matura matematyka 2015 sierpien

( matura_matematyka_2015_sierpien.pdf )

http://www8.fileserv.wf/p/matura_matematyka_2015_sierpien#

Podobne: matura matematyka 2015 sierpien, matura matematyka 2014 sierpien, matura matematyka 2016 sierpien,

matura matematyka 2013 sierpien, matura z matematyki 2015 sierpien, matura matematyka 2015 sierpien pdf,

matura matematyka 2015 czerwiec, matura z matematyki 2014 sierpien, matura z matematyki 2016 sierpien,

jednej. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej powinno sie bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych dwie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko

cialko zmarlego zostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, ustawa

boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie jego

od tych propozycji. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu pozwalaja mu

sie od nich oswobodzic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac na akcje

tragedii. Oficjalna (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest

w celu nas pokrewny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – odwrotnie los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane przez wyrocznie ma obowiazek spotkac dziecka i nie ma od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty. Przykladem

istnieja dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Staje sie on jednoczesnie

ofiara jak i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra jak i

rowniez wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad

jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala

moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali wykladzinom

w beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil

go na dwie frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

czastka ludzie maja skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego imienia

powstalo zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze posiada taka moc jak

Pan, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn konstruowanie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, azeby Bog podarowal mu

skala wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osoby. Konrad wydaje sie byc cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie gwoli niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

zgonu. Jako pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak dojsc do panstwa cieni, bowiem zona nie zakopala tej ciala

zgodnie z jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic na ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil.

Bogowie zapomnieli o nim. Zyl czasochlonnie, az w koncu przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf posiadal

wniesc duzy kamien na gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak

bardzo bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest

znakiem pracy, funkcjonowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach rodzimych do wykonywania zadan Syzyfa. Przebieg ten nie byl w

stanie zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil powrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk byc moze sie stopic i azeby nie

schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on znakiem

czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie

byc zauwazona przez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow.

Tez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, azeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 4 miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki konkretne

jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie albo wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy istnieja nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w

takowym wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla dawnych

pelnily opcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie

mozna w pelni uchwycic literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem

najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc

wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek wystepuja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Same

w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. W taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej jej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na korzysc szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje.

Owego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie los.

Kreon, bez ustanku stawiany w wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swego ludu, albo dobro swej rodziny. Tej

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca polaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, jak kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania na polu batalii i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tak zwanym. anty wzor – ukazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory nie chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie owego, ktory nie obcuje ze

sztuka, zas przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie wraz z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie rozchodzi o bitwe na sen wieczny i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka na piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie wam jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest kaprysny, a

przeksztalca sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam chociazby zorientowac, jak przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow

jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy cenic rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Istnien nalezy zgodnie z natura, zabierac od swiata tyle, jak duzo

potrzeba, nie za sporo, ale i nie za troche. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze wyobrazenie, ze pisanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za zycia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta daje tym samym termin swojej pewnosci, ze

posiada juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy ow wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

czy tez historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu istnieja mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

czynieniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac wyraznie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane faktycznie, ze mozna je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

kluczowa fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Europy - tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jako cos cudownego, a ow lampy

prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozna uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu w celu

dorastajacych osoby. Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy wraz

z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje podopieczni. Bogini

nie zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami

wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili

ja w calej kamien. Jednak i wowczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia

istote macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 4 miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwoch. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o kwestiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych obszar w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednakze, ze legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one gwoli nich faktycznie cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich spora role. Udostepnia to fakt, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady na dane kwestie, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu osoby opowiada naszej firmie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni posiadali podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jak my dzis.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity byly i istnieja obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja gwoli poetow, konstruktorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone od razu wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali na te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

zalety przeciwstawnych jednak jednakowo waznych. Dzialania herosa sa z gory skazane na niepowodzenie zas sam akt wyboru, niezaleznie od tego,

ktore wraz z wartosci zostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic w celu katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

napotkac za witryny wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Selekcja jednego sprawia kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa

calkowicie rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic sen wieczny

brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie na temat swoje los i nie chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Jest oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze ponad losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie na smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie poprzednio

Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli tej bliscy. O ile

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet zas to moglo doprowadzic w celu anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc zacny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj

wplyw. Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W trakcie

konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje mu jego braki i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore istnieja wazniejsze od niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie krol. Wycofanie sie wraz z

decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie demokracji w calej panstwie, tej

ojciec jego nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od niego. Po

przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z

postaci wydaje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Jest on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug zonie jest pierwszoplanowa i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla

Antygony smierc. Kobieta jednak zwaza, ze nie moze postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru 2

mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie jednakze

pelne wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze zdolala by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz

racja wydaje sie byc po jej stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu

od siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. Jak i rowniez to jest

istota tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem jak i rowniez personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest rewolucyjny i walczy z wdrozeniem. Walka

wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie moglo zachowac Antygony poprzednio

katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestie, a zwyciezyc mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez

oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Korab opowiadajaca sie

po jakiejs ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na wlasnej osoby

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, znane z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych tresci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest w celu

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby czy tez instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, wartosci.

Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne

i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany.

Przedstawia mezczyzna losy zuchow na tle zdarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli

eposu wydaje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie polaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez mysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, strukturze lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna jak

rowniez tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto powstaja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i ‘ode’

- piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu prowadzonym przez

Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Team

aktorski ograniczal sie w celu trzech internautow. Aktorami zdolali byc wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i funkcje kobiece. Po tragedii antycznej nie ma

podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi jego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z owego wzgledu, iz

racje obu stron istnieja rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie w celu kleski zuchow. Antygona, zbyt

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej ukochanego, a

osobistego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie byc

wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie

sen wieczny lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie

czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga

jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata,

poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem zycia

codziennego, druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa od razu to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne istnieja osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, zas gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo odrzucic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl w calej swiat. Wlasnosc roztrwonil jednakze szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Podczas gdy skruszony synek wrocil w celu ojca ten sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze

cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jak umarly, zas teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to

wezwanie do dostrzegania swoich defektow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie.

Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac

innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednakze jako

wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na rozne

podloze. Jednego razu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo na kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Przed chwila gdy

ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac znaczenie uniwersalne tejze przypowiesci, odszukac jej sens, ktory dotyczy ziarna

madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda dysponuje wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej jak i rowniez odszedl od wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada pewne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec

zas Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem w

celu ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka.

Poprzez dzis dzien samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

juz sam walczy na temat swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien ubostwiac tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie je badac;

- Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie

w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To tez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami

dla niego sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest zatem symbolem idealnego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci

narodu. Gra na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z

„Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o

poddanych. Scena zgonu krola jest przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po

odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

wydaje sie byc walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci

herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej miejsce

wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. Po swej krancowej spowiedzi przypomina

wartosci nadajace sens tej zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza umieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada na temat co wstaje na polu i moment zostanie zebrane i wynajdzie sie na biesiadnym stoliku.

Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior

nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej istota i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jako wszechobecna,

wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednakze zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza miala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy kulturalne i uznawane w

okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jakie mozliwosci rosnie na polu jak i

rowniez niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do

przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie rozkoszy na kazdego ludzi. Nazywany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien ochronic sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa

sie w ponizszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny,

ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednakze zostal tam zabity. Uswiadamiamy tu spor spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Ozywia sie

posrod nich buta.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat

dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ten tekst w celu

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania formatu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w

calej XVI w calej., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow,

ogarniajace czasami po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika dlatego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw na jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obszarze nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Po XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na faktycznie przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od witryny formalnej czekac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tejze piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi wraz z 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra

4, w celu ktorej niejednokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska,

Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych,

leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego:

zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych

form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze

we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, to znaczy rownolegly, obustronny

rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, ze w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, osobom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu wraz z konca

XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, to znaczy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa tez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich egzystencji i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie wraz z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Poteznieje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), bogactwo zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior przesadza psalterz., byly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu, opiewaja wielkosc

i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

bardziej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, wedlug przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim, stara sie czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie. Jednak przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, osobom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie, postrzegana

przez ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2 barw: ciemnej i srebrnej. Czarny -

prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie na czarno, byc moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - bowiem jej wlosy sa aktualnie

siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno wraz z

podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich podopieczni, ale tez z powodu calego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. Moim zdaniem Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa koniecznosci niesienia jej

pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz tez przyjmuje na swoje barki cierpienie

powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa. Natomiast

Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze ta jedna sen

wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna matka nie zostanie musiala faktycznie cierpiec jak ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten posiada wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― jest do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze profesjonalne wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe, tworzace

wyraznie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma cechy krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala pierwsza zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy wraz z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych

dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w calej tych latach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na

temat zyciu posmiertnym.

W tejze epoce wiecej niz jeden pojecia istnieja centralne: Pan i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednak to czlek zostal

zmajstrowany na obraz i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest odszukac w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z Nim.

Akcentuje ona wazne wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu zdobywania informacji,

do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz to mniej. Wszyscy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac na filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego postepowania. Jestesmy

zobligowani przystanac na chwile i przemyslec o naszej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej aktualny

w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja byc dla nas

zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w podaniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to znaczy

nasze los. Zapominamy jakze jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelakiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie

byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma

mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym ktora wage posiada dla niego honor,

ktory we wspolczesnym swieci stracil na swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. W polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie

opisywaniem zywotow swietych, opartych na legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―.

Utwory ow mialy charakter dydaktyczny. Sporzadzanie sie nowych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow

dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa

rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy

jak i rowniez zakonnikow w calej kosciolach czy tez w specjalnie wyznaczonych na dodatek miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie

grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne,

jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych.

Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W dawnym

ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow rodzimych jest

„Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez

grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie dziecka na odpowiednia droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Wam utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej w celu

glosu miedzy innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych

wizji Boga, swiata, dziecka. W sredniowieczu w glowny punkt swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary

osoby, ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal pierwotnego glosy jak i

rowniez raczyl ofiarowac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu,

o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem

jak i rowniez cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy wraz z cialem. Pan

stwarza nadzieje wygrania tejze walki. Po utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja

niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i

stwierdza, ze nie sa ow lampy w stanie ofiarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac z trudem, i

milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral

sciezke walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo posiada radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech

zycia, jak wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania w

celu dzis pobudza zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa wraz z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mamusi Boskiej wraz z prosba na

temat wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, miesci blagania

na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem dane o slownictwie i odmianach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila wciaz nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - od razu polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia w calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie na ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie biezace wziecie srodku do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

religii. Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w

osobiscie szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w calej zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie

oddany „slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw narodzil sie w

calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze jakikolwiek rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i

rozmysla poetow, istnieja one raczej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl

wyidealizowany a opis uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osoby do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu

tzw. rzeczy ostatecznych nieopodal sadu ostatecznego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przyrzadzanie sie na spotkanie

ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i rowniez swiatem. Przyklady

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte slepia i cialko, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze wykladzinom

czlowiek przejdzie przez los skromniej, tymze jego zebranie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W drugiej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w zonie prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozmysla.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swe dziecko, potrzebuje z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, wylacznie bano sporo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osoby o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, bowiem jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od momentu biczowania przez nakladanie cierniowej

korony, bicie go przez zydow wedlug przybyciu w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zartobliwy i na blahy sprawa, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter zwlaszcza

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

zasady budowy). Rys piesni wyplywa z jej zwiazkow wraz z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej dziedziny wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej z reguly pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez

niecheci w celu miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc formy (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, przedlozenie tylko okreslonego watku, skoncentrowanie sie na jednym wylacznie problemie, jeden punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem dziennym i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie

mogily ) jak i rowniez nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze

glosow przemawiajacych, ze na temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i

poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow

greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu

poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zadaniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy

portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem

uczciwym, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby

naprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im

przypodobac, odwaznie udostepnia prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia.

Poswieca dla zonie wszystko, chociazby osobiste ambicje i prywatne dobro. Sil dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju

postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, zas

nam prostym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, kompetencji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca natomiast

dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto dziecka na

manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i wykonywania zadan na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku,

przynoszace wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez

pelny rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy na wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i

warzyw oraz pozostalych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie

mozliwosci przynosi pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac je

taniej jak i rowniez sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal w

ponizszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz informacji praktycznej reprezentant tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii seks szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto

jest mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce

„O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i rowniez

la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien

korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania Polakow w

celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, iz

nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu.

O tej oburzeniu oferuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupek przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy nie chca oni zreperowac bledu. Nie

zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie potrafia

ustrzec sie przed rownolegla sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow

dramatu: czy oddac Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc.

Maja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Solidnosc i

potega panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic ponad ojczyzne, czlek powinien chociazby z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw

gwoli urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

szalec, kiedy czas po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia,

rozkosz duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy dzwiekach

muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony przez Grekow, umiar. Od

dawnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za

najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji

dziecka wyrazanej przez Platona - wylacznie element duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie w calej piesni

"Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu

mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz

(bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji

pochwale cnot i cnot zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze

"Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz przeksztalca je, scala rozne powody w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze latwo odnalezc fragmenty, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki istnieja wyrazem mocnej troski na temat losy wlasnej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci.

Nie zaakceptowac wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych romansach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W minionym fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie na obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodziez rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do katastrofy pewne elementy, ktore

pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje

typowy krajowy balagan). Sadza przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

istnieja przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w przewazajacej liczbie powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie byc zas bogata. Wystarczy

doprowadzic do realizacji przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, przyrody i zycia, milosci. Poglady filozoficzne najczesciej stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament wedlug klesce

Polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( damy i podopieczni ) uprowadzone

przez wroga. Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja jeszcze milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania

zasobow dla wojsk, mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli mam racje i wraz z tego naszej firmy zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste

serduszko i owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje swiata.

Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1-wszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali los na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie

dorosleje sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne wikt, wysilek natomiast

jest procesem do dumy. Po wykonywania zadan mozna wypoczac wesolo spedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje na wsi w

calej harmonii wraz z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, bowiem to naturalnie oni

demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace wraz z zycia dziecka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na temat swojej

wybranki prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w tych

propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozna podzielic na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa czy tez

przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych

powiazan wraz z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic osoby i zwiazki dworskie. Oczywiscie obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie jak i

rowniez nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, tak jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i marki zycia, tak

zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, wraz z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i obfite zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja spor miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory wystepuje w kazdej sytuacji z nieodlacznym symbolem naszej wladzy - nahajka±, zas chlopem zdecydowanie pedzonym w

celu roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, albo czasem za sprawa tego postepowaniu wszelcy wraz z

ksiedzem nie znajda sie na lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje jeszcze ksiedza, mowi

tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci

otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze na stu

urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba zeby za

rownoczesne swiadczenia. Rozmaite lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz

krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie jak i rowniez

przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna

wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Pod przymusem zrobic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny.

Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest zawila, bo jak i rowniez

Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie

panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne

bankructwa. Chlop wydaje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie

sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. Po mlodosci zaleca cwiczenia

powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka mozna sie

wyszkolic bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic winien posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic.

Alians malzenski powinno sie zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie powinno sie pretendowac. Podczas roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy wraz z truskawkami i tym podobne. Latem mozna z tych przygotowanych wiosna

krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki.

Latem gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie

nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i osobistosci zle odrabiaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z

przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W domu wszystko przyrzadzane jest to biesiady.

Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednak i podczas zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z towarami, albo tez u

handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej strefie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica.

Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to wiersz

o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, jakie to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To wartosci,

ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego

popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej powierzenia. Chlop

tez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden wraz z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek

oparty na tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak

i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli

wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi na temat tancu jak i rowniez radosci. Sklania wszystkich w celu

pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop zachowuje ze

swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo pisarza. Liczy

nastepnie wszelkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych

zrodel powstaly wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w tej poezji

odnajdujemy echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez

dobroczynnego wplywu przyrody na ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast

we fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i

rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w swiecie, zastanawiaja ponad

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemalze wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za ksiega stworzenia swiata oraz dziecka, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na ow czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje pierwotnego syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie byc miec

nieskalane sumienie, radzi, aby uzytkowac z sposobnosci do gry, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. Po „Piesni na temat cnocie―

poeta stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie

te banki pozostawic wedlug sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony...

―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji na posiadany talent jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela pozostana tez znane nie tylko rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi

„slodko jest szalec w nalezytym miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta

jest z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody o wszelakiej porze rok, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich

dobr nawet lepiej zycia. Ten ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden schemat – typ

renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi ceniona

przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, los zgodne wraz z natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z

radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa

jednak wraz z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza wartoscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i porzadku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot

liryczny uznaje tezyzna fizyczna za pewna z zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej inne dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne los w aprobacie z przyroda i nie szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego zycia i tej prawdziwych zalety w poniektorych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia powinno sie zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac

zycie jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny

broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie byc

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej

oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej gwoli roznych osoby jest rozne prawo. Przykladowo prawo karania

smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i rowniez inne gwoli mieszczan. Mniemam

ze, ten problem wydaje sie byc nadal aktualny. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze zamozni podlegaja nie

zawsze tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednakze zazwyczaj istnieja traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu wypadkach moga sie

chociazby kupic. Czesto osobistosci na kolosalnych stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich kwestii jest w znacznym stopniu

przedluzone. Nastepnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak

rowniez wspolzaleznosc energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc

nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub

zwyczajnie zmaga sie z bieda i pracuje nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w calej

malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci czesto musza spacerowac do tych odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly

maja zazwyczaj za male srodki pieniezne na postep pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, niekiedy nawet na utrzymanie. Po ksiedze na

temat wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach

gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia tyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwie w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

byc obywatelem jak i rowniez panstwo powinno mu umozliwic szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek winien byc

legalnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pielegnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie

dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy prawo

prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie sa faktycznie wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych jak i rowniez

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbedne, takie jak swietne domy jak rowniez sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone na ten zamiar wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie na dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski ofiaruje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Tym sposobem pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny wydaje

sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie laczyc w pewna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny powinno sie poswiecic komplet: majatek,

energii, zdrowie, fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - pokazny sejmowe,

wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie istnieja

spojni, nie tworza jednosci. A gwoli Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej

wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale

obok heretykow to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, w podobny sposob publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie

maja mozliwosc nawet odparowac panstwa poprzednio poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny.

Skarga wzywa zatem krola w celu obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej

w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie

podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

tworzone, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych

przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. biezace sadzenie

jak i rowniez bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie to maja obszar w kraju

jak rowniez proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do

upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic maja mozliwosc jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna rozne analogie w celu wydarzen politycznych tego

okresu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na

wzor polskiego Sejmu. Zanotowac mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor

przesadza ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie dziecka poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany wraz z pozycji kalwina i w calej

duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, jakie mozliwosci jest w szczegolnosci widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do

zycia w przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, na ktorych nieustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia

ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez

zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow jednak

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi uchwycic istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i wynosi ponad

zwyklych ludzi. Podczas gdy mnich tamten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa na cmentarzu nieopodal grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak

z czworonoga uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek jak i rowniez lekcewazenie waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie w celu

czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej

proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec

pierwotnego uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - juz sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki

pokazala, w jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie

samodzielnie, rownoczesnie stara sie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak

wydaje sie byc na nie odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz wedlug smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej

zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen - we

snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka wydaje sie byc szczesliwa.

Postura ojca przeksztalca sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie los Jana na wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie,

- pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w uczciwosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, trwogi. W

obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym czasy swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela

policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula jak i rowniez narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem

gwoli prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; zmudna, codzienna praca w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc innym ludziom wsi jak i rowniez jest

gwoli nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze napomknac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze

polskiej siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje zatem nie sprawa, ale srodek, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i skrzeczy razem wraz z Oluchna na ciezka fuche oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies konca XVI stulecia jest, wedlug

Szymonowica, stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi w celu naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika

spraw przykrych, pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i tworzac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury, a jej

przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie wraz z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Wytwarza to podejrzenie o niewiernosc i zwiazek z rozna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza osciennych zarosli wybiega

Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, faktycznie

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

wybranki na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego egzystencji do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza w oddali poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci

bytu ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niepewnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny,

jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i jest wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie widac niepokoje poety w 2

sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik

bezustannej walki, ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej

batalii z silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na

pomoc jakiego kazdy czlek powinien liczyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy osobistego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co

duchowe, a najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od Boga, utrudnia mu sciezke do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest intensywne, a jak slabe. Tresc rozwazan autora ma charakter

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), jednakze najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas jeszcze silna

jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow poprzednio

tym, iz niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak jak Troje. Po tekscie istnieja fragmenty swiadczace o takich intencjach autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy na temat polski srodek glosowania przez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci zbyt losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo

natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu pijanstwa

jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego znoju, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku panstwa rzadzonego tak jak w Troi.

5. Po kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy narodowych. 1

z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia sie wraz

z dobrem panstwa, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by przez atak zadziwiac wroga, naruszyc

go jak i rowniez nie zgodzic sie do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy najbardziej istotne, obecne i skomplikowane.

Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, czy tez wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jakie mozliwosci sa na jego czele powinni

oferowac przyklad,

dwoch. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 niemocy Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, iz milosc w celu ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga leka sie, iz fakt ten moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje

sie byc wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, jakie mozliwosci prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba zawsze sa to:

brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Lokalny, jesli

jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od narodzin az do smierci. Frapuje sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak

i rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza sporo

pozytku, jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, aby niczego przez caly rok kalendarzowy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez

warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi relaksowac sie w blogim towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje

rozkosz. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i wyprzedawac

drozej w calej innych rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem

mlodego szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach ogolnych

nie ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel

owego wysokiego postaci spolecznego winien posiadac tez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swe przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety

na najazd Tatarow na Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu

sie poprzednio napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje

opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ta

przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia

na wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy.

W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Praca ziemianina na roli przeciwstawiona jest odrebnym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Duzy wplyw na tworczosc poety mialo tez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z postacia znakomitego polskiego poety, ktory jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej

zalety Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po tej smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane przez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo szablonowe dla owczesnych humanistow,

gdzie niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII jak

rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie ukryc zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania na ten temat sa

zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora pielegnowana w calej sercu

dziecka moze byc gwoli niego w tym samym czasie "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista ozdoba zycia. Explicite z cnota zwiazana wydaje sie

byc tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swe przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow.

Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelkie zalety stanowiace

cnote istnieja cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do nieba, Tym, jakie mozliwosci

sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, azeby tam tworzyc

i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania przypomina takze na temat ludziach

tulajacych sie wedlug swiecie w calej poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc na roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie komplet znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy

w kazdej sytuacji znajdzie czas na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie naturalnie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta potrzebuje, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i aby posiadaly ow

zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to renesansowa

afirmacja zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke dzien,

jak i rowniez stoickie, aby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach― miala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia dziecka jest fuks, rozumiane jako zycie zgodne z prawami cnoty, gwarantuje czyste

etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z uciechy

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do korzystania z chwili, cieszenia sie wraz z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla nie

wolna od sprzecznosci. Stad fraszki byly tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal

ostroznosc do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy

byl Zenon od Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z

umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore mogly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

potrzebuje boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie,

nieskalane sumienie, humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra

owego swiata nie zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie jak i

rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna wraz z

fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze ogromnym spokojem spostrzegac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie dziecka w harmonijnym zyciu,

w calej korzystaniu wraz z rozumu, ale i takze w uciechy „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem w

stosunku do Boga, jednak tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez obawy

poprzednio smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie do madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz

z problemami, oferowac sile duchowa i porzadne szczescie jak rowniez czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie

w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej

harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu jak

i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postury polityczne obywateli i stalo sie pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi laleczka, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tym miejscu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes na rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Cecha szczegolna utworow z owego okresu wydaje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja,

/ A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Az do gor jak i rowniez lasow,

napisana w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i

rownoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot liryczny

porownuje sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj

zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny nastroj, inne istnieja tez zagadnienia. W mnostwo utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc

budynku rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma miec

na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne los bylo gwoli Kochanowskiego najwazniejszym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej zyciu najwazniejsza byla tej

poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet polski pierwszy

poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych gatunkow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia dziecka, porusza kwestie jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego ukladu

wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jako wskazowka gwoli jednostki,

jednakze dla kazdego, bowiem stosowac sie byc moze do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilkunastu wersach w calej lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor postanawia odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty

doktora i zachecaja go w celu kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie

rzad wraz z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane wypity. ― Fraszka ta posiada na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien wspominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po osobiscie dobre

wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ten, kto rozmysla tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo

Pan odroznil dziecka od zwierzakow, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

mowy powinien edukowac swych odbiorcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania prawdziwej

wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni wraz z bronia w calej reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w

calej walce oddac zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki jako jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

komplet dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku hhg tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i

poprzednio szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to naturalnie odroznia polski narod od

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Robi to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku

juz od poczatku istnienia naszego panstwa, ale albo takie postepowanie duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gleboko sie zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz czynia go zwykly ludzie. Jezeli zawiedzie jeden element w calej

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos wiecej niz czesc ukladu organicznego – panstwie – mozna tu zaczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze pewna z przyczyn upadku niepodleglosci Polski w

calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta wraz z

mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

nedzne spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach mowi posel

-akcji – zredukowana do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

jakie mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad konsekwencjami wszystkich

czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

z mitologii i hhg jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze tymze latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle

ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co

czlowiecze nie jest mnie obce―. Po odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg postaw postaci, pierwotnego

zachowan; od patriotow zaczynajac, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie pomieszczenia, swoje

losy laczy wraz z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w ponizszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze naturalnie w tejze epoce produkuje sie chodliwy w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem―

itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora

wszystkim daje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez zapewnia zadowolenie. Ten obraz prezentuje „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

mysla egoistycznie, istnieja chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz

nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlopisko musi dzialac na panskim polu, praca nie jest radosna piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy miedzy

trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy podejmuje

autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z waznych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w zonie mysl, ze „bez praw nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska na cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego dziecka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz

traci los. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc jak

i rowniez nam jak i rowniez bydlu, jesli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodego obywatela jak i rowniez do

powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie

byc bardzo latwo zapamietac, bowiem dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci. Wytyczne

te wlaczone sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

przyrody w wszelakiej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani smierc.

Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i w calej bliskosci wraz z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie

zaluje jej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia - taki ideal ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny.

Po „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami czterech

reprezentatywnych gwoli polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza

problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o

swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski

wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od czasu

sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal

sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl

przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola,

uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie

wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow na ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje

przypadlosci toczace Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w calej 1575 r.

Poeta pokazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu,

nie unosi sie ambicja jak chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu jak i

rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek

ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postawy

patriotyczne wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny ksztalt,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow,

jednakze mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - mowi Pleban). Wiec Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc niemocy spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez

grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne

proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic maja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych znajdujemy tez w calej licznych fraszkach, a

niebagatelnie wazna pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt wlasnego stylu, na temat

forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez

epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow rodzimych. Nawiazania w

celu antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul

imponujacych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej

podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego ponad tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jako poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka

melodie, znajduje duze wartosci przyrody i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto owego terminu wowczas w 18 wieku we Francji - poczatkowo gwoli okreslenia

zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia okresow panowania

Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete przez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla sporo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednakze odrodzenia antyku

lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w panstwach

Europy polnocnej od konca XV do konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki

jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, na plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek staje w glowny

punkt badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Po

mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i guzik co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za oficjalny

jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej

Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osoby od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek posiada swoj zycie zapisany w

calej gwiazdach. Poswiecone jest mu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zachowywanie dobr. Dobrobyt to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal wraz z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem istnieja wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej w celu rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc niemocy Polski. To: brak wybranki ojczyzny, niedobor zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Po sposob sugestywny i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci

w celu ojczyzny, wybranki dla zonie samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

pierwotnego jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia

szczegolnie na sejmach pobudza u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV

jak i rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa klapa dla Lokalny, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni istnieja swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie byc

jednoznaczne wraz z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny, oburzenie

na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedobor sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst zwiazana

wydaje sie byc z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech glownych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy

interesujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy niedobor

stalego ukladu obronnego panstwie. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i

rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych rodzimych

utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow wraz z prosba, azeby pomysleli wreszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony

barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

ten, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, jednak

w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jako czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa przyrody

c) rozumienie zycia jako wiecznej batalii o byt

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i tezyzna fizyczna mieszkancow. Jest on absolutny podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu

wraz z natura. Wies, wspomnienia, jako miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi,

tamtego zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii autora. Pozostale sonety

to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, mocny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac

jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza kobieta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc,

swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na kolejny los, przykra wizja, wojna o byt, przetrwanie

trzy. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne posiada ukazywac klopoty duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 szczatkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl rozny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej tuli

sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przedluza sie zatem jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez niebezpieczenstwa,

zadumane posiada skronie), wydaje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten

probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity

harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory na starosc wydaje sie byc chorowity, mniej przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi.

(zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ten wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w ponizszym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony wydaje sie byc niemoca.

Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

okreslonego krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Posmak: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy poprzednio jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal mezczyzna o artyzm jezyka, ksztalt swojego nurtu i odmiane

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie scala sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie posiada.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- rozne nawiazania w celu mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z glownych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, wrecz

tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w calej bitwie

ponizej Chicimiem w calej 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc w celu ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 frakcji dosc precyzyjnie opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne preparowania, a potem bardzo dokladnie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow jak i

rowniez zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy skierowac na kwestie naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w

tych propozycji zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia dane o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi w calej krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Pierwsza czesc niesie 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, to znaczy taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

ofensywnoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce jak i rowniez

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zespol dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako mysl calkiem interesujaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem

i roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej obowiazkiem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi wyrazisty kontrast wraz z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika wraz z

kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz

z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie porzadku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela wedlug

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji

na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci rycerskiego jak i

rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety istnieja niestale w calej uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg kwestii niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozna je zrobic (uspokoic morze, wiatr zamknac

w wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach damy.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga zostac tematem gwoli artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na

cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, interesujace szczegoly tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez

autor) sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jako piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka

jak i rowniez nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na los umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. 1 - dworski – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala sie

tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, panowac mistrzostwa

autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow

zachodnich, wykladzinom skladajacy uznanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala wielka wage w celu rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

krajowy rodowod uznawala za kluczowy tworcami owego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie tez

sarmackim od slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial literatury na wiecej niz jeden nurty wydaje sie byc wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory –

wiec dworski i byly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednak byly tez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie

roznia – mozna zatem mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski

zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - od razu oznacza styl zycia szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

miala poczucie, iz Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej roli polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej roli

jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki,

bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej

ksenofobii jak i rowniez milosci przyrody - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl

niejednokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych rodzimych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Autor zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiego powodu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w polsce, ktory nie ma za jakie mozliwosci oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory postaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, zas mysli jedynie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli

sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc pociechom do gry. Wszyscy dbaja o prywatne dobro, nie

interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko na temat zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje osobiscie dla

siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza szkopul

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje tok

bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie ponad

poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w calej nich krytyki, bolesnej zadumy

i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow istnieja znakomitym zrodlem poznania osoby i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki

zapewnia mu pragnienie zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem tej

zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku

Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni jego. W koncu

Pasek zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednak taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na zone. W drugiej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz

zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie obraz

typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki.

Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe wraz z ich wplywu na los

polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk maja mozliwosc one doprowadzic,

stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki wraz z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja obraz zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa jednakze uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc

nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz w calej

tytule, zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, za mlody wiek, zbyt

lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty ow pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie mozna, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety mistrza.

Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie wydaje sie

byc atakiem na sarmacje, na jej ulomnosci i nedzne przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na regule dialogu, gadki prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje

sie byc pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez

szablonowe cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i ponizej

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten brak

poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla w calej sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta

w przytoczenie, przez co autor chcial podkreslic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji widac najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. w

calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym

sposobem pokazania i stylem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i

rowniez karmelitow. Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co sporo trunku mogl pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

pelnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne,

np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter

tamtych okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep w celu bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia rozne

czlowiecze wady, zapewniajac ze spotykamy ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak specyficzne postawy, iz mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem na jedna wraz z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w

tym miejscu tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze

sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w

kazdej sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelakiej

zywej: pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie

aktualnie w niewoli i nie zna smaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swe zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to cos normalnego. Jednak

stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodego. On kiedys byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai

sie w celu niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, pokazuje sie na fakt, iz powstala pani po pierwotnym

rozbiorze Lokalny, moze zatem Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, danymi, jakimi istnieja, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w znacznym stopniu wiecej

zdobyc.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

swiecie dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie www tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem energii,

bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys,

niedysponowany i w calej lesie", zas nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare w calej Boga jak

i rowniez smieje sie ze kazdego swietych. Jednak gdy spada na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca

atencje, ze niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki jak i

rowniez zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w calej Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z mocnej troski na temat kraj, wraz z leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamyslem powinno byc szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna uzytecznosc

obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czym poparl zdecydowanie program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o potrzeby utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Pod

swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn

o nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra

na owczesne ludzie.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych w celu zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie byc w jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu

wplynac na opinie publiczna jak rowniez na postawe polityczna konkretnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

przemian ustrojowych Lokalny, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez

ukazal zuchow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia dialogow prezentujacych jednostkowe poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana przedstawieni

jako prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform

to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Za to ich przeciwnicy to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza w celu upadku

Lokalny, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku

swego zycia potezna i wyzwolona z ponizej obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale najczesciej bez

sensu; zdumiewa sie, iz Starosta zezwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie

byc goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

partner, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego niedobor

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow na zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego jego nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie

nie dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako sprzet oddzialywania na spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na postep tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, iz cywilizacja

nie sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla to

namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo sie rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Pomijajac literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w

calej eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach,

milosnej sferze obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 w celu 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Po 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano w celu uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 rok krolem Lokalny zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

obecne i rozne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, dokument, listy w

celu redakcji jak i rowniez odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, biora w

obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany przez 21 czasow. Z

inicjatywy krola w calej 1765 rok zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego

gmach zwany Operalnia, w ktorym zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego

„Natreci―. Po 1766 rok dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na

starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal jego na rzecz

planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i

Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi.

Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu

nauczania potrzebne istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego w calej 1775 rok powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie

opracowanie jak i rowniez wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w calej nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek

komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i

rowniez podnioslym pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha

miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych wowczas puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje

wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wowczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn

na czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca pelny narod. Po imie tejze milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w

calej uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli

jego porzadna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie

dla porzadna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo

wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w opinia szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w calej dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski. Nalezy

zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, dokad uczestniczyl w calej

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki chcial dac odpowiedz na testowanie

dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady tych ludzi byly jedna wraz z

przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie byc zamach na cara. Ludnosc jest w calej tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Narod,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednakze potrzebuje

liderow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada

kleske. Mozna zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane jako bardzo przydatne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal

wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

zatem rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci czy tez po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, w calej ktory nie sklada organizmu bohatera. To symbol przezycia

idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych jak i

rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka

mysl Browna zostanie przez pozostalych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie byc

przedstawiona przez Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona wraz z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny

byt absolutny. Idealu owego nie mozna zdobyc ale mozna don starac sie. Muzyka robi z osoby istoty swietne. Miara tejze doskonalosci wydaje sie byc

porownanie w celu hostii. Po wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez tam

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po

zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w calej cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi zaplacic kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na niektorych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: akcja

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne:

duze monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic pelny narod, anizeli ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i postepu.

Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

jakim przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil politycznych

o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa na ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

zatem autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa jak i rowniez monarchy. W celu

Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka elementarnych typow pierwotnego charakteru. Cechy typowe istnieja najlepiej wyrazne w charakterystyce

Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, czyli

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym

najezdzca przez pelny narod krajowy oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami jako

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku.

Samotna wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko

we wlasne energii i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce.

Ukazujac szeroko pobudki kleski patrzyl z wielkim niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

jak rowniez brak religii narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania,

zawiera sporo aluzji jak i rowniez mozna baczyc go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa zatrzymac sie ponizej Termopilami, dokad Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom owego brak. Poeta nakreslil wizje

nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie

- bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu w calej powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie

posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w stosunku do

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 rok, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec

sie z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze rozne postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce jak i rowniez

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz

pokazuje w calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie kpic

wraz z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, istnieja

przeznaczone fajnego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia jak rowniez szydzi wraz z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedle

nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna mezczyzna szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomocna dlon w czynieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy zuchow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

na Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie