matura 2015 matematyka rozszerzona

( matura_2015_matematyka_rozszerzona.pdf )

http://www9.extrafiles.be/hplik/matura_2015_matematyka_rozszerzona#

Podobne: matura 2015 matematyka rozszerzona, matura 2017 matematyka rozszerzona, matura 2016 matematyka rozszerzona,

matura 2015 matematyka rozszerzona cke, matura 2016 matematyka rozszerzona cke, pazdro 2013 matematyka rozszerzona,

matura maj 2010 matematyka rozszerzona, matura z matematyki rozszerzona, matura maj 2011 matematyka rozszerzona,

1. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: stan rzeczy, w ktorej nalezy

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami i kazda rozstrzygniecie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, wraz z ktorych obie sa rownie wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego bedzie

pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, ustawa boskie i

wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie fita od nich. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce w celu niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja

jemu sie od chwili nich wyzwolic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, zwazajac na akcje

tragedii. Oficjalna (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest

w celu nas podobny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

zdarzen w zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Jest on rownoczesnie ofiara

i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i wierna prawom

boskim. W charakterze obywatelka panstwa, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala

ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali dywanowi w beczce Pandory

nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie partii: osobno zlozyl

mieso i owinal halasuje w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus

wybral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osoby skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa i

kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem

czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego godnosci powstalo objasnienie prometeizmu

a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie namietnosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze posiada taka sile jak Pan,

jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn konstruowanie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog dal mu moc

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od chwili Niego osob. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie gwoli niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak dotrzec do panstwa cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala

wedle jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic w ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o nim. Zyl dlugo, az nareszcie przypomniano samemu o nim i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki

kamien w gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bylo zbytnio drugim, 3,

dziesiatym wspolnie. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach rodzimych do wykonywania zadan Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl w

stanie zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w

ten sposob mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk jest w stanie sie stopic i azeby

nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem

czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona za posrednictwem nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal

Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

meza na 3 miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W taki wlasnie strategia starozytni

Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie w celu wybranych wzorcow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po osoby

konkretne jak rowniez kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne postacie zyja w nowej swiadomosci w

takim wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter i Kora"). Legendy dla dawnych pelnily role poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni

zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem najlepszym.

Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia

czlowieka w celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

wychodza w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Tylko w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych tworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych.

Pod taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej jej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. jesliby

pozostawila zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wylonienia. Musi zadecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na korzysc szczescia swojego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Tego

ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie zycie.

Kreon, caly czas stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, lub powinien wybrac dobro swojego ludu, lub dobro swojej rodziny. Jego nieustepliwosc

idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca polaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, gdy kroczac w pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania w polu bitwy i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzorzec – odslania, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec przyszlych pokolen, ale juz imie tego, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz z sztuka, a przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze naszym nie chodzi o bitwe na smierc i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, ktora podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest grymasny, a

przeksztalca sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow i epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze

nigdy nalezy miec uznanie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, brac od globu tyle, tak jak

potrzeba, nie zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za niewiele. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze wyobrazenie, ze pisanie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za egzystencji poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym termin

swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych czy tez

historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o poparcie w

sporzadzaniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac dokladnie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane naprawde, ze mozna je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 2 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany naprawde, ze ustala odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa

zachodniej Europy - takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos wspanialego, a ow lampy

led prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w odniesieniu w celu dorastajacych osob.

Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze kazdy ma w sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy wraz z dotychczasowym ukladem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system zalety, stajemy sie innymi

osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje

podopieczni. Bogini nie zaakceptowac zniosla takiej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami wraz z

luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie

zamienili ja w kamien. Jednakze i wtenczas smutek srodku przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia

swoistosc macierzynstwa i wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie poprzez Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po

trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac do

meza na 3 miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W taki wlasnie strategia starozytni

Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwa. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny i duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednakze, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy duze znaczenie. Zostaly one gwoli nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Obrazuje to argument, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady w dane kwestii, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu osob opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni posiadali podobny poglad

na dane sprawy, jakim sposobem my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

i uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i beda obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, tworcow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i istota ludzka, jaka wydaje sie byc jego przyroda i przeznaczenie. Dawni osoby odpowiadali w te zapytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

zalety przeciwstawnych jednakze jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane w niepowodzenie a sam akt wyboru, niezaleznie

od tego, ktore wraz z wartosci bedzie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja

spotkac za strony www wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Dobor jednego wywoluje kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa zupelnie rozne.

Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Jest odwazna i energiczna. Zechce uczcic smierc brata, chowajac go. Ale aby to

uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie byc inna. Leka sie na temat swoje zycie i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu

mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu w stosunku do niego. Jest oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem

wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem.

Okazalaby sie w takim przypadku slaba i przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal ustawa boskie. Totez zgineli tej bliscy.

Gdyby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet a to moglo doprowadzic w celu anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc rzetelny i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet.

Bezwzgledny gwoli wrogow i zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W czasie konfrontacji wraz z

synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl

prawdziwy portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore beda

wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota ludzka, a nie zaakceptowac

krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon narasta w obronie demokracji

w panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy

od chwili niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z

postaci wydaje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest pan wladca

dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug pani a jest pierwsza i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia.

Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej osoba jednak uwaza, ze

nie powinna postapic odmiennie. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru obie mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz smierc. Kreon tez uwaza, ze racja wydaje

sie byc po jej stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde wraz z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest przeslanie

tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora to daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie.

Jest symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka

wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie zaakceptowac moglo uratowac

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestii, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku mamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne a mianowicie problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Maly statek opowiadajaca sie po 1 ze witryn

www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu takze wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na wlasnej osoby

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec strata Kreona.

10. Wymien typy literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie typy literackie, znane z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa

odczytanie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie skierowana jest w celu Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to istniec takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby czy tez instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze w trudy podrozy, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo w celu wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne

i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia pan losy

chojrakow na tle zdarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata i milosci. Poglady filozoficzne stanowia najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna

jak rowniez tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie w celu jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wychodza epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w kozle skory, spiewali piesni obrzedowe

w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego a

mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie w celu trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze naraz przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii i nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega w zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona

nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne beda przykazania

emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i potrzeby, bowiem smialkowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki. Z tego wzgledu, ze

racje obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie w celu kleski chojrakow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej narzeczonego, a swojego

syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc wywolany

fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie smierc lub kleske. Nalezy

dodac, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez

stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga i przeciwstawianie sie

despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara,

szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, pozostala zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby i wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone za

posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest termin boze, a gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu i jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku i wyruszyl w swiat. Majatek

roztrwonil jednakze szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Jak skruszony synek wrocil w celu ojca nasz

sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jakim sposobem umarly, a teraz

znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich bledow i cechujaca je

naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni

okazywac innym osobom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednakze jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje

glebsze, uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem

siewce padlo na roznorodne podloze. Jednego razu padlo w droge i wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w kamiennym ziemi, ani

miedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Prosto odczytac istotnosc uniwersalne tejze przypowiesci,

wyszukac jej tresc, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, zeby byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i

prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl pan wczesniej i

odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do dzinki

traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec a Jego

synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem w celu

ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow i checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka.

Poprzez dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego

cierpienia. Hiob ustala symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien wielbic tajemnicze zamiary Opatrznosci, a nie halasuje badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka.

To takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga i religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara,

kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika

tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje tytanizm, odwage i mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola pozostala

przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego

meza.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia

wydaje sie byc walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej

miejsce wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego postaci: miecz i rog. Przy swej krancowej spowiedzi przypomina

wartosci nadajace sens tej zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory oznacza zamieszczenie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co wzrasta na polu i niedlugo zostanie zebrane i odnajdzie sie w biesiadnym stoliku. Udziela

porad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci w wszystkich osob. Nazywany wydaje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior nakazow i pouczen, jak winien

zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jak wszechobecna,

wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora to zaprasza w celu tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze smierc zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednakze zostal tam zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

wytworne i uznawane w danej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Tworczosc literacka

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna.

Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor mowi o tym jak rosnie w polu i niedlugo bedzie zebrane i znajdzie sie

na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera komplet nakazow i

pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu

wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

smierc jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznorodnych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednakze zostal tam zabity. Uswiadamiamy tu spor spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac przywileje. Budzi

sie posrod nich buta.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., jak nobilitowalo nasz tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal

jednakowego rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, jak z

czasem, w XVI w., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy owe, ogarniajace niekiedy po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt

widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na rejonie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Przy XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja w

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, ze na naprawde przemyslane i staranie dopracowane od strony www

formalnej oczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tejze piesni, dzialajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla

znana kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., jednakze juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest w celu Matki Boskiej, druga w

celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, na temat dobrobyt nigdy ziemskim i wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, w celu ktorej niejednokrotnie nawiazywali

osoby sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo

historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica

miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski:

(zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w

piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm

skladniowy jak rowniez paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, ze w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych matek,

osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu

wraz z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera

pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa takze znane i wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie wraz z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., dotychczasowy bardzo znane w

sredniowieczu, opiewaja miare i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym chetniej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska odslania losy swojego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie

go za posrednictwem Zydow, poprzez przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim, pragnie czuc tak samo jak On, mniemac podobnie. Ale

przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych

matek, osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana za posrednictwem ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i

srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, jest w stanie dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - gdyz jej klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty

swoich podopieczni, ale takze z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. Moim zdaniem Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

wymagania niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz takze przyjmuje w

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w

celu szalenstwa. Z kolei Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona

nadzieja, ze nasza jedna smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze w tej chwili zadna oryginal nie zostanie musiala

naprawde cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

mielibysmy okazje nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na

temat wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten gra wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala celowo. Dwie strofy zaczynaja

sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― mamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze powiekszone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala glowna zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy wraz z

minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl wraz z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w tych czasach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory w centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Osobistosci uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat zyciu posmiertnym.

W tejze epoce dwa pojecia beda centralne: Pan i istota ludzka. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Lecz to istota

ludzka zostal zbudowany na portret i podobienstwo Boga i dzieki temu bystry jest wyszukac w samemu doskonalosc i jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona

fundamentalne wartosci czlowieka, jego tytul zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu zdobywania informacji, do

namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac w filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania.

Trzeba przystanac na moment i rozwazyc o lokalnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej istniejacy

w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore

przestaja istniec dla nas istotne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w podaniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jak najwazniejsze, czyli nasze zycie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w wszelakiej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli,

jednak nasza firma mozemy siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym jaka wage posiada dla faceta honor,

ktory we wspolczesnym swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, a

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego

do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, dziedziny pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow swietych, opartych w

legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy rys dydaktyczny. Sporzadzanie sie

nowatorskich panstw i dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla

Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w

sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow w kosciolach czy tez w specjalnie

wyznaczonych do tego miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie byc misterium, jak

po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom,

upadek czlowieka, odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech.

Jedynym ze wspanialych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to

sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow

odbywajacego sie w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o

czlowieku, ktory za posrednictwem grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie czlowieka na wlasciwa

droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej drogi

zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej w celu glosu dla

przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, czlowieka. W sredniowieczu w glowny punkt swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob,

ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal cechujaca je glosy i raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie i miejsce w raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest

apartament. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy wraz z cialem. Pan stwarza wiare wygrania

tejze walki. Przy utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa

ow lampy led w stanie ofiarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia i bezpieczenstwa. Tez "I nie zaakceptowac milowac ciezko, i milowac". Szarzynski

upatruje prawdziwy kompleks milosci i piekna w Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow -

wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Przy

baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem wiemy

zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas

jej powstania w celu dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu

powiazane sa wraz z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest explicite do Mamusi

Boskiej wraz z prosba na temat wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna

Bozego, miesci blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i

odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn

Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, predko wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila

wciaz nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - w pierwszej kolejnosci polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie w ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe trup i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w samemu

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i wierny damie swojego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug

Boleslaw powstal sie w sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka zostal przedstawiony w utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z regula, ze

kazdy rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi poetow, beda one wlasciwie

wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza - dosc

stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osob do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu

tzw. rzeczy ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala

byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie w spotkanie wraz z smiercia. Mialy

temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi i swiatem. Przyklady motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i trup, bez ukonczenia nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w reku itp. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych w dostatku i

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez zycie skromniej, naszym jego

randka ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i miesci w samemu wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Spotykamy w pani a prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie nam jako forma cierpiaca, zalaca sie ponad soba i swoim synem. Oplakuje swoje dziecko,

potrzebuje z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano duzo..: ―

W tym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest glownym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest pan jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow poprzez przybyciu w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, ze to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i w blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter przewaznie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub zasady budowy).

Koloryt piesni wynika z jej zwiazkow wraz z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok

czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, powiazane z rama sytuacyjna

(powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Zachodzi czesto w tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zyciu pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej z reguly pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i

niecheci w celu miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko konkretnego watku, skupienie sie w jednym tylko problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) i

nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednakze glosow wymownych, ze na temat

ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we wszelkich

nastepnych epokach literackich i jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia

powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby renowacji, nie liczac sie wraz z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde nawet ta przykra. Troska na

temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i osobiste dobro.

Potencjalow dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takowego postepowania i mysl, ze zasluguje samemu nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy

i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, a nam prostym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych,

chocby takich jak gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, zdolnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec

i spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca zas dziedziczenie poprzez przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i wykonywania zadan na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku,

a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zaakceptowac zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz odmiennych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi pozytek i zapewnia

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i sprzedawac drozej w

odmiennych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica,

to upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac cechujaca je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz informacji praktycznej reprezentant tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Ktory jest mezny - borykac sie w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz smierc w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc

do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina

podroze (Francja, Rfn, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty, niedostatkiem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, ze nalezy

opodatkowac szlachte i zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O tej

oburzeniu zaswiadcza ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie staraja sie oni naprawic bledu. Nie zaakceptowac

ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed

podobna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uratowac ojczyzne od chwili wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Naszego kraju, swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia.

Wytrzymalosc i wladza panstwa jest zalezny od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, istota ludzka powinien nawet z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jak ludzkie nie wydaje sie byc mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia i podziw gwoli urokow natury. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy termin po temu", "Chcemy

istniec sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, przyjemnosc duchowa i

intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy obok dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu,

radosci. Dowodzi tez, ze nawet w trakcie zabawy wypada zachowac, naprawde ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze

ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie

"Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji czlowieka wyrazanej za

posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o unikalnosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie w piesni

"Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" a

mianowicie Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego

epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i zalet zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy

panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta siega do Horacego, lecz zamienia je, laczy rozne powody w konkretnym

tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednakze przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze bez trudu odnalezc urywki, w ktorych liryk

krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem glebokiej troski na temat losy osobistej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac

wolno dywanowi myslec na temat prywatnych romansach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie tejze

wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a

nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodziez rycerska w celu grozacej w tej chwili wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne detale, ktore pomimo

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

lokalny balagan). Rozumuja przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie

zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym wraz z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia. Pierwszym

tworca piesni i wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego

poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie byc zas bogata. Wystarczy doprowadzic do realizacji przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji,

afirmacja swiata, natury i egzystencji, milosci. Poglady filozoficzne czesto stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge i lament poprzez klesce Polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osoby ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja jeszcze milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla

wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie nasz rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Ale jesli mam racje i wraz z tego nasza firme zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i poprzez szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego miejsca dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo posiada czyste

serce i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz glowny o tym podsluchujemy, przeciez

Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy

niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba stworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych,

nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie dorosleje sie uczciwie,

poboznie i bezpiecznie. Profesja na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest motywem do pychy. Po

wykonywania zadan mozna odetchnac wesolo spedzajac czas w tancach i spiewach. Istota ludzka zyje w wsi w harmonii wraz z przyroda. Dla

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, gdyz to oczywiscie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie

jak odszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci i staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie i radosc. Zabawy plynace wraz z zycia czlowieka na wsi mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione

w obcowaniu w z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej

namietnosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w nich

mitologizacji i jezyk mozna podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa albo przykladami, lub przerobkami

idylli antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan wraz z mitologia±,

gdzie pod maska pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie beda prawdziwe jednakze sztuczne i zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie i nieszczescie w milosci, jakich

doswiadcza niemalze kazdy, tak jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wybitniej dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W

nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze naszym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych urodziny i bogate zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z przyrodzonym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem

absolutnie pedzonym w celu roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan obawia sie, lub czasem dzieki czemu postepowaniu wszelcy

wraz z ksiedzem nie odszukaja sie w lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje

jeszcze ksiedza, powiada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje

krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza,

spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi,

ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba ze za suplementarne

swiadczenia. Rozne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej

bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie i przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz

Pana wini Tatusiek Ksiedza, a nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi,

to kokosz. Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala na nowo zwozic zboza poki

nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest trudna, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa.

Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi na

skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz z swego losu.

Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie zaakceptowac sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor

wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. Przy mlodosci zaleca cwiczenia

powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka mozna sie

przyuczyc bez jej znajomosci. Mlody szlachcic winien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Relacja malzenski nalezy zawierac

wraz z osoba rownego stanu i majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli

mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki

okopac, przyrzadzac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem mozna z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek dysponowac owoce i pozytek.

Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, beda

tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i osoby zle

dzialaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na

zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednakze i podczas zimy nalezy

pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozna z wytworami, albo tez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej

obszarze drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, a korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

To wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy obie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop tez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden wraz z utworow gdzie poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin

swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi na temat tancu

i radosci. Naklania wszystkich w celu pojscia w jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj

wsi. Chlop podtrzymuje ze swojej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza,

zolnierza lub pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy i tance. Dzielo nalezy traktowac jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji znajdziemy echa ideologii

epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody w ludzka psychike.

Zawiera takze pochwale i zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez zawisci wysmiewa

niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w swiecie, zastanawiaja

ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale takze podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje

niemalze wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz czlowieka, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, zwazajac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie

byc miec czyste sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do zabawy, ale racjonalnie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w sobie. Przy „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie oni pozostawic

poprzez sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego o tym, ze tej dziela beda tez znane nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku.

Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu i

czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe

diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozna odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

natury o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― a nawet „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych za

posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich

dobr a nawet zycia. Tego typu ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden wzorzec – typ

renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz talentu ma

rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zycie zgodne wraz z natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie i obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli i w ogrodzie, uciechy plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody,

rzetelnego ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz z dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest

podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta

najwyzsza korzyscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej

starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i

przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za pewna z zasadniczych

wartosci, w stosunku do ktorej inne dobra traca swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z przyroda i nie

zaakceptowac szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych zalety w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

czlowieka odrodzenia nalezy zyc wedle natura i jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni z niego

korzystac. Podlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie

byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju

idealnym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej

oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozne prawo. Przykladowo

prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty i inne gwoli mieszczan.

Rozmyslam ze, nasz problem wydaje sie byc nadal istniejacy. Tak w tej chwili bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja

niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednakze zazwyczaj beda traktowani o wiele lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie

chociazby wykupic. Czesto osoby na wielkich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone.

Pozniejszym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki i wiedzy nigdy kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc sily panstwa i jego

potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Wspolczesnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych

nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci

wielokrotnie musza isc do ludzi odleglych o wiele kilometrow. W dodatku szkoly posiadaja zazwyczaj za male srodki pieniezne na wzrost pracowni i zakup

wsparcia naukowych, czasami nawet w utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie ale juz mowi, ze kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w

interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - kazdy mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem i panstwo musi mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek

winien byc legalnie przygotowany w celu pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie dziedziny zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy przepis prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych i

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak wspaniale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone w ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie w dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie.

Modrzewski ofiaruje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz glowny prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W taki sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje sie

byc podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog i ojczyzna) winowajca sie zestawiac w pewna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra wspolnego, dla dobra ojczyzny wypada poswiecic calosc: majatek, sily, zdrowie, fart, a

nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy fita jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - spory sejmowe,

rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a

obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude

i obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie beda spojni, nie

zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc i zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow,

ale u heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia

je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, rowniez publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie moga nawet

odpierac panstwa poprzednio poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa

zatem krola w celu obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w narodzie.

Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie

konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione gwoli

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo w takim przypadku wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze w problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

bezzwloczne sadzenie i bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku.

Wymienia wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory wszyscy, w chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady moralne

i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli dobra

ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zauwazyc

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo,

w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" wyszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i w duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jak jest w szczegolnosci widoczne w krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do egzystencji w

przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, w ktorych bezustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa wedle niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednakze takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi zrozumiec istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad typowych ludzi.

Aczkolwiek mnich tamten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osoby, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

wydaje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swojego psa w cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z psa uczynil

parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie

naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, ustala nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw w zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja

lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w

odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych i

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta regula. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie na wlasna reke, rownoczesnie

pragnie dowiedziec, jak obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie byc na nie zaakceptowac odpowiedzi

wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec",

"miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz poprzez smierci, w celu

miejsc gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze tej coreczka wydaje sie

byc szczesliwa. Wizerunek ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zycie Jana w wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to

pomylkowo 'zostala scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale poprzez Urszulce (VII),

wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca

osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wiedzie to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w

punkcie kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego egzystencji i istniejacych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna smutku,

rozpaczy, strachu. W obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota

ludzka, ktorym czasy swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z

wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - powiada matka poety -

znos po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej selekcji - Urszula poprzez smierc w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, w celu epiki – fabula i narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi

i rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly z

humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem gwoli prezentowania

zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna profesja w polu i obok gospodarstwie wywoluje radosc innym ludziom wsi i jest

gwoli nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w literaturze polskiej siegnal poprzez

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu

Szymonowica decyduje zatem nie temat, ale strategia, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn

oparta w motywach ludowych i skrzeczy razem wraz z Oluchna w ciezka robote oraz w srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI wieku jest, wedle

Szymonowica, stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi w celu naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw

bolesnych, pokazuje ujemne strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i konstruujac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle natury,

a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie wraz z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i relacja z odmienna pasterka – Doryda, jak konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza pobliskich zarosli wybiega

Filon i uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne gwoli

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza o wiele poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak

powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy

wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia tez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednakze, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest swietnym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Szczegolnie wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 2 sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki, jaka

kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka

od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci

istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy

istota ludzka powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, swiat i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od chwili Boga, utrudnia mu droge do egzystencji wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do

Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla ogolnie znana osobom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod ktora autor

ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest potezne, a podczas gdy slabe. Sens rozwazan pisarza ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas jeszcze silna i

znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio tym,

ze niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, tak jak Troje. Przy tekscie beda fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro

ogolne. Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania za posrednictwem rozstapienie jak

rowniez obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos,

niedostatek odpowiedzialnosci zbytnio losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach,

malo zas jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa i obzarstwa, a niezdolna w celu zadnego trudu, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego tak jak w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

wraz z dobrem panstwa, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za posrednictwem atak zaszokowac wroga, oslabic go

i nie dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

zagmatwane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, albo wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jak sa w jego czele powinni wreczac

przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc w celu ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga obawia sie, ze fakt nasz moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie byc

wykorzystywana za posrednictwem magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow,

zamieszanie o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba

zawsze sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada

upadek Naszego kraju, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na rejonie niezaleznosci od chwili papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zyciu szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja i wychowaniem

podopieczni szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec i

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych

czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku kalendarzowego, przynosza

duzo pozytku, jak i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego za posrednictwem caly

rok kalendarzowy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia

nazw owocow i warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w przyjemnym towarzystwie druhow i dzinki, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek i daje

przyjemnosc. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je taniej i wyprzedawac

drozej w innych obszarach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica,

to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich zbyt.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko totez, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej

przedstawiciel tego wysokiego postaci spolecznego winien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej swoje przemyslenia odnosnie tego sytuacje oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow jak rowniez mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie poprzednio napascia

Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i niesmiertelnej

a mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy

barier. Piesn nasza przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien,

gloszacych chwale zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23

czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem wody i

Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala egzystencji na wsi w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina w roli

przeciwstawiona jest pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Duzy wplyw w tworczosc

poety mialo tez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z istota znakomitego naszego poety, ktory jako jeden z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po tej smierci beda czytane i podziwiane za posrednictwem

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jak bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII

jak rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej drugiej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek

nie da sie schowac zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

rozwazania na nasz temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora to pielegnowana w sercu

czlowieka moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda i placa" jak rowniez swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie byc tak zwana

dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, a po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc ogolne wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na

most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swoje przemyslenia i sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Pozostalym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelakie zalety stanowiace cnote beda

cenne, jednakze najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do nieba, Tym, jak sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, azeby tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie poprzez swiecie w

poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc w roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow zdobytych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, a nastepnie calosc znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy za kazdym

razem znajdzie termin na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta zechce, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i aby

posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, i

stoickie, zeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia czlowieka jest fart, rozumiane jak zycie zgodne z zasadami cnoty, daj szanse czyste

sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z uciechy

zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili, cieszenia sie wraz z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac w Piesniach

II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora to byla nie zaakceptowac wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja

antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim.

Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny.

Wlasciwie filozofii antycznej staranie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo

unikac klopotow, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, humanistyczna

zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego swiata nie zaakceptowac zapewniaja

rzetelnego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna tylko dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w zgodzie z

przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

wytrzymalosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu wraz z rozumu, ale rowniez w uciechy „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

duzego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku do Boga, jednakze tez

wizja czlowieka nalezytego, umiejacego zuzytkowac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od chwili trosk i cierpienia jak rowniez obawy

poprzednio smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wytycza sie odnosnie madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie

sobie wraz z problemami, wreczac sile duchowa i solidne szczescie jak rowniez czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory

wielokrotnie w swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi wyszukac w pani a ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

jednakze pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow poprzez porwana za posrednictwem Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury

polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej, przebiega

podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode zbytnio wyrok w sporze bogin, wine zatem ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tej okolicy takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu okreslic glownego herosa, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow w tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin lub ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tego okresu wydaje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni wraz z tego czasu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy

tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie

pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor i lasow, stworzona w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie w rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Dzis zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co

zostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny humor, inne beda tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma

dysponowac na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje ponad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, gdyz wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego najwazniejszym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu najistotniejsza byla tej

poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet

polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych wariantow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow i zagadnien wraz z zycia czlowieka, porusza kwestii jednostki, jak i rowniez calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zycie prostego

systemu alarmowego wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza w, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jak wskazowka gwoli jednostki, jednakze

dla wszelkich, bowiem uzywac sie jest w stanie do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kliku wersach w lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie wraz z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do

mnie rzad wraz z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, a wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa.

Jego skutki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a

przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota

ludzka powinien pomniec o tym, ze cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w zatem kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po samemu

dobre wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Pan odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden

zamiar – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem mowy powinien ksztalcic swych konsumentow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

rzetelnej wolnosci. Z kolei ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni wraz z bronia w reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w

walce odstapic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic calosc dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji;

nie umie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, ze i

poprzednio szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie

– zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to oczywiscie odroznia polski narod od

chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Robi to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz

od chwili poczatku bycia naszego panstwa, ale lub takie zachowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do

glebi sie zastanowic ponad dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie jeden element w

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – panstwa – mozna tu rozpoczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze pewna z przyczyn upadku

niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta wraz

z mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach powiada posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jak ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy

laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami wszelakiego

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na wzorach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze naszym latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak

rowniez zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co

czlowiecze nie jest mnie obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan;

od chwili patriotow poczawszy, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy wraz z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze oczywiscie w tejze epoce konstruuje sie chodliwy w Polsce mit sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w „Nad Niemnem―

itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc

i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora to wszystkim zapewnia

radosc i rozrywke, ktora to tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

rozumuja egoistycznie, beda chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facet musi dzialac na panskim polu, profesja nie jest wesola

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei

wraz z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to

tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje

tworza: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, ze „bez norm nie moze istniec prawdziwej

wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska w

cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w odczuciu

wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci zycie. Za jak? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac winien rowniez

opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu, jesli

zadnego oracza nie zostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem i samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

mlodocianego obywatela i do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz koszty na inne rozmaitosci. Postulat ten

wydaje sie byc bardzo bez trudu zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie byc on tez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wytyczne te zawarte sa w „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami natury w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w bliskosci wraz z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich towarow, a takze i zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach

P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek

wszechstronny, oprocz talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja tworcy tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca porzadne.

Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja, „O

poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i „Odprawa

poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie.... ― Rej

zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych gwoli polskiego spoleczenstwa

stanow i pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan powiada o

dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza

a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole.

Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego

przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie jedynie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze O

prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu

obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola,

uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie

kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje

slabosci toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju i wsparciem

finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor nasz

niesie w sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i

zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie

ambicja gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu i przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten przedstawia

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal wszelcy

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny uklad, odnajdujemy

glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore to

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli na

temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A nam prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― w pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc niemocy

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i

grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo

dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych znajdujemy tez w licznych fraszkach, a szczegolnie

istotna pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez watpliwosci

najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt swojego stylu, na temat

forme trzymanych gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze

epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow rodzimych.

Nawiazania w celu antyku w dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul

kapitalnych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w

podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny istota ludzka zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, jednakze takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

harmonie, znajduje duze wartosci natury i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tego terminu wowczas w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia

czasow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete za

posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Podlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza

wywarla duzo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednakze

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama trafila do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV w celu poczatkow XVI wieku, a w panstwach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI wieku. Jest pan rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, w plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w glowny punkt

badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik

co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej poczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest

mniejszosci luteranskiej w Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozna ja oddawac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac

je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli

uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj zycie zapisany w

gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo czy tez pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

gromadzenie dobr. Posiadanie to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd spolecznych i

norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na

temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej w celu rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje slabosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni istniec ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc niemocy Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora to plynie wraz z "chciwosci domowego lakomstwa". Przy

sposob sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Napad skierowany wydaje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie na

temat swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

cechujaca je jedna kult, nakazujaca namietnosc blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i

V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla

Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do

potwierdzenia i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni beda swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne wraz z

upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

w celu ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od chwili zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst zwiazana

wydaje sie byc z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych

stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy

zastanawiajace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup solnych, czy niedostatek stalego systemu

alarmowego obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia

ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych rodzimych utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow wraz z prosba, azeby pomysleli nareszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem

nasz, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec mlodo,

jednakze w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo i umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o pewne przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jak czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) rozumienie zycia jak wiecznej bitwy o zywot

2. postura uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym

smetnym krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Jest on pelny podziwu gwoli prostoty i kontaktu wraz z natura.

Osada, wspomnienia, jak miejsce istotne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam zyjacych. Sa oni skazani na

ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi, tamtego egzystencji,

codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki.

Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora poprzez stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, a kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, mocny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Nie

zaakceptowac stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji. Mlodosc,

swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na drugi los, przygniatajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 czesciowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie w

celu zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przedluza sie zatem jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony

przez ryzyka, zadumane posiada skronie), wydaje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak

nasz probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem

burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili

calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory w starosc wydaje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny w celu zycia niz

ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych,

ktore maja ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Samodzielnie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi i przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. Cztery opisy konkretnego krajobrazu

zmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, szuka wsparcia

zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy poprzednio jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza

kurczowo utrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci.

Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal pan o zrecznosc jezyka, uklad swojego stylu i odmiane

uprawianych typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemalze boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - radosc zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednakze moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jak sie posiada.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu wydaje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie nigdy bawic, jednakze mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- najrozniejsze nawiazania w celu mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo jest

wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna wymaga obrony i pieniedzy w wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w bitwie pod

Chicimiem w 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc w

celu ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 partii dosc detalicznie opisujacych najpierw obustronne przyrzadzania, a

nastepnie bardzo dokladnie, dzien poprzez dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow i zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza

uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale

walecznych przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy skierowac

na kwestii naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w nich zywy

portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia wiadomosci o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Przy 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, czyli taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w celu

Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce i sasiadami nigdy

ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda

przeciwienstwem gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak

nastepnie sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

ktora to doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje szeroka kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zadaniem jest pokazanie zycia i urody w pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast wraz z pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika wraz z

kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu

lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa wraz z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym i sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji

jak rowniez poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji

w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci

rycerskiego i wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale w

uczuciach. Pomysl ta wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, ze predzej mozna je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr

zamknac w wor) niz dostrzec stalosc w uczuciach panie.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo tez moga stac sie tematem gwoli artysty. Np. „Do

trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, ciekawostki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich wplyw na zycie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - uprzejmy – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala sie

poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac mistrzostwa pisarza,

wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli zachodnich, dywanowi

skladajacy zachwyt, a wraz z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura,

odmiennie niz nurt uprzejmy, przykladala duza wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny rodowod

uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie takze sarmackim od chwili slynnej

teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwa nurty wydaje sie byc wygodny, jednakze nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

uprzejmy i dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn i Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna zatem mowic co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w XV wieku. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci poszukiwala

swych korzeni - znalazla je w starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To

szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza obyczaj szlachty w XV i XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, ze Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej w

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - na

temat szczegolnej roli jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zycie na wsi, fascynacja

natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu

kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie

byc najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, porzadnych sady skazaly go w infamie i banicje. Jego pamietniki obejmuja okres

sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci

natury - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych rodzimych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach

1688 - 1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor zwraca

uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stanowisko szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa

sie, ze represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za jak oplacic armii, ludzie

nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z

nieprzecietnym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata

oznacza u Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory ustaw: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje nawet najmniejszej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszelkich mszy, a mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, gdyz szlachta w wojsku wykazuje

chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Niejednokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa naszego,

ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze moga sluzyc potomkom do zabawy. Wszyscy pilnuja o

osobiste dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze

zyje osobiscie dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki

porusza trudnosc nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy.

Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem w 1621r.

Poemat opisuje proces bitwy i rokowan. Komplet przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w zwyciestwie ponad

poganami. Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna sytuacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada na

temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu

na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji w celu walki zapewnia mu gotowosc

zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc w celu ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem tej

zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach.

Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim.

Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial borykac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas

zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednakze taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke

na malzonke. W drugiej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz

egzystencji ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o majatek i korzysci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie portret

typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki.

Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog skierowany do partnera, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe wraz z ich wplywu na zycie polityczne w

owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow i klesk moga one sprawic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do

walki wraz z nimi uslugiwaly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja portret zycia w XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal w nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w

celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak

osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie istniec nie tylko moralizatorem, lecz

rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w tytule, a

przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, za mlody ilosc lat, zbyt

sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob Krasicki odslania zalety mistrza. Tak wiec

satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje sie byc atakiem

w sarmacje, w jej niedoskonalosci i zle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej za posrednictwem dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie

byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania

rowniez zwyczajne cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie widza sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

debatowac i pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie raz

za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

prezentowana byla w sposob jednoznaczny i jowialny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze istniec uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i

unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. w. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mial mozliwosc

pomiescic i na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody

poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze

wady, twierdzac ze spotykamy ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak rzadkie postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie byc atakiem w jedna wraz z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem uniwersalny, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w

niewoli i nie zaakceptowac zna smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swoje zycie w klatce i uwaza, ze jest to cos normalnego.

Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodocianego. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. Przenigdy nie

przyzwyczai sie w celu niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie w fakt, ze powstala pani

po naczelnym rozbiorze Naszego kraju, moze zatem Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

osob naturalne, takimi, jakimi beda, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna o wiele wiecej osiagnac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie dominuje

ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie byc po witrynie tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka: slabe,

niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci i okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem posiada

byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i w lesie", a nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare w Boga i smieje

sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale tez w „upiory―.

Utwor pokazuje jak bardzo osoby sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze niejednokrotnie teoretyczne madrosci

nie pomagaja w zyciu.

Zas zatem swiat w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki i

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role literatury oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Naszego kraju. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski na temat kraj, wraz z leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamyslem powinno istniec szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna uzytecznosc

obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki ponad szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa

w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o potrzeby utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w tej dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Przy

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra w owczesne

ludnosc.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych w celu zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter

wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedostatek jest tez scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje sie byc

w 1 konwencji. „Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na opinie publiczna jak

rowniez na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc odmian ustrojowych

Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu obozowi

reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) i

negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci:

smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady jak rowniez racje polityczne.

Oczywiscie tobie „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli

zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Nastepnie ich przeciwnicy

to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jak doprowadza w celu upadku Naszego kraju, podobnie

jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia silna i wyzwolona z

pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale na ogol bez sensu; zdumiewa sie, ze Starosta pozwala

na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc

corke przymusem za partner, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego

niedostatek zainteresowania zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow w zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego fita nie nauczyly,

niczego ciekawego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o rozleglej roli slowa jako sprzet oddzialywania w spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego bylo rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej ornamentyce, lekkosci i

dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau,

Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od chwili 1730 w celu 1822. startuje sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w kilku dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowatorskie metody nauczania. Byl pan pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na

rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej panstwa.

Na sejmie konwokacyjnym w 1764 roku kalendarzowego krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl

na fiuta Szkole Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez

dawala gruntowna i wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor―

wzorowane w angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany w pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec biezace i rozne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton,

dokument, listy w celu redakcji i odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica,

zabieraja w obrone mieszczan i chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych i politycznych Naszego kraju. Wydawany za posrednictwem 21

czasow. Z inicjatywy krola w 1765 roku kalendarzowego zalozono w stolicy polski pierwszy w dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla faceta gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal

komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W

1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny

majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja

zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor ponad szkolami

nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie w jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia

wlasciwego poziomu nauczania potrzebne beda dobre lektury dlatego w 1775 roku kalendarzowego powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych,

ktorego celem bylo opracowanie i wydanie nowatorskich podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza. Brali

w nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i

podnioslym wybiegiem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas

puchar, jak wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac

narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca

Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn

w czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca caly narod. Przy imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Jego pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

dobra. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga na temat zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla

dobra ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje

sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci ludzkiej w

reputacja szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i przyczyn jego katastrofy. Nalezy

zaakcentowac, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie w celu Paryza, porzadnych uczestniczyl w

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil

sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze naszym Slowacki pragnal dac replika na watpliwosc dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady

ludzi ludzi dotychczasowy jedna wraz z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie byc zamach w cara. Ludzie jest w tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany

za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora to nienawidzi cara i zechce powstania, jednakze potrzebuje

wodzow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz

ponosi kleske. Mozemy zatem w dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci jest w

tej okolicy oceniane jak bardzo przydatne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan

mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal ludnosc,

ktoremu zabraklo zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz

uratowac go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

historii i postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po nich lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie cechujaca je smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia

dopiero cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, w ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera. To

symbol przezycia idealow Bema - bitwy o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze pan

do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przetrwac historie i budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka kwestia Browna bedzie przez odmiennych

pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muza Chopina wydaje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny byt absolutny. Idealu tego nie mozna osiagnac ale mozna don zmierzac. Muzyka robi z osob istoty idealne. Miara tejze doskonalosci wydaje

sie byc porownanie w celu hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada

wartosci. Jest tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za egzystencji, a nawet poprzez smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Podobne

byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w cieniu ogromnych

ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka cene musi uiscic kazda indywidualnosc

za wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne,

stylowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady kilku jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legendy

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ocalic fita ( „smutne pol –

rycerzy – zywych―) gwoli zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest wzorem

patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu. Slowacki Poddal

ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym przykryta

wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil politycznych o charakterze

demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki

czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza

sie bohaterowie i zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je zatem autor w wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa i

monarchy. Dla Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez

postacie sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka elementarnych typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej widoczne w

charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy,

wobec tego posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z

obcym najezdzca przez caly narod lokalny oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza, brak

odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Ukazujac

szeroko przyczyny kleski patrzyl z ogromnym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak

rowniez brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w

kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera

duzo aluzji i mozna baczyc go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie pod

Termopilami, porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to

patrzy Polakom tego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie

zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie,

ze nie wyzebral udzialu w powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac

caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w

stosunku do powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

dowiedziec sie z polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze najrozniejsze postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o

cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka i patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic

wraz z nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia z

powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedle niego, beda przeznaczone

fajnego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym

ludziom ustawa do osobistego szczescia jak rowniez szydzi wraz z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za egzystencji zazna pan szczescia ziemskiego,

bo taki fakt tez opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, poparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( beda nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska –

pochod Napoleona w Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow i ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie