matura maj 2012 matematyka rozszerzona

( matura_maj_2012_matematyka_rozszerzona.pdf )

http://www5.extrafiles.be/hfile/matura_maj_2012_matematyka_rozszerzona#

Podobne: matura maj 2012 matematyka rozszerzona, matura maj 2010 matematyka rozszerzona, matura maj 2011 matematyka rozszerzona,

matura maj 2016 matematyka rozszerzona, matura maj 2013 matematyka rozszerzona, matura maj 2014 matematyka rozszerzona,

matura cke 2012 matematyka rozszerzona, matura oke 2014 matematyka rozszerzona, matura 2017 matematyka rozszerzona,

W zalacznikach chociaz troche roztrzepanie mozna znalesc logiczna calosc umozliwiajaca przyrzadzanie do czesci zarowno pisemnej jak i mowionej,

matury sposrod jezyka polskiego. zycze milego czytania!!Fotosynteza jest anabolicznym procesem biologicznym polegajacym dzieki wychwytywaniu

kwantow promieniowania swietlnego przez chlorofil i przeksztalcaniu ich sily w sile chemiczna. Pomyslowosc ta pozostaje zakumulowana pod postacia

wiazan sztucznych powstajacych w nastepstwie przyswajania CO2. Komorki odpowiednie do fotosyntezy redukuja go do weglowodanow.

W przebiegu fotosyntezy rozroznia sie 2-ie fazy: faze jasna (energia sloneczna pochlaniana jest poprzez chlorofil - w wyniku fosforylacji fotosyntetycznej

wzrasta ATP, natomiast u flor roslinnych wyzszych w calej tej fazie nastepuje obnizka NADP+ a, takze rozpad wody wydziela sie tlen, wzrasta

zredukowany NADPH2. ) a, takze faze ciemna (wbudowanie CO2 do zwiazkow organicznych a, takze powstanie glukozy - przebieg ten zachodzi z

wykorzystaniem sily zgromadzonej w calej ATP). Ciag ciemny zachodzi w stromie chloroplastu, znany jako jest cyklem Calvina a, takze polega dzieki

asymilacji CO2 do zw. organicznego. W etapie asymilacji CO2 pobrany przez roze do fotosyntezy jest przylaczony do 5-weglowego cukru rybulozo 1,

piec bis fosforanu. W wyniku tego polaczenia, czyli karboksylacji wzrasta trojweglowy zw - kwas trzyfosfoglicery nowy. Rozpoczyna sie nastepny cykl,

czyli redukcji. Przy uzyciu krzepy asymilacyjnej ATP i NADPH2 kwas pozostaje zredukowany do aldehydu trzyfosfoglicerynowego. Aldehyd przesadza zw

wyjsciowy do syntez cukrow a takze innych zw organicznych, Wraz z 6 wytworzonych w jednym cyklu czasteczek aldehydu, 1-a tylko okazuje sie byc

zuzywana do dalszych syntez, natomiast piec pozostalych do 3 etapu cyklu Calvina, czyli regeneracji. Z nich odtworzony pozostaje 1, piec bis fosforan.

Fotosynteza, przebieg syntezy latwych zwiazkow organicznych (weglowodanow) wraz z dwutlenku wegla i wody przebiegajacy za posrednictwem

wykorzystaniu sily swietlnej pochlanianej przezbarwniki asymilacyjne. Fotosynteza zachodzi wedlug wszechstronnego rownania: szesc CO2 plus 6H2O

plus energia swietlna = C6H12O6 + 6O2. Najwazniejszym barwnikiem asymilacyjnym okazuje sie byc chlorofil natomiast, pochlaniajacy naslonecznienie

czerwone a, takze fioletowe. Organizmy zdolne do przeprowadzania fotosyntezy okreslane istnieja jako fotoautotrofy Naleza do nich rosliny zielone

obejmujace w swych komorkach barwniki asymilacyjne a takze niektore bakterie wyposazone w calej tzw. bakteriochlorofil. Glownym stanowiskiem

fotosyntezy obok roslin naczyniowych sa liscie lecz tez zielone lodygi inne zielone czesci rosliny. Fotosynteza przesadza podstawe zycia na Ziemi

zapewniajac tlenu a, takze ogromnych liczby zwiazkow organicznych. Fotosynteza wykonywana jest na ladach i w calej wodach, natomiast jej moc zalezy

od natezenia swiatla, tresci dwutlenku wegla i zaopatrzenia w wilgoc, a takze amplitudy temperatury otoczenia.1-wsza. Wyjasnij pojecia: tragizm,

katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej trzeba bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami i kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, z ktorych dwie sa tak samo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego pozostanie

pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w konflikt z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na

uwadze go zbytnio zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem,

uprawnienie boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

w scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi podobienstwo miedzy

cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie jego od tych

propozycji. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja jemu sie od

chwili nich wyzwolic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, zwazajac na akcje tragedii.

Oficjalna (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest w

celu nas podobny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – odwrotnie los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie musi spotkac dziecka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia.

Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania jego prowadza w celu katastrofy. Jest on zarazem

ofiara i winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra i wierna prawom

boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala sposobnosci

rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali wykladzinom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie partii: osobno

zlozyl mieso i owinal je w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus

wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to

Zeusa i kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem

czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego godnosci powstalo ustalenie prometeizmu a

mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie wybranki do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, dowodzi, ze posiada taka potege jak Pan,

jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn robienie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog podarowal mu

skala wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to pan odwroci od chwili Niego osoby. Konrad wydaje sie byc cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl pan jednak dotrzec do was cieni, poniewaz zona nie zakopala jego ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic w ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl

dlugo, az w koncu przypomniano osobiscie o poprzednio i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wielki kamien w gore. Syzyf wzial

sie do wykonywania zadan, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym

wspolnie. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji w ziemiach lokalnych do wykonywania zadan Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten

sposob mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk moze sie stopic i zeby nie

schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka strasznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona za sprawa nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas oczarowany jest

ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa Niemcow. Tez jego

znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala powracac

do partnera na trzy miesiace przy roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W taki wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka swiata

zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne a takze kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja przy nowej mysli

w takowym wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych

pelnily funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni

odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki

przypomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia czlowieka w

celu nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia i nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i

czlowiek wychodza w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w

osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych stworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach

(tzn. gdyby pozostawila zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wyboru. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na przewaga szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje.

Owego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i rowniez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym rowniez matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie

zycie. Kreon, caly czas stawiany w przypadku wyboru, musi rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swego ludu, badz dobro swej rodziny. Jego

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Sluzace do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania w polu wojny i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty przyklad – obrazuje, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory nie chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, z kolei imie tego, ktory nie obcuje wraz z sztuka,

natomiast przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze ow nie idzie o walke na zejscie i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka w piesci, ktora podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest grymasny, a przerabia

sie tak szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam poniekad zorientowac, jak przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

powazac rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Istnien nalezy wedle natura, zabierac od swiata tyle, ile potrzeba, nie za wiele, ale

i nie za niewiele. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze przekonanie, ze pisanie wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za istnienia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta podaruje tym samym termin

swojej pewnosci, ze posiada juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc egzystowac bedzie przy wierszach, przy pamieci tychze, ktorzy owe wiersze pozostana

kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych albo

historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu znajduja sie mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

czynieniu dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac

dokladnie w sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 2 miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie byc rozbudowany tak, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie scalonego

z nadrzedna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej Europy

- takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jako cos cudownego, a ow lampy

prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, przy odniesieniu w celu dorastajacych osoby.

Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze kazdy ma przy sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system ceny, stajemy sie

innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje dzieci. Bogini nie zniosla tak

znakomitej zniewagi i jej dzieci: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego

miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Lecz i wowczas smutek srodku

przebywajacej przy glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia istote macierzynstwa i wielkie nieszczescie rodzicow,

ktorzy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala powracac

do partnera na trzy miesiace przy roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W taki wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwie. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny i duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to jednakze, ze legendy

odeszly gdzies w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one gwoli nich tak cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich spora role. Obrazuje to argument, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, wojny bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie mieli poglady w dane sprawy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osoby opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni mieli podobny poglad

na dane sprawy, jak na przyklad my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni stuleci

mity byly i znajduja sie obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja gwoli poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele odmiennych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci i zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali w te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

ceny przeciwstawnych jednakze jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane w niepowodzenie natomiast sam swiadectwo wyboru,

niezaleznie od tego, ktore z wartosci pozostanie wybrana musi doprowadzic w celu katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja

napotkac za strony www wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor

jednego wywoluje kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa kompletnie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Okazuje sie byc odwazna i energiczna. Chce uczcic zejscie brata, chowajac go.

Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie byc inna. Obawia sie o swoje zycie i nie chce zlamac zakazu mistrza.

Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Okazuje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem

swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba i

przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal uprawnienie boskie. Totez zgineli jego bliscy. O

ile uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet natomiast to zdolalo doprowadzic w celu anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze umie byc sprawiedliwy i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Przykladem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj wplyw. Bezwzgledny

gwoli wrogow i zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. Podczas konfrontacji z

synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl

prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

znajduja sie wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a nie krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji

przy panstwie, jego ojciec jego nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od chwili

niego. Po przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci

wydaje sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Okazuje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest pan wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug niej jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Pani jednak

mniema, ze nie moze postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru dwie mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze

potrafila by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon rowniez uwaza, iz racja wydaje sie byc po do niej stronie,

musi jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa,

ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z

nich wydaje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. A, takze to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem i personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z przeznaczeniem.

Walka z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny wystarczy. Nic nie moglo zachowac Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej sprawy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku mamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne a mianowicie

problem potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt przy imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Korab opowiadajaca sie po

niejakiej ze stron ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Idea samo

wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych prawidel i zasad

ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa odczytanie

przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie przeznaczona jest w celu

Boga. Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to byc takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo w celu wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia pan losy

zuchow na tle zdarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez idea, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna a takze tym, iz

ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie w celu jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto wystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla

sie w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie w celu trzech ludzi. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec tez i role

kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo w celu uszlachetnienia

wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi jego do kleski, czyli katastrofy. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne znajduja sie

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i potrzeby, bowiem smialkowie bronia przeciwnych racji. Rozum zostaje

przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki. Z tego

wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie w celu kleski zuchow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

ukochanego, a osobistego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm

wydaje sie byc wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie

zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika

(widza) jest na stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga i przeciwstawianie

sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia,

szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, 2 zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne znajduja sie osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone za

sprawa slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, natomiast gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu i jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl przy swiat. Mienie roztrwonil

jednakze szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony synek wrocil w celu ojca nasz

sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jak na przyklad umarly, natomiast

teraz znowu ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich niedoborow i

cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego i obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie. Wczesniej

obslugi odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac innym

spoleczenstwom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednak jako przyklad uniwersalnych

prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze, uniwersalne

zawartosci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

roznorodne podloze. Raz padlo w droge i wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo w kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo w

zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac przeslanie uniwersalne tej przypowiesci, wyszukac jej sens, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki

Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje

zysk z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan wczesniej i

odszedl od chwili wiary, jednak powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki traktuje

tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec natomiast Jego synowie to gatunki

ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem w celu ciaglego powracania,

dostrzegania wlasnym bledow i checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Wedlug dzis

dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob juz sam walczy o swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob stanowi symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze projekty Opatrznosci, natomiast nie je badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow sa: wiara, kosciol

katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest zatem symbolem wspanialego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa wydaje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie

w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona z wielkim patosem. W

spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serduszka, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista

inicjatywa tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego

zycia wydaje sie byc walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje

scena smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, mezny

na do niej miejsce wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz i rog. Po swej ostatecznej spowiedzi

przypomina wartosci nadajace sens jego zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Lecz na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza umieszczenie Boga przy centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co wstaje na polu i moment zostanie zebrane i znajdzie sie w biesiadnym stole. Udziela

porad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci w wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak

winien zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, jaka zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze zejscie zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy kosciele

jednak zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy wytworne i uznawane

w okreslonej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie w polu i

niedlugo pozostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie

dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie uciechy na wszystkich ludzi. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem

polskim, poniewaz zawiera zestaw nakazow i pouczen, jak na przyklad powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym

utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje

zejscie jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal podmiot poetycki.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy kosciele

jednak zostal w tym miejscu zabity. Dostrzegamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Budzi sie posrod nich pycha.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn stanela w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo nasz tekst w celu

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem,

przy XVI przy., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy owe, ogarniajace czasami po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie

lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na rejonie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen przy

Szwajcarii. Po XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja przy

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, iz na tak przemyslane i staranie dopracowane od strony www

formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tej piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa pod

Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim Polakom tamtej

epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna. Popularnosc

i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest w celu Matki Boskiej, druga w celu

Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim i wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, w celu ktorej czesto nawiazywali osobistosci

sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele

historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza wystepuje nominativus

(Bogurodzica zamiast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze

przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz

zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie

rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym

argumentem na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki

maryjnej. Lkanie swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa.

Jednakze przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do

odmiennych matek, spoleczenstwom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie

blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy

do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane i wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior stanowi psalterz., byly bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. kraina szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, na przybicie w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, chce czuc tak samo jak On, rozmyslac podobnie. Jednakze przede wszystkim

podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek, spoleczenstwom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za sprawa ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - poniewaz jej

klaki sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno z

podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich dzieci, ale takze z powodu pelnego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w porzadnym stopniu. Moim zdaniem Matka z wiersza Rozewicza

Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby niesienia do niej

pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych dzieci lecz takze przyjmuje w swoje barki cierpienie powstajace z

zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli przy obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa. Ale juz Matka

Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi,

jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze nasza jedna zejscie, smierc do

niej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze juz zadna pierwowzor nie stanie sie musiala tak cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy szanse

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― mamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze rozbudowane wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace dokladnie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione przy tekst

apostrofy. Apostrofe stanowi cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest przy

„Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca przy tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Ludzie uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tej epoce wiecej niz jeden pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Lecz to czlowiek

zostal zmajstrowany na wizja i zwiazek Boga i dzieki temu bystry jest wyszukac w osobiscie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona fundamentalne

wartosci dziecka, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu zdobywania informacji, do

wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego postepowania. Powinnismy

przystanac na krotko i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej biezacy w

dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami jego nauki byly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja byc dla nas

zasadnicze.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jakie mozliwosci najwazniejsze, oznacza to

nasze zycie. Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce przy sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w kazdej epoce. Afekt to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna czesto propagowala schematy parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy czerpac

z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym ktora wage posiada dla jego zasobow honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, natomiast czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz odwolywala sie

zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe formy zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow swietych, opartych w legendach i

dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy charakter dydaktyczny. Robienie sie nowatorskich panstw i

dynastii poteguje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego

Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne.

Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy i zakonnikow przy kosciolach albo w umyslnie wyznaczonych do tego miejscach

na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy

tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te

wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek dziecka,

odkupienie i sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze

wybitnych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami

mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie dziecka na wlasciwa droge. Pierwszym bohaterem moralitetow byl

zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami

dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Tobie utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej w celu glosu dla

przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, dziecka. W sredniowieczu w centrum swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osoby, ktorzy

postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal cechujaca je glosy i raczyl dac spokojne,

pobozne zycie i miejsce przy raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych - smierci,

wiecznosci i zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie stanowi jednak

walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tej walki. Po utworze pojawia sie dualizm:

czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata

tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy w stanie dac czlowiekowi rzetelnego szczescia i

bezpieczenstwa. Tez "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci i piekna przy Bogu. Wartoscia trwala wydaje

sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak

na przyklad wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas do

niej powstania w celu dzis budzi zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

powiazane sa z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest bezposrednio do Mamusi Boskiej z

prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, obejmuje

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem dane o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila wciaz

nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - na wstepie polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem

tych kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie przy literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie

w ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie przy obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje przy zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i oddany

damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw narodzil sie

przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka zostal przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

zasada, ze kazdy rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi poetow, znajduja sie

one raczej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - dosc

stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz z zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny

nalezala w celu tzw. rzeczy ostatecznych w poblizu sadu koncowego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowywanie sie

w spotkanie wraz z smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Wzory motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialko, bez ukonczenia nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa przy reku itp. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika dlatego, ze wykladzinom czlowiek przejdzie przez

zycie skromniej, ow jego randka ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie bliska ludziom. Okazuje

sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w niej prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje swoje dziecko,

pragnie z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest pan jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy swego syna od chwili biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za sprawa

zydow na przybyciu w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, iz to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i w blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta stanowiaca

wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter glownie sytuacyjny,

aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego zdarzenia. Taki

tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub reguly budowy). Rys piesni wynika z do niej zwiazkow z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej wprowadzil jego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Zachodzi czesto przy tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy albo wiesniakow. Typ ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych i oznaczal w takim przypadku wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej na ogol pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

rodzaj realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci w celu

miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie w jednym tylko problemie, jakis punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Stala sie srodkiem przedlozenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) i

nawolywanie w celu walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow przemawiajacych, ze o

ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we wszystkich

nastepnych epokach literackich i jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia

ponad wlasnpe, osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi gwoli niego konsekwencjami.

Odrzuca poniekad przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny

i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla niej wszystko, poniekad osobiste ambicje i prywatne dobro. Mocy dodaje jemu

przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, natomiast nam prostym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kompetencji praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca zas dziedziczenie na przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i wykonywania zadan na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy w wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz odmiennych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac

drozej w odmiennych okolicach.

Wspolzycie Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz informacji praktycznej ambasador tego wysokiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego

tez, kazdy winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny - zmagac sie

w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro

najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski z Turcja.

Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi

idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje utwor „O doktorze

Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Rfn, Wlochy) a takze

zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace,

poniewaz globem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na wojsko, na bron,

by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu zaswiadcza ironiczne zakonczenie iz Polak jest niemadry przed i po szkodzie. Mimo szkody nie chca oni reperowac bledu.

Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja z tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed analogiczna sytuacja z

czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu:

czy zwrocic Helene poslom i zachowac ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Naszego kraju, swiadczy w ten sposob podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Solidnosc i

wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien poniekad z radoscia

umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jakie mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw gwoli urokow fauny i flory. We fraszce

"O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka po temu",

"Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, przyjemnosc duchowa i

intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy obok dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu,

radosci. Twierdzi tez, iz nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, tak ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje takze ideal

wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie

"Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji dziecka wyrazanej za sprawa Platona a

mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie przy piesni "Niezwyklym i nie lada piorem

opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow,

tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze

"Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale

cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni"

maja rodowod antyczny. Czesto poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, scala rozne powody w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w tym miejscu problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W niniejszym utworze bez trudu odnalezc swistki, w ktorych

liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem mocnej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym z fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z odpowiedzialnosci

ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie wolno

wykladzinom myslec o prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie tej wypowiedzi

choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, co wiecej

wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa).

Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska

w celu grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi

nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy naszego kraju balagan).

Rozumuja przewodnia pelnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania a.

Pierwszym tworca piesni i wzorem gwoli Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie przekladami

rzymskiego poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie byc zas rozna. Wystarczy doprowadzic do realizacji

przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge i lament na klesce Mlodych polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( kobiety i dzieci ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania

zasobow dla wojsk, mysli o kraju natomiast nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie nasz rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli prawda i z tego naszego biura zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i na szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie zwazajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego stanowiska dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste serce

i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1 o tym podsluchujemy, przeciez Horacy w

wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy niz wraz

z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba zrobienia

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali zycie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach codziennych,

poniekad praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie dojrzewa sie

grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Praca na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest powodem do dumy.

Po wykonywania zadan mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas w tancach i spiewach. Czlek zyje w wsi przy harmonii z przyroda. Gwoli

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, poniewaz to w istocie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 wieku

jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za

kazdym razem dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie i radosc. Rozkoszy plynace z zycia dziecka na wsi mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej

wybranki prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w tych propozycji

mitologizacji i jezyk mozemy podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa albo przykladami, badz

przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan z

mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic osoby i zwiazki dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas

nie znajduja sie prawdziwe jednak sztuczne i zmyslone, jednakze prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie i nieszczescie przy milosci, jakich

doswiadcza nieomal kazdy, tak samo jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to

kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie kobiety, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego ludu

wszakze wydaje sie byc przepych sluby i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca a

mianowicie Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, natomiast chlopem bezwzglednie

pedzonym w celu roboty.

Zobaczymy wiec tutaj krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem".

To utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan leka sie, badz czasem dzieki temu postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie

odnajda sie w lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje wciaz ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami.

Ludzie znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu

rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia. Rozmaite lapowki i daniny przypominaj

zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia

rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, natomiast nam prostym

zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem wykonac trzeba

tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop

snopkow. Zwozka tez jest klopotliwa, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow,

podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja

niedostatek rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i

Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast jezyka mozemy

sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic winien posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Relacja

malzenski trzeba zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej

zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac,

krzaki okopac, przygotowywac grzedy z truskawkami itp. Latem mozemy z tychze przygotowanych wiosna krzewow i drzewek byc wyposazonym owoce i

pozytek. Istnieja juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka

swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i

osobistosci zle dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i

potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Lecz i zima nalezy

nadzorowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozemy z towarami, albo tez u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie

sprzedac, przy innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow

zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to wiersz

o bardzo lubiany drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop tez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden z utworow gdzie poeta zahacza problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

utwor oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow

ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Okazuje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

jasne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny drugiej mowi o tancu i radosci. Sklania wszystkich w celu

pojscia przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swej

pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz pisarza. Oblicza

nastepnie kazde przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy i tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe.

Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji znajdujemy

echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania przyrody

w ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola dziecka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje niemal

wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za dzielo stworzenia swiata oraz dziecka, a takze harmonie miedzy nimi panujaca. To

wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, zwazajac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy charakterystyczne gwoli

renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie byc miec czyste sumienie, radzi, aby

korzystac z szansie do zabawy, ale rozwaznie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala

ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej przy sobie. Po „Piesni o cnocie― liryk stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem

wydaje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem podworza,

odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota

wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces tworczy. W

„Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic na sobie slawe i dobre imie.

Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji w

posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze jego dziela

pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni

„Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu i czasie―. Tez

filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna wciaz pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy

osobowe, idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie winien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel

zakladu swojej majetnosci. Wskazowki zawarte sa przy „Zywocie dziecka poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac

dobytku, rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke.

Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych za

sprawa literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr co

wiecej zycia. Taki ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat – typ renesansowego

artysci, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz talentu ma obszerna wiedze a takze

zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zycie zgodne z natura. Wlasciwy ozenek, obowiazki

gospodarskie i obywatelskie rozstrzygaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody,

dobrego ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest

podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego

zasobow najwyzsza wartoscia jest wianek ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jako czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc

spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i

przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje wigor za pewna z zasadniczych

wartosci, wzgledem ktorej inne dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z przyroda i nie szuka wiele

do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i jego prawdziwych ceny w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

dziecka odrodzenia trzeba zyc wedle natura i jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale trzeba przy tym afirmowac zycie i w pelni z niego

korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

byc wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie

tu rowniez postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej gwoli roznych osoby jest

rozne prawo. Miedzy innymi prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty i inne

gwoli mieszczan. Sadze ze, nasz problem wydaje sie byc nadal biezacy. Tak juz bylo i jest, iz ludzie majacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze

tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednak zazwyczaj znajduja sie traktowani w duzej mierze lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby

wykupic. Czesto osobistosci na kolosalnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie przy ich kwestii jest znacznie przedluzone. Kolejnym

problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki i wiedzy przenigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego

potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Wspolczesnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i manipuluje nadal z

dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci

niejednokrotnie musza isc do tychze odleglych w duzej mierze kilometrow. Dodatkowo szkoly odgrywaja zazwyczaj zbytnio male zasoby finansowe na

wzrost pracowni i zakup obslugi naukowych, nieraz nawet w utrzymanie. Po ksiedze o wojnie z kolei mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i

tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w

interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia odnosnie spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem i panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek winien byc prawnie

przygotowany w celu pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy nadzorujace

wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac

nowy kodeks prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny nie sa tak wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny nazywa

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych i

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy a takze sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone w ten zamiar wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie w dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski ofiaruje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz 1 prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Tym sposobem pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak wybranki ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie

byc podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog i ojczyzna) winowajca sie wiazac w pewna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla dobra ojczyzny nalezy poswiecic caloksztalt: majatek, krzepy, zdrowie, fart, a nawet

zycie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele -

pokazny sejmowe, wojny domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona,

jezyk i narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo,

pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat polega

na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni, nie tworza

jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej wydaje

sie byc jednosc i zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to

niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie moga nawet chronic panstwa

przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola w celu

obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia

roznowiercow od wszelkich urzedow i pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo w takim

przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw

ograniczajacych i naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

bezzwloczne sadzenie i bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie maja obszar w kraju a takze proponuje

reperacje istniejacego stanu rzeczy. Zarazem przepowiada pan, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno

przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna najrozniejsze analogie w celu wydarzen politycznych tego

okresu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego

Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie dziecka poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego obywatela.

Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa... ". W dziele tym

Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu chlopskiego,

ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany z pozycji kalwina i przy

duzej partii stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, jakie mozliwosci jest przede wszystkim widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do istnienia w

przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, w ktorych ciagle pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa wedle niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow jednakze takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac istniejace

przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i wynosi ponad powszednich ludzi. Aczkolwiek mnich

tamten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow

zbytnio swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka o

plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban

przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie zasadniczych zasad religii. Inny epigramat,

„Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, stanowi nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy

zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je

spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i

powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach czesto nawiazywal w celu filozofii stoickiej - juz sam pragnal byc stoikiem. Byl przekonany,

iz jest intymny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych i

zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal z ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samemu, rownoczesnie chce dowiedziec,

jakie mozliwosci obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje sie byc na nie odpowiedzi wraz z strony

kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz na smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala

przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to przy ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada swoj sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka wydaje sie byc

szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana w wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za

sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wykonuje to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej

w odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc sens calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy,

trwogi. W obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy

swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - twierdzi matka

poety - znos po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez

zejscie w stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze albo rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, w celu epiki – fabula i narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi i

rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie na ogol z

humanistyczna pochwala pociagajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem gwoli

prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi krajowej Ostatnia z panien

wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; zmudna, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie sprawia radosc sasiadom wsi i jest gwoli nich powodem

do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy przy literaturze krajowej

siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

zatem nie idea, ale rodzaj, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach

potocznych i narzeka razem z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki niej

sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica, mieszkaniem

wyzysku: mieszkaniem, gdzie czesto dochodzi w celu naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony istnienia

na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i komponujac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym

przy umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Wywoluje to podejrzenie o niewiernosc i alians z odrebna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy

sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne gwoli sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu wybranki na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza w oddali poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego,

jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niepewnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia rowniez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, jednakze, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem tychze niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 2 sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie byc wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki, ktora

kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka

od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci czlowiek

jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy czlowiek

powinien liczyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od chwili Boga, utrudnia mu koncepcje do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest intensywne, a jak slabe. Sens rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), jednakze najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas wciaz

silna i znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, iz

niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach

pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak na

przyklad maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski rodzaj glosowania za sprawa rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci

zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie

o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w

celu pijanstwa i obzarstwa, natomiast niezdolna w celu zadnego wysilku, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia

sie z dobrem was, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, choc sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie byc w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zaszokowac wroga, nadszarpnac go i nie przyjac

do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwyzszym stopniu istotne, aktualne i

zlozone. Swoje poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz utwor "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie,

albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci jakie mozliwosci sa w

jego czele powinni dawac przyklad,

dwie. "O wybranki ku ojczyznie" - wylicza 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie istnieje, Skarga leka sie, iz fakt nasz moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz wydaje

sie byc wykorzystywana za sprawa magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, jakie mozliwosci prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba zawsze sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za

sprawa zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Naszego kraju, jesli do niej obywatele

sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

obszarze niezaleznosci od chwili papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o egzystencji szlachcica od chwili narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja i wychowaniem

dzieci szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz

taniec i spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku kalendarzowego, przynosza

wiele pozytku, oraz dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego za sprawa caly rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow i warzyw a

takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w przyjemnym towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek i daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je taniej i zbywac drozej przy innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej

przedstawiciel tego wysokiego stanu spolecznego winien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow w Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl przy niej swoje przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow a takze mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow,

silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy

talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i niesmiertelnej a

mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn

nasza przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale

zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Praca ziemianina w roli przeciwstawiona jest innym, niemoralnym

sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Wielki wplyw w tworczosc

poety mialo tez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z istota znakomitego naszego poety, ktory jako jakis z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten

wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej

ceny Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po jego smierci pozostana czytane i podziwiane za sprawa wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jakie mozliwosci bylo zwyczajne dla owczesnych

humanistow, do ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przypadkami

moga byc: Piosenka XXIII a takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej drugiej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie

filozofii stoickiej, choc nie da sie ukryc zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego przemyslenia na nasz

temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, jaka pielegnowana przy sercu dziecka

moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda i placa" a takze swoista ozdoba zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana wydaje sie byc tak zwana dobra

slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swoje przemyslenia i sugestie, jak

na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwyzszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Pozostalym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze kazde zalety stanowiace cnote

znajduja sie cenne, jednakze najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do niebios, Tym,

jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym czasie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, zeby tam tworzyc i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Pisarz opowiada o

poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie na swiecie przy poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc w roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki i pola, natomiast nastepnie caloksztalt znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy za

kazdym razem znajdzie epoka na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby albo w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby jego wnuki byly dobrze wychowane i by

posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, i stoickie,

zeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach― znalazla charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego

zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia dziecka jest fart, rozumiane jako zycie harmonijne z zasadami cnoty, daj szanse czyste

sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z przyjemnosci

zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia sie z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac przy Piesniach II, IX

i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla nie

wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki byly tak odmienne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona

zalecal opanowanie do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz na pewno

blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do

szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore zdolaly zmacic

fart.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, humanistyczna

zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tego swiata nie zapewniaja rzetelnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan. Specyficzne

znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z przyroda odnalezc

mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

duzym spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, przy korzystaniu z

rozumu, ale i w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako ogromnego

Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wzgledem Boga, jednakze tez wizja

czlowieka godnego, umiejacego zuzytkowac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk i cierpienia a takze obawy

przed smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone za sprawa myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, dawac sile sakralna i solidne szczescie a takze czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi wyszukac w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i

kompletnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu i ponownemu

zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―. Kochanowski

z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow na porwana za sprawa Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska i

stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, chociaz w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

przebiega podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal przy nagrode zbytnio wyrok przy sporze bogin, wine zatem ponosi kociak, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu okreslic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tego okresu wydaje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym przy

zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad caloksztalt przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej

zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor i lasow, zredagowana

w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki

bozek, ktory mial dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z porzadnym niepokojem: „dalej co stanie sie?

―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj kompletnie inny nastroj, inne znajduja sie tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje

morzem ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, poniewaz wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego

najbardziej waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego

zyciu kluczowa byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet

polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych rodzajow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow i zagadnien z zycia dziecka, porusza sprawy jednostki, oraz calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zycie prostego ukladu

wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza przy, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka jego utworow odnosi sie do

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jako wskazowka gwoli jednostki,

jednak dla wszystkich, bowiem wykorzystywac sie moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie 20 wersach przy lapidarny rodzaj przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie

rzad z tymi pany: szedlem spac trzezwo, natomiast wstane wypity. ― Fraszka ta posiada na celem osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim

uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

wspominac o tym, iz cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w zatem kazdy winien usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie dobre retrospekcja.

Nie jest odpowiednim czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil dziecka od

zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie

dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga

byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien ksztalcic swych

nabywcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania autentycznej wolnosci. Ale juz ludzie

posiadajacy odpowiednia potege i odwage powinni z bronia przy reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie przy walce zwrocic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

caloksztalt dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie w celu niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac domow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia o Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i

przed szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie

– poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to w istocie odroznia polski narod od chwili

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od chwili

poczatku egzystowania naszego was, ale badz takie postepowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic morzem dalszymi swoimi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. O ile zawiedzie jakis element przy

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – panstwa – mozemy tu zawrzec do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze pewna z przyczyn upadku niepodleglosci Polski

przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas w scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jakie mozliwosci

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem

konsekwencjami wszelakiego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na projektach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze ow latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow a takze zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i zero, co ludzkie nie jest mnie

obce―. Po odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg zadbaj postaci, cechujaca je zachowan; od chwili patriotow

poczawszy, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy z

losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze w istocie w tej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot dziecka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna, wsi

wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim podaruje radosc i

rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Taki obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na

domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

mysla egoistycznie, znajduja sie chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlop musi wykonywac prace na panskim polu, robota nie jest radosna

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z fundamentalnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje

tworza: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w niej mysl, iz „bez praw nie moze byc prawdziwej

wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz

traci zycie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―.

„Prawo dac musi rowniez kontrole wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc

i nam i bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), natomiast zwolennikiem potwierdzenia i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, poniewaz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

mlodocianego obywatela i do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat

ten wydaje sie byc bardzo bez trudu zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie byc on rowniez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka przy

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa przy „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w kazdej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i przy bliskosci z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, nie

zaluje do niej swoich dobr, a takze i zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi,

w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny, oprocz

talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja artysci tacy jak na przyklad Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca

dobre. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem natomiast

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Interlokucja ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych gwoli

polskiego spoleczenstwa stanow i pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow

wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko

urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie tylko dobrem narodu i interesem

panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych i nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu przy 1575 r. Poeta okresla

jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju i wsparciem

finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor nasz

niesie przy sobie zawartosci uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i

zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie unosi sie ambicja wowczas

gdy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace

panstwu wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal wszelcy

humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

naszej firmie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych a mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i

grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, przy XVI stuleciu,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez przy licznych fraszkach, a szczegolnie

istotna pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swego stylu, o forme

uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, oraz o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to

uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej

literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow lokalnych. Nawiazania w celu antyku przy dorobku

Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie

to prawdopodobnie rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu motywow z

mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego ponad

tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko jako poeta i dramaturg, jednak takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

harmonie, znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto tego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i modeli wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia

czasow panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete za

sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Wedle niego odrodzenie mialo byc poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla wiele

sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze odrodzenia antyku

lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV w celu poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI stuleciu. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie

faktory jak: dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po czasie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek przybywa w centrum

badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu osobowosci majac

na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Po mysl humanizmu

czlowiek wydaje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w centrum swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie nie jest

mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej poczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych

np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej przy

Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj zycie zapisany przy

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

gromadzenie dobr. Swoje to zaszczyt, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch nasz powstal z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem znajduja sie wydane

przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej w celu rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Autor charakteryzuje

przypadlosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi

panstwa. Dlatego najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc zachorowan Polski. Sa to: brak wybranki ojczyzny, niedostatek

zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci domowego lakomstwa". Po

sposob sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, wybranki dla niej samej. Napad skierowany wydaje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje

bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

cechujaca je jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla Naszego

kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i w

celu potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

znajduja sie swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne z

upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Oblicza prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc w

celu ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: niedostatek sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tekst

zwiazana wydaje sie byc z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych

stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy

interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup roznych metod oczyszczania wody, czy

niedostatek stalego ukladu obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno -

obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie

przy jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych lokalnych

utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow z prosba, zeby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac w celu obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo,

jednakze w rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo i umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy przy wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jako czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jako wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Okazuje sie byc on pelen podziwu gwoli prostoty i kontaktu z natura. Wies,

wspomnienia, jako miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym miejscu zyjacych. Istnieja oni

skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi, tamtego

istnienia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe

nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora na stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, natomiast kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednakze to nie pomagalo. Nie stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci istnienia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na dalszy los, przygniatajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne posiada ukazywac klopoty duchowe dziecka. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl inny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie w celu zimnej

tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), wydaje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak nasz probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest

ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity

harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z osoba, ktory w starosc wydaje sie byc chorowity, skromniej przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie

nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn nasz wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad podstawowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych

poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

zmieniajacego sie przy wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

trzyma sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal pan o zrecznosc jezyka, forma swojego stylu i odmiane

uprawianych gatunkow, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie scala sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemal boska skala tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, nalezy sie rozrywac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, jednak moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

jakie mozliwosci sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie przenigdy bawic, jednakze mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na duzym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl czesto

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, jawnie

tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy w wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami przy bitwie przy

Chicimiem przy 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc w

celu ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 partii dosc precyzyjnie opisujacych najpierw obustronne przygotowywania, a nastepnie

bardzo uwaznie, dzien na dniu wypadki pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow i zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w

celu opisywanych rzeczy: nad calkowitym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow i krytyke

osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage obecnych nalezy odwrocic na sprawy naprawde zasadnicze:

ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy wizja owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia dane o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Po 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi przy krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, natomiast

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Glowna czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, oznacza to taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

szczegolnych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce i

sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska),

i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje szeroka kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia i urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi przenikliwy kontrast z pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu.

Planuje to gre z czuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela na

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym i sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja portret swiata,

widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci wewnatrz stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji

w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego i

wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety znajduja sie niestale przy uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozemy je wykonac (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor)

niz zanotowac stalosc przy uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo tez moga stac sie tematem gwoli artysty. Np. „Do

trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor)

sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jako piekna i zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku i ich dzialanie na zycie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, fundamentalne prady. 1 - dworski – rozwijajacy

sie w dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

innowacyjna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, panowac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli

zachodnich, wykladzinom skladajacy szacunek, a z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt dworski, przykladala duza wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj naszego kraju

rodowod uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten nazywa sie takze sarmackim od

chwili slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory

– wiec dworski i byly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn i Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie roznia

– mozna zatem mowic co najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie przy XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - na wstepie oznacza obyczaj szlachty przy XV i XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje wzrost zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla

poczucie, iz Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej w wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji

polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - o szczegolnej

pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na wsi, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go w infamie i banicje. Jego pamietniki zawieraja okres

sluzby wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

i milosci fauny i flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl czesto polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych lokalnych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach

1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Autor zwraca obserwacje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiego powodu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje

nie dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje biezacych. Termin Sarmata

oznacza u Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin, szlachcic –

dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, natomiast mysli jedynie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, poniewaz szlachta przy

wojsku wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych przy utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Nierzadko poddaje krytyce wady narodu i

rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore chyli sie w

odniesieniu do upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc pociechom do zabawy. Wszyscy dbaja o prywatne

dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje sama dla siebie i nie

zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. Po wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji

religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje proces bitwy i

rokowan. Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc przy zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm

widac przy przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

skladow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Sporo jest przy nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna sytuacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow znajduja sie znakomitym podlozem

poznania osoby i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach

wojennych. Pas opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji w celu walki zapewnia mu gotowosc

zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem jego zainteresowan i ciekawosci. Pas

opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi.

Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial zmagac

sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Lecz taki zwyczaj zycia

znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W drugiej czesci charakteryzuje swe amory i

decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor mniema

ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o

dobrobyt i przewagi wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla

owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie

talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za powodu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do osoby, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe z ich oddzialywania na zycie polityczne

przy owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow i klesk moga one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Sluzace do walki z nimi sluzyly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja wizja zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal przy nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

w celu hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie czesto sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak juz

sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie

autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz przy tytule,

natomiast przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbytnio mlody wiek,

zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze w ten sposob Krasicki obrazuje zalety mistrza.

Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, natomiast jednoczesnie wydaje

sie byc atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i zle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie byc

pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez

zwyczajne cechy Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie znaja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

zastanawiac sie i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie raz

za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Taki brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla przy sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie

ujeta w cudzyslow, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej

przy satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i

unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje dosiegaja V. przy. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem pokazania i wzorem

wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Zakonnicy walcza za pomoca

sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mogl pomiescic i na pejzaz ktorego to

naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i

porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt

tamtych czasow. Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru wydaje sie byc „Wstep w celu bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne

ludzkie wady, deklarujac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak rzadkie postawy, iz mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie byc atakiem w jedna z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym

razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem powszechny, wazny praktycznie dla kazdej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie zna zapachu

wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie przy klatce i uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie z

twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, za kazdym razem

bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, okresla sie w fakt, iz powstala jej osoba po naczelnym rozbiorze Naszego kraju, moze zatem

Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednak zyl przy nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednak byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w duzej mierze wiecej uzyskac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w kuli

ziemskiej dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja wydaje sie byc po stronie www tego, kto ma potege. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i

okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, niedysponowany i przy

lesie", natomiast nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare przy Boga i smieje sie

ze wszystkich swietych. Lecz gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale rowniez w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze czesto

teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

Natomiast zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki i

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: przy Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Naszego kraju. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z mocnej troski o kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej celem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna zdatnosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa

w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Gadal o potrzeby utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszar w jego dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja kilku maja.

Przy swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny relikt ustroju Rzeczpospolitej

szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie traktowanie chlopow i

mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra w owczesne

spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych w celu zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter doskonaly

– zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca i akcji, niedostatek jest rowniez scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje sie byc w

niejakiej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na renome publiczna a

takze na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem i ukazal zuchow jednoczesnie ustalonych jako

pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych poszczegolne

poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― pozostana przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie

i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i jego zony). Za to ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza w celu upadku Naszego

kraju, podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia wielka i

wyzwolona z przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale zwykle bez sensu; zdumiewa sie, iz Starosta

pozwala na kazde dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke

przymusem za malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego

niedostatek zainteresowania wiedza, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego interesujacego

sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o duzej roli slowa jako sprzet oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla to

uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie natura

i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego bylo rozumienie pociagajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane przy malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej ornamentyce,

lekkosci i dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich mistrzow:

Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

oryginalne metody nauczania. Byl pan pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na rzecz

slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwa.

Na sejmie konwokacyjnym przy 1764 roku kalendarzowego krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku

wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze

rowniez dawala gruntowna i wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor―

wzorowane w angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany przy pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec aktualne i odmienne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton,

dokument, listy w celu redakcji i odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w

obrone mieszczan i chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych i politycznych Naszego kraju. Wydawany za sprawa 21 latek. Z inicjatywy krola przy

1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy przy dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego

zasobow gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego

„Natreci―. Po 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN –

pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal jego na

rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie (

Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe i podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia –

parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu

nauczania potrzebne znajduja sie dobre lektury dlatego przy 1775 roku kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem

bylo opracowanie i wydanie nowatorskich podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego mistrza. Brali przy nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie czesci bohaterskie i komiczne. Rezultat komiczny osiagniety

zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym i podnioslym

pomyslem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, jakie

mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac

narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa

spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―.

Obiektem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn w czesc poezji.

Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy i rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest uczucie, ogarniajaca pelny narod.

Po imie tej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy przy uniesieniu. Jego pragnienie potegi

bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego dobra. Pycha popycha go w celu

bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. Po

swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest zatem indywidualista,

samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on przy pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos przy dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i przyczyn jego katastrofy. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl przy wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze ow Slowacki pragnal dac replika na testowanie

dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tychze ludzi byly jedna z przyczyn

katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie byc zamach w cara. Spoleczenstwo jest przy tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany

za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem

przy dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci jest w tym

miejscu oceniane jako bardzo przydatne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly zatem

rozumiane i doceniane za sprawa wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje rzetelnego

pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich. Zalobny

orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, przy ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przetrwania idealow Bema

- wojny o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje cudowne

zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

pan do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych,

prawych i uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic w celu walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna pozostanie

przez odmiennych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muza Chopina wydaje sie byc przedstawiona za

sprawa Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Materia

sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt absolutny. Idealu tego

nie mozna uzyskac ale mozemy don dazyc. Muzyka czyni z osoby istoty swietne. Miara tej doskonalosci wydaje sie byc porownanie w celu hostii. Po

wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w

tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za istnienia, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl przy cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi zaplacic kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, oryginalnosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jak na przyklad pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na okreslonych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa

sie w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne:

ogromne monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legendy

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, anizeli ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa opowiesci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa

sil politycznych o zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historie obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu.

Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i zolnierze walczacy o

niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je zatem

autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie w celu panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza jego bohater o

wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka glownych typow

cechujaca je charakteru. Wlasciwosci typowe znajduja sie najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta

pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez pelny narod naszego kraju oraz cenzurka grozy polozenia

naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna

wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak brawury, by

siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc liderow

wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych patriotow, ktorzy

sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego

postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od chwili mas. Slowacki

podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Odslaniajac szeroko pobudki kleski patrzyl z duzym

niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak religii narodu we wlasne sposobnosci.

W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego

powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera wiele aluzji i mozna miec sie na bacznosci go zbytnio

utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zatrzymac sie przy Termopilami, w ktorym

miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu przy powstaniu, otoz identyfikuje

sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje popowstancze (

wydarzenia z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z

zaleznosci naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie kpic z nich

i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia z

powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, znajduja sie przeznaczone

dla siebie przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym

ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia a takze szydzi z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej

wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za istnienia zazna pan szczescia ziemskiego,

bo taki fakt tez opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomocna dlon w czynieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie

rowniez arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu albo klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow i ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie