matura matematyka 2016 rozszerzona

( matura_matematyka_2016_rozszerzona.pdf )

http://www2.filehost.pm/view/matura_matematyka_2016_rozszerzona#

Podobne: matura matematyka 2016 rozszerzona, matura matematyka 2015 rozszerzona, matura matematyka 2013 rozszerzona,

matura matematyka 2014 rozszerzona, matura matematyka 2016 rozszerzona cke, matura z matematyki 2014 rozszerzona,

matura z matematyki 2015 rozszerzona, matura matematyka 2015 rozszerzona pdf, cke matura matematyka 2015 rozszerzona,

1-wsza. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sytuacja, w ktorej powinno sie bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, z ktorych obie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko

organizm zmarlego pozostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w zatarg z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem,

uprawnienie boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

w scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy podobienstwo

miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie fita od nich. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce sluzace do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego

pozwalaja mu sie od czasu nich oswobodzic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest sluzace do nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o tychze celach.

Fatum – odwrotnie los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie powinien spotkac mezczyzny i nie ma od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty. Przykladem znajduja sie

dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza sluzace do katastrofy. Staje sie on

rownoczesnie ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

zdecydowanie siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz

zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, odrzucic widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali wykladzinom

w beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go

w dwie czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

czesc ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czesc, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe,

jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu

jego imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, argumentuje, ze ma taka sile jak Pan,

jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn tworzenie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog podarowal mu sila

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego osoby. Konrad okazuje sie byc

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, chce sie na rzecz niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak trafic do panstwa cieni, albowiem zona odrzucic zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl

czasochlonnie, az finalnie przypomniano sobie o poprzednio i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien w gore. Syzyf

wzial sie do pracy, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym

wraz. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji w ziemiach lokalnych do pracy Syzyfa. Tok ten odrzucic byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety,

aby mu pozwolil wrocic do Grecji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w

ten sposob mogl wraz z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i zeby

nie schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem

wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal

sie on znakiem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie

wydaje sie byc zauwazona przez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia przez Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus

postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i

nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do meza na 3 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka,

sztuka swiata zachodniego). Sposoby nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich

po grupy osob konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety sluzace do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej

mysli w takim wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jak

niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych pelnily opcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie

sposob w pelni zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem

najlepszym. Slowacki wspomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc

wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez

nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i

teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek wychodza w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec

uczynnego jak i rowniez wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty,

walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w sobie sa

niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych stworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami odnoszacymi sie

do zyjacych. Pod taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Pomimo grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu

przypadkach (tzn. jesliby pozostawila zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego

wyboru. Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na korzysc szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed

pobraniem ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz

odrzucic zyje. Tego ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a zona Kreona

odbiera sobie zywot. Kreon, caly czas stawiany w wypadku wyboru, powinien rozwazyc, badz powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, badz dobro

swej rodziny. Jego nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do

walki. W obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zwiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, wowczas gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje sluzace do trwania w polu bitwy i sluzace do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty wzorzec – obrazuje, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory odrzucic chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie owego, ktory odrzucic obcuje

wraz ze sztuka, natomiast przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tym nie chodzi o walke na zejscie i zywot; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka w piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest

grymasny, a adaptuje sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam chociazby zorientowac, jak przestalismy stanowic ulubiencami

Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze

przenigdy nalezy cenic rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedle natura, zabierac od swiata tyle, tak jak potrzeba,

odrzucic za wiele, ale i odrzucic za troche. Taka postura zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze pisanie wierszy przynosi

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za egzystencji poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta przynosi tym samym termin swojej

pewnosci, ze ma juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tychze, ktorzy te wiersze sa kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych

badz historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu znajduja sie mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

czynieniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, jak widac zdecydowanie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane faktycznie, ze wolno je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon okazuje sie byc rozbudowany faktycznie, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

kluczowa fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow zachodniej Europy

- rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy zdecydowanie cos

znakomitego, a ow lampy led prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten wolno uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu sluzace do

dorastajacych osoby. Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma w calej sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, wlasny system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje najmlodszych. Bogini

odrzucic zniosla takiej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej

kamien. Lecz i wtenczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia swoistosc

macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony jak i rowniez glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo

zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do meza na 3 miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwa. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o kwestiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszary w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to jednak,

ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy duze znaczenie. Dotychczasowy one na rzecz nich faktycznie cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano sluzace do nich spora role. Ujawnia to zjawisko, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie posiadali poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu osoby opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na dane sprawy, jak na przyklad my teraz.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i znajduja sie obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja na rzecz poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie wzorem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali w te zapytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby

wyboru ceny przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa z gory skazane w niepowodzenie natomiast sam swiadectwo wyboru,

pomijajac fakt, ktore z wartosci pozostanie wybrana powinien doprowadzic sluzace do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma

mozliwosc ja spotkac za strony internetowej wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy.

Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego wytwarza kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego -

zejscie. Obie siostry sa calkowicie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Chce

uczcic zejscie brata, chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena okazuje sie byc inna. Boi sie na temat swoje

zywot i odrzucic chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Jest oportunistka. Przyjmuje postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront

sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Wiec zgineli tej bliscy.

O ile uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet natomiast to moglo doprowadzic sluzace do anarchii jak i rowniez

zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc zacny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Modelem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj

autorytet. Bezwzgledny na rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W czasie

konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a

odrzucic krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w

obronie demokracji w calej panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie byc

mlodszy od czasu niego. W przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci

okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Jest on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug niej jest

pierwszoplanowa i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa

symbolizuje dla Antygony smierc. Kobieta jednak zwaza, ze nie moze postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma

sluzace do wyboru obie mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac

smierci. Dalsze zywot bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze mogla by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest na rzecz

niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, ze racja okazuje sie byc po do niej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem.

Jest pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania

sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma

miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje blogosc i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem jak i rowniez personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z przeznaczeniem.

Walka z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo ochronic Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku jest do czynienia glownie z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne a mianowicie problem

potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka opowiadajaca sie

po niejakiej ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie same, lecz zdecydowanie przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych dziedziny. Wlasciwa odczytanie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie przeznaczona jest sluzace do

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o dziedziny

patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl czesto patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby badz instytucji. Dla Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany przez duchowienstwo sluzace do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy chojrakow na tle zdarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu

okazuje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez idea, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma

obiektywna oraz tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie ogranicza sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej akcji (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego a

mianowicie Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie sluzace do trzech internautow. Aktorami mogli byc wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i role

kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne znajduja sie przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i potrzeby, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a

mianowicie obronie jednostki. Z owego wzgledu, ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, zatarg tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wykonuje

nieuchronnie sluzace do kleski chojrakow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest

winien smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty

sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm okazuje sie byc wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily

charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii

greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta ona do

symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc

swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i

rowniez ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, pozostala zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie z 3 trzonow: dwa pierwsze to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne znajduja sie osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego charakter

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz

boze, natomiast gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku jak i rowniez wyruszyl

w calej swiat. Majatek roztrwonil jednak szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Jak

skruszony synek wrocil sluzace do ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze

pochwalic sie z powrotow syna, ktory to byl jak na przyklad umarly, natomiast teraz znowu ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z kazdego

nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac

innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, lecz jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne dziedziny. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na

rozmaite podloze. Raz padlo w droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, odrzucic wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Przed chwila

gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac znaczenie uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory dotyczy ziarna

madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem,

ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda ma wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej jak i rowniez odszedl od czasu wiary, lecz powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan

Ojciec natomiast Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie z

wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy

alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Poprzez dzis dzien samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego wielkim cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a ostatecznie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob samodzielnie walczy na temat swoja urzad odpierajac cechujaca je racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego

nieszczescia. Hiob swiadczy symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze zamiary Opatrznosci, natomiast nie halasuje badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), natomiast jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez

wspomniec postawe sw. Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do swiata. Mozna

zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli:

Karol Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi

wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem wspanialego wladcy jak i

rowniez doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie

wolnosci narodu. Posiada na ziemi role namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry z

„Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego prawdomownosc i troske o

poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po

odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za

najlepsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista

inicjatywa tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater na do

niej miejsce wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. W swej krancowej spowiedzi

przypomina wartosci nadajace sens tej zyciu. W scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostawac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze okazac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada na temat co wzrasta na polu i wkrotce zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci w wszystkich osoby. Nazywany okazuje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i

pouczen, jak winien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to

to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje

smierc zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, jaka zaprasza sluzace do tanca

czlonkow roznych stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy modne

i uznawane w danej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc literacka

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jak rosnie w polu jak i

rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do

przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Zwany jest

rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien zachowac sie przy stole

rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zacheca

do tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze

smierc zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Wywoluje sie posrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis poranka, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat

dacie do niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo tenze tekst sluzace do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie w calej

raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania formatu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

czasem po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika stad, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw w jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na faktycznie przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od strony internetowej formalnej czekac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tej piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej osobie Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna. Popularnosc

jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest sluzace do Matki

Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa

natomiast Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca

symboliczna numer 4, sluzace do ktorej czesto nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal

Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych,

leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego:

zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod

starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow

(nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli

rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede wszystkim

slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, ludziom opowiada swoj bol.

Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu z konca XV wieku okazuje sie

byc zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa rowniez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy,

wiec tym wiecej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, po przybicie sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, pragnie czuc w podobny sposob On, sadzic podobnie. Jednak przede wszystkim

slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, ludziom opowiada swoj bol.

Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po metropolii,

postrzegana przez ludzi zdecydowanie szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i

srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor,

srebrny - bowiem jej wlosy sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno z podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich najmlodszych, ale

rowniez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w ktoryms stopniu. Wedlug mnie Matka z wiersza Rozewicza Jest

pania bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa wymagania niesienia do

niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz rowniez przyjmuje w swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja sluzace do

szalenstwa. Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z prawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ponizsza

jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna pierwowzor nie bedzie musiala faktycznie cierpiec

jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora moglibysmy

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten pelni wielorakie opcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― jest do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element

lingwistyczny pochodzacy z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl z codziennego wykorzystywania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osoby

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na

temat zyciu posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Lecz to czlowiek zostal

stworzony na wizerunek i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu sprawny jest odszukac w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc z Nim.

Akcentuje ona fundamentalne wartosci mezczyzny, jego urzad zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania wolnego wyboru, sluzace do

zdobywania madrosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Powinnismy przystanac na

moment i rozwazyc o naszej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej aktualny w dzisiejszym swieci.

Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, czyli nasze zywot.

Zapominamy jakze jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w kazdej epoce. Afekt to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna czesto propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy

wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym ktora wage ma dla jego honor, ktory to we wspolczesnym swieci

stracil w swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka,

natomiast czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Pod polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do wzrostu hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem

zywotow swietych, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy

charakter dydaktyczny. Konstruowanie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy jak i rowniez

zakonnikow w calej kosciolach badz w specjalnie wyznaczonych na dodatek miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ).

Pozniejsza odmiana dramatyczna okazuje sie byc misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze swietnych misteriow lokalnych jest „Historia o

chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

przez grzechy jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamiarze skierowanie mezczyzny na prawidlowa droge.

Pierwotnym bohaterem moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Panstwu utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej sluzace do glosu

dla przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w srodku swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary

osoby, ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez

raczyl dac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr

ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy z cialem. Pan stwarza

wiare wygrania tej walki. W utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa

ow lampy led w stanie dac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac ciezko, i milowac". Szarzynski

upatruje prawdziwy cel milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz ze

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo ma radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak na przyklad wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej powstania

sluzace do dzis pobudza zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Mamusi

Boskiej z prosba na temat wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

zawiera blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i

postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle

stanowila ciagle nieodlaczna czesc wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

w calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w ponizenie

jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

wiary. Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w sobie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i

oddany damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy

ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw narodzil

sie w calej sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna

zgodnie z zasada, ze jakikolwiek rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i

rozumuje poetow, znajduja sie one raczej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl

wyidealizowany a przedstawienie uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala sluzace do

tzw. rzeczy ostatecznych obok sadu koncowego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala

byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przyrzadzanie sie w spotkanie wraz ze smiercia.

Mialy temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi jak i rowniez swiatem. Wzory motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i organizm, bez ukonczenia nosa jak i

rowniez warg, zgrzytajaca zebami, z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale w pierwszej kolejnosci

grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze

wykladzinom czlowiek przejdzie przez zywot skromniej, tym jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

1-wsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i zawiera w sobie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w niej prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako odmiane cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swoje dziecko, chce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest ono twe wesele

Co zes mi sluzace do obiecywal, wylacznie bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osoby o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym wiecej boli

zniewazenie syna, albowiem jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania przez nakladanie

cierniowej korony, bicie go przez zydow po przybyciu sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, ze to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej humorystyczny i w blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala charakter

przede wszystkim sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

maksymy budowy). Rys piesni wyplywa z do niej zwiazkow z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, powiazane z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji

krajowej wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej dziedziny wiedzy. Narasta czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o istnieniu pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w

czasach nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtenczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej najczesciej

pasterza, z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i

rowniez niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedstawienie tylko okreslonego watku, skupienie sie w jednym wylacznie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem przedlozenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo tenze gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie

mogily ) jak i rowniez nawolywanie sluzace do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednak

glosow przekonujacych, ze na temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow.

Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow

greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace

do poprawy, funkcjonuje we wszelkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zleceniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy

portret rzetelnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory uczciwosc,

sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby reperacji,

nie liczac sie z przykrymi na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac,

odwaznie obrazuje prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia.

Poswieca dla niej wszystko, chociazby osobiste ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju

postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje sobie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika sluzace do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych

mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana

wini, tatusiek ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". W "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

mezczyzny na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i pracy na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok odrzucic zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy w wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz roznych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi

zysk i przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac cechujaca je

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz madrosci praktycznej ambasador tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza rowniez sympatii akt milosny szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, zapewniajac im mozg i

mowe, Dlatego tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien

pouczac innych. Ktory jest mezny - zmagac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w

zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni

na temat spustoszeniu Podola", po klesce Polski z Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We

fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca zyc wedlug przykazan.

Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i

rowniez la-sow". Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac z

chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania Polakow

sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza,

ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski chce by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O tej

oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupiec przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo krzywdy nie chca oni zreperowac bledu. Nie

ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed rownolegla sytuacja

nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od czasu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to uniwersalnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Maja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia

jak i rowniez madroscia. Wytrzymalosc i potega panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien chociazby z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw na rzecz

urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac,

kiedy epoka po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia,

przyjemnosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy przy

dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet podczas zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony przez

Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego utworow

jest niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie

ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji mezczyzny wyrazanej przez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Rowniez "Na

zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez

czerpie humanistyczne wyobrazenie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej

mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie w calej piesni "Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu

slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia

sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny.

"Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci

poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega

do Horacego, lecz zmienia je, scala rozne powody w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze latwo odnalezc swistki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski na temat losy osobistej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych biznesach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim

fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie w obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska sluzace do grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy

pewne szczegoly, ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie

obrad Rady panuje typowy krajowy balagan). Rozumuja przewodnia calego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza

sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka okazuje sie byc zas obfita. Wystarczy wykonac

przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, natury i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne czesto stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament po klesce

Mlodych polakow poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( kobiety i najmlodszych )

uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja w dalszym ciagu milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty,

ostroznosci w dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli na temat kraju natomiast nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednak jesli racja i z tego nasza firme zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego punktu dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, finalnie czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo ma czyste serce i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali utwor

Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz pierwszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zywot na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna korzysci, gdzie zyje sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne

koszty utrzymania, wysilek natomiast jest procesem do pychy. Po pracy mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas w tancach jak i rowniez

spiewach. Czlek zyje w wsi w calej harmonii z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, bowiem to

w istocie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace z zycia mezczyzny na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych

na temat swojej milosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w

nich mitologizacji jak i rowniez jezyk wolno podzielic w dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa badz przykladami,

badz przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan z

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic osoby i stosunki dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w

sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe lecz sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie jak i rowniez

nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wiecej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie kobiety, narzekajace w swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego ludu

wszakze okazuje sie byc przepych sluby i bogate zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja zatarg miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, natomiast

chlopem absolutnie pedzonym sluzace do roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan obawia sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu wszelcy

wraz z ksiedzem nie wynajda sie w lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu

ksiedza, gada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na

temat odpustach, ktore sa faktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja

odpust. Teraz zamyka sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze w stu urzednikow,

jeden okazuje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za suplementarne

swiadczenia. Rozmaite lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje

rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie jak i rowniez

przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy:

Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem zrobic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz

odrzucic pozwala znowu zwozic zboza poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest klopotliwa, bo jak i

rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie

panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku jak i rowniez nieuchronne

bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan

odrzucic sa nasyceni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. W mlodosci

wskazuje cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

natomiast jezyka wolno sie przyuczyc bez do niej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic winien posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Stosunek malzenski powinno sie zawierac z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie

powinno sie pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic

drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy z truskawkami i tym podobne.

Latem wolno z tychze przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez pozytek. Istnieja juz wtenczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka,

ryby akwariowe. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle dzialaja. Zima

obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki

futerkowe. W mieszkaniu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Lecz i podczas mrozu nalezy pilnowac

gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z produktami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w calej

innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. W Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop podobnie o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden z utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Zaprezentowanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni

spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty w tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi

dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi na temat tancu jak

i rowniez radosci. Sklania wszystkich sluzace do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali

wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Utwor

nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych

zrodel powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody w ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale jak i rowniez zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast

we fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji jak i

rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola mezczyzny w kuli ziemskiej,

zastanawiaja ponad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale rowniez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

niemal wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za utwor stworzenia swiata oraz mezczyzny, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje cechujaca je syntezy. Przenigdy najwazniejsze okazuje sie byc

miec dziewicze sumienie, radzi, aby uzytkowac z sposobnosci do zabawy, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej

fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. W „Piesni na temat cnocie―

liryk stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus

i cierpien zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage sluzace do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali

sie oni pozostawic po sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony...

―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji w posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi krajami jest

wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela sa tez popularne nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to

brzmi „slodko jest hulac w wlasciwym miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach

zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc rowniez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki wlaczone sa w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury o kazdej porze roku, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― a nawet „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swoich dobr a nawet zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden

schemat – rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do niejakiej dziedziny sporzadzania, jest

wszechstronna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J.

Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, zywot zgodne z natura. Odpowiedni ozenek, obowiazki

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja

rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie

wyplywa jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana

zdecydowanie czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego

szczescia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu

poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za pewna z zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej rozne dobra traca swe

znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w aprobacie z przyroda i odrzucic szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych ceny w wybranych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug mezczyzny odrodzenia powinno sie zyc wedle natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale powinno sie

przy tym afirmowac zycie jak i rowniez w pelni tu korzystac. Wedle stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac

spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem okazuje sie byc

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej na rzecz roznych osoby jest

zroznicowane prawo. Na przyklad prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne na rzecz

szlachty jak i rowniez inne na rzecz mieszczan. Mniemam ze, tenze problem okazuje sie byc nadal aktualny. Tak w tej chwili bylo jak i rowniez jest, ze

ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwykly obywatel, lecz zazwyczaj znajduja sie

traktowani znacznie lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby wykupic. Czesto osobistosci na kolosalnych stanowiskach unikaja kary badz

dochodzenie w calej ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez

wiedzy przenigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc sily panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i

propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z

fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i manipuluje nadal z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele

szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza chodzic do tychze odleglych znacznie kilometrow.

Poza tym szkoly posiadaja zazwyczaj za male fundusze na wzrost pracowni jak i rowniez zakup obslugi naukowych, niekiedy nawet w utrzymanie. W

ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, ktorzy je

wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnosnie spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek

winien byc legalnie przygotowany sluzace do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy

ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

kodeks prawny z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci z wojny odrzucic sa faktycznie wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski sugeruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak swietne domy oraz sute biesiady. Proponuje fundusze

przeznaczone w ten plan wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie w dotowanie szkolnictwa w czasach, w

ktorych nie docenia sie madrosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje przejecie

kurateli nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

pierwszy prawo chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W ten sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny okazuje sie byc

podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie zestawiac w pewna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla zacna ojczyzny powinno sie poswiecic caloksztalt: majatek, sily,

zdrowie, szczescie, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, wojny domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej sluzace do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia

prawa. Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego postaci rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

lokalne od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak

heretycy nie znajduja sie spojni, odrzucic tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli ma wielu

bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo

okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni

miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia,

zarowno publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet chronic panstwa przed poganami, poniewaz rozdarte

sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola sluzace do obrony religii katolickiej,

zdecydowanie straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz sluzace do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia

roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie

konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione na

rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtenczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc jak

i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne sluzace do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

to wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, ktore maja obszary w kraju

oraz proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w

ktorych krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic maja mozliwosc jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna mnogie analogie sluzace do wydarzen

politycznych tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Sugestia

Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zanotowac mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w

polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro

ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie mezczyzny poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj lek o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany z pozycji

kalwina i w calej duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych przez protestantow, jak jest przede wszystkim widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

bakcyl do egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez

zwyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i

rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i wynosi ponad powszednich ludzi.

Aczkolwiek mnich tamten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

okazuje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swego psa w cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i

rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z

czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek

jak i rowniez lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych na rzecz wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci

ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je

uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach czesto nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal stanowic stoikiem.

Byl przekonany, ze jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

jak i rowniez zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal z ta zasada. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samemu,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jak obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak okazuje sie byc na odrzucic

odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz po smierci,

sluzace do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen a

mianowicie we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Postawa ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zywot Jana w wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta przez

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja kwestii pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu coreczki,

jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w prawdomownosc boska, wykonuje to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga a

nawet w punkcie kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego egzystencji i istniejacych

przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku, rozpaczy,

trwogi. W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek,

ktorym czasy swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - gada matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane przez bohaterow, sluzace do epiki – fabula jak i rowniez narracja, sluzace do dramatu natomiast - dialogowe partie

tresci, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie

czesto tlem na rzecz prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej

Ostatnia z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i przy gospodarstwie czyni radosc sasiadom wsi jak i

rowniez jest na rzecz nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze dodac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal po

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

wiec nie temat, ale strategia, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach

potocznych i skrzeczy razem z Oluchna w ciezka robote oraz w srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki niej

sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI wieku jest, podlug Szymonowica, miejscem wyzysku:

miejscem, gdzie czesto dochodzi sluzace do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i konstruujac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle natury, a

do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt w nia odrzucic czeka. Wywoluje to posadzenie o zdrada i relacja z rozna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem rozpaczy

i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza pobliskich zarosli wybiega Filon jak i rowniez

uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne na rzecz

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu milosci na styl zycia

czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak charakter

jego wierszy wykracza o wiele poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci

bytu ludzkiego, jak powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm.

Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i

dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez

wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i zostala wydana

posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie

mozna dojrzec niepokoje poety w 3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem niepokoje poety na temat wynik

bezustannej walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie zacna materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od czasu Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej

batalii z silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien rachowac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy

wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to

co duchowe, a najwznioslejsza wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od czasu Boga, zakloca mu koncepcje do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym

miejscu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana ludziom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest intensywne, a jak slabe. Meritum rozwazan

pisarza ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI wieku,

wowczas w dalszym ciagu silna jak i rowniez znaczaca w Europie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec

przestrzec rodakow przed tym, ze niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak jak Troje. W tekscie znajduja sie fragmenty

swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak

na przyklad maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat

dobro publiczne. Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania przez rozstapienie oraz obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbyt losy

panstwa. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo natomiast jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

sluzace do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna sluzace do zadnego wysilku, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Poeta

niepokoi sie, czy takie persony beda mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego tak jak w Troi.

5. W kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1 z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie z dobrem panstwa, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by przez atak zaskoczyc wroga,

nadszarpnac go jak i rowniez nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy najbardziej istotne, terazniejsze i skomplikowane.

Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia.

Trusia elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie,

wiezienie, badz wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci jak sa w jego czele

powinni dawac przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, oslabienie wladzy krolewskiej,

niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie ma, Skarga obawia sie, ze fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

okazuje sie byc wykorzystywana przez magnaterie sluzace do osiagniecia swoich celow, jak prowadzi sluzace do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba zawsze sa

to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Naszego

kraju, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na rejonie niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o istnieniu szlachcica od czasu narodzin do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec jak i

rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku, przynosza wiele

pozytku, a takze dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego przez caly rok kalendarzowy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w lekkim towarzystwie druhow i bliskich, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co przynosi pozytek jak i rowniez daje

przyjemnosc. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i

sprzedawac drozej w calej innych rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie tej charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach ogolnych nie

ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej

przedstawiciel owego wysokiego postaci spolecznego winien posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek

szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w calej niej swoje przemyslenia odnosnie tematu tego wydarzenia oraz aluzje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd

Tatarow w Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i

odrzucic znajacy granic. Piesn ponizsza przekazuje przytomnosc wlasnej ceny Kochanowskiego zdecydowanie poety. Jest ona takze wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych

chwale zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem nawadniania i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina w roli przeciwstawiona jest

pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie

przewodzic w zyciu. Obszerny wplyw w tworczosc poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

kawalek ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem

mysli wlasnej ceny Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze czasochlonnie po tej smierci sa czytane jak i rowniez

podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jak bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII oraz fraszka

"O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie

zamaskowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, odrzucic bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego

przemyslenia na tenze temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka

pielegnowana w calej sercu mezczyzny moze byc na rzecz niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od czasu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swoje przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale najbardziej emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze

wszelkie zalety stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta

cenna do nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, zeby tam

komponowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety przenigdy

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych

sie po swiecie w calej poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie caloksztalt znosi sluzace do stodoly. Wieczorem, po

skonczonej pracy za kazdym razem znajdzie epoka na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby badz w

lesie zastawia sidla, dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic wspomina

takze na temat wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby tej wnuki zostaly dobrze

wychowane i by posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale rowniez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej

„Piesniach― miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia mezczyzny jest szczescie, rozumiane zdecydowanie zycie harmonijne z zasadami

cnoty, zapewnia czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie sluzace

do korzystania z przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania

chwili, cieszenia sie z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

jaka byla odrzucic wolna od czasu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie

filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac

zmartwien, ktore zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

ludzka zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra owego swiata odrzucic zapewniaja prawdziwego

szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych norm

jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji

w aprobacie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata:

jego przemijalnosc i wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i umiejacego ze

ogromnym spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu z rozumu, ale i takze w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez

wizji Boga, jako ogromnego Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w stosunku do Boga,

jednak tez wizja czlowieka godnego, umiejacego wykorzystac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia oraz

obawy przed smiercia. Naszym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli ceny – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie

sobie z problemami, dawac sile sakralna i porzadne szczescie oraz czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w

calej swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi odszukac w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej

harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu

jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska

jak i rowniez stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie odrzucic przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi lacha, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes w rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od czasu reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z owego okresu okazuje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja,

/ A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad caloksztalt

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Az do gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i

zarazem ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie

do Proteusza (starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny humor, inne znajduja sie tez tematy. W mnostwo utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc domu

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac

na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, bowiem wlasne zywot bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w tej zyciu

zasadnicza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i

rowniez nawet ten pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych wariantow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow jak i rowniez zagadnien z zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, a takze calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w zywot prostego

systemu wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu sluzace do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka tej utworow

dotyczy jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i rowniez ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane zdecydowanie

wskazowka na rzecz jednostki, lecz dla wszelkich, bowiem aplikowac sie ma mozliwosc do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma charakter

uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

zachecaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad z tymi pany:

szedlem kimac trzezwo, natomiast wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta ma na zamiarze osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem bedzie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy winien usilnie zabiegac, aby pozostawic po sobie dobre

wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem tenze, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na

darmo Pan odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien uczyc swych nabywcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania prawdziwej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia w calej reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny,

nawet gdy przyjdzie w calej walce przekazac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac sluzace do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc,

zdecydowana poswiecic caloksztalt dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i

rowniez dzieci dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma

faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy

odrzucic pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec modyfikacji: „Nowa

przypowiesc Polak sobie kupi, ze i przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a

konkretnie – poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to w istocie odroznia ten narod

od czasu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Wykonuje

to na rzecz pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od czasu poczatku

egzystowania naszego panstwa, ale badz takie zachowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie

sie zastanowic ponad dalszymi swoimi losami, zeby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie 1 element

w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ukladu organicznego – panstwa – wolno tu rozpoczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze pewna z pobudek upadku niepodleglosci

Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kiepskie

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach gada posel

-akcji – obnizona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez

nic, jak ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami kazdego czynu,

odrzucic reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, wzmacniany na wzorach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle ludzie.

Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec deficyt parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co ludzkie

nie jest mnie obce―. W odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od

czasu patriotow zaczynajac, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

przed zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze w istocie w tej epoce konstruuje sie chodliwy w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem―

itd. Nie jest to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim

przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez przynosi zadowolenie. Tego typu obraz uosabia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

uwazaja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Chlop musi wykonywac prace na panskim polu, praca nie jest wesola

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w niej mysl, iz „bez praw nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje

kary, a plebejusz traci zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac powinien rowniez

kontrole wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie bedzie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli wielkim przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i

noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do

edukacji mlodocianego obywatela jak i rowniez do wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom

ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na rozne

rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo latwo zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Sugestie te wlaczone sa w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami natury w kazdej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w calej bliskosci z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate,

odrzucic zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, jest to czlowiek

kompleksowy, oprocz umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja tworcy

tacy jak na przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez

lansujaca dobre. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. W

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych

na rzecz polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu,

zasobow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada

sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom

wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym stosownego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem

narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Walczyl z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele

domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne

Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych jak i rowniez

nakladow w ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r.

Poeta wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju

jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie dziedziny uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi

konfliktami. Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie

o biznesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy,

posuwajacy sie sluzace do szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk

nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow,

mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postury

patriotyczne wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny obrys,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - gada Pleban). Wiec Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszemu

portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju.

Wowczas, w calej XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez w calej licznych fraszkach, a

najwazniejsza pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt swojego

wlasnego stylu, na temat forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, a takze o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu podobnie obce jezyki klasyczne:

lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu zostaly dziela Erazma z

Rotterdamu i terazniejszych tworcow lokalnych. Nawiazania sluzace do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze

uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w calej propagowaniu

filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np.

wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury krajowej nie tylko zdecydowanie poeta jak i rowniez dramaturg, lecz takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat

zbyt wielka harmonie, znajduje rozlegle wartosci natury i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto owego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo na rzecz okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo

na rzecz okreslenia okresow panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie

zdefiniowanie to pozostalo przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura

odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow

srednich". Koncepcja ponizsza wywarla wiele sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednak

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama doszla do

szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, natomiast w krajach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do oporu XVI wieku. Jest mezczyzna rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

faktory jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

jak i rowniez religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, w plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w

srodku badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

wzrostu osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

urok, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i pustka co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w calej Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia

czyli uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek ma swoj los zapisany w calej

gwiazdach. Oddane jest mu niebo badz pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie dobr.

Dobrobyt to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one sluzace do literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje

przypadlosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi

panstwa. Dlatego najbardziej normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc chorob Polski. To: brak milosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W sposob oczywisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci

sluzace do ojczyzny, milosci dla niej samej. Atak skierowany okazuje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

bowiem laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody

szczegolnie w sejmach pobudza u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV

jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa

kleska dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, oferujacej

do zgody i sluzace do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna

jednak utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni

znajduja sie swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co okazuje sie byc

jednoznaczne z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od czasu

zguby. Tytulowe grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast

jej tresc zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy

trzech podstawowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

istotne problemy zastanawiajace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania

wody, czy deficyt stalego systemu obronnego panstwa. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno -

obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to

jeden z pierwszych lokalnych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow z prosba, zeby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac sluzace do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo,

jednak w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka zdecydowanie czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa natury

c) rozumienie zycia zdecydowanie wiecznej bitwy o byt

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Jest on absolutny podziwu na rzecz prostoty jak i rowniez kontaktu z

natura. Wies, wspomnienia, zdecydowanie miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa

strone zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje uczucie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i

rowniez ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora po stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, natomiast kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Nie stac fita na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy

okazuje sie byc starsza pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci

egzystencji. Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na dalszy los, uciazliwa wizja, bitwa o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich

trudnosci nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret

Malczewskiego pt: ―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

inny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. 1 z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie sluzace do zimnej tuli sie sciany".

Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane

ma skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie

jednak chronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Jest ona symbolem uplywu

czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity harmonogram. Podobnie

okazuje sie byc z osoba, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, wiecej przydatny sluzace do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym pozostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Juz

sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony okazuje sie byc niemoca.

Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

okreslonego krajobrazu zmieniajacego sie pod wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, szuka wsparcia

zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni podczas burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy przed jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly gawede starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, obrys swojego nurtu i postac

uprawianych typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie scala sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemal boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka

nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, lecz moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie ma.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie przenigdy bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania sluzace do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na wielkim Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany przez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z podstawowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej

anarchii, kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna chce obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie pod

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc sluzace do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie z 10 czesci dosc precyzyjnie opisujacych wczesniej

obustronne przygotowania, a nastepnie bardzo dokladnie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow jak i rowniez zaprzestania

dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i

Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny.

Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w nich zywy

wizerunek owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Naszym kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i

pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, czyli taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa sluzace

do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej

zwyczajach, upodobaniach, specyficznych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

pieniactwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce jak i

rowniez sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje szeroka kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi wyrazisty kontrast z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu. Planuje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica,

przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie

o wyzszosci stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swoich przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach

postaci rycerskiego jak i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy,

jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki

polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety znajduja sie niestale w calej

uczuciach. Myslenie ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej wolno je zrobic (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz spostrzec stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo podobnie moga zostac tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest zdecydowanie piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka jak

i rowniez nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na zywot umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych swoich zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

deseni zachodnich, wykladzinom skladajacy szacunek, a z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt gentlemenski, przykladala duza wage sluzace do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez

swoj krajowy rodowod uznawala za kluczowy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten wskazuje sie rowniez

sarmackim od czasu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial literatury na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, lecz nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec gentlemenski i

zostaly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn jak i rowniez Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie roznia

– mozna wiec mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV wieku. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - pierwsze oznacza sposob zycia szlachty w calej XV jak i rowniez XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska miala poczucie, ze Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej w

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci

krajowej - na temat szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zywot na

wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w calej

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, gdzie sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki mieszcza

okres ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera

z nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci natury - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl czesto polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych lokalnych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach

1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca

uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go zjawisko, ze w polsce, ktory nie ma za jak oplacic armii,

ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory ustaw: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje zadnej z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, natomiast mysli jedynie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Nierzadko poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa naszego,

ktore chyli sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc dzieciom do zabawy. Wszyscy dbaja o

osobiste dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje tylko dla

siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. W wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza

problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta

nie broni sie, albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje

przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie

ponad poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w calej nich opinii, bolesnej

refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow znajduja sie znakomitym pochodzeniem poznania

osoby i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czesc zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach

wojennych. Pas opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat

odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak

ambicji sluzace do walki dostarcza mu pragnienie zdobycia lupow, a odrzucic milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach

zagranicznych, ktore zostaly wynikiem tej zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze

zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana

Jasinskiego, podczas ktorej doszlo sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial zmagac sie w obozie wojskowym,

wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal

modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Ta

czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz egzystencji ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodniczy

stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o majatek i wartosci wlasne. Z

"Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki"

odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego zdecydowanie utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe z ich oddzialywania na zywot

polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk maja mozliwosc one przyczynic

sie, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki z nimi sluzyly mu glownie bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych

czasow. Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie czesto sa jednak

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne

utwory staral sie stanowic nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest

umieszczony juz w calej tytule, natomiast przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe

pochodzenie, za mlody ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty

te pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie wolno, ze w ten sposob

Krasicki obrazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego polityki

wewnetrznej, natomiast jednoczesnie okazuje sie byc atakiem w sarmacje, w jej usterki i kiepskie przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje

rowniez typowe cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie pojmuja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

rozwazac i pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje

sie coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje,

ze panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i pogladow

spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana byla w calej sposob

jednoznaczny i prosty. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana sluzace do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez co pisarz

chcial uwydatnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w calej satyrach dialogowych,

szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej dziedziny i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. w calej.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem pokazania i wzorem

wypowiedzi. Trescia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza z

wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku

posiadal mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne,

np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika z przytoczenia

przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do calego zbioru okazuje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne

ludzkie wady, deklarujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak rzadkie postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem w jedna z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym

miejscu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze

sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz

za kazdym razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem przewazajacy, wazny faktycznie dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli i odrzucic

zna smaku wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to nieco normalnego. Lecz stary czyzyk

nie zgadza sie z twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli,

za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, wskazuje sie w fakt, ze powstala ona po pierwszym rozbiorze Naszego kraju,

moze wiec Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej

jak i rowniez najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna znacznie wiecej dostac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w kuli

ziemskiej dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie www tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci jak i

rowniez okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, watly i w calej lesie", natomiast

nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w calej

Boga jak i rowniez smieje sie ze wszelkich swietych. Lecz gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana

Boga―, ale takze w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki

zwraca uwage, ze czesto teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Natomiast zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe

scenki jak i rowniez zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Naszego

kraju. Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski na temat kraj, z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamyslem powinno stanowic szczescie

ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic

powinna zdatnosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o potrzeby utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal program reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn

o nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych

sluzace do zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter swietny – zachowana zostala zasada trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, deficyt jest takze scen masowych, calosc natomiast

utrzymana okazuje sie byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob

wplynac na reputacje publiczna oraz na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Utwor ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak

i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow

jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

rozwiazan fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― sa przedstawieni zdecydowanie prawi

jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform

to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Natomiast ich przeciwnicy to: ojciec

Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza sluzace do upadku

Naszego kraju, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u

schylku swego zycia wielka i wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale na ogol bez

sensu; zadziwia sie, ze Starosta zezwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest zwyklym szlachcicem, odrzucic respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest

przekazac corke przymusem za partner, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski

uosabia jego deficyt zainteresowania wiedza, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; podobnie jest poslem na

sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zyskac;

Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow w zagranicznych wojazach, totez chce zlapac szanse finansowa, jak na

przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita

nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o duzej roli slowa jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na wzrost tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego bylo rozumienie piekna jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej tematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od czasu 1730 sluzace do 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma

szla ku ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej panstwa. Na

sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Naszego kraju zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta

Szkole Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala

gruntowna jak i rowniez wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor―

wzorowane w angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec terazniejsze i rozmaite tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej,

news, felieton, dokument, listy sluzace do redakcji jak i rowniez odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy

oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Naszego

kraju. Wydawany przez 21 lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku zalozono w stolicy polski pierwszy w calej dziejach Naszego kraju staly Teatr

Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach zwany Operalnia, w ktorym zaczely wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski

zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 roku dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W

1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek.

Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala

obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego

stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia stosownego

poziomu nauczania potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego w calej 1775 roku powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo

opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w calej nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie elementy bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym

jak i rowniez podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha

miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych dopiero puchar, jak wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtenczas kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny

hymn w czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy

jest afekt, ogarniajaca pelny narod. W imie tej milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz

jego zacna. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie

poswiecil sie dla zacna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske,

bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w imie szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy.

Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie sluzace do Paryza, gdzie uczestniczyl w

calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tym Slowacki chcial dac replika na

zapytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady tychze ludzi zostaly

jedna z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Spoleczenstwo jest w calej tej sprawie podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, lecz potrzebuje przywodcow.

Wynik glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Wolno

zatem w calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci jest w

tym miejscu oceniane zdecydowanie bardzo przydatne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal zaprzepaszczony, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ocalic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i

postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po nich lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie cechujaca je smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca

je wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi sluzace do grobu, w calej ktory odrzucic sklada ciala bohatera.

To symbol przezycia idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi

porzadnych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich

wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przetrwac historie jak i rowniez budzic sluzace do walki narody. Ale nim wielka kwestia Browna pozostanie

przez roznych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc przedstawiona

przez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt wieczny.

Idealu owego nie mozna dostac ale wolno don starac sie. Muzyka robi z osoby istoty bardzo dobre. Miara tej doskonalosci okazuje sie byc porownanie

sluzace do hostii. W wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci.

Jest tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu ogromnych ludzi, odrzucic doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka wartosc musi pokryc koszta kazda

osobowosc za swoja odmiennosc, innosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na pewnych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie

w mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne:

rozlegle monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legend

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci dobrze poswiecic pelny narod, anizeli ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa

sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je wiec autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie sluzace do panstwa jak i rowniez monarchy.

Dla Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor podkresla kilka zasadniczych typow cechujaca je charakteru. Wlasciwosci typowe znajduja sie najlepiej zauwazalne w

charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez

grozy, wobec tego posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z

obcym najezdzca przez pelny narod krajowy oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny wraz ze

Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez mistrza, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna

bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne sily i izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej

walce. Ukazujac szeroko przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc oraz brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy

w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania,

zawiera wiele aluzji jak i rowniez mozna baczyc go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa zatrzymac sie pod Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom owego brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w calej powstaniu, wobec

tego identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w stosunku

do powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko

represje popowstancze ( wydarzenia z 1823 roku, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z

relacji naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wychodza takze mnogie postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, natomiast Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje

w calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Blogie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia sluzace do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic z

nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny punkt widzenia na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego,

znajduja sie przeznaczone niezwyklego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na ziemi nie mogli byc wraz z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia oraz szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za egzystencji

zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo taki fakt podobnie opoznia jak i rowniez utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc

pojawia sie takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Brak jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie