matura 2012 matematyka rozszerzona

( matura_2012_matematyka_rozszerzona.pdf )

http://www3.extrafiles.be/hdownload/matura_2012_matematyka_rozszerzona#

Podobne: matura 2017 matematyka rozszerzona, matura 2016 matematyka rozszerzona, matura 2015 matematyka rozszerzona,

matura maj 2012 matematyka rozszerzona, matura cke 2012 matematyka rozszerzona, matura 2016 matematyka rozszerzona cke,

pazdro 2013 matematyka rozszerzona, matura maj 2010 matematyka rozszerzona, matura z matematyki rozszerzona,

Fotosynteza jest anabolicznym procesem biologicznym polegajacym na wychwytywaniu kwantow promieniowania swietlnego przez chlorofil i

przeksztalcaniu ich sily w sile chemiczna. Przedsiebiorczosc ta zostaje zakumulowana w postaci wiazan chemicznych powstajacych w nastepstwie

przyswajania CO2. Komorki odpowiednie do fotosyntezy redukuja na niego do weglowodanow.

W przebiegu fotosyntezy wyroznia sie 2 fazy: faze jasna (energia sloneczna pochlaniana jest za posrednictwem chlorofil - w wyniku fosforylacji

fotosyntetycznej powstaje ATP, oraz u roslin wyzszych w tej fazie nastepuje redukcja NADP+ a, takze rozpad wody wydziela sie tlen, powstaje

zredukowany NADPH2. ) a, takze faze ciemna (wbudowanie CO2 do zwiazkow organicznych a, takze powstanie glukozy - procedura ten wystepuje z

wykorzystaniem sily zgromadzonej w ATP). Etap ciemny przebiega w stromie chloroplastu, zwany jest cyklem Calvina a, takze polega na asymilacji CO2

do zw. organicznego. Przy etapie asymilacji CO2 pobrany przez rosline do fotosyntezy jest przylaczony do 5-weglowego cukru rybulozo 1, 5 bis

fosforanu. W wyniku tegoz polaczenia, to znaczy karboksylacji powstaje trojweglowy zw - kwas trzyfosfoglicery nieznany. Rozpoczyna sie nastepny etap,

czyli obnizki. Przy uzyciu energii asymilacyjnej ATP i NADPH2 kwas zostaje zredukowany do aldehydu trzyfosfoglicerynowego. Aldehyd stanowi zw

wyjsciowy do syntez cukrow i innych zw organicznych, Sposrod 6 wytworzonych w 1 cyklu czasteczek aldehydu, 1 tylko okazuje sie byc zuzywana do

dalszych syntez, natomiast 5 pozostalych do 3 etapu cyklu Calvina, czyli regeneracji. Z tych propozycji odtworzony zostaje 1, 5 bis fosforan. Fotosynteza,

procedura syntezy zwyklych zwiazkow organicznych (weglowodanow) pochodzace z dwutlenku wegla i wody przebiegajacy za sprawa wykorzystaniu sily

swietlnej pochlanianej przezbarwniki asymilacyjne. Fotosynteza wystepuje wedlug powszechnego rownania: szesc CO2 + 6H2O + energia swietlna =

C6H12O6 + 6O2. Najwazniejszym barwnikiem asymilacyjnym okazuje sie byc chlorofil oraz, pochlaniajacy blask czerwone a, takze fioletowe. Organizmy

zdolne do przeprowadzania fotosyntezy okreslane beda jako fotoautotrofy Naleza do nich kwiaty zielone mieszczace w swoich komorkach barwniki

asymilacyjne i niektore bakterie wyposazone w tzw. bakteriochlorofil. Glownym miejscem fotosyntezy u roslin naczyniowych sa ewidencji lecz takze

zielone lodygi inne zielone czesci kwiaty. Fotosynteza stanowi podstawe istnienia na Ziemi zapewniajac tlenu a, takze ogromnych liczby zwiazkow

organicznych. Fotosynteza odbywa sie na ladach i w wodach, oraz jej intensywnosc zalezy od natezenia swiatla, tresci dwutlenku wegla i wyposazenia w

h2o, a takze temperatury otoczenia.jednej. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sytuacja, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, wraz z ktorych dwie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego zostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, ustawa boskie

jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie na niego od tych propozycji. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a

skutkiem tego pozwalaja mu sie od momentu nich wyzwolic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc jak i

rowniez trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast

trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest do nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o tychze celach.

Fatum – odmiennie los lub przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie musi spotkac dziecka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wyboru. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Jest on zarazem

ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad

jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca,

nie zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na

dwie frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

frakcja ludzie maja skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora to

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

momentu jego imienia powstalo okreslenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie namietnosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, twierdzi, ze dysponuje taka moc jak Bog, jego

piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog dal mu

potega wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to maz odwroci od momentu Niego osob. Konrad jest cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna jest najwazniejsza, chce sie dla niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak dojsc do ciebie cieni, bowiem zona nie zaakceptowac zakopala swoim ciala

zgodnie z jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic na ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o przedtem. Zyl czasochlonnie, az nareszcie przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf mial

wniesc duzy kamien na gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie

bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym wraz. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale stale tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy,

funkcjonowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji na ziemiach rodzimych do robocie Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil powrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion,

by w taki sposob mogl wraz z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk moze sie stopic i by

nie schodzil zbyt skromnie wody, bowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

symbolem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest

zauwazona poprzez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Takze jego

znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 4 miesiace po roku, wtenczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie

sposob starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka

otoczenia zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne a takze kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie albo wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy sa nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej swiadomosci w

takim wymiarze jaki to wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit jest opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych pelnily

role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie

sposob w pelni odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najlepszym. Slowacki

wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka do

nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek powstaja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Same w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi zyjacych.

Dzieki taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach

(tzn. o ile pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wyboru. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na zaleta szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed

pobraniem ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tegoz ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a

malzonka Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, caly czas stawiany w przypadku wyboru, musi rozwazyc, albo powinien wybrac dobro swego ludu, albo

dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. W obronie

zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca powiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, kiedy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania na polu batalii i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty model – odslania, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji.

Liryk poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie tegoz, ktory nie

zaakceptowac obcuje wraz z sztuka, zas przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze naszym nie rozchodzi o walke na smierc i zywot; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka na piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest kaprysny, a adaptuje sie

naprawde szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam co wiecej zorientowac, podczas gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety jest okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze nigdy nalezy

powazac rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Istnien nalezy zgodnie z natura, zabierac od otoczenia tyle, jak wiele potrzeba,

nie zaakceptowac za mnostwo, ale i nie zaakceptowac za nieduzo. Taka postawa zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze zdanie, ze pisanie wierszy przynosi

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za zycia poeta, jest jego dzielo. Poeta przynosi tym samym termin swojej pewnosci, ze dysponuje

juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie po wierszach, po pamieci tychze, ktorzy te wiersze sa kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych lub

historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

czynieniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia jedynie w inwokacji, potem jest „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac zdecydowanie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze wolno je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon jest rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

naczelna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Europy -

dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos

znakomitego, a ow lampy prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten wolno uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, po odniesieniu do dorastajacych osob.

Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy wraz z dotychczasowym

ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system wartosci, stajemy sie

innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje dzieci. Bogini nie

zaakceptowac zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej dzieci: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami

wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie

zamienili ja po kamien. Lecz i wtenczas smutek srodku przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia

nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze

zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 4 miesiace po roku, wtenczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego typu wlasnie

sposob starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwoch. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszary w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one dla nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich ogromna role. Ujawnia to fakt, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie mieli poglady na dane kwestii, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu osob opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni mieli podobny poglad

na fakty sprawy, jakim sposobem my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity byly i sa obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja dla poetow, konstruktorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka jest jego przyroda i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali na te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane na niepowodzenie zas

sam swiadectwo wyboru, bez wzgledu na to, ktore wraz z wartosci zostanie wybrana musi doprowadzic do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja napotkac za

witryny wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Asortyment

jednego powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa

kompletnie rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Okazuje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Potrzebuje

uczcic smierc brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Leka sie na temat swoje zywot i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Okazuje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie na smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie

zaakceptowac chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba jak i rowniez przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal ustawa boskie. Dlatego zgineli swoim bliscy. O ile uniewinnil

jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet zas to zdolalo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc sprawiedliwy i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny dla wrogow jak i rowniez zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny.

Podczas konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce azeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jakim sposobem

zwykly czlek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze

Hajmon poteznieje w obronie demokracji po panstwie, swoim ojciec na niego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza

na wskazowki syna, ktory jest mlodszy od momentu niego. W przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora wraz z postaci jest

wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Okazuje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant

wladzy panstwowej. Jest maz wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest

pierwszoplanowa i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb

Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Kobieta jednak uwaza, ze nie moze postapic odmiennie. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez

buntu. Ma do wyboru 2-ie mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu.

Dalsze zywot bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest dla

niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja jest po do niej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen

rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum.

Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich jest przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi

ewentualnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest rola tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z wdrozeniem. Walka

wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo uratowac

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku posiadamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka opowiadajaca sie po

1 ze stron ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Kwestia samo

wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, znakomite z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz w charakterze

przyklady uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych esencji. Wlasciwa rozumienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest do Boga. Az

do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej lub religijnej. Dzielo ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby lub instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze na trudy przejazdzki, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne

i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

maz losy chojrakow na tle wydarzen waznych dla danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu jest jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne egzystuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez pomysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna a

takze tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Najczesciej opowiadanie blokuje sie do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto wystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech internautow. Aktorami potrafili byc jedynie mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. W tragedii antycznej

nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi na niego

do katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i koniecznosci, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tegoz

wzgledu, ze racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny jest nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski chojrakow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a swojego

syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly dozywotni. Tragizm jest wywolany

nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie smierc lub

kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest

wedlug stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie

despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc

jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza jest obrazem zycia codziennego,

inna zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie wraz z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. Konkretne upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest termin boze, zas gleba kazdy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo odrzucic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i rowniez

wyruszyl po swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Podczas gdy skruszony syn wrocil do ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze

pochwalic sie z powrotu syna, ktory byl jakim sposobem umarly, zas teraz znowu ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszystkich

nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich defektow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac

innym internautom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednak

jako model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne esencji. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na rozne

podloze. Raz padlo na droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo na kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Dopiero

gdy ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac istotnosc uniwersalne tej przypowiesci, znalezc jej meritum, ktory odnosi sie

do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda zawiera

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl maz wczesniej

jak i rowniez odszedl od momentu wiary, jednak powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot

do dzinki traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada niektore cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas

Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem do

ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Po

dzis dzien samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego ogromnym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob osobiscie walczy na temat swoja urzad odpierajac katalogow racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy symbol

wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien uprawiac tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

- Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec

postawe sw. Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna

zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wielki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

sa: wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest totez symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola zostala

przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego

meza.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista

adaptacja tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim

zycia jest walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, mezny na do

niej miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. W swej krancowej spowiedzi

przypomina wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio

wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac stac sie ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza umiejscowienie Boga po centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co wzrasta na polu i moment zostanie zebrane i odnajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela

porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osob. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak

winien zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, ktora to zaprasza do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze smierc zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak azeby

tego chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden cel parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i uznawane w

okreslonej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jak rosnie na polu jak i rowniez

niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie

zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym

savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc

jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca przedstawicieli

przeroznych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak azeby

tego chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Wywoluje sie posrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., jak nobilitowalo tenze tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, jak z czasem, po

XVI po., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy po nieco

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika tym

samym, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw na jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na rejonie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. W XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, ze na naprawde przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od witryny formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, czyniac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej osobie Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej

niejednokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po

funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy

np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym argumentem

na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej.

Lament swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz

przede wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek,

internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu

wraz z konca XV wieku jest zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa dodatkowo znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty zlaczona tematycznie wraz z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Poteznieje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior swiadczy psalterz., byly bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja skale i

uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraina szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

jest glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym

chetniej boli swoim zniewazanie. Matka Boska odslania losy swego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim, chce czuc tak jak On, myslec podobnie. Lecz przede wszystkim slyszymy tu lament

matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek, internautom opowiada wlasny bol.

Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie na czarno, moze dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - bowiem

jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila

jedno wraz z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich dzieci, ale dodatkowo z powodu

calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. Moim zdaniem Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa zapotrzebowania niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz

dodatkowo przyjmuje na swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli po obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz

doprowadza ja do szalenstwa. Z kolei Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz jest przepelniona

nadzieja, ze ponizsza jedna smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna pierwowzor nie stanie sie

musiala naprawde cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem slawiena,

odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora moglibysmy nazwac zbiorem

prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat wysluchanie modlitwy, oraz

bardziej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie role. Przede wszystkim jest refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala naczelna zwrotka, ktora to obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy wraz z minionej

epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest

po „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca po tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia sa centralne: Bog i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Lecz to czlek zostal zmajstrowany na

portret i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest znalezc w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona wazne

wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania zdolnosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza raz za razem mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Powinnismy

przystanac na moment i zastanowic sie o naszej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej istniejacy w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja istniec dla nas

zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w basniach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jak najwazniejsze, to znaczy nasze zywot.

Zapominamy jak jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w wszelakiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza

firma mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym jaka wage dysponuje dla jego honor,

ktory we wspolczesnym swieci stracil na swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Dzieki polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego

do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―.

Wiersz odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska

tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow

swietych, opartych na legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter

dydaktyczny. Sporzadzanie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez zakonnikow

po kosciolach lub w specjalnie wyznaczonych dodatkowo miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna

jest misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej)

oraz po Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z

Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wypadki z zycia Maryi. Pochodzace z czasow odbywajacego

sie w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

poprzez grzechy jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie dziecka na wlasciwa droge. Pierwotnym

bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej do glosu dla przykladu tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka. W

sredniowieczu w srodku swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary osob, ktorzy postrzegali Stworce po

kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl dac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez

miejsce po raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci

jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy wraz z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tej walki. W utworze pojawia sie

dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci

rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy w stanie dac

czlowiekowi rzetelnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

przedmiot milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dysponuje radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem

wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas

do niej powstania do dzis wywoluje zywe dyskusje badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu

polaczone sa wraz z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Matki Boskiej wraz z prosba na temat

wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, obejmuje blagania na temat

"zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, predko wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle

stanowila nadal nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - pierwsze polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa wyksztalceni

ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia po sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie na

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

wiary. Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w sobie szlachetnosc

jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje po zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i oddany

damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom,

wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug Boleslaw

powstal sie po sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony po utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla dodatkowo liryka

milosna zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi

poetow, sa one poniekad wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a spis uczuc

rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osob do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala

do tzw. rzeczy ostatecznych niedaleko sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie na

spotkanie wraz z smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i organizm, bez finiszu nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, wraz z kosa po reku itp. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych po

dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika tym samym, ze dywanom czlowiek minie przez

zywot skromniej, naszym jego randka ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom.

Okazuje sie byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

1-wsza zwrotka jest apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena..

― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swoje dziecko, chce z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe wesele

Co zes mi do obiecywal, jedynie bano mnostwo..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest glownym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie

syna, bowiem jest maz jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez

zydow wedlug przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, odczuwac. Wie, ze to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i na blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter

glownie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub maksymy budowy). Rys piesni wyplywa z do niej zwiazkow wraz z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto po tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich niekoniecznie pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zyciu pasterzy lub wiesniakow. Typ ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach nowozytnych jak

i rowniez oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej na ogol pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

sposob realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez

niecheci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedstawienie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie na jednym jedynie problemie, jeden

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim

zyciem dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest aczkolwiek glosow wymownych, ze na

temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych

epokach literackich jak i rowniez jest polaczone z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny

stawia wiecej niz wlasnpe, prywatne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi dla niego

konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde co wiecej ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, co wiecej

osobiste ambicje i prywatne dobro. Sil dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje sobie

nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje

sie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla -

„Ksiadz pana wini, mezczyzna ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl swoje

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, w stylu gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni dobre wychowanie, kwalifikacji praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i robocie na wioski, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zaakceptowac

zabraklo rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy na wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz

pozostalych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi

pozytek i przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej jak

i rowniez sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal w tym

glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac ceniac

katalogow zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego wielkiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Kto jest mezny - walczyc w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Definiuje postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We

fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca trwac

wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka

„Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Rfn, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien

korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Okazuje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na

orez, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski chce by walczyl caly

narodowosc. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu oferuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupek przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy

nie chca oni reperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja

wraz z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed rownolegla sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem jest aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy zwrocic

Helene poslom i uratowac ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

przewazajacym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy o tym podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Wytrzymalosc i potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie istnieje nic wiecej niz ojczyzne, czlek powinien co wiecej z rozkosza

umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw dla urokow natury.

We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy okres po

temu", "Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, radosc duchowa jak i rowniez

intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy obok dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu,

radosci. Dowodzi tez, ze nawet w trakcie zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje dodatkowo

ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najwyzsza wartosc -

"Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji dziecka wyrazanej poprzez

Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu

wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie po piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac

lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii,

wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz (bozek

lesny), po utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i

zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz przeksztalca je, spaja rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W tym utworze latwo odnalezc urywki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem silnej troski na temat losy prywatnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci.

Nie zaakceptowac wolno dywanom myslec na temat prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

prekursorskim fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly

do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie na obronce ojczyzny (mialo to

zachecic ludzie mlodzi rycerska do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do katastrofy pewne detale, ktore

pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje

typowy krajowy balagan). Sadza przewodnia calkowitego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie

zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

sa przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka jest zas rozna. Wystarczy zrealizowac przegladu

przeroznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, natury i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament wedlug klesce

Polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( damy i dzieci ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk,

mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Lecz jesli racja i wraz z tego naszej firmy zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego obszaru dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste serce i tegoz

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym

slyszymy, przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie

stawiam trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba

wykonania pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zywot na wioski. Obraz jest wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych,

co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie

zyje sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Robota na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania,

wysilek natomiast jest procesem do pychy. Po robocie mozna odetchnac wesolo spedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje na

wsi po harmonii wraz z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, bowiem to wlasnie oni wskazuja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw

poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace wraz z zycia dziecka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu po z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na temat swojej

namietnosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej

w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk wolno podzielic na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa czy

tez przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych

powiazan wraz z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic osob i stosunki dworskie. Bez watpienia

obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpienia sa odczucia,

szczescie jak i rowniez nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej

lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i

oceny zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie

tematycznie.

"Zency". W utworze naszym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy jest realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego

ludu wszakze jest przepych wesela i zasobne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory wystepuje stale z wiernym symbolem swojej wladzy - nahajka±, zas chlopem nieodwolalnie pedzonym do roboty.

Widzimy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor

na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, albo czasem dzieki czemu postepowaniu kazdy

wraz z ksiedzem nie znajda sie na lewicy, innymi slowy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje w

dalszym ciagu ksiedza, powiada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal

podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem,

wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie.

Powiada, ze na stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba zeby za

dodatkowe swiadczenia. Rozmaite lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje

rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie jak i rowniez

przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna

wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem wykonac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny.

Ksiadz nie zaakceptowac pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka tez jest

klopotliwa, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie

czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i

rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i

rowniez Pan nie zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego do niej zycia. W mlodosci wskazuje

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

zas jezyka wolno sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Relacja malzenski wypada zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. W

trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem wolno z tychze przygotowanych wiosna

krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko dla uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i ludzie zle pracuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z

bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady.

Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z wytworami, albo tez u

handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, po innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie

zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. W Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore to wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej zaufania. Chlop

tez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez

panny. Jest to dzielo oparty na tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa na temat milosci, tancu

i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi na temat tancu jak i

rowniez radosci. Przekonuje wszystkich do pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i

rowniez spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze wlasnej pracy zony i rodzine, a fach jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza

albo pisarza. Wylicza nastepnie kazde przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan form, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly 2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody na ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w kuli ziemskiej,

zastanawiaja morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

nieomal wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za utwor stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje katalogow syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze jest miec

nieskalane sumienie, radzi, aby uzywac z sposobnosci do uciechy, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej po sobie. W „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu termin „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz

z swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najwyzsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces

kreatywny. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic wedlug sobie slawe i dobre

imie. Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i

samym artysta, ktory z racji na posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego o tym, ze swoim dziela sa tez znakomite nie tylko rodakom, ale i w oddali poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku.

Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w nalezytym miejscu

jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie tez

horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc dodatkowo topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke.

Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swoich dobr nawet lepiej zycia. Taki ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden

wzorzec – rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny tworzenia, jest uniwersalna,

oprocz umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi ceniona

przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zywot zgodne wraz z natura. Dobry ozenek, obowiazki

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak wraz z

dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste

sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i

spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jedna z zasadniczych wartosci, wzgledem ktorej pozostale dobra traca swe istotnosc. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne zywot w aprobacie z przyroda i nie zaakceptowac szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i swoim prawdziwych wartosci w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

dziecka odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni tu korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem jest wydany po 1551

r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze

postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej dla roznych osob jest rozmaite prawo.

Miedzy innymi prawo karania smiercia jest zroznicowane dla ludzi z przeroznych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez inne dla mieszczan.

Mniemam ze, tenze problem jest nadal istniejacy. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze zamozni podlegaja

niekoniecznie tym samym prawom co typowy obywatel, jednak zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby wykupic.

Czesto ludzie na wielkich stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie po ich kwestii jest znacznie przedluzone. Nastepnym problemem, ktory porusza

Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy nigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc sily panstwa jak i rowniez jego potencjalu

intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie

wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i pracuje nadal wraz z dobrej woli.

Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza

chodzic do tychze odleglych o wiele kilometrow. Dodatkowo szkoly maja zazwyczaj za male srodki pieniezne na postep pracowni jak i rowniez zakup

obslugi naukowych, niekiedy nawet na utrzymanie. W ksiedze na temat wojnie z kolei mowi, iz kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie

pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec jest

obywatelem jak i rowniez panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, - o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - jakikolwiek

czlowiek winien byc prawnie przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal

zaplanowac nowy regulamin prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy a takze sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone na ten cel wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje

przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

glowny prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, to znaczy brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc

ojczyzny jest podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie

zestawiac w jedna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic komplet:

majatek, sily, zdrowie, fart, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - spory

sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie sa

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem

szczescia Rzeczypospolitej jest jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale obok

heretykow to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich domenach zycia, rowniez publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc

nawet chronic panstwa zanim poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga

wzywa totez krola do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej po

narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa sprawiedliwe uwaza

zapisywane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo w takim przypadku wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze na problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych jak i

rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej -

np. biezace sadzenie jak i rowniez bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod

tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja obszary w kraju a takze

proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada maz, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno po piesniach

patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O rzetelnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady moralne i

spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla dobra

ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej po Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic maja

mozliwosc jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zauwazyc mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie dziecka poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego obywatela.

Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany wraz z pozycji kalwina

i po duzej frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jak jest zwlaszcza widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do zycia

w przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, na ktorych nieustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin jak

i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednakze takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

odgadnac istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i kosztuje ponad zwyklych ludzi.

Aczkolwiek mnich ten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka na

temat plebanie, ktory pochowal swego psa na cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z czworonoga uczynil parafianina.

Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie

waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw po zrozumialych dla wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja

lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo po

odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega katastrofa ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w

jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow zeszlych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych jak i

rowniez zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal wraz z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie samodzielnie,

rownoczesnie chce dowiedziec, jak obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego egzystowania. Brak jest na nie zaakceptowac

odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci,

do miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

jest, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to po ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen - we snie

ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze swoim coreczka jest szczesliwa. Wizerunek ojca

adaptuje sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zywot Jana na wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta

poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje po watpliwosc meritum calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci, rozpaczy,

trwogi. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej decyzji - Urszula poprzez smierc w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie

czestokroc tlem dla prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie czyni radosc sasiadom wsi jak i rowniez jest dla nich

procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze polskiej siegnal wedlug motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, jest

nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

totez nie temat, ale sposob, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

potocznych i narzeka razem wraz z Oluchna na ciezka prace oraz na srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej

dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw bolesnych,

pokazuje ujemne strony zycia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i komponujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle natury, a

do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i zabawy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie wraz z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt na nia nie zaakceptowac czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i relacja z rozna pasterka – Doryda, jak konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega

Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

namietnosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak charakter

jego wierszy wykracza w oddali poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem

niepewnosci bytu ludzkiego, jak powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednakze, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna dojrzec niepokoje

poety w 3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od momentu Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z

silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy czlek powinien rachowac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy swojego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tegoz, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od momentu Boga, zawadza mu sciezke do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe. Sens rozwazan autora

ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia,

wowczas w dalszym ciagu silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial

wiec przestrzec rodakow zanim tym, ze niewlasciwa strategia moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W tekscie sa fragmenty

swiadczace o takich intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") jest skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jakim sposobem

maja sprawowac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski sposob glosowania poprzez rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci

zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna do zadnego wysilku, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony

beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy narodowych.

Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie wraz z dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga, oslabic go jak i rowniez nie

pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, czy tez

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jak sa na jego czele powinni dawac przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie wystepuje, Skarga leka sie, ze fakt tenze moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada wolnosci

osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek

Krajowy, jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zyciu szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem dzieci szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku kalendarzowego,

przynosza mnostwo pozytku, jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego

poprzez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do robocie na wioski swiadcza najrozniejsze

zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw a takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek jak i rowniez daje radosc.

Dbajacy na temat fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i sprzedawac drozej po innych

rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko zatem, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jest pozbawiony ulomnosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej przedstawiciel tegoz

wysokiego zakresu spolecznego winien posiadac tez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swoje przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd Tatarow

na Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie zanim napascia

Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami:

"Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie

zaakceptowac znajacy granic. Piesn ponizsza przekazuje przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem

uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia na wsi.

Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W

piesni Panny XII zawarta jest pochwala zycia na wioski w zespole rodzinnym. Robota ziemianina na roli przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym

sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu.

Duzy wplyw na tworczosc poety mialo tez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z odmiana znakomitego naszego poety, ktory jako jeden z glownych tworzyl literature narodowa.

Lecz nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten jest nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest dodatkowo uwidocznieniem swiadomosci wlasnej wartosci

Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po swoim smierci sa czytane jak i rowniez podziwiane

poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, jak bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII a takze fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie

zamaskowac zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka.

Jego przemyslenia na tenze temat zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia,

ktora to pielegnowana po sercu dziecka moze byc dla niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota

zwiazana jest tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod

owczesnej szlachty. Bez watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn

IX).

W utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swoje przemyslenia jak i rowniez sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze kazde zalety

stanowiace cnote sa cenne, jednakze najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna do nieba, Tym, jak

sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym sezonie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, by tam konstruowac i dozyc wieku

starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Pisarz opowiada na

temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie wedlug swiecie po

poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc na roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie komplet znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy stale

znajdzie okres na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki czemu na strychu

nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu mlodego

pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i aby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby

chwytac dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po

„Piesniach― znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia dziecka jest fart, rozumiane w charakterze zycie zgodne z regulami cnoty, zapewnia

czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia sie wraz z

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc zaobserwowac po

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora to byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki byly tak roznorodne. Sprzyjala dywanom recepcja

antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo

duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest

dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zywot. Przede

wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta pragnie

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane

sumienie, humanistyczna zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tegoz swiata nie

zaakceptowac zapewniaja rzetelnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie dziecka w harmonijnym zyciu,

po korzystaniu wraz z rozumu, ale rowniez w radosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem

Boga, jednakze tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia a

takze obawy zanim smiercia. Ow dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety po ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie na temat madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz

z problemami, dawac sile sakralna i porzadne szczescie a takze czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi znalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie

na tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek

pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postawy polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, jakkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal po

nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine totez ponosi laleczka, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes na rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly jest rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Cecha szczegolna utworow z tegoz okresu jest epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O doktorze Hiszpanie

— huczna rozrywke, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym

po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad komplet przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej

zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Az do gor jak i rowniez lasow, zredagowana w

chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie wraz z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z pewnym niepokojem:

„dalej co stanie sie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny stan ducha, inne sa tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), stawia pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne zywot bylo dla Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w swoim zyciu zasadnicza

byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych wariantow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia dziecka, porusza kwestii jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedstawienie w zywot prostego ukladu wartosci.

Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza po, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka swoim utworow odnosi sie do

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka dla jednostki,

jednak dla kazdego, bowiem stosowac sie moze do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kliku wersach po lapidarny sposob przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

zachecaja go do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad wraz z tymi pany:

szedlem drzemac trzezwo, zas wstane wciety. ― Fraszka ta dysponuje na zamiarze osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego skutki i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien pomniec o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w totez kazdy winien usilnie starac sie, aby pozostawic po sobie dobre

przypomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac

na darmo Bog odroznil dziecka od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel –

sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien szkolic swych odbiorcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania rzetelnej wolnosci. Z kolei ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni wraz z bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet

jesli przyjdzie po walce zwrocic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic komplet

dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku inteligentnym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy

nie zaakceptowac pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie

kupi, ze i zanim szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to wlasnie odroznia nasz narod od momentu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Robi to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od momentu

poczatku egzystowania naszego ciebie, ale albo takie zachowanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie

sie zastanowic morzem dalszymi swymi wlasnymi losami, by problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. Jezeli zawiedzie jeden

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ciala – panstwa – wolno tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jedna z powodow upadku niepodleglosci Polski po XVI

po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta wraz z

mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi poprzez caly czas na scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach powiada posel

-akcji – zredukowana do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak

ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy

spaja z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami

wszystkich czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, oparty na przykladach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. W utworze naszym latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow a takze

zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co ludzkie

nie jest jest obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg ustaw postaci, katalogow zachowan; od momentu

patriotow poczawszy, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy wraz

z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w tym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w tej epoce konstruuje sie chodliwy w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa po „Nad Niemnem― itd. Nie jawi sie

byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora to wszystkim

przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez przynosi zadowolenie. Taki obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, uwazaja

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia -

jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej

rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to

tematy podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, iz „bez praw nie moze

istniec prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza

przyklad - w odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac musi

rowniez kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodego obywatela jak i

rowniez do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na pozostale rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo

latwo zapamietac, bowiem dzis jest on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami natury w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne

mu oraz starosc, oraz smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug rozumu i po bliskosci wraz z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi,

w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek

kompleksowy, oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja

stworcy tacy jakim sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

porzadne. Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych dla polskiego

spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na

temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom

wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie wylacznie

dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i swoim legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach

publicznych jak i rowniez nakladow na ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu po 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju

jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie po sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie zaakceptowac

unosi sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i

rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo

ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny uklad, odnajdujemy

przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

to zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli na

temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, koszmarnie sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - powiada Pleban). Dlatego Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A naszemu portalowi prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― po pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on

ojczyzne do tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci

spolecznych - obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, po XVI stulecia, przedwczesne proroctwo

nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a

najwazniejsza pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na

temat ksztalt swego stylu, na temat forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak i rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski

studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu tez obce jezyki

klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu byly dziela Erazma z

Rotterdamu i wspolczesnych tworcow rodzimych. Nawiazania do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych klas, poeta

pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po

odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski

motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady stworcy, ktory

uznaje swiat zbytnio wielka melodie, znajduje duze wartosci natury i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tegoz terminu dopiero w 18 wieku we Francji - poczatkowo dla

okreslenia zapozyczen i modeli wloskich po sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia okresow panowania

Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie okreslenie to pozostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo

istniec poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy polnocnej od

finiszu XV do konca XVI stulecia. Jest maz rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: dekoniunktura

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak

i rowniez religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, na plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w srodku

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej

jednostki ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

pustka co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci

luteranskiej po Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy tlumaczyc je na

jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osob od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj zycie zapisany

po gwiazdach. Kierowane jest mu niebo lub pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zachowywanie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch tenze powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem sa wydane po

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu jest warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni istniec ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie wraz z "chciwosci domowego lakomstwa". W sposob

oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie na temat

swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

katalogow jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej potwierdzenia

szczegolnie na sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie

IV jak i rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa kleska dla Krajowy, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu jest jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co jest jednoznaczne wraz z

upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie

na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy jawne

to: brak sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst

zwiazana jest z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

glownych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne

problemy interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup solnych, czy brak stalego ukladu

obronnego panstwa. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez

piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych rodzimych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow wraz z prosba, by pomysleli nareszcie o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem tenze,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednakze

w sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy po wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa natury

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej batalii o byt

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i wigor mieszkancow. Okazuje sie byc on calkowity podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu

wraz z natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w

owa strone zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wioski, tamtego zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, zas kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Nie

zaakceptowac stac na niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na inny los, uciazliwa wizja, batalia o byt, przetrwanie

trzy. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dysponuje ukazywac zmartwienia duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie totez do losow czlowieka. Zachowuje sie totez jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak tenze probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez

burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie

calkowity rozklad. Podobnie jest z czlowiekiem, ktory na starosc jest chorowity, skromniej przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe).

W utworze tym pozostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie

nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna

czlowieka. Juz sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony jest niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

konkretnego krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Zapach: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, szuka wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza

kurczowo utrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal maz o artyzm jezyka, uklad swojego wzoru i postac uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, trzeba sie bawic, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jak nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednak moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jak sie dysponuje.

- Piosenka XX - w zyciu jest czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie nigdy bawic, jednakze mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z glownych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

udzial w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany

po srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami po bitwie ponizej Chicimiem

po 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc do

ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie wraz z 10 frakcji dosc dokladnie opisujacych najpierw obustronne przyrzadzania, a

dalej bardzo szczegolowo, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow jak i rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Liryk

wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale

walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage wspolczesnych

nalezy skierowac na kwestii naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi po krakowskim, gospodarujac w majatku i

pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, to znaczy taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, walka z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce jak i rowniez sasiadami

nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

jest dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, ktora

to doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzorce kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu danymi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zadaniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast wraz z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika wraz z

kaprysu. Sugeruje to gre z czuciem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz

z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spoczynku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela wedlug

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a

takze poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc

pamietnikow mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego

szlachcica, przekazuja portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji na tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym przywilejow,

zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego jak i

rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz jest mysl, ze kobiety sa niestale po uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono caly szereg kwestii niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej wolno je wykonac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz

dostrzec stalosc po uczuciach damy.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga stac sie tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, ciekawostki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na zywot umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. Pierwszy - uprzejmy – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

modeli zachodnich, dywanom skladajacy uznanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo, odmiennie anizeli nurt

uprzejmy, przykladala ogromna wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj krajowy rodowod uznawala za

najwyzszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie dodatkowo sarmackim od momentu slynnej koncepcji

o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial literatury na 2 nurty jest wygodny, jednak nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec uprzejmy i byly siedziby

szlacheckie – totez ziemianski. Lecz byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem.

Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna totez mowic

przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - pierwsze oznacza obyczaj szlachty po XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie,

ze Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji jaka pelni

Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zywot na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci,

dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek kultury

sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki mieszcza okres ekipy

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci natury - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski wraz z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych rodzimych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696

"Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie mnostwo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor

zwraca atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne podejscie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jak oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

niebanalnym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza

obok Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic –

dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, zas mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, bowiem szlachta po wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz

panstwa naszego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc dzieciom do uciechy.

Wszyscy pilnuja o prywatne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy

uwazaja tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje osobiscie dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez pani sama. W wierszu

"Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze

obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy

ponizej Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje proces bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i

swoim pomoc po zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny

odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Duzo jest po nich opinii, bolesnej

zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

calkiem znaczna pozycje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow sa znakomitym podlozem

poznania osob i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych.

Pas opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji do walki

dostarcza mu gotowosc zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly wynikiem

swoim zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem jest uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni na niego. W koncu

Pas zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Lecz taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na malzonke. W innej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz

zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swa klase uwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest troska o majatek i wartosci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie portret

typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki.

Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do partnera, wziety po cudzyslow ( autor jest zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe wraz z ich

oddzialywania na zywot polityczne po owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk maja mozliwosc one

przyczynic sie, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki wraz z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja portret zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie

istniec nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz po

tytule, zas przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za mlody ilosc lat,

zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie wolno, ze w taki sposob Krasicki odslania zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie jest

atakiem na sarmacje, na jej wady i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa satyry jest

pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez typowe cechy

Polakow, ktorzy obok alkoholu stale sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja zastanawiac sie i ponizej lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie raz

za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki brak

poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla po sposob niekwestionowany i jowialny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co pisarz chcial wyodrebnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze istniec uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej

esencji i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V.

po. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Scala w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem pokazania i wzorem

wypowiedzi. Tematyka utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza przy uzyciu

sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku posiadal

mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru jest „Wstep do bajek―. W sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady, twierdzac ze

mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale to tak specyficzne postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem na jedna wraz z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w

niewoli i nie zaakceptowac zna posmaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie po klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to cos

normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodego. On ongis byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai

sie do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, wskazuje sie na fakt, ze powstala pani po pierwszym rozbiorze

Krajowy, moze totez Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl po nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednak byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, danymi, jakimi sa, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna o wiele wiecej osiagnac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

kuli ziemskiej dominuje ustawa silniejszego, iz racja jest po stronie www tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i po lesie", zas nastepnie

pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare po Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy spada na jego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki jak i

rowniez zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role literatury oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: po Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z silnej troski na temat kraj, wraz z

leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamyslem powinno istniec szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej istniec powinna

zdatnosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o koniecznosci utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra na owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly w takim przypadku

wiersze anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych do zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma maz charakter

doskonaly – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana

jest w 1 konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje

publiczna a takze na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

przemian ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow

jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez

toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi jak

i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Natomiast ich przeciwnicy to: tata Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jak doprowadza do upadku Krajowy,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swego zycia

potezna i wyzwolona z ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale przewaznie bez sensu; dziwi

sie, ze Starosta pozwala na kazde dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego

brak zainteresowania znaja, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zarobic; Szarmancki jest czlowiekiem,

ktory roztrwonil majatek rodzicow na zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial

sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego na niego nie nauczyly, niczego

atrakcyjnego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o rozleglej roli slowa jako sprzet oddzialywania na spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na postep tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego bylo rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od momentu 1730 do 1822. startuje sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w trzech dziedzinach zycia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowe metody ksztalcenia. Byl maz pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwa. Na

sejmie konwokacyjnym po 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na

fallusa Szkole Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze rowniez

dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo

„Monitor― wzorowane na angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna

trybuna programowania reform. Redagowany po pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec biezace i roznorodne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton,

reportaz, listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica,

zabieraja w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy. Wydawany poprzez 21

wielu lat. Z inicjatywy krola po 1765 roku kalendarzowego zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono

dla jego gmach znany jako Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego

„Natreci―. W 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala

KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol

przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala

obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami

nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia

stosownego poziomu nauczania potrzebne sa dobre pozycje ksiazkowe dlatego po 1775 roku kalendarzowego powolana Obecnosc do Ksiag

Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali po nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Wynik komiczny osiagniety

zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i rowniez

podnioslym rodzajem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych dopiero puchar, jak wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od

momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Odsetek pierwsza tegoz poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Podlozem jego macy

jest milosc, ogarniajaca caly narod. W imie tej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego rzetelna.

Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na

temat zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla rzetelna ludzi.

Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w opinia szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos po dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest jedynie proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego kleski. Nalezy

zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu uczestniczyl po wielkiej

dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze naszym Slowacki chcial dac riposta na watpliwosc dlaczego

zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady

tychze ludzi byly jedna wraz z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku jest zamach na cara. Ludnosc jest po tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie pragna

batalii. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany poprzez zolnierza,

starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore

dysponuje przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozna zatem po

dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny

mlodych, katalogow pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo przydatne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki

zapal zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal

spoleczenstwo, ktoremu zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly

narodowosc, niz uchronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe

spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi

moc rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly totez rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub

obszaru pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie katalogow smierci lub po zgonu. Smierc uwydatnia

dopiero katalogow wielkosc. Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada organizmu bohatera.

Jest to symbol przetrwania idealow Bema - batalii o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu

zgarna narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych jak i rowniez uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna zostanie

przez pozostalych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina jest przedstawiona poprzez

Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Esencja

sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu tegoz nie

mozna osiagnac ale wolno don starac sie. Muzyka robi z osob istoty swietne. Miara tej doskonalosci jest porownanie do hostii. W wierszu zarysowuje sie

spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu

zalozenie mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za zycia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl po cieniu wspanialych ludzi, nie zaakceptowac

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi pokryc koszta kazda

indywidualnosc za wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa

ewentualnym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne,

estetyczne.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady trzech jednosci: okres miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal konwencje

jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: duze monologi po

Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic caly narod, anizeli ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) dla zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2-ie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa na ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je totez autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. Gwoli

Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor zaznacza kilka zasadniczych typow katalogow charakteru. Wlasciwosci typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby,

zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, otoz posrednio

towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca

przez caly narod krajowy oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku.

Samotna batalia szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli

tylko we wlasne sily i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu

po walce. Ukazujac szeroko pobudki kleski patrzyl z ogromnym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc a takze brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski

w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania,

zawiera mnostwo aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zachowac sie ponizej Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tegoz

brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu po powstaniu, otoz identyfikuje sie z

narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi

tylko represje popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat

przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z zaleznosci naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze najrozniejsze

postacie o tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz

stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje

po utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem

czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic

wraz z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu jest postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa przeznaczone

fajnego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia a takze szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za zycia zazna maz szczescia ziemskiego, bo tego typu

fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, pomocna dlon w czynieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze arystokracja

a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu lub klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

na Moskwe).

Niedostatek jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie