe wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych czy tez historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

sporzadzaniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― i ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac dokladnie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak bardzo, ze mozna je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, trzech miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon jest rozbudowany tak bardzo, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie scalonego z

nadrzedna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Europy - rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jako cos wspanialego, a ow

lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozna uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w odniesieniu do dorastajacych

jednostek. Ogolnie materia biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma w sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy

sposrod dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny

system zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie

dwoje podopieczni. Bogini nie zaakceptowac zniosla takowej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma

strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu,

dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Lecz i wtenczas smutek duszy przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow

przedstawia swoistosc macierzynstwa i wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

partnera na 4 miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwie. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sprawach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny i duchowy. Dzis posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to jednakze, ze mity

odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich tak bardzo cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich spora role. Udostepnia to argument, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, batalii bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady pod dane kwestii, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni dysponowali podobny poglad

na dane sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i sa obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci i zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak powstal ziemia

i istota ludzka, jaka jest jego przyroda i wykorzystanie. Dawni osoby odpowiadali pod te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

zalety przeciwstawnych jednakze jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane pod niepowodzenie a sam akt wyboru, bez

wzgledu na to, ktore sposrod wartosci zostanie wybrana musi doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotkac za

strony internetowej wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor

jednego powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa calkowicie rozne.

Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Chce uczcic zejscie brata, chowajac go.

Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Leka sie na temat swoje zycie i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu

krola. Boi sie wladcy i sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej

losem swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie pod smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie

wtenczas slaba i przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli jego bliscy. Gdyby uniewinnil i

uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet a to potrafilo doprowadzic do anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze umie byc sprawiedliwy i nielitosciwy dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Modelem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny gwoli

wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. Podczas konfrontacji sposrod

synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl

prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa

wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly istota ludzka, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie

sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie demokracji w panstwie,

jego ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza pod wskazowki syna, ktory jest mlodszy od momentu niego. Przy

przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci jest

wartoscia w „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest pan wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej

osoba jednak mniema, ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja jest

po jej stronie, musi jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od momentu

siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde sposrod nich jest przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. A, takze to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie byc symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z wdrozeniem. Walka

sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo zachowac

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej kwestii, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie

jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku mamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka opowiadajaca sie po jednej ze

witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie typy literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa interpretacja

przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia

sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie

bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest do Boga.

Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to istniec takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze pod trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to napis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi, korzysci.

Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia pan losy

chwatow na tle wydarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata i milosci. Poglady filozoficzne stanowia najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub agend. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna jak rowniez tym,

iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto powstaja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie

pod dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie do trzech internautow. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i

role kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi fita do kleski, czyli kleski. Dla Kreona

nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne sa przykazania duchowe.

Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci,

ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tego wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny

jest nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski chwatow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona,

ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej narzeczonego, a swojego syna - Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore

beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm jest wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych

intencji sprowadzaja pod siebie zejscie lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los.

Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na

przyklad odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do

brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza jest obrazem zycia codziennego, inna zas,

jest nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie sposrod 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego rys

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone za

posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest slowo boze, a gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo pogardzic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu i jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl w swiat.

Wlasnosc roztrwonil jednakze szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony synek

wrocil do ojca ow sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory to byl

jak umarly, a teraz znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania

swoich brakow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem jest niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni okazywac innym

spoleczenstwom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, ale jako

model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce padlo na

przerozne podloze. Jednego razu padlo pod droge i wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac znaczenie uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej

meritum, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, by byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda zawiera

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan

wczesniej i odszedl od momentu wiary, ale powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot

do dzinki traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada niektore cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec a

Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem do

ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow i checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Wedlug dzis

dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego ogromnym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a ostatecznie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja tytul odpierajac ich racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien wielbic tajemnicze zamiary Opatrznosci, a nie halasuje badac;

- Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wielki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest wiec symbolem wspanialego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa jest meznym i odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu

rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage i mestwo

wladcy na polu walki, podkresla jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W

spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia jest

walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci bohatera, w

ktorej zbyt swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce wybiera

wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz i rog. Przy swej ostatniej spowiedzi wspomina wartosci ktore

nadawaly sens jego zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory to oznacza umiejscowienie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co powstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i wyszuka sie pod biesiadnym stole.

Udziela porad kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich jednostek. Nazywany jest takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak

winien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak by tego chcial

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele ale zostal w tym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

modne i uznawane w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre reguly zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie pod polu i niedlugo

zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie zacnych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie rozkoszy na kazdego z ludzi. Zwany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz

zawiera komplet nakazow i pouczen, jak powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w ponizszym utworze rozpowszechnianie

rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osoby interesowali sie

smiercia. Do niej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak by tego chcial

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele ale zostal w tym miejscu zabity. Dostrzegamy tu spor spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Wywoluje sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej powstania:

• piesn stanela w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., jak nobilitowalo ow tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o wstawiennictwo;

wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, jak z czasem, w

XVI w., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace niekiedy po

kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze w

kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim

zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw pod jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na rejonie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Przy XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja w

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane i staranie dopracowane od

strony internetowej formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tej piesni, dzialajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi sposrod 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest do Matki Boskiej, druga do

Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie modlitwy,

na temat dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna numer 4, do ktorej wielokrotnie nawiazywali osoby

sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo

historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica

w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski:

(zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz w zamian ktora.

Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm

skladniowy jak rowniez paralelny, innymi slowy rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym argumentem na

to, iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Napis

Lamentu sposrod konca XV wieku jest zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca.

Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa rowniez znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich egzystencji i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie sposrod Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Wystepuje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), zasobnosc zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior swiadczy psalterz., dotychczasowy bardzo popularne w

sredniowieczu, opiewaja wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraj szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym bardziej boli

jego zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Ciagle wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc tak samo jak On, sadzic podobnie. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie,

postrzegana za posrednictwem ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw:

ciemnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie pod czarno, moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

albowiem jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno sposrod podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich

podopieczni, ale rowniez z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. Moim zdaniem Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa potrzeby niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz rowniez

przyjmuje pod swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza

ja do szalenstwa. Jakkolwiek Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

prawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz jest przepelniona nadzieja, ze nasza jedna zejscie,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna pierwowzor nie stanie sie musiala tak bardzo cierpiec jak ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora

mielibysmy okazje nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na

temat wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten odgrywa wielorakie procedury. Przede wszystkim jest refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala zamierzenie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― mamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie potezniejsza od pierwszej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w tekst apostrofy. Apostrofe swiadczy

cala pierwsza zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy sposrod minionej

epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl sposrod codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest w

„Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno i prawde. Osobistosci uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia sa centralne: Pan i istota ludzka. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jakkolwiek to istota ludzka zostal

zbudowany na wizja i zwiazek Boga i dzieki temu zdolny jest odszukac w w piwnicy doskonalosc i jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona wazne wartosci

jednostki, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania madrosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc poprawnego postepowania. Jestesmy

zobligowani przystanac na moment i pomyslec o wlasnej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej

aktualny w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci,

ktore przestaja istniec dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jak najwazniejsze, innymi slowy

nasze zycie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Modelem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelkiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza

firma mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga jak rowniez tym jaka wage dysponuje dla jego honor, ktory to

we wspolczesnym swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, a czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. W polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do rozwoju hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow kultu religijnego, opartych pod

legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy rys dydaktyczny. Tworzenie sie

nowatorskich panstw i dynastii stymuluje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla

Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w

sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow w kosciolach czy tez w umyslnie

wyznaczonych na dodatek miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna jest misterium, jak po lacinie

znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te

wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki,

odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Wylacznym ze

wybitnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie

aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Pierwotnym

bohaterem moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej ukochany zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Wam utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej do glosu na przyklad tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W

sredniowieczu w srodku swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary jednostek, ktorzy postrzegali Stworce

w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal ich glosy i raczyl dac spokojne, pobozne zycie i miejsce w raju wedlug

smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. Przy

sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem

ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy sposrod cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tej walki. Przy utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat,

dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" hhg

dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy led w stanie dac czlowiekowi prawdziwego szczescia

i bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci i piekna w Bogu. Korzyscia

trwala jest cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo dysponuje radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak wiemy to wzorce

osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego).

Czas jej powstania do dzis ozywia zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa

sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem greckiego

Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest explicite do Matki Boskiej sposrod prosba na temat

wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, wlacza blagania na temat "zbozny

pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal

slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena

(wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w

glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila

nadal nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - w pierwszej kolejnosci polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie w literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie pod

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje w zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i wierny

damie swojego serca. Jako rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy

przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw powstal sie w sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony w utworze Historia Tristana i Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie z

regula, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli poetow, sa

one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - dosc stereotypowy.

Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana i Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz z zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial jednostek do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw.

kwestii ostatecznych w poblizu sadu podstawowego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przyrzadzanie sie pod spotkanie wraz

z smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi i swiatem. Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i organizm, bez konca nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, sposrod kosa w reku itp. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych w dostatku i rozkoszy,

rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika dlatego, ze wykladzinom czlowiek minie przez zycie skromniej, naszym jego

spotkanie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie bliska ludziom.

Wydaje sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

Pierwsza zwrotka jest apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w pani a prosby uniwersalne: o wysluchanie modlitwy,

na temat natchnienie mysli.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba komunikujaca

w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba i swoim synem. Oplakuje swej dziecko, pragnie

z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy napis, prosi jednostek o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, gdyz

jest pan jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy wlasnego syna od momentu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow wedlug przybyciu do krzyza. Ciagle wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak samo jak on, odczuc. Wie, iz to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i pod blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter przewaznie

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

reguly budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow sposrod muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Wystepuje czesto w tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w

dekadzie nowozytnych i oznaczal wtenczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia

realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci do

miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie pod jednym tylko i wylacznie problemie, jakis

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ow gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) i

nawolywanie do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednakze glosow przemawiajacych, ze na temat

ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we kazdego z nastepnych

epokach literackich i jest zlaczone z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, prywatne

sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby renowacji, nie liczac sie sposrod przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca nawet

przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde nawet ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i

mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i osobiste dobro. Mocy dodaje jemu

przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje w piwnicy nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika do

refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, a

nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swej

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

taniec i spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca natomiast dziedziczenie wedlug przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wioski, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zaakceptowac zabraklo rodzinie

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz odmiennych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i daje przyjemnosc.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i sprzedawac drozej w odmiennych

okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac ich zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz madrosci praktycznej reprezentant tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza rowniez sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im mozg i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory

jest mezny - wojowac w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po

klesce Polski sposrod Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot

wspomina podroze (Francja, Niemcy, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac sposrod chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O jego

oburzeniu oferuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni reperowac bledu. Odrzucic ucza sie na

nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed analogiczna sytuacja z

czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem jest aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy przekazac

Helene poslom i zachowac ojczyzne od momentu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

uniwersalnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Polski,

swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w

obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Moga miec dbac

na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Wytrzymalosc i wladza panstwa jest

zalezny od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, istota ludzka powinien nawet z radoscia umierac

zbyt nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jak ludzkie nie jest mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia i podziw gwoli urokow natury. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy czas po temu", "Chcemy istniec sobie

radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna. Kochanowski wzywa

wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy obok dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w

trakcie zabawy powinno sie zachowac, tak bardzo ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i

wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie".

Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji jednostki wyrazanej za posrednictwem Platona -

wylacznie element duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie w piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac

lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do

fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci

poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta

nabiera do Horacego, lecz zmienia je, scala rozne powody w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W niniejszym utworze prosto odnalezc swistki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem silnej troski na temat losy wlasnej ojczyzny. Jednym z fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, byc trzymane na strazy prawa i sprawiedliwosci. Odrzucic

wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W swiezym fragmencie tej wypowiedzi

choru umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a nawet wielkich

mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali

nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie pod obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska do

grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi

nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy balagan). Sadza

przewodnia pelnego utworu jest stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia. Pierwszym

tworca piesni i wzorem gwoli Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego

poety. Znajduja sie one w przewazajacej liczbie powazne, ich tematyka jest zas roznorodna. Wystarczy dokonac przegladu rozmaitych rodzajow piesni.

Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala swiata,

natury i zycia, milosci. Poglady filozoficzne najczesciej stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge i lament wedlug klesce Polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i osoby ( damy i podopieczni ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja nadal milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie ow rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli prawda i sposrod tego naszego biura zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego punktu dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osoby, bo dysponuje czyste serduszko i

tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1-wszy o tym podsluchujemy, przeciez

Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam

trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wioski. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie dojrzewa

sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Profesja na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest motywem do pychy.

Po robocie mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas pod tancach i spiewach. Czlowiek zyje pod wsi w harmonii sposrod przyroda. Dla Kochanowskiego

egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, albowiem to oczywiscie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj,

porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie i radosc. Zabawy plynace sposrod zycia jednostki na wioski mocno podkreslili

w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej

milosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w nich

mitologizacji i jezyk mozna podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa badz przykladami, lub

przerobkami idylli antycznej, badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze alegorycznych, pelnych powiazan sposrod

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy i pasterek hhg Szymonowic jednostek i sytuacja dworskie. Naturalnie obrazy malowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod spodem mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe ale sztuczne i zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie i nieszczescie w milosci, jakich

doswiadcza niemal kazdy, tak jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki

na temat tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy

wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze naszym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy jest realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego

ludu wszakze jest przepych sluby i bogate zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca - Starosta,

ktory to wystepuje stale z nieodlacznym symbolem naszej wladzy - nahajka±, a chlopem zdecydowanie pedzonym do roboty.

Widzimy wiec tutaj krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor na temat

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, lub czasem z tej przyczyny postepowaniu wszelcy wraz z

ksiedzem nie wynajda sie pod lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Odrzucic atakuje nadal ksiedza, mowi tylko na

temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore

sa praktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza

sie do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze pod stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia. Roznorodne lapowki i daniny przypominaj

zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia

kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, a nam zwyczajnym

zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem

przeprowadzic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala na nowo zwozic zboza poki nie zaakceptowac

wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawila, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad

stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu

zywota. Ksiadz i Pan nie zaakceptowac sa nasyceni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka

mozna sie przyuczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic winien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians malzenski powinno

sie zawierac sposrod osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli

mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki

okopac, przygotowywac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozna z tychze przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek posiadac owoce i

pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka

swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i osoby zle pracuja.

Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki

futerkowe. W domu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Lecz i zima nalezy kontrolowac gospodarstwa.

Wybrac sie na targ tez mozna z towarami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w innej okolicy drozej.

Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek,

a korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony

posiadaly wiecej zaufania. Chlop rowniez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden sposrod utworow gdzie poeta zahacza

problem spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i

dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty pod tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten

sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc

mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn

panny innej mowi na temat tancu i radosci. Sklania wszystkich do pojscia w jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale zycia wiejskiego.

Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze swojej pracy zony i rodzine, a zawod jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza lub pisarza. Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy i tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody pod

ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale i zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola jednostki w swiecie, zastanawiaja powyzej nim

samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

prawie wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za dzielo stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na owe czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje ich syntezy. W zyciu najwazniejsze jest miec dziewicze sumienie, radzi,

aby uzywac z sposobnosci do zabawy, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala

ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w sobie. Przy „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika.

Kluczem jest tu slowo „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem podworza, odrzucenie

wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci

przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie―

Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic wedlug sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza

rowniez w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji pod posiadany talent jest

jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze jego dziela pozostana tez znakomite nie

tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa

parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w nalezytym miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w

powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc rowniez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna nadal pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

natury o wszelkiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska na temat sobotce― a nawet „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

istota ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr a nawet zycia. Tego typu ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden standard

– typ renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny konstruowania, jest wszechstronna,

oprocz talentu ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski,

M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, zycie zgodne sposrod natura. Wlasciwy ozenek, obowiazki

gospodarskie i obywatelskie rozstrzygaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie,

prace pod roli i w ogrodzie, radosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka

jako bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca i

troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest podparta na

wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza

wartoscia jest dziewictwo ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz

dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Specjalne

znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot poetycki uznaje wigor za jakas z kluczowych wartosci, wobec ktorej odmienne

dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z przyroda i nie zaakceptowac szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i jego prawdziwych zalety w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

jednostki odrodzenia powinno sie zyc wedle natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie i w pelni tu

korzystac. Wedlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem jest wydany w 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest rozmaite prawo. Na

przyklad prawo karania smiercia jest zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty i inne gwoli mieszczan. Rozmyslam ze,

ow problem jest nadal aktualny. Tak obecnie bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co

zwyczajowy obywatel, ale zazwyczaj sa traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto osoby na kolosalnych

stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w ich sprawie jest znacznie przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest

znaczenie nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz

nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia nauczycieli sa

skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i operuje nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest

reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci niejednokrotnie musza spacerowac do tychze odleglych

w znacznym stopniu kilometrow. Poza tym szkoly maja zazwyczaj zbytnio male srodki pieniezne na rozwoj pracowni i zakup podpory naukowych, nieraz

nawet pod utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie ale juz mowi, iz kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a

nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec jest

obywatelem i panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, - o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek

winien byc legalnie przygotowany do pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace

wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy kodeks prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski oferuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek wyksztalconych i

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbedne, takie jak swietne domy jak rowniez sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone pod ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie pod dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje

przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

1-wszy prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W taki sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, innymi slowy brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny jest

podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Ow dwie zalety (Bog i ojczyzna) winowajca sie dobierac w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny powinno sie poswiecic calosc: majatek, krzepy,

zdrowie, fuks, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, albowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - spory sejmowe,

wojny domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a obywatele

stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat polega na

wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie zaakceptowac tworza

jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

jest jednosc i zgoda, jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, gdyz

rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija

sie ujemnie pod wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet odparowac panstwa zanim

poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola do obrony

wiary katolickiej, jako straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Zada odciecia roznowiercow od

wszelakich urzedow i pozbawienia ich ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza realizowane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo

wtenczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze pod problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw

ograniczajacych i naruszajacych przywileje Kosciola i krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np.

natychmiastowe sadzenie i bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w

sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

to wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, ktore to maja obszary w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Jednoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w piesniach

patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O rzetelnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady moralne i

spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli dobra

ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich". Dzielo,

nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic potrafia jedynie do

upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna rozne analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do

krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Dostrzec mozna prywate, egoizm i

przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy

mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie jednostki poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany sposrod pozycji

kalwina i w duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jak jest przede wszystkim widoczne w

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl

do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, pod ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa wedlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow jednakze takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac istniejace w

owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i kosztuje ponad zwyklych ludzi. Podczas gdy mnich tenze

jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt

swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka na temat plebanie,

ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu w poblizu grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil

wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z czworonoga uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna

krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie zasadniczych zasad religii. Inny

epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w

zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie

zaakceptowac wzruszaja ich spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo w odprawianej mszy swietej jest jedynie

bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow minionych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych i

zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal sposrod ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie osobiscie, rownoczesnie

pragnie dowiedziec, jak obecnie przebieg zdarzen sie sposrod Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak jest na nie zaakceptowac

odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci,

do miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

jest, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w ostatnim sposrod TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen - we snie

ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka jest szczesliwa. Postura ojca adaptuje sie

- kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana pod wsi zostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala

scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja sprawy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza,

pustka po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec

pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w watpliwosc meritum calego zycia i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu, rozpaczy, trwogi.

W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym okres swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne powtykania

czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula i narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i rozmowy

pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem gwoli prezentowania

zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia sposrod

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i obok gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi i jest gwoli nich

motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze polskiej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

jest nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje wiec

nie sprawa, ale strategia, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach ludowych i

narzeka razem sposrod Oluchna pod ciezka prace oraz pod srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a

sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies konca XVI wieku jest, wedlug Szymonowica, mieszkaniem

wyzysku: mieszkaniem, gdzie wielokrotnie dochodzi do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony zycia na

wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i tworzac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle natury,

a jej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie ciagnie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie sposrod ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt pod nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to podejrzenie o zdrada i stosunek z odrebna pasterka – Doryda, jak

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtedy zza osciennych zarosli wybiega

Filon i uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne

gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego egzystencji do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednakze, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest idealnym obrazem tychze niepewnosci i lekow. Szczegolnie wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w trzech sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem obawy poety na temat wynik bezustannej walki, jaka

kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami

ciemnosci istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc

jakiego kazdy istota ludzka powinien liczyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy swojego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta stwierdza,

ze to co materialne jest falszywe, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza wartoscia

duchowa jest namietnosc do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od momentu Boga,

zakloca mu droge do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow

filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla powszechnie znana spoleczenstwom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Meritum rozwazan

autora ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednakze najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas nadal

silna i znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz

niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, tak jak Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o takich intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") jest skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak maja wykonywac

powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na zakonczenie

liryk przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania za posrednictwem rozstapienie jak rowniez

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa i

obzarstwa, a niezdolna do zadnego wysilku, a szczegolnie do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w przyszlosci rzadzic

panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. 1 z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

sposrod dobrem was, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, aczkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za posrednictwem atak zaskoczyc wroga, nadszarpnac go i nie

dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy w najwiekszym stopniu istotne, obecne i

zagmatwane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, badz

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci jak sa pod jego czele powinni podarowac

przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, iz milosc do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga boi sie, iz fakt ow moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia swoich celow, jak prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za

posrednictwem zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli jej obywatele

sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o egzystencji szlachcica od momentu narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja i

wychowaniem podopieczni szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauczania Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

taniec i spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy pod wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku kalendarzowego, przynosza

sporo pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, by niczego za posrednictwem caly rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do robocie na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw jak rowniez innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie druhow i dzinki, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co przynosi pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy

na temat fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i wyprzedawac drozej w innych

rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach publicznych nie

ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko zatem, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tego wysokiego zakresu spolecznego winien posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica

do przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow pod Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swej przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz sugestie, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow jak rowniez mysl na temat powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie

zanim napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i niesmiertelnej - poety.

Psyche poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier. Piesn nasza przekazuje

przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem nawadniania i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci sposrod natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala zycia na wioski w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina pod roli przeciwstawiona jest pozostalym,

niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Obszerny wplyw pod

tworczosc poety mialo rowniez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako jakis z glownych tworzyl literature narodowa. Jednak

nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest nie tylko wyrazem

uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem mysli wlasnej zalety Kochanowskiego jako

wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze czasochlonnie po jego smierci pozostana czytane i podziwiane za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, jak bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal.

Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII jak rowniez fraszka "O zywocie

ludzkim". Zawarte w tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie zamaskowac zawartej

w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie zaakceptowac bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

przemyslenia na ow temat zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII i XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora

pielegnowana w sercu jednostki moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda i placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota

zwiazana jest tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, a po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc pospolite wsrod

owczesnej szlachty. Naturalnie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swej przemyslenia i sugestie, jak w

przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat i stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Odmiennym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelkie zalety stanowiace cnote sa cenne,

jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym sezonie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, zeby tam konstruowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie wedlug swiecie w

poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc pod roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow zdobytych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki i pola, a nastepnie calosc znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy stale znajdzie czas

na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu na strychu

nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu malolata

pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i azeby posiadaly

owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – jest to

renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby porywac dzien, i stoickie,

by przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak

Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem

zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia jednostki jest fuks, rozumiane jako zycie zgodne z zasadami cnoty, gwarantuje

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z radosci

zyciowych. W stosunku do przemijalnosci otoczenia, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania z chwili, cieszenia sie

sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w

Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja

antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo

stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest

widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim

nalezalo unikac klopotow, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co zdaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, humanistyczna

zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego swiata nie zaakceptowac zapewniaja

prawdziwego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna tylko dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z przyroda

odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak bardzo krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu sposrod rozumu, ale i w radosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga,

jako wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga, jednakze tez

wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od momentu trosk i cierpienia jak rowniez obawy zanim

smiercia. Ow dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie sposrod

problemami, podarowac sile duchowa i solidne szczescie jak rowniez czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w

swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie

pod tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

swa „Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana za posrednictwem Parysa

Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska i stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob pod scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine wiec ponosi bogini, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno jest tu okreslic glownego bohatera, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes pod rowni wraz z sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly jest rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin lub ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna utworow z tego okresu jest epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O doktorze Hiszpanie

— huczna rozrywke, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni sposrod tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II —

„srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo

w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek globalny, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie

epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o

spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym

powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Do gor i lasow, napisana w momencie, gdy liryk

zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne („przypasany do

miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol,

ktory mial dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Dzis zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny samopoczucie, inne sa tez tematy. W duzej liczby utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, albowiem wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego zyciu kluczowa byla

jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet polski

pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien sposrod zycia jednostki, porusza kwestii jednostki, a takze calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zycie prostego ukladu wartosci.

Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza w, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, oraz ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jako wskazowka gwoli jednostki, ale

dla kazdego z, bowiem wykorzystywac sie moze do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilkunastu wersach w lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i prowokuja go do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... )

nasz rzad sposrod tymi pany: szedlem kimac trzezwo, a wstane na gazie. ― Fraszka ta dysponuje na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego

rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a

przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota

ludzka powinien nie zapominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w wiec kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po w

piwnicy dobre przypomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ow, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Pan odroznil jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum i mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden

zamiar – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra

polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow.

Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien uczyc swych odbiorcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania prawdziwej wolnosci. Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni sposrod bronia w reku wojowac z wrogiem ojczyzny,

nawet gdy przyjdzie w walce przekazac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic calosc dla

kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie do niewoli.

Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji; nie umie

budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi,

iz i zanim szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to oczywiscie odroznia polski narod od

momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednakze sam ich nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od

momentu poczatku istnienia naszego was, ale lub takie dzialanie duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic powyzej dalszymi swoimi wlasnymi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz komponuja go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie jakis element

w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – kraju – mozna tu nawiazac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jakas z przyczyn upadku niepodleglosci Polski w XVI

w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta sposrod

mitologii i przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal sposrod antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas pod scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jak

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na projektach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze naszym latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow jak rowniez zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Konstrukcje

takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie

jest jest obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg zadbaj postaci, ich zachowan; od momentu patriotow

zaczynajac, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

sposrod losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w ponizszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze oczywiscie w tej epoce wyrabia sie wziety w Polsce mit sielskiej, cichej wsi,

szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd. Nie

wydaje sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora wszystkim

daje radosc i rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Tego typu obraz uosabia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odrebna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, mysla

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facet musi manipulowac na panskim polu, posada nie jest wesola

piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei sposrod

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, iz „bez praw nie moze istniec prawdziwej

wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego jednostki niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje sankcje, a plebejusz

traci zycie. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac musi

rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, jesli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak jego duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), a zwolennikiem zgody i noclegu, chociaz uzasadnial

potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela i do rangi zawodu

nauczyciela. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore

wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo prosto zapamietac, gdyz dzis jest on takze

aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Sugestie te wlaczone sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami natury w wszelkiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu

ani starosc, ani smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w bliskosci sposrod natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie zaakceptowac

zaluje jej swoich dobr, a takze i zycia - taki ideal ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J.

Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja autora tacy jak Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca porzadne.

Przykladem takowej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja, „O

poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i „Odprawa

poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie.... ― Rej

zastosowal odmiane dialogu. Interlokucja ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych gwoli polskiego systemu spolecznego

stanow i pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan mowi o

dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza

- Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele,

Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac

posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem

panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych i nakladow pod ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju i

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ow niesie w sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i zlego

obywatela. Dobry jest Antenor, jest on rozsadny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat

dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw

grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony

zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal wszelcy

humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na

temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Wiec Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A naszemu portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci

spolecznych - obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu

- glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a najlepsza

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest

z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt

wlasnego stylu, na temat forme uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i

terazniejszych tworcow rodzimych. Nawiazania do antyku w dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze

piesni, fraszki, dramat wedlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie

do tworczosci Horacego, w podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Nasz wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jako poeta i dramaturg, ale takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje swiat zbyt wielka

melodie, znajduje duze wartosci natury i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto tego terminu wowczas w 18 wieku we Francji - poczatkowo gwoli okreslenia

zapozyczen i wzorow wloskich w sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia okresow panowania Franciszka I,

gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete za posrednictwem nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo

istniec poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla sporo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednakze

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama

dotarla do szczytow przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, a w krajach Europy

polnocnej od konca XV do oporu XVI wieku. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, pod plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza i teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek okazuje w srodku badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Przy

mysl humanizmu czlowiek jest wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co czlowiecze nie

jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za oficjalny jej start uznaje

sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych np. wojne

chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w Spirze pod sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy wyjasniac je

pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze dawac

udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia jednostek od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dysponuje swoj los

zapisany w gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo czy tez pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zachowywanie

dobr. Posiadanie to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch ow powstal sposrod natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane w 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego. Jako

katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na

temat sposobach ich przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej normalni

powinni istniec ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa". Przy sposob wyrazisty

i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci

do ojczyzny, milosci dla pani a samej. Napad skierowany jest w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo tonacego

okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy ich

jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie pod

sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa.

Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do zgody i do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze utozsamiac sposrod

absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni sa swemu

krolowi szacunek i posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co jest jednoznaczne sposrod upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Wylicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedobor sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc zwiazana jest z

poczatkowym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych stanow: Mezczyzna

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe problemy nurtujace

owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy niedobor stalego ukladu obronnego

kraju. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej.

Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy

obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych rodzimych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow sposrod prosba, zeby pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku; Polacy

powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo,

jednakze w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo i umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy w wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do utworu

pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jako czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) pojmowanie zycia jako wiecznej batalii o byt

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu gwoli prostoty i kontaktu sposrod

natura. Wies, wspomnienia, jako miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym miejscu zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wioski,

tamtego zycia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic stac fita na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza niewiasta

(zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki

zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na drugi los, przygnebiajaca wizja, batalia o byt, przetrwanie

4. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac problemy duchowe jednostki. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt: ―Smierc―.

Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl inny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow

probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem

burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie

calkowity rozklad. Podobnie jest z osoba, ktory pod starosc jest chorowity, wiecej przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym pozostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ow wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje

do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad koncowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie nedzy

ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal to czlowiek

walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w ponizszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego rys skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu zmieniajacego sie

pod spodem wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, poszukuje wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy zanim jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo trzyma sie

zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historie starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal pan o zrecznosc jezyka, forma swojego wzoru i odmiane

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie scala sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o jego wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie prawie boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, ale moralne: lojalnosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jak sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu jest czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, jednakze mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, wprost

tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych utworow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel tekstow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje wizja panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo jest

wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna wymaga obrony i pieniedzy pod wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w bitwie pod spodem

Chicimiem w 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc do

ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie sposrod 10 fragmentu dosc szczegolowo opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne

preparowania, a nastepnie bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu sytuacje pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych.

Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale

walecznych przodkow i krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy

skierowac na kwestii naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w nich zywy

wizja owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Naszym kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Przy 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod spodem dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl pod wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Pierwsza czesc obejmuje 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce i sasiadami

w zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J.

A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia srodkow

wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza,

elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zajeciem jest ukazanie zycia i urody w pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi przenikliwy kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny (czern i biel,

bodziec smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika sposrod kaprysu. Planuje to gre z czuciem, nastroj zabawy

dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego sposrod

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie spoczynku trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym i sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak

rowniez poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica,

przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska jest przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu szlacheckiego nad

odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji pod tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych przywilejow,

a zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego i

wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz jest mysl, iz kobiety sa niestale w uczuciach. Myslenie ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore jest porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono

kompletny szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozna je przeprowadzic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz spostrzec

stalosc w uczuciach damy.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem gwoli artysty. Np. „Do

trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, ciekawostki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna przedstawiona jest jako piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich dzialanie na zycie umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, fundamentalne prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie pod dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych swoich zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala sie

poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac mistrzostwa autora,

wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow zachodnich, wykladzinom

skladajacy zachwyt, a sposrod niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo nasza wlasnie pisarstwo, odmiennie anizeli nurt

uprzejmy, przykladala ogromna wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj krajowy rodowod uznawala za

kluczowy tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten wskazuje sie rowniez sarmackim od momentu slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwie nurty jest wygodny, ale nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec uprzejmy i dotychczasowy

siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec mowic

przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty w XV i XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej pod wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej roli polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej roli

jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, porzadnych sady skazaly go pod infamie i banicje. Tej pamietniki zawieraja okres sluzby wojskowej. Staly sie

zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym pochodzeniem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich obraz

autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci natury - sposrod

rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych rodzimych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie,

iz represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za jak oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza.

Z nietypowym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata

oznacza obok Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek badz z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego z mszy, a mysli tylko i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, albowiem szlachta w wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty i panstwa. Czesto poddaje krytyce wady narodu i

kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore chyli sie w

odniesieniu do upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze potrafia sluzyc dzieciom do zabawy. Wszyscy pilnuja o

osobiste dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

jednakze zyje czysta dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy"

Potocki porusza trudnosc nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w

1621r. Poemat opisuje proces bitwy i rokowan. Caloksztalt przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w zwyciestwie

powyzej poganami. Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna sytuacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow sa znakomitym pochodzeniem

poznania jednostek i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach

wojennych. Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy

Wiednia, ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji do

walki wytwarza mu chec zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach obcych, ktore

dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan i ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem jest uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do

pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni

fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Lecz taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl

sobie kandydatke na zone. W innej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki

obraz zycia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase mniema za godna

przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego

sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Znajduja sie

pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do osoby, wziety w cudzyslow ( autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich wplywu na zycie polityczne

w owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow i klesk potrafia one sprawic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Do walki sposrod nimi sluzyly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja wizja zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal w nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie wielokrotnie sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak

osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie istniec nie tylko moralizatorem, lecz

rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz w tytule, a

przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, zbytnio mlody ilosc lat, zbyt lagodne

sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze

przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob Krasicki ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta

w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie jest atakiem pod sarmacje, pod

jej usterki i zle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry jest

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez typowe cechy

Polakow, ktorzy obok alkoholu stale sa odwazni, swietnie pojmuja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i pod spodem lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz to gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk przedstawiana

byla w sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co pisarz chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. w. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje poprzez

celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem pokazania i stylem

wypowiedzi. Tematyka utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Zakonnicy walcza przy uzyciu sandalow,

pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku posiadal mozliwosc pomiescic i na pejzaz ktorego to

naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych

okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru jest „Wstep do bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

zachowujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale to tak specyficzne postawy, iz mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur i kot― jest atakiem pod jedna sposrod najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na silniejszego lub

sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem uniwersalny, wazny praktycznie dla wszelkiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie obecnie w

niewoli i nie zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swej zycie w klatce i uwaza, iz jest to troche normalnego.

Lecz stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem malolata. On dawniej byl wolny, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai

sie do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, obrazuje sie pod fakt, iz powstala jej osoba po pierwotnym rozbiorze Polski,

moze wiec Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, ale zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, ale byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal jednostek naturalne,

takimi, jakimi sa, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i najniebezpieczniej

komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w znacznym stopniu wiecej uzyskac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie dominuje

ustawa silniejszego, iz racja jest po stronie tego, kto ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana historyjka: slabe, niewinne i

naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym prawem dysponuje byc

zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, niedysponowany i w lesie", a nastepnie zostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare w Boga i

smieje sie ze kazdego z swietych. Lecz gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osoby sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze wielokrotnie teoretyczne

wiedzy nie asystuja w zyciu.

Zas zatem ziemia w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z silnej troski na temat kraj, sposrod leku

zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamiarem powinno istniec szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej istniec powinna zdatnosc

obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czym poparl zdecydowanie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym.

Mowil o wymogu utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w jego dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek kraju. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny i polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra pod owczesne

spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w trakcie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter klasyczny –

zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca i akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana jest w jednej konwencji.

„Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na renome publiczna jak rowniez na

postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian ustrojowych

Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu obozowi

reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem i ukazal chwatow jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) i

negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych

postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze poglady jak rowniez racje polityczne.

Oczywiscie ci „dobrzy― pozostana przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni

czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Natomiast ich

wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza do upadku Polski, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego zycia wielka i

wyzwolona z pod spodem obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale zwykle bez sensu; zadziwia sie,

iz Starosta pozwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia

jego niedobor zainteresowania wiedza, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki jest czlowiekiem,

ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz

posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie

zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace

z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie

– byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego stalo rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane w malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej ornamentyce, lekkosci i

dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau,

Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl pan pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej kraju. Na

sejmie konwokacyjnym w 1764 roku kalendarzowego krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta

Szkole Rycerzy. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez dawala

gruntowna i wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane pod

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i rozne

tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy do redakcji i odpowiedzi pod

nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i chlopow, zapisuja o

problemach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany za posrednictwem 21 czasow. Z inicjatywy krola w 1765 roku kalendarzowego zalozono w

Warszawie pierwszy w dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy zespoly:

francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna konstruowac

F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac

dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe i

podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w jezyku

naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania potrzebne sa dobre ksiazki dlatego w 1775 roku

kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie i wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych.

KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola. Brali

w nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego przebieg

zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie skladniki bohaterskie i komiczne. Wynik komiczny osiagniety zostaje

przez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym wybiegiem przedstawiania i

stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za

pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas puchar, jak wiele trunku mogl zmiescic, na

pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych

okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i

miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu jest osmieszenie stosunkow

panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn

pod czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca kompletny narod. Przy imie tej milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego rzetelna. Pycha

popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na

temat zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla rzetelna

ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci ludzkiej

w godnosc szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche i megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, porzadnych uczestniczyl w

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil

sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze naszym Slowacki chcial dac riposta na testowanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady

tychze ludzi dotychczasowy jedna sposrod przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku jest zamach pod cara. Ludnosc jest w tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie pragna batalii.

Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca,

nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, ale potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore dysponuje

przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna zatem w dramacie odczytac

caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich pragnienie

wolnosci jest w tej okolicy oceniane jako bardzo pozyteczne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal zmarnowany, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Polski. Krytykowal

spoleczenstwo, ktoremu zabraklo zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly

narod, niz uratowac go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly wiec rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po nich lub punktu

pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o nich w momencie ich smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc.

Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, w ktory nie zaakceptowac sklada organizmu bohatera. To symbol

przetrwania idealow Bema - batalii o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze pan do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo zejscie Browne’a

jest zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie i budzic do walki narody. Ale zanim wielka mysl Browna zostanie przez odmiennych pojeta,

duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina jest

przedstawiona za posrednictwem Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny

byt wieczny. Idealu tego nie mozna uzyskac ale mozna don starac sie. Muzyka czyni z jednostek istoty swietne. Miara tej doskonalosci jest porownanie

do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tym

miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za zycia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Pokrewne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w cieniu ogromnych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak wielka wartosc musi uiscic kazda osobowosc za swa odmiennosc,

nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom przeslanie,

ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na pewnych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa

sie w duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic kompletny narod, anizeli ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa przeszlosci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta jest „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil

politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal ich od zony, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je wiec autor w wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie do panstwa i monarchy. Dla Sienkiewicza

jego bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor podkresla kilka elementarnych typow ich charakteru. Cechy typowe sa najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby,

kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio sluzy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez

kompletny narod krajowy oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami jako

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez krola, brak

brawury, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Ukazujac

szeroko przyczyny kleski patrzyl z wielkim niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak

rowniez brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera sporo

aluzji i mozna zwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zachowac sie pod spodem

Termopilami, porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie

Polakom tego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu w powstaniu, otoz

identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wobec powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko

represje popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku kalendarzowego, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat

przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z zaleznosci naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wystepuja takze rozne

postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o

cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w utworze ludowe

prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic

sposrod nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu jest postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa

przeznaczone nowego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi sposrod tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za

zycia zazna pan szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt rowniez opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, poparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( sa nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona

pod Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow i ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie