matura matematyka 2012 pdf

( matura_matematyka_2012_pdf.pdf )

http://www9.extrafiles.be/hplik/matura_matematyka_2012_pdf#

Podobne: matura matematyka 2016 pdf, matura matematyka 2015 pdf, matura matematyka 2017 pdf,

matura matematyka 2012 cke, matura z matematyki 2016 pdf, matura z matematyki 2014 pdf,

matura z matematyki 2015 pdf, matura matematyka wsip pdf, matura matematyka 2014 cke,

OBREB PROSTOKATA

P = natomiast * b

POLE KWADRATA

P = a*a

OBREB ROWNOLEGLOBOKU

P = natomiast * h

POLE ROMBU

Potega o wykladniku calkowitym ujemnym

a-n = 1an dla a ∈ R\ 0 ∧ n ∈ N

Potega o wykladniku wymiernym

PRZYGODA MATEMATYKI a mianowicie WIEK 19

Charakterystyka ery:

•Rewolucja francuska i czas napoleonski stworzyly korzystne wzory dla rewolucji przemyslowej w Europie, co wzmoglo uprawianie nauk fizycznych,

zas tym samym prawie idealne wzory dla wzrostu matematyki.

DZIEJE MATEMATYKI a mianowicie WIEK 19

Charakterystyka epoki:

•Rewolucja francuska i okres napoleonski stworzyly korzystne wzory dla rewolucji przemyslowej w Europie, co wzmoglo uprawianie nauk fizycznych,

zas tym samym prawie idealne wzory dla wzrostu matematyki.

Wyklady w zalacznikach1. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sytuacja, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami i kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, z ktorych obie sa jednakowo wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko organizm zmarlego bedzie

pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na

uwadze go za zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

patrzy podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza,

lecz w charakterze wyzwolenie fita od nich. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten

sposob pozwalaja jemu sie od nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, patrzac na

akcje tragedii. Ta (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka,

ktory to jest do nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – inaczej los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie powinien spotkac dziecka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz nieszczescia.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Staje sie on

jednoczesnie ofiara i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra i wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz

zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach i zeslali dywanom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go dzieki dwie

frakcji: osobno zlozyl mieso i owinal je w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie moga miec

skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz

stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo objasnienie

prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do ludzi.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dzierzy taka energie jak Pan, jego

piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, azeby Bog podarowal mu

moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego ludzi. Konrad wydaje sie cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

smierci. Jako pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak dotrzec do panstwa cieni, bowiem zona nie zaakceptowac

zakopala jego ciala wedlug jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic dzieki ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak

nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl dlugo, az finalnie przypomniano osobiscie o przedtem i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare

Syzyf mial wniesc wysoki kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Faktycznie

bylo za drugim, trzecim, dziesiatym wraz. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem

pracy, dzialalnosci nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji dzieki ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl

w stanie zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil powrocic

do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten sposob mogl

wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie za wysoko, bowiem wosk jest w stanie sie stopic i azeby nie schodzil zbyt

skromnie wody, bowiem piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka dramatycznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc zauwazona poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez Niemcow. Rowniez jego

znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, azeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

meza na cztery miesiace w calej roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne

i kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna czy tez

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w takim

wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie mozliwosci

niejasne pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter i Kora"). Legendy dla dawnych pelnily procedury poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie mozna w pelni

uchwycic literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina

Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka do nowych

odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie

Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wychodza w wyniku

wojny bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska

prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Same w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi zyjacych. W

taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo

grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby

pozostawila opoznienia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wybrania. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na korzysc szczescia osobistego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje.

Owego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona

odbiera sobie istnienie. Kreon, caly czas stawiany w przypadku wyboru, powinien rozwazyc, badz powinien dobrac dobro swego ludu, badz dobro wlasnej

rodziny. Jego nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zwiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, jak kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania dzieki polu wojny i do gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty przyklad – obrazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk poprzez

swa tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tegoz, ktory nie zaakceptowac obcuje wraz

ze sztuka, natomiast przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze ow nie rozchodzi o walke na zejscie i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka dzieki piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest

grymasny, a przerabia sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam co wiecej zorientowac, kiedy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

lubowac sie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Istnien nalezy wedlug natura, zabierac od globu tyle, tak jak potrzeba, nie

zaakceptowac za wiele, ale i nie zaakceptowac za malo. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze redakcje wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za zycia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta podaruje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie w calej wierszach, w calej pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze pozostana

kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych czy

tez historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomoc w tworzeniu

dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac dokladnie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane naprawde, ze mozna je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, trzech miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie rozbudowany naprawde, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego z

glowna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Europy -

dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos cudownego,

a ow kredyty prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozna uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych ludzi. Ogolnie

materia biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w calej sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, wlasny system ceny, stajemy sie

innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje

podopieczni. Bogini nie zaakceptowac zniosla tak znakomitej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma

strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie

zamienili ja w calej kamien. Jednakze i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit

ten przedstawia nature macierzynstwa i wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

meza na cztery miesiace w calej roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

2. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sprawach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny i duchowy. Aktualnie posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly gdzies w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy duze znaczenie. Zostaly one na rzecz nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich ogromna role. Ujawnia to zjawisko, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie mieli poglady dzieki dane rzeczy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu ludzi opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni mieli podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity byly i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, tworcow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele roznych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci i zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie jego przyroda i wykorzystanie. Dawni jednostki odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymagania wyboru ceny przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa z gory skazane dzieki niepowodzenie natomiast sam akt

wyboru, bez wzgledu na to, ktore z wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie

ja napotkac za witryny wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor

jednego wywoluje kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa zupelnie rozne. Antygona

jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Jest odwazna i energiczna. Chce uczcic zejscie brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic,

musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Leka sie o swoje istnienie i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie

wladcy i sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem swoim i swych bliskich.

Godzi sie dzieki smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba i

przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Totez zgineli jego bliscy.

Jesliby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet natomiast to moglo doprowadzic do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze umie byc sprawiedliwy i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj wplyw. Bezwzgledny na rzecz

wrogow i zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W czasie konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu

jego braki i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema,

ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore beda wazniejsze od niego. Odwoluje

sie do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlowiek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca

bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie demokracji w calej panstwie, jego ojciec fita nie

slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od niego. Przy przyplywie gniewu

Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci wydaje

sie wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Jest on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug zonie jest pierwsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Kobieta jednak

mniema, ze nie moze postapic inaczej. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze mogla by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, ze racja

wydaje sie po do niej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od

siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde z nich wydaje sie przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem i personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z wdrozeniem. Walka z

czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic nie zaakceptowac moglo zachowac

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine i oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne wzgledy utworu. Maly statek opowiadajaca sie po

jakiejs ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa rozumienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie przeznaczona jest do Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest z reguly wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia mezczyzna

losy chojrakow na tle zdarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje sie

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata i milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna i tym,

ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto powstaja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles.

Sklad aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. Przy tragedii antycznej

nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu dzieki akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do katastrofy, czyli

katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

beda przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i wymagania, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Mozg

zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tegoz wzgledu, ze racje

obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski chojrakow. Antygona, za przeciwstawienie sie

rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej narzeczonego, a osobistego syna -

Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie wywolany fenomenalna konstrukcja

losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich

losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo w calej jego

odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i

wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego,

druga zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby i wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego koloryt

5. moga miec zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo dzieki droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest slowo

boze, natomiast gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl w calej swiat.

Mienie roztrwonil aczkolwiek szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Jak skruszony synek wrocil do ojca

ten sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory to byl jakim sposobem

umarly, natomiast teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w gospodzie.

Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym

ludziom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same,

jednak jako przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to

ukazuje szersze, uniwersalne tresci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez

siewce padlo na roznorodne podloze. Jednego razu padlo dzieki droge i wydziobalo je ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani

miedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac istotnosc uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej

tresc, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, zeby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda ma

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl mezczyzna wczesniej i

odszedl od wiary, jednak powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki traktuje

naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec natomiast Jego synowie to

typy ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania,

dostrzegania swych bledow i checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Poprzez dzis dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

samodzielnie walczy o swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol wiary, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze projekty Opatrznosci, natomiast nie je badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu

sie do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw.

Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol katolicki

narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem idealnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje

sie meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu

zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage i mestwo

wladcy na polu walki, zaznacza jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najwyzsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista adaptacja tego sredniowiecznego

wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza cena stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia wydaje sie walka

w calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w ktorej za

swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce wybiera wzgorze,

azeby byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego formy: miecz i rog. Przy swej krancowej spowiedzi wspomina wartosci ktore nadawaly

sens jego zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednakze na pomysl pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to

teocentryzmu, ktory to oznacza umieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami moze

stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady zachowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie dzieki biesiadnym stole. Udziela

rad kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie

radosci dzieki wszystkich ludzi. Nazywany wydaje sie takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak musi zachowac

sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej esencja i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, jaka zaprasza do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do

przedmiotu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby

tego pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednak zostal w tym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

wytworne i uznawane w okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre normy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna.

Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie dzieki polu i niedlugo bedzie

zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi

tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Nazywany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera

komplet nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie wobec stole rycerz. Wyraznie czuje sie w tym utworze propagowanie rycerskiego

kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza jednostki interesowali

sie smiercia. Jej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby

tego pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednak zostal w tym miejscu zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje.

Budzi sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn powstala w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ten tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o wstawiennictwo;

wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w

calej XVI w calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe,

ogarniajace niekiedy po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika tym samym, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na naprawde przemyslane i

staranie dopracowane od witryny formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tej piesni, wykonywajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszelkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest do Matki Boskiej, druga

do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do ktorej niejednokrotnie nawiazywali

jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy

wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje mianownik

(Bogurodzica miast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przybyl jeszcze przeglos

polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz miast ktora.

Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm

skladniowy i paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, ludziom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu z

konca XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa dodatkowo znane i wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Wystepuje w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior przesadza psalterz., byly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja wysokosc i

przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy,

wiec tym wiecej boli jego zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, poprzez przybicie do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, chce czuc tak samo jak On, mniemac podobnie. Jednakze przede wszystkim

podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, ludziom opowiada wlasny

bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po metropolii,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw:

czarnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie dzieki czarno, jest w stanie dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor,

srebrny - albowiem jej klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich podopieczni, ale

dodatkowo z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. Wedlug mnie Matka z wiersza Rozewicza

Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

potrzeby niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz dodatkowo przyjmuje

dzieki swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza

ja do szalenstwa. Ale juz Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona

nadzieja, ze ow jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna oryginal nie bedzie musiala

naprawde cierpiec jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Dzielo ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz bardziej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten posiada wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa

za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala celowo. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma jakosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy z

minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis slow jest w calej

„Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia beda centralne: Pan i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Lecz to czlowiek zostal

zbudowany na portret i zwiazek Boga i dzieki temu sprawny jest odszukac w osobiscie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona zasadnicze wartosci

dziecka, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania wiedzy, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz to mniej. Wszyscy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy

nasze humanitaryzm. Patrzac dzieki filozofow z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac

na krotko i pomyslec o polskiej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej obecny w dzisiejszym swieci.

Glownymi zrebami jego nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja byc dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu. „Wielki

testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w podaniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, innymi slowy nasze

istnienie. Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest obecny w kazdej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli,

jednak my mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga i tym ktora wage dzierzy dla jego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka,

natomiast czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. W polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do gatunkow charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska poezja

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow swietych, opartych

dzieki legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy koloryt dydaktyczny. Tworzenie sie

swiezych panstw i dynastii sprzyja historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima,

Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw.

wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach czy tez w umyslnie wyznaczonych na

dodatek miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie misterium, jakie mozliwosci po

lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nieznanego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek

dziecka, odkupienie i sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech.

Wylacznym ze znanych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki,

gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie dziecka na odpowiednia droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej do glosu miedzy

innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

dziecka. W sredniowieczu w glowny punkt swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary ludzi, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal cechujaca je glosy i raczyl darowac

spokojne, pobozne zycie i miejsce w calej raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy z cialem. Pan stwarza wiare wygrania tej walki. Przy utworze mozna

przeczytac sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

wybranki rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow kredyty w stanie

darowac czlowiekowi doglebnego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel

milosci i piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej

do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dzierzy radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia,

jakim sposobem wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej powstania do

dzis budzi zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest jawnie do Matki Boskiej z prosba o

wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, wlacza blagania o "zbozny

pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem informacje o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok

slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena

(wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej

glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila nadal nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - pierwsze polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie

dzieki ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda za jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i wierny

damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle Boleslaw

narodzil sie w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla dodatkowo liryka

milosna zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i

rozmysla poetow, beda one raczej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial ludzi do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw. kwestii

ostatecznych nieopodal sadu koncowego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra,

druga stanowila zwykla przymus, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte formowanie sie dzieki spotkanie wraz ze smiercia. Posiadaly temu

sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i organizm, bez konca nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze dywanom czlowiek

przejdzie przez istnienie skromniej, ow jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w osobiscie wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Spotykamy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako postac cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje swej dziecko,

pragnie z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano wiele..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi ludzi o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna, bowiem

jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swojego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez

zydow poprzez przybyciu do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak samo jak on, przeczuwac. Wie, ze to w tej chwili ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i dzieki blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala

charakter glownie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub normy

budowy). Charakter piesni wynika z do niej zwiazkow z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, zwiazane z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter skladow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o istnieniu pasterzy czy tez wiesniakow. Klasa ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej ogolnie pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne wystepowal takze

sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek realistyczny czy tez

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci do miasta,

charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedstawienie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie dzieki jednym tylko i wylacznie problemie,

jeden punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z

jego zyciem powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ten gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) i

nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek glosow

przemawiajacych, ze o ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten

sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we

wszelkich nastepnych epokach literackich i jest zwiazane z zadaniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl

J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro

ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi na

rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde co wiecej ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, co wiecej osobiste

ambicje i osobiste dobro. Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, ze zasluguje osobiscie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych

mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, natomiast nam

zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca zas

dziedziczenie poprzez przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wsi, totez starannie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zaakceptowac zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy dzieki wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz roznych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac

drozej w roznych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac cechujaca je zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego wielkiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii stosunek szlachcica do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, przynoszac im mozg i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

walczyc w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc dzierzy oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro

najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski z Turcja.

Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi

idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O

doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Niemcy, Wlochy)

i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace,

poniewaz globem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Jest oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na orez, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu wykonuje ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupek przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie pragna oni naprawic

bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie

przed blizniacza sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to wielozadaniowym problemem pokazania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek

Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Trwalosc i

wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie wystepuje nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej

z radoscia umierac za nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jakie mozliwosci ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia i podziw na rzecz urokow przyrody. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres po temu",

"Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci.

Twierdzi tez, ze nawet w czasie zabawy powinno sie zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje dodatkowo ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o

cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji dziecka wyrazanej poprzez Platona - wylacznie

element duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi

sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy

uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie w calej piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada

poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w

praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny),

w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i korzysci

zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod

antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, jednoczy rozne powody w jednym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze bez trudu odnalezc swistki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem glebokiej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie

zaakceptowac wolno dywanom myslec o prywatnych interesach, powinni miec wylacznie na uwadze dobro ogolu. W ostatnim fragmencie tej wypowiedzi

choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich

mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali

nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska

do grozacej w tej chwili wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii pewne elementy, ktore mimo umiejscowienia dzialaniu

w Troi nadaja do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy balagan). Rozumuja

przewodnia calego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania a.

Pierwszym tworca piesni i wzorem na rzecz Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego beda przekladami

rzymskiego poety. Znajduja sie one w przewazajacej liczbie powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas obfita. Wystarczy zrealizowac przegladu

roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

przyrody i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge i lament poprzez klesce Polakow poniesionej w

czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( kobiety i podopieczni ) uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta

odwoluje sie do tych, ktorzy czuja nadal milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o

kraju natomiast nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Jednakze jesli racja i z tego nasza firme zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i poprzez szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego obszaru dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, finalnie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo dzierzy czyste serce i tegoz

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali utwor

Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz glowny o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. Jest to proba zrobienia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach codziennych,

co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna korzysci,

gdzie wyrasta sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Praca na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne wikt, wysilek zas jest motywem do

pychy. Po robocie mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach i spiewach. Czlowiek zyje dzieki wsi w calej harmonii z przyroda. W celu

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, albowiem to oczywiscie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie

jak znalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej,

o negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie i radosc. Zabawy plynace z zycia dziecka na wsi mocno podkreslili w swojej

tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej

wybranki prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich mitologizacji i jezyk

mozna podzielic dzieki dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa czy tez przykladami, badz przerobkami idylli

antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan z mitologia±, w ktorych pod maska

pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic ludzi i sytuacja dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie

przypominaja prawdziwego zycia wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednak

sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe na pewno sa odczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, tak jak i

herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z

trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni±

sie od siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie kobiety, narzekajace dzieki swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze wydaje sie przepych wesela i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory

to wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem bezwzglednie pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem".

Jest to utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, badz czasem dzieki czemu postepowaniu wszelcy

wraz z ksiedzem nie odnajda sie dzieki lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje

nadal ksiedza, gada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o

odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci

otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze dzieki stu

urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swoich procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia.

Rozne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne

obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie i przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz

Pana wini Mezczyzna Ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

dawac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem wykonac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala na nowo

zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo i Pan i Ksiadz

domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o

stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie

zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta za

zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego do niej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast

jezyka mozna sie nauczyc bez do niej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic musi posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc prywatnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem i ozenic.

Stosunek malzenski nalezy zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez

Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce

zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem mozna z ludzi przygotowanych wiosna krzewow i drzewek miec owoce i

pozytek. Znajduja sie juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo podaruje takze: maselko,

serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to

wznieca niechec i jednostki zle pracuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie

sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednakze i

zima nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z produktami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy

niedrogo sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej,

wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy obie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop rowniez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden z utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez

panny. Jest to kawalek oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi

dla obyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu i radosci. Przekonuje

wszystkich do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze

wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Oblicza

nastepnie wszelakie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy i tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest

odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly dwie glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w jego poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody

dzieki ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i

bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola dziecka w globie, zastanawiaja morzem

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

nieomal wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz dziecka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje cechujaca je syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby korzystac z mozliwosci do zabawy, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara

sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali

sie te banki pozostawic poprzez sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony...

―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany talent jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi krajami jest

wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze jego dziela pozostana tez znane nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego

ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to

brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta

zostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia, rozkoszujac

sie darami przyrody o kazdej porze roku, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swoich dobr co wiecej zycia. Tego typu ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden

schemat – rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jakiejs dziedziny konstruowania, jest

wszechstronna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne z natura. Adekwatny ozenek,

zadania gospodarskie i obywatelskie okreslaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli i w ogrodzie, uciechy plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody,

porzadnego ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest

oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego

najwyzsza korzyscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc

spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i

przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za pewna z najistotniejszych

wartosci, wobec ktorej odmienne dobra traca swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z przyroda i nie

zaakceptowac szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i jego prawdziwych ceny w niektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

dziecka odrodzenia nalezy zyc wedlug natura i jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni z niego korzystac.

Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie wydany

w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz

morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej na rzecz roznych ludzi jest rozmaite prawo.

Dla przykladu prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty i inne na rzecz

mieszczan. Sadze ze, ten problem wydaje sie nadal obecny. Tak w tej chwili bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze zamozni podlegaja nie

zawsze tym samym prawom co zwykly obywatel, jednak zazwyczaj beda traktowani znacznie lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby

wykupic. Czesto jednostki na wielkich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich kwestii jest w znacznym stopniu przedluzone.

Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka i wspolzaleznosc energii panstwa i jego

potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli.

Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal z

dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto i dzieci wielokrotnie musza

spacerowac do ludzi odleglych znacznie kilometrow. Dodatkowo szkoly moga miec zazwyczaj zbytnio male fundusze na postep pracowni i zakup pomocy

naukowych, czasami nawet dzieki utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie natomiast mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w

interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem i panstwo powinno mu umozliwic szczescie, - o ceny czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek musi byc

legalnie przygotowany do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do zonie powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace

wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy

regulamin prawny z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski sugeruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez ludzi wyksztalconych i szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy i sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone dzieki ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie dzieki dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski

sugeruje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz glowny prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, innymi slowy brak wybranki ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje

sie podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Owe dwie ceny (Bog i ojczyzna) winny sie zestawiac w pewna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic caloksztalt: majatek, energii, zdrowie,

szczescie, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy fita jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, rywalizacji domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie

funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie beda spojni, nie

zaakceptowac tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc i zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale obok

heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia

je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich domenach zycia, takze publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie potrafia

nawet chronic panstwa przed poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa

wiec krola do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w calej

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow i pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i

znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza realizowane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione na

rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia norm ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. szybkie sadzenie i bezwzgledne robienie

wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek i do tonacego okretu, ktory to wszyscy, w

calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, ktore to maja polozenie w kraju i proponuje

reperacje istniejacego formy rzeczy. Rownoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno

w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Zauwazyc mozna prywate,

egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory

to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie dziecka poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie widac w

„Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany z pozycji kalwina i w calej duzej frakcji

stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie widoczne w calej krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na

poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci

swietych, dzieki ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedlug niego

wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace w

calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i wynosi ponad zwyklych ludzi. Jednakze mnich ten jest

w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za swietych,

chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory to pochowal

swego psa dzieki cmentarzu nieopodal grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego

zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z czworonoga uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny epigramat,

„Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej

zrozumialych na rzecz wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie

zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w calej odprawianej mszy

swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim talent, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych i

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie na wlasna reke, rownoczesnie chce

dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie historia sie z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na nie zaakceptowac odpowiedzi wraz

ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz poprzez smierci, do miejsc w ktorych

przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie,

jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada

wlasny sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka wydaje sie szczesliwa.

Postawa ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie istnienie Jana dzieki wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w praworzadnosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego zycia i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu, rozpaczy,

trwogi. W obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela

policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez zejscie w

stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne przedlozenia

czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula i narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i rozmowy poszczegolnych

bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala

piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem na rzecz prezentowania zachowan i wybuduj

ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia z panien

wyglasza pochwale zycia wiejskiego; uciazliwa, codzienna posada w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc mieszkancom wsi i jest na rzecz nich

motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal poprzez motywy

folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

wiec nie idea, ale srodek, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

potocznych i narzeka razem z Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

zonie sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych, pokazuje

ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i konstruujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie niesie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie z ukochanym przy

umowionym jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to posadzenie o zdrada i zwiazek z inna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza sasiednich zarosli

wybiega Filon i uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu

wybranki na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce zapowiadajacego

nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy wykracza o wiele

poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jakie

mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy

wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest swietnym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Szczegolnie wyraznie widac niepokoje poety w trzech sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, ktora kazdy

czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od Boga.

Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka

jest w koncu zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem

tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tegoz, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog wydaje sie wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka

od Boga, utrudnia mu sciezke do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla powszechnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a kiedy slabe. Tresc rozwazan pisarza

ma koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas

nadal silna i znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

przed tym, ze niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, tak jak Troje. Przy tekscie beda fragmenty swiadczace o takich intencjach

pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jakim sposobem

maja sprawowac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski srodek glosowania poprzez rozstapienie i

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci za losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa

i obzarstwa, natomiast niezdolna do zadnego trudu, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda potrafili w przyszlosci

rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku panstwa rzadzonego tak jak w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie z dobrem panstwa, realizowania prywatnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie

w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga, oslabic go i nie dopuscic do

wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

zawile. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, czy tez

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci jakie mozliwosci sa dzieki jego czele powinni

dawac przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga boi sie, ze fakt ten moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia prywatnych celow, jakie mozliwosci prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej negatywnych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba zawsze sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot poprzez

zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli do niej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o istnieniu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja i wychowaniem

podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec i spiew).

Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

prywatnych zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych

czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynosza wiele pozytku, oraz dajace

satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego poprzez caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O

wielkim zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow i warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki,

majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w lekkim towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek i daje przyjemnosc.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i wyprzedawac drozej w calej

innych rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich przesadnie. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej

przedstawiciel tegoz wysokiego formy spolecznego musi posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia na temat tego sytuacje oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na najazd

Tatarow dzieki Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow i mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier.

Piesn ow przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia dzieki

wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Praca ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest innym, niemoralnym

sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Obszerny wplyw dzieki

tworczosc poety mialo rowniez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako jeden z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza

tym kawalek ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo

uwidocznieniem mysli wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po jego smierci pozostana czytane i

podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka

XXIII i fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej,

chociaz nie da sie zakamuflowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka.

Jego przemyslenia na ten temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, jaka

pielegnowana w calej sercu dziecka moze byc na rzecz niego w tym samym czasie "nagroda i placa" i swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota

zwiazana wydaje sie tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka

"Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swej przemyslenia i sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Pozostalym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelakie zalety stanowiace

cnote beda cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do nieba, Tym,

jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, azeby tam tworzyc i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie w calej poszukiwaniu bitew i

gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow otrzymanych z

ofiarnej pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki i pola, natomiast nastepnie caloksztalt znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w kazdej

sytuacji znajdzie okres na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zazenowanie. Poeta potrzebuje, aby jego wnuki byly dobrze wychowane i

azeby posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, i

stoickie, zeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia dziecka jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie zgodne z prawami cnoty,

zapewnia czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

uciechy zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili, cieszenia sie z zabawy

– echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej,

jaka byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak roznorodne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do globu i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy

od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do

szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly zmacic

szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta potrzebuje boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zaakceptowac zapewniaja

doglebnego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i

przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z

przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w calej korzystaniu z

rozumu, ale rowniez w uciechy „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec Boga, jednak tez wizja

czlowieka stosownego, umiejacego wykorzystac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk i cierpienia i obawy przed smiercia.

Tymze dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie na temat madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z problemami, dawac sile duchowa

i trwale szczescie i czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz

cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i pelnej ufnosci

filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w

madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―.

Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow poprzez porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii greckiej,

zachodzi podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

w calej nagrode za wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu okreslic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac prywatny interes dzieki rowni wraz ze sprawa

panstwa

odstepstwem od reguly wydaje sie rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II

— „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy tym w calej zlote

gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad caloksztalt przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w

najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Do gor i lasow, zredagowana w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Aktualnie zas pyta z porzadnym niepokojem: „dalej

co bedzie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny humor, inne beda tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, albowiem wlasne istnienie bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w jego zyciu

najistotniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) i nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych rodzajow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow i zagadnien z zycia dziecka, porusza rzeczy jednostki, oraz calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza w calej, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane w charakterze wskazowka na rzecz

jednostki, jednak dla wszelkich, bowiem wykorzystywac sie jest w stanie do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilkunastu wersach w calej lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa

uczta, w trakcie jakiej doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

zachecaja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad z tymi pany:

szedlem spac trzezwo, natomiast wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na celu osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

wspominac o tym, ze cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w wiec kazdy musi usilnie zabiegac, aby zostawic po osobiscie dobre

przypomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ten, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na

darmo Pan odroznil dziecka od zwierzakow, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien uczyc swych odbiorcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej

wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni z bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w

calej walce odstapic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

caloksztalt dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie

do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac domkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie

zaakceptowac pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak

osobiscie kupi, ze i przed szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a

dokladnie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to oczywiscie odroznia polski narod

od plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy porzadku juz

od poczatku bycia naszego panstwa, ale badz takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi

sie zastanowic morzem dalszymi swymi losami, azeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. O ile zawiedzie jeden element

w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a nie tylko czesc organizmu – panstwa – mozna tu nawiazac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze pewna z okolicznosci upadku niepodleglosci Polski w

calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kiepskie

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal z

antyku:

chor stoi poprzez caly czas dzieki scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) wydaje sie zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw postaci, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swej losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami wszystkich

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, bazujacy na projektach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze ow latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow i zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co ludzkie nie jest

jest obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, cechujaca je zachowan; od patriotow

zaczynajac, a dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w tej epoce tworzy sie popularny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem―

itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna, wsi

wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, jaka wszystkim podaruje radosc i

rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na

domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, rozumuja

egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlop musi pracowac na panskim polu, posada nie jest radosna piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy

trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi.

Ktore tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w zonie mysl, iz „bez norm nie moze byc prawdziwej

wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―.

„Prawo dac powinien rowniez kontrole wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, poniewaz

a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu, o ile zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), natomiast zwolennikiem potwierdzenia i noclegu, chociaz

uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela i do wagi

zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol,

ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo bez trudu zapamietac, bowiem

dzis wydaje sie on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Sugestie te powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami przyrody w kazdej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani

smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w calej bliskosci z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze i zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca dobre.

Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem natomiast

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych na rzecz

polskiego systemu spolecznego stanow i pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O

wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac

posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate.

Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do

obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola,

uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie

wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych i nakladow dzieki ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w calej 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju i wsparciem

finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor

ten niesie w calej sobie tresci uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego

i zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja jak

chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace

panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal

wszelcy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny obrys,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, jednak mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Totez Wojt gada rozgoryczony:

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu - glosi wizje

upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow

Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych znajdujemy tez w calej licznych fraszkach, a niebagatelnie

wazna pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swojego stylu, o forme trzymanych

gatunkow i o artyzm jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia

zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – do niej

literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow naszych. Nawiazania do antyku w calej dorobku

Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to

widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu powodow z mitologii i

tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta i dramaturg, jednak takze w charakterze tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat za wielka

melodie, znajduje wielkie wartosci przyrody i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tegoz terminu wowczas w XVIII wieku we Francji - poczatkowo na

rzecz okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia czasow

panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie objasnienie to zostalo przyjete poprzez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie

mialo byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla wiele sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama trafila

do szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach Europy polnocnej

od konca XV do oporu XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: dekoniunktura

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, dzieki plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w glowny punkt badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Przy

mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i pustka

co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za urzedowy jej start uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych np.

wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze dzieki sejmie. Rozbily

one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia ludzi od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dzierzy swoj zycie zapisany

w calej gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo czy tez pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i

zachowywanie dobr. Posiadanie to zasluga, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch ten powstal z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc niemocy Polski. To: brak wybranki ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob oczywisty i wzruszajacy mowi

Skarga o wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny,

wybranki dla zonie samej. Atak skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy cechujaca

je jedna kult, nakazujaca milosc blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia szczegolnie dzieki

sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu religii

katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor

nakazuje powrot do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek utozsamiac z

absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni beda swemu krolowi

szacunek i posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie

na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek

sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc zwiazana wydaje

sie z pierwszym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych stanow: Mezczyzna

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe problemy interesujace

owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego systemu alarmowego

obronnego panstwa. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych naszych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow z prosba, azeby pomysleli ostatecznie o grozacym im ryzyku; Polacy

powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ten, kto myslitylko o

jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy; sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, jednak w srodek

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej wojny o byt

2. postawa uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Jest on absolutny podziwu na rzecz prostoty i kontaktu z natura. Osada,

wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym miejscu zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi, tamtego

zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe

nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora poprzez stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, natomiast kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Nie zaakceptowac stac

fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy

wydaje sie starsza kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot i ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na drugi los, uciazliwa wizja, batalia o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dzierzy ukazywac zmartwienia duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 czesciowy zbiorek z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl inny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

dzierzy skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje sie jednak chronic

przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Przy I

sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie z

czlowiekiem, ktory dzieki starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal

przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i koniec swiata. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy

ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich pogladow innych

poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego koloryt skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie

na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. Cztery opisy poszczegolnego krajobrazu

odmieniajacego sie przy wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, chroni sie, wydaje sie delikatna, wypatruje wsparcia zeby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo utrzymuje

sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal mezczyzna o artyzm jezyka, obrys swojego nurtu i postac

uprawianych gatunkow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, jednak moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

jakie mozliwosci sie dzierzy.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, jednak mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o wigor.

- mnogie nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na wielkim Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do

rodzinnych tradycji, wyraznie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal dzieki roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

calej srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, podczas gdy ojczyzna postuluje obrony i pieniedzy dzieki wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie przy

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 frakcji dosc detalicznie opisujacych na wstepie obustronne

przygotowania, a nastepnie bardzo starannie, dzien poprzez dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow i zaprzestania prac wojennych.

Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale

walecznych przodkow i krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage wspolczesnych nalezy

odwrocic na rzeczy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Naszym kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza i walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl dzieki wsi w calej krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce i

sasiadami w zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne beda dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu danymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

obowiazkiem jest ukazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi ostry kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern i biel, motyw

smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu. Sugeruje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy

dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z sytuacja

nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie spokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja

zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic. Pointa: przed

miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym i slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja obraz swiata,

widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu szlacheckiego

nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji

dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych

przywilejow, natomiast zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy

rycerskiego i wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety beda niestale w calej uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg kwestii niemozliwych i stwierdzono, ze predzej mozna je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w wor)

niz zanotowac stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo rowniez moga zostac tematem na rzecz artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, interesujace szczegoly tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej kwestii. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna i zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich dzialanie na istnienie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - uprzejmy – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow

zachodnich, dywanom skladajacy uznanie, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie anizeli

nurt uprzejmy, przykladala ogromna wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj krajowy rodowod uznawala za

najwazniejszy tworcami tegoz nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten okresla sie dodatkowo sarmackim od slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwie nurty wydaje sie wygodny, jednak nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec uprzejmy i

byly siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn i Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna wiec mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta polska w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski

zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dzierzy dwa sensu - pierwsze oznacza styl zycia szlachty w calej XV i XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje postep zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, ze Polska

przesadza przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza.

Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie i banicje. Jego pamietniki zawieraja okres ekipy wojskowej. Staly

sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz pisarza - zolnierza

ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci przyrody - z rzewnoscia

opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor zwraca

uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze represje

nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go zjawisko, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju

chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory wybuduj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje nawet najmniejszej z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszelkich mszy, natomiast mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, albowiem szlachta w calej

wojsku wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty i panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze potrafia sluzyc wychowankom do zabawy.

Wszyscy dbaja o osobiste dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy

rozumuja tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi.

Szlachta aczkolwiek zyje sama dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ten

lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja

nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy Chocimiem w calej

1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy i rokowan. Calosc przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w calej

zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich opinii, bolesnej refleksji i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania ludzi i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki zapewnia mu gotowosc zdobycia lupow, a nie

zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem jego zainteresowan i ciekawosci. Pas

opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

odmiennymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie

zaakceptowac chcial walczyc w obozie wojskowym, wyszedl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu.

Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej czesci opisuje

swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor

mniema ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty polaczone jest

troska o dobrobyt i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla

owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki

gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

2. Monolog zwrocony do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe z ich wplywu na istnienie polityczne w

calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow i klesk potrafia one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Do walki z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki i satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak bajki, ukazuja portret zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki obnazal

i osmieszal w calej nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do

hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak

samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz w tym

samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz

w calej tytule, natomiast przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, zbytnio mlody

wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob Krasicki obrazuje zalety

krola. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, natomiast jednoczesnie

wydaje sie atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej usterki i kiepskie przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na regule dialogu, konwersacji prowadzonej poprzez dwoch szlachcicow.

Jeden z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie pesymistyczna - wymeczony

spirytusem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez typowe cechy Polakow, ktorzy wobec alkoholu

w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej

historia sie coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego

typu brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

prezentowana byla w calej sposob jednoznaczny i prosty. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial podkreslic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji widac najwyrazniej w calej satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja V. w calej.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mial mozliwosc

pomiescic i na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed bitwa,

uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do calego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady, zachowujac ze

spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak fenomenalne postawy, ze mozna je miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie atakiem dzieki jedna z najgorszych ulomnosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem przewazajacy, wazny odpowiednio dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli i nie

zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swej zycie w calej klatce i uwaza, ze jest to nieco normalnego.

Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie z twierdzeniem malolata. On dawniej byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai

sie do niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, okresla sie dzieki fakt, ze powstala pani po naczelnym

rozbiorze Polski, moze wiec Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w calej nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednak byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

ludzi naturalne, danymi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna znacznie wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w globie dominuje

upowaznienie silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie tego, kto ma energie. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana historyjka:

slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci i okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym

prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, niedysponowany i w calej lesie", natomiast nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare w calej Boga i smieje

sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we prywatnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze niejednokrotnie

teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

A zatem swiat w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki i

zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z glebokiej troski o kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie

spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna uzytecznosc obywatela.

Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o wymagania utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w jego dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych panow zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra dzieki owczesne

ludnosc.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtedy

wiersze anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter

swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w

jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na opinie publiczna i

na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc przemian

ustrojowych Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie okreslonych jako

pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych jednostkowe poglady i racje

polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie i

pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i jego zony). Nastepnie ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dyskusji wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza do upadku

Polski, podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swego zycia

potezna i wyzwolona z przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale zwykle bez sensu; zadziwia sie,

ze Starosta pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia

z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest zwyklym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem

za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego

niedostatek zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem moze

byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie

nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o duzej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na postep tego kierunku mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil,

ze cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego stalo rozumienie piekna jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Pomijajac literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej ornamentyce,

lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana

Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fallusa szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam oryginalne metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w

kierunku ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku oddano do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna i

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

roznorodne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy do redakcji i

odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan i chlopow,

pisza o problemach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 wielu lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku zalozono w stolicy polski

pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy

zespoly: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku dla teatru zaczyna tworzyc F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu

Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac

dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe i

podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku

polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania potrzebne beda dobre ksiazki dlatego w calej 1775 roku

powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794

roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w calej nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie czesci bohaterskie i komiczne. Rezultat komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym i podnioslym pomyslem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas puchar, jakie mozliwosci wiele

trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed bitwa,

uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i

glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―.

Zamyslem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest milosc,

ogarniajaca caly narod. Przy imie tej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego

dobra. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla

dobra ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w godnosc szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci jego

katastrofy. Nalezy zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, dokad

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze ow Slowacki pragnal dac replika na

zapytanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady ludzi ludzi byly jedna z przyczyn

katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie zamach dzieki cara. Ludzie jest w calej tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany poprzez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, jaka nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednak potrzebuje wodzow. Wynik glosowania,

ktore dzierzy przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Jest dozwolone zatem w calej

dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych,

cechujaca je pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo przydatne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki

zapal zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i postepu.

Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly wiec rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o nich w momencie cechujaca je smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera.

Jest to symbol przetrwania idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z

oczu zgarna narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo zejscie

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie i budzic do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna bedzie przez roznych pojeta,

duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie przedstawiona

poprzez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny. Idealu tegoz nie

mozna zdobyc ale mozna don zmierzac. Muzyka robi z ludzi istoty idealne. Miara tej doskonalosci wydaje sie porownanie do hostii. Przy wierszu

zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do

glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Jest tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za zycia, a nawet poprzez smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Podobne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu wspanialych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi pokryc koszta kazda osobowosc za

swa odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na okreslonych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady czterech jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie

w duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne:

wielkie monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legend

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic caly narod, anizeli ocalic fita ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i postepu. Slowacki

Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym

przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil politycznych o

charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od mojej dziurki, dzieki czemu historia

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl

je wiec autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa i monarchy. W celu Sienkiewicza jego bohater o

wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka

zasadniczych typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, a wiec posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym

utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez caly narod krajowy oraz swiadectwo grozy

polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny wraz ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi

najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak brawury, by

zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi

lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i izolowali

sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Odslaniajac szeroko

pobudki kleski patrzyl z wielkim niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak wiary

narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera wiele aluzji

i mozna zwazac go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zachowac sie przy Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tegoz brak. Liryk nakreslil

wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w calej powstaniu, a wiec identyfikuje sie z

narodem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 roku, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z

zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wychodza takze mnogie postacie o tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie znosza

w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. W celu widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo za zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic z

nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia z

powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda przeznaczone

nowego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia i szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej

wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo tego

typu fakt rowniez opoznia i utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, pomoc w tworzeniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( beda nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc mozna przeczytac sie

takze arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

dzieki Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow i ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie