matura matematyka 2016 sierpien

( matura_matematyka_2016_sierpien.pdf )

http://getfile.co.pl/go/?d=matura_matematyka_2016_sierpien#

Podobne: matura matematyka 2016 sierpien, matura matematyka 2015 sierpien, matura matematyka 2014 sierpien,

matura matematyka 2013 sierpien, matura z matematyki 2016 sierpien, matura matematyka 2016 czerwiec,

matura z matematyki 2014 sierpien, matura matematyka 2016 sierpien cke, matura z matematyki 2015 sierpien,

PRZYGODA MATEMATYKI a mianowicie WIEK 19

Charakterystyka epoki:

•Rewolucja francuska i szmat napoleonski stworzyly korzystne wzory dla rewolucji przemyslowej na starym kontynencie, co wzmoglo uprawianie nauk

fizycznych, a tym samym nieomal idealne wzory dla wzrostu matematyki.

1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sytuacja, w ktorej trzeba

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami a, takze kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, sposrod ktorych dwie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego bedzie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w konflikt z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go

za zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie na niego od nich. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja

mu sie od czasu nich oswobodzic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, patrzac na

akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory to jest w

celu nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – inaczej los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w zyciu,

jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane przez

wyrocznie powinien spotkac jednostki i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz klopoty. Przykladem istnieja dzieje rodu

Labdakidow – od czasu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

jednoczesnie ofiara a, takze winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak

siostra a, takze wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow

ojczyzny. Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach a, takze zeslali im w beczce Pandory

nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie frakcji: osobno

zlozyl mieso a, takze owinal te rolety w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie maja skladac

bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora to wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego imienia powstalo

ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, dowodzi, ze dysponuje taka energie jak Bog,

jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn tworzenie, taka piesn jest energia, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog dal

mu skala wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to on odwroci od czasu Niego osob. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota,

dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, chce sie gwoli niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl on jednak dotrzec do ciebie cieni, poniewaz zona nie zakopala swoim ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl

dlugo, az nareszcie przypomniano samemu o przedtem i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc szeroki kamien w gore. Syzyf

wzial sie do pracy, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Naprawde bylo za drugim, trzecim, dziesiatym

wraz. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji w ziemiach rodzimych do pracy Syzyfa. Proces ten nie byl mogl zniszczyc polskosci

tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil wrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie za wysoko, poniewaz wosk ma mozliwosc sie stopic i azeby nie

schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej

i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on znakiem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc

zauwazona przez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak bardzo

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow. Tez jego

znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi,

azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac

do meza na trzy miesiace w roku, wowczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przypadkow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka, sztuka

otoczenia zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po grupy

osob konkretne i kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie badz wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy istnieja nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne postacie zyja w nowej swiadomosci w

takowym wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla dawnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w pelni

odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwyzszym.

Slowacki przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka w

celu nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek wystepuja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej

spolecznosci. Same w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Na taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila

zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wybrania. Musi zdecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na zaleta szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed wykonaniem ostatecznej decyzji, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i

rowniez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym rowniez matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bez ustanku stawiany w sytuacji

wyboru, powinien rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swego ludu, badz dobro swej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zwiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania w polu bitwy i w celu gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty model – odslania, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie chce odstapic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tego, ktory nie obcuje wraz ze

sztuka, natomiast przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie sposrod tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie rozchodzi o walke na sen wieczny i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest grymasny, a

przerabia sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow a,

takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze nigdy

nalezy miec uznanie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy wedle natura, zabierac od otoczenia tyle, ile potrzeba,

nie za wiele, ale i nie za nieduzo. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze zapisywanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za egzystencji poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta daje tym samym termin swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc istnien bedzie w wierszach, w pamieci tychze, ktorzy te wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych

albo historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

tworzeniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak bardzo, ze jest dozwolone je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, dwoch miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie rozbudowany tak bardzo, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z

nadrzedna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow zachodniej

Swiata - rowniez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jak cos znakomitego, a ow

kredyty prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w odniesieniu w celu dorastajacych osob.

Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek ma w sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy sposrod dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system zalety, stajemy sie

innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje podopieczni. Bogini nie zniosla

tak znakomitej zniewagi a, takze jej podopieczni: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Aczkolwiek i

wowczas smutek duszy przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia nature macierzynstwa a, takze

wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone,

na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac

do meza na trzy miesiace w roku, wowczas to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwa. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sprawach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych obszary w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to aczkolwiek, ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich tak bardzo cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Udostepnia to argument, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady w dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osob opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni dysponowali podobny stanowisko

na dane sprawy, jakim sposobem my dzisiaj.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity byly i istnieja obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja gwoli poetow, konstruktorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone od razu wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo sie szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal ziemia

i czlek, jaka wydaje sie jego natura i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali w te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania wyboru

zalety przeciwstawnych jednakze jednakowo waznych. Dzialania bohatera sa z gory skazane w niepowodzenie natomiast sam akt wyboru, niezaleznie od

tego, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma

mozliwosc ja spotykac za strony wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Asortyment jednego sprawia kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie

siostry sa absolutnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna a, takze energiczna. Zechce uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie inna. Boi sie o swoje zycie i nie chce

zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

powyzej losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie poprzednio Kreonem.

Okazalaby sie wowczas slaba a, takze przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Totez zgineli swoim bliscy.

Jesliby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet natomiast to potrafilo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc sprawiedliwy i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Przykladem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny

gwoli wrogow a, takze zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W toku konfrontacji sposrod synem

Hajmon pokazuje mu jego braki i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy

portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore istnieja

wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlek, a nie krol. Wycofanie sie

sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji w

panstwie, swoim ojciec na niego nie slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy

od czasu niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci

wydaje sie wartoscia w „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest

on wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug zonie jest pierwszoplanowa i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Kobieta

jednak mniema, ze nie powinna postapic inaczej. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma w celu wyboru 2-ie mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon rowniez uwaza, iz racja

wydaje sie po jej stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od czasu siostry

Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde sposrod nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. A, takze to jest przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora to daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem a, takze personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem.

Walka sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny wystarczy. Nic nie moglo uratowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestie, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Przy utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Idea samo

wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na mojej dziurki

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie typy literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel a,

takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa

odczytanie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie skierowana jest w celu Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o

zawartosci patriotycznej albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby albo instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez jest dozwolone tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest na ogol wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia on losy

zuchow na tle zdarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne konstytuuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez myslenie, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna i

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej akcji (w ktorej czesto wychodza epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie w celu trzech jednostek. Aktorami mogli byc jedynie mezczyzni, grali wiec

rowniez i role kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze wtem przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu w akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi na niego do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne istnieja przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i wymagania, bowiem bohaterowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a

mianowicie obronie jednostki. Z tego wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi

nieuchronnie w celu kleski zuchow. Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien

smierci czterech osob (Antygony, jej ukochanego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore

beda na niego dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru

a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum a

mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu

uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom,

niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem egzystencji codziennego, 2

zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie sposrod 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego istote

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone przez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, natomiast gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl w swiat.

Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Gdy skruszony syn wrocil w

celu ojca ow sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory to byl

jakim sposobem umarly, natomiast teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to

wezwanie do dostrzegania swoich defektow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

ludziom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednakze jako

model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

rozmaite podloze. Przy jednym spotkaniu padlo w droge a, takze wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo w kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami.

Dopiero gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Prosto odczytac istotnosc uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej sens, ktory tyczy

sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda ma wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl on wczesniej a,

takze odszedl od czasu wiary, jednakze powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do

rodziny traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada pewne cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Bog Ojciec natomiast

Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem w celu

ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Poprzez

dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob samodzielnie walczy o swoja urzad odpierajac ich racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien ubostwiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, natomiast nie te rolety badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu

sie w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni

o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest wiec symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi role namiestnika

stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje dzielnosc, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola pozostala

przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera,

wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia wydaje

sie walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce

wybiera wzgorze, azeby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego formy: miecz a, takze rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi wspomina

wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac stac sie ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Aczkolwiek na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

to oznacza zlokalizowanie Boga w centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® funkcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co wstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i wynajdzie sie w biesiadnym stoliku. Udziela

porad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci w wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak

musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora to zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz objawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednakze zostal w owa strone zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden plan parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i uznawane

w danej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jak rosnie w polu a, takze niedlugo bedzie

zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie dobrych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie rozkoszy na wszelkich ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem

polskim, poniewaz zawiera zespol nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w

powyzszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednakze zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Ozywia sie posrod nich buta.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., jak nobilitowalo ow tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, jak z czasem, w XVI w., doprowadzilo w celu tzw.

sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem

tego, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw w jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na obszarze nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Przy XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna

precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdemu

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi sposrod 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn polski. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest w celu Matki Boskiej, druga w

celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim a, takze wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, w celu ktorej czesto

nawiazywali ludzie sredniowiecza, jaka wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy wiele historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza wystepuje

nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przybyl

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz

zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja

rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Jest niezbitym argumentem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, ludziom opowiada

swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu sposrod konca

XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa rowniez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o

sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), zasobnosc zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior swiadczy psalterz., byly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja wielkosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraj szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec

tym chetniej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska odslania losy swego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, po przybicie w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc tak jak On, sadzic podobnie. Jednak przede wszystkim slyszymy

tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, ludziom opowiada swoj bol. Heroina

utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miasteczku, postrzegana

przez ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw: czarnej i srebrzystej. Czarny

a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - gdyz jej

wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila jedno

sposrod podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich podopieczni, ale rowniez z powodu

calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

zapotrzebowania niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz rowniez przyjmuje w

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu

szalenstwa. Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ta

jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna matka nie pozostanie musiala tak bardzo cierpiec

jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy szanse nazwac

zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz w

wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze rozbudowane wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala 1-wsza zwrotka, ktora to obejmuje uklad wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy

sposrod minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl sposrod codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis

slow jest w „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia istnieja centralne: Bog i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlek zostal zmajstrowany na

portret i zwiazek Boga a, takze dzieki temu bystry jest odnalezc w samemu doskonalosc a, takze jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona zasadnicze

wartosci jednostki, jego urzad zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu zdobywania informacji, do milosci i czynieniu

dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz mniej. Kazdy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami. Zatracamy

nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od nich uczyc poprawnego postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac na

krotko i przemyslec o wlasnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej biezacy w dzisiejszym swieci.

Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas wazne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji

i otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w opowiesciach o paniach i

o panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jak najwazniejsze, czyli nasze zycie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Przykladem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w wszelkiej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna czesto propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga i tym jaka wage dysponuje dla faceta honor, ktory to we wspolczesnym

swieci stracil w swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Na polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca historia wybitnych

zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe formy zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska tworczosc poetycka

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych w legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy istote dydaktyczny.

Robienie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii sa kroniki

np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w

kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow w kosciolach albo w celowo

wyznaczonych dodatkowo miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie misterium, jak po

lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek

jednostki, odkupienie a, takze sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech.

Wylacznym ze wybitnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to

sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow

odbywajacego sie w przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o

czlowieku, ktory przez grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie jednostki na wlasciwa droge.

Pierwotnym bohaterem moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej ukochany

zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Ci utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej w celu glosu na przyklad

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w srodek swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal ich glosy a, takze raczyl dac spokojne, pobozne zycie a,

takze miejsce w raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci

a, takze zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie swiadczy jednak

walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem i duszy sposrod cialem. Bog stwarza wiare wygrania naszej walki. Przy utworze objawia sie

dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy

otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie dac czlowiekowi rzetelnego szczescia

a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci a, takze piekna w Bogu. Wartoscia

trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z

uciech zycia, jakim sposobem wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania w

celu dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone sa

sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy

wiernym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Matki

Boskiej sposrod prosba o wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego,

zawiera blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem informacji o slownictwie i formach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego

- zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - od razu polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie w literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie w ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik

z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i wierny damie swego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw powstal sie w

sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony w utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie z

zasada, ze ktorykolwiek rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi poetow, istnieja one

raczej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - dosyc

stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osob do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

rzeczy ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala

byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie sie w spotkanie wraz ze

smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi a, takze swiatem. Przyklady motywow zgonu w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte slepia i organizm, bez ukonczenia nosa a, takze

warg, zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w reku itp. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych w dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze im czlowiek przejdzie przez

zycie skromniej, tym jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w samemu wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Spotykamy w zonie prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie powyzej soba a, takze swoim synem. Oplakuje swe dziecko,

chce z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, jedynie bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla.

Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna, poniewaz jest on

jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego syna od chwili biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow po przybyciu w celu

krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, odczuwac. Wie, iz to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i w blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta stanowiaca

wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter glownie sytuacyjny,

aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego zdarzenia.

Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie

jakiegos elementu lub reguly budowy). Charakter piesni wynika z jej zwiazkow sposrod muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej

odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej specjalizacji wiedzy. Zachodzi czesto w tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o istnieniu pasterzy albo wiesniakow. Rodzaj ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej z reguly pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze niecheci

w celu miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie w jednym jedynie problemie, 1 punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z swoim

zyciem powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ow gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek glosow

przekonujacych, ze o ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej

w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we

wszelkich nastepnych epokach literackich a, takze jest zlaczone z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc a, takze dobro

ojczyzny stawia ponad wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby reperacji, nie liczac sie sposrod przykrymi

gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde

chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, chociazby

osobiste ambicje i prywatne dobro. Mocy dodaje mu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania a, takze mysl, iz zasluguje samemu nim na

stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, umiejetnosci praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca

natomiast dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i pracy na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz innych plodow rolniczych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej a, takze sprzedawac

drozej w innych okolicach.

Seks Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz informacji praktycznej reprezentant tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza rowniez sympatii akt milosny szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski sposrod Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do

biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot

wspomina wycieczki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac sposrod chwili.

„O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania Polakow w

celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy, koczownicy, nie

godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii,

bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte

a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski chce by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu oferuje ironiczne

ukonczenie iz Polak jest niemadry przed a, takze po krzywdzie. Mimo szkody nie chca oni reperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie

pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed podobna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uratowac ojczyzne od czasu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to wielozadaniowym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja

to alegoria Krajowy, swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Solidnosc i potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic ponad ojczyzne, czlek powinien chociazby z rozkosza

umierac za nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jak ludzkie nie jawi sie byc mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia a, takze podziw gwoli urokow przyrody. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy czas po temu",

"Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, radosc duchowa a, takze

intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy wobec dzwiekach muzy, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet podczas zabawy wypada zachowac, tak bardzo ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje rowniez

ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego skladow jest dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc a

mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji jednostki wyrazanej przez

Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu

wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten objawia sie w piesni "Niezwyklym i nie lada piorem

opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w

praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz

(bozek lesny), w utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich

pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze

"Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, jednoczy rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa

strone problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze prosto

odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem mocnej troski o losy wlasnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

sposrod odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, byc trzymane na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno im myslec o prywatnych romansach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo

to zachecic ludzie mlodzi rycerska w celu grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne szczegoly,

ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy polski

balagan). Uwazaja przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny

musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz

z nia. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

istnieja przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w wiekszosci powazne, ich tematyka wydaje sie zas bogata. Wystarczy doprowadzic do realizacji

przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge a, takze lament po klesce Polakow poniesionej

podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( dziewczyny i podopieczni ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie w celu tych, jacy czuja nadal milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o

kraju natomiast nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednak jesli racja i sposrod tego naszego biura zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie o

harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego obszaru dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste serce i tego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1 o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy

niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

zyje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na roli choc masywna daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt, wysilek natomiast jest

powodem do pychy. Po pracy mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas w tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje w wsi w harmonii sposrod

przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to oczywiscie oni pokazuja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Uciechy plynace sposrod zycia jednostki na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej

milosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich

mitologizacji a, takze jezyk jest dozwolone podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa lub przykladami,

badz przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednakze alegorycznych, pelnych powiazan sposrod

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic osob i relacje dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie istnieja prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie w

milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, jak wiele i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub w wyzszym stopniu dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, tak znakomitej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i obfite zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja konflikt miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem swojej wladzy a mianowicie nahajka±, natomiast chlopem

nieodwolalnie pedzonym w celu roboty.

Zobaczymy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To utwor

o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to czesto. Pan obawia sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie wynajda sie

w lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza, mowi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami.

Osobistosci znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy

Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy a, takze

nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Rozmaite lapowki a, takze daniny przypominaj

zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia

rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, natomiast nam

zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem

zrobic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych

kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty

wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia ponad stan. Zbytki

powoduja deficyt rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze

nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego jej zycia. Przy mlodosci

zaleca cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast

jezyka jest dozwolone sie przyuczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic musi posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Relacja malzenski trzeba zawierac sposrod osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem jest dozwolone z tychze przygotowanych wiosna

krzewow a, takze drzewek dysponowac owoce a, takze pozytek. Istnieja juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas

lata gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie

nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i ludzie zle odrabiaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi,

a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja nareszcie pozytek. Aczkolwiek i podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z towarami, albo

rowniez u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej obszarze drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie

zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop rowniez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden sposrod utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w

Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny.

Jest to kawalek oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu a, takze radosci. Zacheca wszystkich

w celu pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop

zachowuje ze swej pracy mojej dziurki i rodzine, a zawod jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz pisarza.

Wylicza nastepnie wszelakie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w swoim poezji znajdujemy

echa ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego

oddzialywania przyrody w ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w planecie,

zastanawiaja powyzej nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje prawie

wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za dzielo stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje ich syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec dziewicze

sumienie, radzi, aby korzystac z szansie do zabawy, ale rozwaznie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara sie uksztaltowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

samodzielnie proces kreatywny. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po

sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i samym artysta, ktory to z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu powyzej roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego o tym, ze swoim dziela beda tez znane nie tylko rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu

antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w

wlasciwym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku,

podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII jest dozwolone odnalezc rowniez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie musi wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelkiej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr wiecej

jeszcze zycia. Taki ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden wzorzec – wariant

renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz talentu ma obszerna wiedze

i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zycie zgodne sposrod natura. Odpowiedni ozenek, obowiazki

gospodarskie a, takze obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak sposrod dziedzicznego

badz nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka przyjaznosc i

wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot

liryczny uznaje wigor za pewna z kluczowych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne zycie w zgodzie z natura i nie szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych zalety w niektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug jednostki odrodzenia trzeba zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac

zycie a, takze w pelni tu korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy

poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu rowniez postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozmaite prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli

mieszczan. Mniemam ze, ow problem wydaje sie nadal biezacy. Tak obecnie bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni

podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj istnieja traktowani w duzej mierze lzej, w wielu wypadkach

moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na wysokich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie w ich kwestii jest znacznie przedluzone. Pozostalym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy nigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc krzepy panstwa a, takze jego

potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Wspolczesnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i operuje nadal sposrod

dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci czesto

musza kroczyc do tychze odleglych w duzej mierze kilometrow. Dodatkowo szkoly maja zazwyczaj zbyt male srodki pieniezne na postep pracowni a,

takze zakup wsparcia naukowych, nieraz nawet w utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda wojna powoduje klopoty i tragedie

zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem a, takze panstwo mialo mu zapewnic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek musi byc

prawnie przygotowany w celu pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

regulamin prawny sposrod udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa tak bardzo wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski sugeruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak zachwycajace domy i sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone w ten plan wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje

przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego.

(Po raz 1 prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W taki sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje sie

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winny sie dobierac w pewna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla zacna ojczyzny wypada poswiecic calosc: majatek, krzepy, zdrowie,

fart, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, rywalizacji domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego formy rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila nowej. Jednak heretycy nie istnieja

spojni, nie tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u

heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia, takze publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie moga nawet odpierac

panstwa poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec

krola w celu obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Wymaga

odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia ich ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie

konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione gwoli

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np. szybkie sadzenie a, takze

bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc a, takze

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek i do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore maja obszary w kraju i proponuje

naprawe istniejacego formy rzeczy. Rownoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna mnogie analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Spostrzec

mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany sposrod pozycji kalwina i w duzej

frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, jak jest w szczegolnosci widoczne w krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej

atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na

poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do egzystencji w przepychu i sztuczne

zawyzanie liczby swietych, w ktorych nieustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―,

ktore sa podlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow jednakze

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i wynosi ponad typowych ludzi.

Jednakze mnich ten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow za swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa w cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z psa uczynil parafianina. Jest to

niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie naczelnych

zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw w zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja

ich spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo w odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach czesto nawiazywal w celu filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych a,

takze zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal sposrod ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jak obecnie historia sie sposrod Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi

wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec",

"miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz po smierci, w celu miejsc w

ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje

sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen a

mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka wydaje sie

szczesliwa. Postawa ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana w wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga

wiecej jeszcze w odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w watpliwosc sens calego egzystencji i aktualnych

przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym czasy swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos

po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez sen wieczny w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze albo rolnicy.

Sielanke umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wczytania czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze

sie z reguly z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem gwoli

prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia sposrod panien

wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc innym ludziom wsi a, takze jest gwoli

nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze polskiej siegnal po

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec nie

rzecz, ale rodzaj, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach ludowych i

narzeka razem sposrod Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie sielanka

Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stulecia jest, podlug Szymonowica, pomieszczeniem

wyzysku: pomieszczeniem, gdzie czesto dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne

strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i sporzadzajac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie ciagnie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym przy

umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Powoduje to podejrzenie o zdrada i zwiazek z odrebna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza sasiednich zarosli wybiega Filon a, takze

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne gwoli sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce zapowiadajacego

nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy wykracza w oddali

poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly

wraz ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia rowniez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednakze, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest wspanialym obrazem tychze niepewnosci a, takze lekow. W szczegolnosci wyraznie widac niepokoje poety w dwoch sonetach – IV a,

takze V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej walki, jaka

kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od czasu Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek

powinien polegac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od czasu Boga, zakloca mu koncepcje do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla ogolnie znana ludziom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod jaka autor

ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Sens rozwazan pisarza ma istote uniwersalny

(dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas nadal silna a, takze

znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, iz niewlasciwa

strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie istnieja fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jakim sposobem

maja sprawowac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania przez rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci za losy ciebie.

Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna w celu pijanstwa a, takze obzarstwa, natomiast niezdolna w celu zadnego wysilku, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy

takie osoby beda mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie sposrod dobrem ciebie, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, choc sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by przez atak zadziwiac wroga, oslabic go a,

takze nie przyjac do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

zagmatwane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia.

Trusia elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, lub wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci jak sa w jego czele

powinni dawac przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 niemocy Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie istnieje, Skarga obawia sie, iz fakt ow moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot

przez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli jej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

obszarze niezaleznosci od czasu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o istnieniu szlachcica od czasu narodzin do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja a, takze

wychowaniem podopieczni szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec a, takze

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych zaslug.

Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach rok, przynosza wiele pozytku, a takze

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego przez caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O

ogromnym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw i innych plodow rolnych: wineczko,

ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w przyjemnym towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca zabawy, polowania, polow, co pozyskuje pozytek a, takze daje radosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i sprzedawac drozej w innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych i sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to upatrywal w

tym glownie ksztaltowanie swoim charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil

urzad posla ziemskiego, jednakze tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jawi sie byc pozbawiony wad, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej przedstawiciel tego

wysokiego formy spolecznego musi posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow w Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej swe przemyslenia odnosnie tematu tego wydarzenia oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na najazd

Tatarow w Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie poprzednio napascia Turkow,

silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami:

"Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka a, takze niesmiertelnej

a mianowicie poety. Dusza poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ta

przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina w roli przeciwstawiona jest

odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu.

Obszerny wplyw w tworczosc poety mialo rowniez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po swoim smierci beda czytane a, takze podziwiane przez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jak bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da

sie schowac zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania na ow

temat zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII a, takze XIX. Cnota, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora to pielegnowana w sercu

jednostki moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda a, takze placa" i swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak zwana dobra

slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, natomiast po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od czasu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swe przemyslenia a, takze sugestie, jakim sposobem w

przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Innym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelakie zalety stanowiace cnote istnieja

cenne, jednakze najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta droga do nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym czasie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, azeby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Pisarz opowiada

o poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w poszukiwaniu przygod i

kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc w roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki a, takze pola, natomiast nastepnie calosc znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej

pracy w kazdej sytuacji znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby albo w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i

azeby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, a,

takze stoickie, aby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia jednostki jest fart, rozumiane jak zycie harmonijne z regulami cnoty, zapewnia

czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili,

cieszenia sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to byla

nie wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki byly tak rozne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal

odleglosc do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpienia

blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z

umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

humanistyczna zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego swiata nie zapewniaja rzetelnego

szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna jedynie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze

przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w

zgodzie z natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak bardzo krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego

ze ogromnym spokojem spostrzegac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu sposrod rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze

wizji Boga, jako ogromnego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec Boga,

jednakze tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od czasu trosk a, takze cierpienia i obawy

poprzednio smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie

sobie sposrod problemami, dawac sile duchowa i stale szczescie i czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w

swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odnalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i

pelnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu a, takze

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury polityczne

mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy

greckiej, nastepuje podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode za wyrok w sporze bogin, wine wiec ponosi bogini, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu okreslic glownego bohatera, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes w rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin

badz ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni sposrod tego czasu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A

przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek globalny, ponad calosc przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie

pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka W celu gor a, takze lasow, zredagowana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie w rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z pewnym niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny samopoczucie, inne istnieja tez zagadnienia. W duzej liczby utworach autor opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac

na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, gdyz wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim zyciu

najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze

nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien sposrod zycia jednostki, porusza kwestie jednostki, a takze calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zycie prostego programu

wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka swoim utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, oraz ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jak wskazowka gwoli jednostki,

jednakze dla wszelkich, bowiem wykorzystywac sie ma mozliwosc do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie 20 wersach w lapidarny rodzaj przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

naklaniaja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad sposrod tymi

pany: szedlem drzemac trzezwo, natomiast wstane pijany. ― Fraszka ta dysponuje na zamysle osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim

uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pomniec o tym, iz cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy musi usilnie zabiegac, aby pozostawic po samemu dobre retrospekcja. Nie jest

stosownym czlowiekiem ow, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog odroznil jednostki od zwierzat, dajac

mu rozum a, takze mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy:

„Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc

rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien ksztalcic swych

nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania autentycznej wolnosci. Natomiast ludzie majacy

odpowiednia energie i odwage powinni sposrod bronia w reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce odstapic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, dotyka wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic calosc dla rzeczy

kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie w

celu niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji; nie

potrafi budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz i poprzednio

szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie

– zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to oczywiscie odroznia polski narod od czasu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednakze sam ich nie przestrzega w zyciu. Robi to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od czasu

poczatku istnienia naszego ciebie, ale badz takie dzialanie duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic powyzej dalszymi swymi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz tworza go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie 1 element w

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc organizmu – panstwa – jest dozwolone tu zaczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze pewna z przyczyn upadku niepodleglosci

Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta sposrod

mitologii a, takze przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal sposrod antyku:

chor stoi przez caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jak

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy jednoczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej

konsekwencjami wszelkiego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, oparty na okazach antycznych.

Kawalek ten jest napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

z mitologii i hhg jeden sposrod epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow i zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec deficyt parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie jest

jest obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg ustaw postaci, ich zachowan; od czasu patriotow zaczynajac, a w

zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze oczywiscie w naszej epoce wyrabia sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora to wszystkim daje

radosc a, takze rozrywke, ktora to tez pozyskuje zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

mysla egoistycznie, istnieja chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz

nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Chlop musi manipulowac na panskim polu, praca nie jest radosna piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei

sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z waznych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w zonie mysl, ze „bez norm nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a

plebejusz traci zycie. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac powinien

rowniez kuratele wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc a,

takze nam a, takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), natomiast zwolennikiem

zgody i apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo

wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

mlodego obywatela a, takze do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy―

– i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie

bardzo prosto zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie on rowniez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Instrukcje te powstale sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody w wszelkiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani

smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w bliskosci sposrod natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie zaluje jej

swoich dobr, a takze a, takze zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz talentu

posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja artysci tacy jakim sposobem Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze

lansujaca dobre. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. Przy

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych

gwoli polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a,

takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko

urodzonym, ale nie posiadajacym nalezytego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i biznesem

panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola,

rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych a, takze nakladow w ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w 1575 r. Poeta wskazuje

jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a, takze wsparciem

finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor ow niesie

w sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego a, takze zlego

obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi o

dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu

wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal wszyscy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - mowi Pleban). Totez Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie

prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna role

przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa

a, takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez w licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja wydaje

sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swojego stylu, o

forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow rodzimych. Nawiazania w celu antyku

w dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul kapitalnych, elegie.

Nawiazanie to widac rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu powodow z mitologii i

podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko jak poeta a, takze dramaturg, jednakze takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat za wielka harmonie,

znajduje rozlegle wartosci przyrody i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia

czasow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete przez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego

odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla wiele sporow

a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila

do szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, natomiast w krajach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI stulecia. Jest on rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

czynniki jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po czasie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza a, takze teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek okazuje w

srodek badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Przy mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie

nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dysponuje swoj los zapisany w

gwiazdach. Kierowane jest mu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zachowywanie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch ow powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja wydane w 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd spolecznych

i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

ich przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej w celu rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak

wiec najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc niemocy Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie,

tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa". Przy sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci w

celu ojczyzny, milosci dla zonie samej. Atak skierowany wydaje sie w strone www magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz

laczy ich jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody szczegolnie w

sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a, takze V a mianowicie

"O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa klapa dla Krajowy, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do zgody i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne

sposrod upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Wylicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc w

celu ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ochroni Polske od czasu zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej

tresc zwiazana wydaje sie z pierwszym, pelnym nadal nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

kluczowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia zasadnicze

problemy nurtujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy

deficyt stalego programu obronnego panstwa. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy

zycia publicznego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych rodzimych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, azeby pomysleli w koncu o grozacym im

ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac w celu obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ow, kto myslitylko o

jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy; sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, jednakze w rodzaj

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy w wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jak wiecznej bitwy o zywot

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Jest on pelny podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu sposrod natura.

Wies, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone zyjacych. Istnieja oni

skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wioski, tamtego

egzystencji, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, natomiast kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednakze to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac na

niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na drugi los, uciazliwa wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe jednostki. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Pierwszy z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie w celu

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak ow probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity

harmonogram. Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory w starosc wydaje sie chorowity, skromniej przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie

nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje

do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad koncowy i apokalipsa. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie nedzy ludzkiej,

bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal

to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w powyzszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy

konkretnego krajobrazu odmieniajacego sie przy wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, wyszukuje wsparcia aby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

trzyma sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal on o zrecznosc jezyka, forma swojego nurcie i odmiane

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o swoim wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska skala tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie zabawiac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednakze moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jak sie dysponuje.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie nigdy bawic, jednakze mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o wigor.

- mnogie nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany przez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, wyraznie

tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w bitwie przy

Chicimiem w 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie sposrod 10 frakcji dosc szczegolowo opisujacych w pierwszej kolejnosci

obustronne przyrzadzania, a potem bardzo dokladnie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow a, takze zaprzestania prac

wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta

formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

obecnych nalezy skierowac na kwestie naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl w wsi w krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Naczelna czesc obejmuje 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, czyli taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce a, takze

sasiadami nigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

ktora to doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien,

zloto, perly... ), ktorej zadaniem jest pokazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast sposrod pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc,

wynika sposrod kaprysu. Planuje to gre z czuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa sposrod

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela po

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym i slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i poczciwego

ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym pochodzeniem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do innych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy rycerskiego a, takze

wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety istnieja niestale w uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je zrobic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w wor)

niz dostrzec stalosc w uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga zostac tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, interesujace szczegoly tez istnieja w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jak piekna a, takze zmyslowa dziewczyna. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku a, takze ich wplyw na zycie umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, fundamentalne prady. Pierwszy - dworski – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych osobistych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce,

zapewniac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z wzorow zachodnich, im skladajacy powazanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, rodzimych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala olbrzymia wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj polski rodowod

uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie rowniez sarmackim od czasu slynnej

teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na 2 nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec dworski

i byly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec

mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV stulecia. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - od razu oznacza sposob zycia szlachty w XV a, takze XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska miala poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o

szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zycie na wioski, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz

pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci

przyrody - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl czesto polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych rodzimych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w

latach 1688 - 1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za jak oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory ustaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic –

dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, natomiast mysli jedynie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, gdyz szlachta w wojsku wykazuje

chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz

panstwa polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze moga sluzyc pociechom do zabawy. Wszyscy

pilnuja o prywatne dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko o zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje czysta

dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza

szkopul nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie poprzednio lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy Chocimiem w 1621r.

Poemat opisuje przebieg bitwy a, takze rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w

zwyciestwie powyzej poganami. Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w nich krytyki, bolesnej zadumy i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

sytuacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow istnieja znakomitym pochodzeniem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji w celu walki wytwarza mu gotowosc zdobycia

lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem swoim zainteresowan a, takze ciekawosci.

Pasek opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady

z innymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial

borykac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu.

Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W pozostalej

czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz egzystencji ziemianskiego a, takze

obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste

szlachty obudowane jest troska o posiadanie i przewagi wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater uwielbia

zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za powodu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwa. Monolog skierowany do kogos, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe sposrod ich oddzialywania na

zycie polityczne w owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow a, takze klesk moga one doprowadzic, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki sposrod nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak bajki, ukazuja portret zycia w XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal w nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i dorazny, rownie czesto sa aczkolwiek uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie okazac sie nie

tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w tytule,

natomiast przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbyt mlody ilosc lat, zbyt

sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze dzieki temu Krasicki odslania

zalety krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, natomiast

jednoczesnie wydaje sie atakiem w sarmacje, w jej wady i podle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej przez

dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez typowe

cechy Polakow, ktorzy wobec alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie widza sie w polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i przy lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze w Rzeczypospolitej historia sie

coraz gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Taki brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk prezentowana

byla w sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co autor chcial wyodrebnic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji widac najwyrazniej w satyrach dialogowych,

szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika

do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i unikniecie

bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje siegaja V. w. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem pokazania i

wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow. Mnisi walcza

za pomoca sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mogl pomiescic a,

takze na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio

bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika

sposrod przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie

wady, deklarujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale to tak specyficzne postawy, iz mozna te rolety miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem w jedna sposrod najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana

maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej

sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem powszechny, wazny wlasciwie dla wszelkiej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i

nie zna posmaku wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swe zycie w klatce a, takze uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie

zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodego. On dawniej byl nieskrepowany, zostal aczkolwiek uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, w

kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, wskazuje sie w fakt, iz powstala pani po naczelnym rozbiorze Krajowy,

moze wiec Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, owymi, jakimi istnieja, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

planecie dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie www tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i w lesie",

natomiast nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w Boga a, takze

smieje sie ze wszelkich swietych. Aczkolwiek gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale rowniez w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze czesto

teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Zas zatem ziemia w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a, takze

zaprezentowane nabywcy.

79. Zanalizuj role podrecznikow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z mocnej troski o kraj, sposrod leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamiarem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie

powinna zdatnosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie

program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini za upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra w owczesne

ludnosc.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych w celu zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w trakcie kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma on charakter swietny

– zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, deficyt jest rowniez scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana wydaje sie w

niejakiej konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna i na

postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Krajowy, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a,

takze patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal zuchow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych jednostkowe poglady i racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi a, takze wzorowi obywatele, ci

„zli― zas jak durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn

Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza w celu upadku Krajowy, podobnie

jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia silna i

wyzwolona z przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale najczesciej bez sensu; dziwi sie, iz Starosta

pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego deficyt

zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil mienie rodzicow w zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego na niego nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie

nie dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli slowa jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na postep tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz cywilizacja

nie sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie – byla to

afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie natura

a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial w tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo sie rozumienie pociagajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od czasu 1730 w celu 1822. startuje sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory

to wypowiada sie w czterech dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody ksztalcenia. Byl on pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano w celu uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 rok krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i rozne

tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy w celu redakcji a, takze

odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a, takze

chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany przez 21 czasow. Z inicjatywy krola w 1765 rok zalozono na

warszawskim rynku pierwszy w dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach znany jako Operalnia, w ktorym zaczely miec

miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 rok dla teatru zaczyna

komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc

prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe a, takze

podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w jezyku naszym.

Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego w 1775 rok

powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie a, takze wydanie oryginalnych podrecznikow oswiatowych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali w nich wklad

miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie czesci bohaterskie a, takze komiczne. Wynik komiczny osiagniety

zostaje za posrednictwem celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym a, takze

podnioslym wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych przed chwila puchar, jak wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas

kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn w czesc poezji.

Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy a, takze rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest afekt, ogarniajaca pelny

narod. Przy imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w uniesieniu. Swoim

pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego zacna. Pycha

popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo

dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla zacna ludzi. Konrad

jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w reputacja szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche a, takze megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest jedynie proba marki ruchu listopadowego i przyczyn jego katastrofy. Nalezy

podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, gdzie uczestniczyl w wielkiej

dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie

on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki chcial dac odpowiedz na pytanie dlaczego zrealizowany zostanie

listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady tychze ludzi byly jedna sposrod

przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie zamach w cara. Ludzie jest w tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi oficerowie pragna bitwy.

Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany przez zolnierza, starca,

nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora to nienawidzi cara i pragnie powstania, jednakze potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore

dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest dozwolone zatem w

dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, ich pragnienie wolnosci jest

tutaj oceniane jak bardzo pomocne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ochronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―. Charakterystyczne,

wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie ich smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu

czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny

orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi w celu grobu, w ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przezycia idealow Bema -

bitwy o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega cudowne

zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze on

do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych a, takze

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale nim wielka kwestia Browna bedzie przez

innych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina wydaje sie przedstawiona przez

Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki Chopina

jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt wieczny. Idealu tego nie mozna

osiagnac ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty doskonale. Miara naszej doskonalosci wydaje sie porownanie w celu hostii. Przy

wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Jest tez w owa strone

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka koszty musi uiscic kazda osobowosc za swoja

odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jakim sposobem pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic pelny narod, anizeli ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil

politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal ich od mojej dziurki, dzieki czemu historia ulegaja zdynamizowaniu. Swiat

powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze zolnierze walczacy

o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa w ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor w

wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. W celu Sienkiewicza swoim bohater o

wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka

zasadniczych typow ich charakteru. Cechy typowe istnieja najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego komizmu,

ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, a wiec posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze

poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez pelny narod polski oraz metryka grozy

lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi

najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak

odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi

lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od

czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Odslaniajac szeroko przyczyny

kleski patrzyl z ogromnym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak wiary narodu we

wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera wiele aluzji a, takze mozna miec sie

na bacznosci go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zachowac sie przy Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tego brak. Liryk nakreslil

wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w powstaniu, a wiec

identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia sposrod 1823 rok, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z zwiazku

naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wychodza takze mnogie postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach, walce a, takze tragedii

narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest szkopul winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, natomiast Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie kpic sposrod

nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego, istnieja

przeznaczone niezwyklego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie mogli byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia i szydzi sposrod tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki

moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za egzystencji zazna on szczescia

ziemskiego, bo tego rodzaju fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy zuchow ( istnieja nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc objawia sie rowniez

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu albo klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Deficyt jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie