matura 2015 matematyka matemaks

( matura_2015_matematyka_matemaks.pdf )

http://www9.extrafiles.be/hdl/matura_2015_matematyka_matemaks#

Podobne: matura 2015 matematyka matemaks, matura 2015 matematyka arkusz, matura 2017 matematyka termin,

matura 2017 matematyka zakres, matura 2015 matematyka liceum cke, matura 2015 matematyka pomoce,

matura 2017 matematyka nowa era, matura 2017 matematyka zadania, matura 2017 matematyka probna,

Patrz zalaczniki:

Liczby nieujemne to liczby dodatnie i 0.

Liczby niewymierne to wielkosci, ktorych nie zaakceptowac mozna przedstawic w postaci ulamka

Liczby odwrotne to dwie liczby, ktorych iloczyn okazuje sie byc rowny jakis.

Liczby pierwsze to takie liczby rzeczywiste wieksze od 1, ktore maja tylko dwa rozne dzielniki.

Liczby przeciwne to liczby, ktorych suma okazuje sie byc rowna 0.

Liczby zlozone to wielkosci naturalne, ktore maja wiecej niz wiecej niz jeden dzielniki. Rozwiniecie dziesietne wielkosci to przedstawie¬nie liczby w

postaci dziesietnej.

Rozwiniecie dziesietne nieskonczenie okresowe to rozwiniecie dziesietne pewnych liczb niewymiernych.

Rozwiniecie dziesietne skonczone to dziesietne postac bezpiecznych liczb wymiernych

Wartosc bezwzgledna liczby rzeczywistej to odleglosc od zera punktu odpowiadajacego tej ilosci na osi liczbo¬wej.

Wartoscia bezwzgledna wielkosci nieujemnej okazuje sie byc ta sama liczba, wartoscia bezwzgledna wielkosci ujemnej okazuje sie byc przeciwna

sluzace do niej liczba dodatnia.

Jednomian to liczba zmienna badz iloczyn zmiennych i jakiegos wspolczynnika liczbowego

Projekty Skroconego mnozenia

(a plus b)2 = a2 plus 2ab plus b2

(a - b)2 = a2 - 2ab + b2

a2 - b2 = (a - b)(a plus b)

Obreb i obwod kola

Obreb kola

Po = π R2

Obwod okregu (kola)

L = 2 π R

R - promien okregu

Obreb trojkata

P∆ = 1╄2 Podstawa ∙ wysokosc

Obreb prostokata

P = a ∙ b

Pole kwadrata

P = a2

Obreb trapezu

Obreb rownolegloboku

P = a ∙ h

Pole rombu

P = e ∙ f / 2

Objetosc kuli:

Objetosc walca czy tez prostopadloscianu:

V = P podstawy • h

(h - wysokosc)

Objetosc stozka lub ostroslupa:

V = P postawy • h / 3

(h - wysokosc)1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: sprawa, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych dwie sa podobnie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko

cialko zmarlego bedzie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie posiadal doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza,

lecz jak wyzwolenie go od nich. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce sluzace do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego

powodu pozwalaja jemu sie od czasu nich oswobodzic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i

rowniez trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast

trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest sluzace do nas analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – odmiennie los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie musi spotkac dziecka i nie ma od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty. Przykladem beda

dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania jego prowadza sluzace do katastrofy. Jest on zarazem

ofiara jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra jak

i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na

dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal gryzie w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka

ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu

watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom.

To od czasu jego imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie wybranki do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, twierdzi, ze ma taka sile jak Pan, jego

piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn sporzadzanie, taka piesn jest energia, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog dal mu potega

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to maz odwroci od czasu Niego ludzi. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, zechce sie gwoli niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl maz jednak dotrzec do was cieni, bowiem zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic na ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl czasochlonnie, az finalnie przypomniano w piwnicy o poprzednio i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc wielki

kamien na gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak

bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem

pracy, operowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach rodzimych do wykonywania zadan Syzyfa. Procedura ten nie zaakceptowac

byl mogl zniszczyc polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Cypru. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w

taki sposob mogl z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk byc moze sie stopic i zeby nie

schodzil zbyt skromnie wody, bowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal

sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

znakiem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest

zauwazona za posrednictwem nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i

nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na cztery miesiace po roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W ten wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych wzorcow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka

swiata zachodniego). Rodzaje nawiazan sluzace do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po

jednostki konkretne a takze kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie badz wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy beda nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja po nowej

swiadomosci w takim wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne zostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla

dawnych pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej

znajomosci nie mozna w pelni odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje

sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

byc wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek

powstaja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez wytrwalego w ciagu zycia,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

uczen Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej

spolecznosci. Same w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami odnoszacymi

sie do zyjacych. Na taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna

Kreona. Pomimo grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o

ile pozostawila opoznienia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na przewaga szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac

zyje. Tego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera

sobie zywot. Kreon, caly czas stawiany w wypadku wyboru, musi rozwazyc, badz powinien dobrac dobro swojego ludu, badz dobro wlasnej rodziny. Tej

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

Az do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca sluzace do walki.

W calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zlaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, wowczas gdy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania na polu wojny i sluzace do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty wzor – ukazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie owego, ktory nie

zaakceptowac obcuje ze sztuka, natomiast przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie sposrod tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze ow nie chodzi o bitwe na smierc i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka na piesci, ktora podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest grymasny, a przerabia sie

naprawde szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, podczas gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu

nalezy lubowac sie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, ile potrzeba, nie

zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za malo. Taka postawa zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze przekonanie, ze pisanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za istnienia poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta daje tym samym termin swojej

pewnosci, ze ma juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc istnien bedzie po wierszach, po pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych

albo historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon

w robieniu dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac dokladnie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane naprawde, ze wolno je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z kluczowa

fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Swiata - takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos wspanialego, a ow kredyty

prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten wolno uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, po odniesieniu sluzace do dorastajacych ludzi.

Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy sposrod

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, wlasny system

wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje dzieci. Bogini nie

zaakceptowac zniosla takowej zniewagi jak i rowniez jej dzieci: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami sposrod

luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie

zamienili ja po kamien. Lecz i wtedy smutek srodku przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia istote

macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore

czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na cztery miesiace po roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W ten wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwoch. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sytuacjach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie stosowane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one sens religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to

jednak, ze legendy odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dawny one gwoli nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano sluzace do nich wielka role. Udostepnia to argument, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie miec poglady na dane kwestie, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu ludzi opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni miec podobny poglad

na informacje sprawy, jak na przyklad my dzisiaj.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i beda obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja gwoli poetow, kreatorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele innych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal glob

i czlek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i wykorzystanie. Dawni osobistosci odpowiadali na te pytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa z gory skazane na niepowodzenie natomiast sam swiadectwo

wyboru, bez wzgledu na to, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic sluzace do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

spotykac za strony www wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Selekcja jednego sprawia kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry

sa calkowicie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Okazuje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Chce

uczcic smierc brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie na temat swoje zywot i

nie zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Okazuje sie byc oportunistka. Przyjmuje

postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie

zaakceptowac chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal upowaznienie boskie. Dlatego zgineli jego bliscy.

Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet natomiast to potrafilo doprowadzic sluzace do anarchii jak i rowniez

zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc sprawiedliwy i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw.

Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny.

W trakcie konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce by ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore beda wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie sluzace do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlek, a

nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze Hajmon

poteznieje w obronie demokracji po panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza na wskazowki syna, ktory

wydaje sie byc mlodszy od czasu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod postaci

wydaje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Okazuje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej.

Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug zonie jest pierwsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Pani

jednak zwaza, ze nie moze postapic odmiennie. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze mogla by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze racja wydaje sie

byc po jej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od czasu siostry

Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde sposrod nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi moznosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem. Walka

sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo

ochronic Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestie, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. W calej utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jednej ze witryn www ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Kwestia samo

wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na wlasnej osoby

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, swietne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz jak przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych tresci. Wlasciwa rozumienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest sluzace do

Boga. Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci patriotycznej

albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo sluzace do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno

tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

maz losy chwatow na tle zdarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne

stanowia najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez myslenie, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna a takze

tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto powstaja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Team

aktorski ograniczal sie sluzace do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma

podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze naraz przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo

sluzace do uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega na zderzeniu

sie przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi go do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i wymogu, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z

owego wzgledu, ze racje obu stron beda rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie sluzace do kleski

chwatow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej

ukochanego, a prywatnego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia. Tragizm

wydaje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja

na siebie smierc lub kleske. Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie

czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga jak i

rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z

tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, 2 zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie sposrod 3 trzonow: dwa od razu to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego koloryt

5. moga miec zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, natomiast gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl po swiat. Wlasnosc roztrwonil jednak szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Podczas gdy skruszony syn wrocil sluzace do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze

cieszy sie z powrotow syna, ktory byl jak na przyklad umarly, natomiast teraz znowu ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego

grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze

osobistosci powinni okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, lecz jako wzor

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce

padlo na przerozne podloze. Raz padlo na droge jak i rowniez wydziobalo gryzie ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo na kamiennym podlozu, ani miedzy

cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac znaczenie uniwersalne tej przypowiesci, wyszukac jej

sens, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, by byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda ma

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz wczesniej jak

i rowniez odszedl od czasu wiary, lecz powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada niektore cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec

natomiast Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie sposrod

wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Wedlug dzis

dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a ostatecznie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja urzad odpierajac ich racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze zamiary Opatrznosci, natomiast nie gryzie badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), natomiast jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu

sie sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe

sw. Franciszka. To takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, ze jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli:

Karol Wielki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi

wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest wiec symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci

narodu. Posiada na ziemi role namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry

sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego prawdomownosc i

troske o poddanych. Scena zgonu krola jest przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia

wydaje sie byc walka po obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce

wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. W calej swej ostatniej spowiedzi

przypomina wartosci nadajace sens jego zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek

kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Lecz na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zamieszczenie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami

moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady plywania przy stoliku ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co wzrasta na polu i moment zostanie zebrane i wyszuka sie na biesiadnym stoliku.

Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca sluzace do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na

temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany wydaje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stoliku rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w

stosunku do kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej podstawa i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy wytworne i uznawane

w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre maksymy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym , ktorzy rosnie na polu jak

i rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do

przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na wszystkich ludzi. Nazywany jest takze

pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien zatrzymac sie wobec stole rycerz.

Wyraznie odczuwa sie w powyzszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje smierc, ktora zacheca do

tanca przedstawicieli roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Ozywia sie posrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat

dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., , ktorzy nobilitowalo nasz tekst sluzace do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania formatu sylabicznego, , ktorzy z czasem, po

XVI po., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasami

po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

skutkiem tego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw na jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

po Szwajcarii. W calej XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Wolno powiedziec, ze na naprawde przemyslane jak i rowniez staranie dopracowane od

strony www formalnej czekac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo

ja polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana wszelkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., jednak juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest sluzace do

Matki Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa

natomiast Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna

cyfra 4, sluzace do ktorej niejednokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska,

Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych,

leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego:

zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod doroslych

form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w

srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad

tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, osobom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu sposrod

konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa takze znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie sposrod Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Zachodzi w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior swiadczy psalterz., dawny bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja

wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraina szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym

wiecej boli jego zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od momentu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie

go za posrednictwem Zydow, na przybicie sluzace do krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim, stara sie czuc tak samo jak On, mniemac podobnie.

Lecz przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek,

osobom opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miescie,

postrzegana za posrednictwem ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie na czarno, byc moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - gdyz jej

wlosy sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila

jedno sposrod podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich dzieci, ale

takze z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w jakims stopniu. Wedlug mnie Matka sposrod wiersza Rozewicza

Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa potrzeby

niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz takze przyjmuje na swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, jacy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja sluzace do

szalenstwa. Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

prawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze nasza jedna

smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze w tej chwili zadna pierwowzor nie zostanie musiala naprawde cierpiec jak na

przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki

Bozej, powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i

rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten posiada wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala zamierzenie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze poszerzone wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace dokladnie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala glowna zwrotka, ktora to obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy sposrod minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego uzycia. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest po „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca po tych czasach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Jednostki uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tej epoce wiecej niz jeden pojecia beda centralne: Pan i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Lecz to czlek

zostal zbudowany na obraz i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest wyszukac w w piwnicy doskonalosc jak i rowniez jednosc sposrod

Nim. Akcentuje ona istotne wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania nieograniczonego wyboru, sluzace

do zdobywania zdolnosci, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz to mniej. Wszyscy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Trzeba przystanac

na krotko i pomyslec o wlasnej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej aktualny w nowoczesnym

swieci. Glownymi zrebami jego nauki dawny: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja byc dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w legendach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to

nasze zywot. Zapominamy jak jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Milosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce po sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelkiej epoce. Milosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga a takze tym jaka wage ma dla jego honor, ktory we wspolczesnym swieci

stracil na swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka,

natomiast czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do rozwoju hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem

zywotow kultu religijnego, opartych na legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory

owe mialy koloryt dydaktyczny. Tworzenie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel

historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa

rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem

ksiezy jak i rowniez zakonnikow po kosciolach albo w specjalnie wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu―

). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie byc misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc

dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow

zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Wylacznym ze swietnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow odbywajacego sie

w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie dziecka na prawidlowa droge.

Pierwszym bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej mily zycia, toczacy

wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Ci utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej sluzace do glosu na

przyklad tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, dziecka. W sredniowieczu w glowny punkt swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary ludzi,

ktorzy postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal ich glosy jak i rowniez raczyl dac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce po raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy sposrod cialem. Pan stwarza nadzieje

wygrania tej walki. W calej utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac

sa ow kredyty w stanie dac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac ciezko, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki ze

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo ma radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez

korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego).

Czas jej powstania sluzace do dzis pobudza zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie

tekstu powiazane sa sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Matki Boskiej sposrod

prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, wlacza

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem dane o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, szybko wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila

wciaz nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - od razu polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

po sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie na ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie srodku do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

religii. Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje po zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug

Boleslaw narodzil sie po sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony po utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i

mysli poetow, beda one wlasciwie wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl

wyidealizowany a spis uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial ludzi do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala sluzace do

tzw. kwestii ostatecznych w poblizu sadu ostatecznego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte

przygotowywanie sie na spotkanie ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i

rowniez swiatem. Przyklady motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i cialko, bez ukonczenia nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, sposrod kosa po reku itp. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku

jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze dywanowi czlowiek minie przez zywot

skromniej, ow jego randka ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom.

Okazuje sie byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem natomiast ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i wlacza w w piwnicy wiele okreslen skierowanych przy jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Odkrywamy w zonie prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako odmiane cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swoje dziecko, zechce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi

Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko bano duzo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi ludzi o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym wiecej boli

zniewazenie syna, bowiem jest maz jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego syna od momentu biczowania za posrednictwem nakladanie

cierniowej korony, bicie go za posrednictwem zydow na przybyciu sluzace do krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, ze to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zartobliwy i na blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter przewaznie

sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

maksymy budowy). Rys piesni wynika z jej zwiazkow sposrod muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji krajowej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej specjalizacji wiedzy. Zachodzi czesto po tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Typ ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej z reguly pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez

niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z stosownym jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, wprowadzenie tylko okreslonego watku, skupienie sie na jednym tylko problemie, jakis punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem codziennym i

ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo nasz gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie sluzace do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednak glosow przekonujacych,

ze na temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, funkcjonuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc jak i

rowniez dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby poprawy, nie liczac sie sposrod

przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie

ujawnia prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko,

chociazby osobiste ambicje i prywatne dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takowego postepowania jak i rowniez mysl, ze

zasluguje w piwnicy nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje

mnie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla -

„Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, natomiast nam prostym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W calej "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl swoje

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, chocby takich jak

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot,

odrzuca zas dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i wykonywania zadan na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku,

a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zaakceptowac

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy na wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi

zysk i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Akt milosny Reja sluzace do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego

szlachcica, to upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach

publicznych nie zaakceptowac ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii seks szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Ktory jest mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski sposrod Turcja. Definiuje postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca istnien wedlug przykazan.

Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i

rowniez la-sow". Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza.

Czlowiek ma obowiazek korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada

Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Okazuje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko,

na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski zechce by

walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupiec przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo

krzywdy nie staraja sie oni reperowac bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja sposrod tragedii

wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed podobna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i ochronic ojczyzne od czasu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga zakonczone odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia

jak i rowniez madroscia. Wytrzymalosc i potega panstwa jest zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien chociazby z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic , ktorzy ludzkie nie jest

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw gwoli urokow

fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy

okres po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, radosc duchowa

jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy wobec dzwiekach muzy, w aurze

tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet podczas zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za

najwyzsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do

koncepcji dziecka wyrazanej za posrednictwem Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

przekonanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia.

Motyw ten pojawia sie po piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zagwarantuja mu slawe

wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie

"zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa

nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu,

pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta siega do Horacego, lecz zmienia je, scala rozne

motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze bez trudu

odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem silnej troski na temat losy prywatnej

ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie

sprawe sposrod odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i

rowniez sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanowi myslec na temat prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu.

W ostatnim fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych

ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie na

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska sluzace do grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do

katastrofy pewne elementy, ktore pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady panuje typowy krajowy balagan). Rozumuja przewodnia calkowitego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego

obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w przewazajacej liczbie powazne, ich tematyka wydaje sie byc zas roznorodna.

Wystarczy dokonac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge jak i rowniez lament na klesce

Mlodych polakow poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( panie i dzieci ) uprowadzone

przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w

dzialaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli na temat kraju natomiast nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie nasz rym: „Polak madry na szkodzie―

Lecz jesli mam racje i sposrod tego naszej firmy zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i na szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego punktu dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osobistosci, bo ma czyste serduszko i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Panie za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz pierwszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy

stawiam trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali zywot na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie zyje

sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne wikt, wysilek zas jest procesem

do pychy. Po wykonywania zadan mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje na wsi po harmonii

sposrod przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, gdyz to w istocie oni demonstruja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace sposrod zycia dziecka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu po z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na temat swojej

wybranki prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w

nich mitologizacji jak i rowniez jezyk wolno podzielic na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa czy tez przykladami,

badz przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan

sposrod mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic ludzi i sytuacja dworskie. Z pewnoscia obrazy malowane w

sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja przy mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe lecz sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia, szczescie jak i rowniez

nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i marki zycia, takowej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze ow poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace na swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i obfite zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem nieodwolalnie

pedzonym sluzace do roboty.

Widzimy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, badz czasem za sprawa tego postepowaniu

wszyscy wraz z ksiedzem nie wynajda sie na lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje

w dalszym ciagu ksiedza, mowi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje

krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza,

spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie.

Gada, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba zeby

za poboczne swiadczenia. Przerozne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje

rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie jak i rowniez

przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, natomiast nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna

wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem wykonac trzeba tloke, prace poboczna procz

panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop

snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty

wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia powyzej stan. Zbytki powoduja

brak rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu

zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie zaakceptowac sa nasyceni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. W calej mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

natomiast jezyka wolno sie wyszkolic bez jej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Zwiazek malzenski nalezy zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie

nalezy pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem wolno z ludzi

przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Istnieja juz wtedy jabluszka, gruszeczki,

sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i osobistosci zle operuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach

polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W domu wszystko przygotowywane jest to

biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z produktami, albo

rowniez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, po innej obszarze drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode

szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

To wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly wiecej zaufania.

Chlop rowniez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden sposrod utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez

panny. Jest to dzielo oparty na tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa na temat milosci, tancu

i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi na temat

tancu jak i rowniez radosci. Zacheca wszystkich sluzace do pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale istnienia wiejskiego.

Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze wlasnej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy

i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Wylicza nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy jak i

rowniez tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie

tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w jego poezji znajdziemy

echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody na ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w kuli ziemskiej,

zastanawiaja morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje nieomal

wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za ksiega stworzenia swiata oraz dziecka, a takze melodie miedzy nimi panujaca.

To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy charakterystyczne gwoli

renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje ich syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie byc miec czyste sumienie, radzi, aby uzytkowac z

sposobnosci do rozrywki, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej,

spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej po sobie. W calej „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika.

Kluczem wydaje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem podworza,

odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota wydaje

sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces kreatywny.

W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic na sobie slawe i honor. Problematyke

sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji na

posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze jego dziela

pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo

hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w wlasciwym miejscu jak i rowniez czasie―.

Takze filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII wolno odnalezc takze topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki wlaczone sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelkiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke.

Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

za posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr wiecej jeszcze zycia. Taki ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden schemat

– rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz

talentu ma obszerna wiedze a takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zywot zgodne sposrod natura. Odpowiedni

ozenek, zadania gospodarskie jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i

radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez

obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja

rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie

wynika jednak sposrod dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jak

czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i

porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

pewna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za pewna z najwazniejszych wartosci, w stosunku do ktorej rozne dobra gubia swe znaczenie. Poeta

we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w aprobacie z przyroda i nie zaakceptowac szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego istnienia i jego prawdziwych wartosci w niektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug dziecka odrodzenia nalezy zyc wedlug natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko przemija ale nalezy przy tym

afirmowac zycie jak i rowniez w pelni tu korzystac. Podlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj lezacy

wewnatrz broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie byc

wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

idealnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie

tu takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej gwoli roznych ludzi jest zroznicowane prawo.

Miedzy innymi prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i rowniez inne gwoli

mieszczan. Mniemam ze, nasz problem wydaje sie byc nadal aktualny. Tak w tej chwili bylo jak i rowniez jest, ze ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze

zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co typowy obywatel, lecz zazwyczaj beda traktowani o wiele lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie

chociazby wykupic. Czesto osobistosci na kolosalnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie po ich kwestii jest w duzym stopniu przedluzone.

Nastepnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy w zyciu kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc sily panstwa

jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i poprawic sytuacje

finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i manipuluje

nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto jak i rowniez

dzieci wielokrotnie musza kroczyc do ludzi odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly moga miec zazwyczaj zbytnio male zasoby finansowe na wzrost

pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, czasami nawet na utrzymanie. W calej ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, ze kazda walka

powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze

walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie

byc obywatelem jak i rowniez panstwo musi mu zapewnic szczescie, - o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz

czlowiek ma obowiazek byc legalnie przygotowany sluzace do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc

urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac

nowy przepis prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski oferuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od czasu

Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi wyksztalconych jak i rowniez

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak wspaniale domy a takze sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone na ten zamysl wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie na

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i

literackie. Modrzewski oferuje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie

od pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy prawo kroczenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. Tym sposobem pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, oznacza to brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny

wydaje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie zestawiac w pewna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla dobra ojczyzny nalezy poswiecic calosc: majatek, sily, zdrowie,

fuks, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, wojny domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego zakresu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila nowej. Jednak heretycy nie beda

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich dziedzinach zycia, rowniez publicznego, oraz prywatnego. Heretycy

nie maja mozliwosc nawet odpierac panstwa poprzednio poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest odpowiednie do

wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola sluzace do obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz sluzace do

przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia ich ochrony prawniczej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza zapisywane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo

wtenczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i

potegi wykonawczej - np. szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek a takze do tonacego okretu,

ktory wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju a takze

proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O rzetelnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic maja mozliwosc jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna liczne analogie sluzace do wydarzen

politycznych tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska

obraduje na wzor polskiego Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze.

Utwor swiadczy ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie dziecka poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy jak i rowniez swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany sposrod pozycji

kalwina i po duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne po

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich

na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami,

zamilowanie do istnienia w przepychu i nienaturalne zawyzanie cyfry swietych, na ktorych ciagle pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj

placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedle niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez

zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednakze takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i wynosi

ponad zwyczajnych ludzi. Tymczasem mnich tenze jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci,

uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban

pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swojego psa na cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy

parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko

rozgrzeszyl plebana, jednakze z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc,

chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie zasadniczych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, swiadczy

nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach

narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja ich spiewane na lacinie nabozne

piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo po odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal byc stoikiem.

Byl przekonany, ze jest bliski osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych

jak i rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samemu,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, , ktorzy obecnie historia sie sposrod Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje sie byc na

nie zaakceptowac odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz na smierci, sluzace do miejsc gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to po ostatnim sposrod TRENOW, gdzie opowiada swoj sen - we snie

ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka wydaje sie byc

szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zywot Jana na wsi zostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, wykonuje to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

odcinku kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka jego wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci,

rozpaczy, strachu. W obliczu zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek,

ktorym okres swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jakis z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne powtykania czy

piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, sluzace do epiki – fabula jak i rowniez narracja, sluzace do dramatu zas - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie nierzadko

tlem gwoli prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej Ostatnia sposrod

panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna praca w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc mieszkancom wsi jak i rowniez

jest gwoli nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze krajowej siegnal na

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec nie

idea, ale srodek, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach potocznych i

narzeka razem sposrod Oluchna na ciezka fuche oraz na srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie sielanka

Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica, mieszkaniem wyzysku:

mieszkaniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne

strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i sporzadzajac utwor usredniony raczej sluzace do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa na spotkanie sposrod ukochanym przy

umowionym jaworem nikt na nia nie zaakceptowac czeka. Powoduje to podejrzenie o zdrada i alians z inna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza pobliskich zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia

sie kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

wybranki na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak koloryt jego

wierszy wykracza hen poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednakze, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest doskonalym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. Szczegolnie wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3 sonetach

– IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od czasu Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z

silami ciemnosci czlek jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy czlek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna pokonac szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co

emocjonalne, a najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od czasu Boga, zakloca mu droge do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana osobom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest intensywne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan autora

ma koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas w dalszym

ciagu silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec

rodakow poprzednio tym, ze niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie beda fragmenty

swiadczace o tego rodzaju intencjach autora.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak

na przyklad maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro

publiczne. Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy na temat polski srodek glosowania za posrednictwem rozstapienie a takze

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak

odpowiedzialnosci zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna sluzace

do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna sluzace do zadnego znoju, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy

takie osoby beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. Glowny z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie sposrod dobrem was, realizowania swoich celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za posrednictwem atak

zaskoczyc wroga, nadszarpnac go jak i rowniez nie dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, aktualne i

zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, czy tez

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci , ktorzy sa na jego czele powinni

wreczac przyklad,

dwoch. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga boi sie, ze fakt nasz moze byc wyczerpany przez sasiadow

(wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie sluzace do osiagniecia swoich celow, , ktorzy prowadzi sluzace do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

zada wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek

Naszego kraju, jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na rejonie niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zywocie szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja jak i

rowniez wychowaniem dzieci szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku kalendarzowego, przynosza

duzo pozytku, jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego za posrednictwem caly

dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw

owocow jak i rowniez warzyw a takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w blogim towarzystwie druhow i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, rybactwo, co przynosi pozytek jak i rowniez daje radosc.

Dbajacy na temat fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupic je taniej i wyprzedawac drozej po innych rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych a takze sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac

ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko wiec, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej przedstawiciel

owego wysokiego zakresu spolecznego ma obowiazek posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do

musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow na Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swoje przemyslenia odnosnie tematu tego sytuacje oraz propozycje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie

szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier.

Piesn nasza przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien,

gloszacych chwale zycia na wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23

czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem paliwa i

Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu

ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Praca ziemianina na roli

przeciwstawiona jest innym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Obszerny wplyw na tworczosc poety mialo rowniez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej wartosci Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po jego smierci pozostana czytane jak i rowniez

podziwiane za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z istnienia codziennego, , ktorzy bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

jakkolwiek nie da sie ukryc zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania

na nasz temat zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora to

pielegnowana po sercu dziecka moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota

zwiazana wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, natomiast po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc powszechne wsrod

owczesnej szlachty. Z pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn

IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest

fraszka "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swoje przemyslenia jak i rowniez sugestie,

jak na przyklad w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze

wszystkie zalety stanowiace cnote beda cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do

nieba, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, zeby tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk

opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie na

swiecie po poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow otrzymanych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie calosc znosi sluzace do stodoly. Wieczorem, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie okres na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby albo w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby jego wnuki dawny dobrze wychowane i zeby

posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa afirmacja zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, jak i rowniez stoickie, by przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach―

znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia dziecka jest fuks, rozumiane jak zycie zgodne z prawami cnoty, gwarantuje czyste

etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z uciechy

zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia sie sposrod

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac po Piesniach II,

IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora to byla nie zaakceptowac wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki dawny tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl

mu Horacy od Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii

antycznej dazenie do szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow,

ktore mogly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

humanistyczna zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra owego swiata nie zaakceptowac

zapewniaja prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna jedynie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na glob renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego przemijalnosc i

wytrzymalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego

ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, po korzystaniu sposrod

rozumu, ale i w uciechy „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji Boga, jako ogromnego

Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku do Boga, jednakze tez wizja

czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia a takze

obawy poprzednio smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone za posrednictwem myslicieli wartosci –

polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora to powinna dac

mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie sposrod problemami, wreczac sile sakralna i stale szczescie a takze czynic odpornym na postrach przed smiercia.

Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi wyszukac w zonie

ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet

zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow na porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem sluzace do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w jakims stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem

wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie

ujemna. Przeciez Helene dostal po nagrode zbyt wyrok po sporze bogin, wine wiec ponosi lacha, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes na rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna utworow z owego okresu wydaje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni sposrod tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego wina

przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek globalny, ponad calosc

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Az do gor jak i rowniez lasow,

napisana w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i rownoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Aktualnie zas pyta z jakims

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny stan ducha, inne beda tez tematy. W wielu utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym

na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w jego zyciu

kluczowa byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych typow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia dziecka, porusza kwestie jednostki, jak rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zywot prostego ukladu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza po, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jak wskazowka gwoli jednostki, lecz dla

wszystkich, bowiem stosowac sie byc moze do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilkunastu wersach po lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

zachecaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz

rzad sposrod tymi pany: szedlem spac trzezwo, natomiast wstane pijany. ― Fraszka ta ma na celu osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

skutki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast

przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien pamietac o tym, ze cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po w piwnicy

dobre retrospekcja. Nie jest odpowiednim czlowiekiem nasz, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Pan odroznil dziecka od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien

przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako ktory moze, niech

ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez

wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien szkolic swych konsumentow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec

przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzetelnej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni sposrod bronia po reku

wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po walce zwrocic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac sluzace do walki jak jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic calosc dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci

dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde

rozwinietej cywilizacji; nie umie budowac domkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie

zaakceptowac pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak w

piwnicy kupi, ze i poprzednio szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie – wysilku

w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to w istocie odroznia nasz narod od czasu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam ich nie przestrzega w zyciu. Robi to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od czasu

poczatku egzystowania naszego was, ale badz takie dzialanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gleboko

sie zastanowic morzem dalszymi swoimi wlasnymi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie jakis element po

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – panstwa – wolno tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze pewna z pobudek upadku niepodleglosci

Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta sposrod

mitologii jak i rowniez przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

kiepskie spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal sposrod

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas na scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, ,

ktorzy ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swoje losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami wszelkiego

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na projektach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze ow latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a

takze zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i zero, co

czlowiecze nie jest mi obce―. W calej odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, ich zachowan; od czasu

patriotow poczawszy, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

sposrod losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu ma charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w tej epoce wyrabia sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi

ukojenie, uczucie i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni na

temat Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace,

ktora to wszystkim daje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez przynosi zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot dziecka poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, mysla

egoistycznie, beda chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Chlopisko musi manipulowac na panskim polu, praca nie jest radosna

piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei

sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

to tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z podstawowych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w zonie mysl, ze „bez praw nie moze

byc prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje kary, a

plebejusz traci zywot. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac

musi rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie zostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i

noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji mlodego obywatela jak i

rowniez do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i

wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje

sie byc bardzo bez trudu zapamietac, bowiem dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Instrukcje te wlaczone sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelkiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy,

niestraszne mu ani starosc, ani smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i po bliskosci sposrod

natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, jest to czlowiek

kompleksowy, oprocz talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak na przyklad

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

pochwalane. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. W

calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych gwoli polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa,

sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada

sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom

wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie

tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa.

Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko

obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza

i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych

ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow na ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu po 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie po sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on rozsadny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie

sluzace do szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i

sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny obrys, odnajdujemy

glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore to

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Dlatego Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

naszemu portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

opisuje owa „poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc chorob spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez

grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, po XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo

dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest

na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt swojego stylu, na

temat forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dawny mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow rodzimych.

Nawiazania sluzace do antyku po dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul

perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po

podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego powyzej tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w historii literatury krajowej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu

– Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka melodie, znajduje

ogromne wartosci fauny i flory i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto owego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - poczatkowo gwoli

okreslenia zapozyczen i deseni wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia okresow panowania

Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete za

posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug

niego odrodzenie mialo byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla duzo sporow jak i

rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednak odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale pozniej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od czasu XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, natomiast w

krajach Europy polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI stuleciu. Jest maz rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie

takie czynniki jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

jak i rowniez religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, na plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek okazuje w glowny punkt

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

rozwoju osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki

ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i zero co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej

po Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze wolno ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia ludzi od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek ma swoj los zapisany po

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zachowywanie dobr. Dobrobyt to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane po

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one sluzace do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach ich przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. To: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie,

tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa". W calej sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci

sluzace do ojczyzny, wybranki dla zonie samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy ich

jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody szczegolnie na sejmach

pobudza u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV jak i rowniez V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa kleska dla Naszego kraju, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do zgody i sluzace do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni beda swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie byc

jednoznaczne sposrod upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc sluzace do ojczyzny,

oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: brak sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego

kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc

zwiazana wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy

trzech nadrzednych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia

zasadnicze problemy interesujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup solnych, czy brak stalego

ukladu obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych rodzimych utworow

poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie sluzace do rodakow sposrod prosba, zeby pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku;

Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac sluzace do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem

nasz, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo,

jednakze w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy po wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o zywot

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Okazuje sie byc on pelen podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu

sposrod natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym miejscu

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego istnienia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora na stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, natomiast kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic

stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci istnienia.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na drugi los, przykra wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie po plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne ma ukazywac problemy duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 strzepkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Glowny z nich leka sie burzy - "skromnie sluzace do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez ryzyka, zadumane ma

skronie), wydaje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak

odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Jest ona symbolem

uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity rozklad.

Podobnie wydaje sie byc z osoba, ktory na starosc wydaje sie byc chorowity, mniej przydatny sluzace do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym zostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn nasz wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore

maja zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze mysli o potedze ducha. W

porownaniu do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego koloryt skazony wydaje sie byc

niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

okreslonego krajobrazu zmieniajacego sie przy wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie byc piekna, ochrania sie, wydaje sie byc delikatna, szuka wsparcia by

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historie starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal maz o artyzm jezyka, obrys swojego stylu i postac uprawianych

typow, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska potega tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, nalezy sie rozrywac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie , ktorzy nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, lecz moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

, ktorzy sie ma.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie w zyciu bawic, jednakze mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania sluzace do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z nadrzednych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wprost tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu.

Wychowywany po srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje obraz panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami po bitwie przy

Chicimiem po 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc sluzace do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie sposrod 10 fragmentu dosc dokladnie opisujacych

najpierw obustronne preparowania, a pozniej bardzo uwaznie, dzien na dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow jak i rowniez

zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy odwrocic na kwestie naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy obraz owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia dane o Naszym kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W calej 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl przy dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi po krakowskim, gospodarujac w

bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Pierwsza czesc niesie 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, oznacza to taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce jak i rowniez sasiadami w

zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania

postawa, ktora to doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi przenikliwy kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny

(czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika sposrod

kaprysu. Planuje to gre z uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

sposrod sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie porzadku trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

grunt wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a

takze poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, przekonanie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji na

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, natomiast zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu

rycerskiego jak i rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze

bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale po uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej wolno je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zamknac w wor) niz zanotowac stalosc po uczuciach panie.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga zostac tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, nowinki tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na zywot umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, zasadnicze prady. Glowny - gentlemenski – rozwijajacy

sie na dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic mistrzostwa

autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni

zachodnich, dywanowi skladajacy uznanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura,

odmiennie niz nurt gentlemenski, przykladala duza wage sluzace do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

krajowy rodowod uznawala za kluczowy tworcami owego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie takze sarmackim

od czasu slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie byc wygodny, lecz nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i dawny siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie roznia

– mozna wiec mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV stuleciu. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - od razu oznacza obyczaj szlachty po XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje wzrost zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla

poczucie, ze Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej na wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej

roli polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej roli

jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron,

ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie sluzace do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, porzadnych sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki zawieraja okres ekipy

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich

obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez

milosci fauny i flory - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski sposrod

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych rodzimych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696

"Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w kraju, ktory nie ma za , ktorzy oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z

nietypowym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje biezacych. Termin Sarmata

oznacza obok Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, natomiast mysli jedynie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc potomkom do

rozrywki. Wszyscy pilnuja o prywatne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa.

Polacy mysla tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta jednak zyje sama dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto

mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze

obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy

Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego

pomoc po zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny

odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest po nich

krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna pozycje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow beda znakomitym zrodlem poznania

ludzi i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji sluzace do

walki zapewnia mu gotowosc zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc sluzace do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach obcych, ktore

dawny wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo

sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac

swiadomosc, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal

modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ow

czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz istnienia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan

rzeczy. Swa klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Pochodzace

z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki"

odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do partnera, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich

oddzialywania na zywot polityczne po owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk maja

mozliwosc one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki sposrod nimi sluzyly mu glownie bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak klechdy, ukazuja obraz zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki obnazal

jak i rowniez osmieszal po nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie byc

nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz po tytule,

natomiast przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, zbytnio

mlody wiek, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty owe

pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie wolno, ze w taki sposob

Krasicki ukazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki

wewnetrznej, natomiast jednoczesnie wydaje sie byc atakiem na sarmacje, na jej wady i kiepskie przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej za

posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Wymowa

satyry wydaje sie byc pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez

typowe cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie widza sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac i

przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej historia sie

coraz to gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Taki brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla po sposob jednoznaczny i jowialny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana sluzace do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej

po satyrach dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej

tresci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V.

po. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co duzo trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na

przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika

sposrod przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter

tamtych okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. W calej sposob zartobliwy autor

wymienia rozne czlowiecze wady, twierdzac ze spotykamy ludzi doskonalych, ale sa to tak rzadkie postawy, ze mozna gryzie miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem na jedna sposrod najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem przewazajacy, wazny praktycznie dla wszelkiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie w

tej chwili w niewoli i nie zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swoje zycie po klatce jak i rowniez uwaza, ze jest

to cos normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodego. On niegdys byl wolny, zostal jednak uwieziony. Nigdy nie

przyzwyczai sie sluzace do niewoli, za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, obrazuje sie na fakt, ze powstala ona

po glownym rozbiorze Naszego kraju, moze wiec Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, lecz zyl po nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, lecz byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal ludzi naturalne,

owymi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna o wiele wiecej osiagnac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja wydaje sie byc po witrynie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem sily,

bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, ktorym prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys,

niedysponowany i po lesie", natomiast nastepnie zostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare po Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszystkich swietych. Lecz gdy spada na jego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze

niejednokrotnie teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem glob w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: po Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z silnej troski na temat kraj, sposrod

leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna uzytecznosc

obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czym poparl znacznie program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal system reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje dwie izby:

dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra na

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych sluzace

do zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma maz charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje

sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje

publiczna a takze na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez

nieuchronnosc przemian ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez

ukazal chwatow jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno

bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana

przedstawieni jak prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy

obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Nastepnie ich przeciwnicy

to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, , ktorzy doprowadza sluzace do upadku

Naszego kraju, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok

schylku swojego zycia wielka i wyzwolona z przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale zwykle bez

sensu; zadziwia sie, ze Starosta pozwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke

przymusem za partner, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego brak

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki

wydaje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil dobrobyt rodzicow na zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac sposobnosc finansowa, jak na przyklad

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego go nie

nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli slowa jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na wzrost tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial po tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego stalo sie rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej

tematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od czasu 1730 sluzace do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas

Stanislaw Konarski, ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody nauczania. Byl maz pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku kalendarzowego oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej

panstwa. Na sejmie konwokacyjnym po 1764 roku kalendarzowego krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765

roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze

rowniez dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo

czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym

stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany po pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego,

Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i rozmaite tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i

publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy sluzace do redakcji jak i rowniez odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja

nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych jak i rowniez

politycznych Naszego kraju. Wydawany za posrednictwem 21 wielu lat. Z inicjatywy krola po 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku

pierwszy po dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely odbyc sie trzy

zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna

aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

kompleks prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe

jak i rowniez podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie po jezyku

polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu edukacji potrzebne beda dobre lektury dlatego po 1775 roku

kalendarzowego powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow

oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali po nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano

projekty reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym jak i

rowniez podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha

pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych dopiero puchar, , ktorzy wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie

wymykal – wtedy kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych

posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Odsetek pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy

jest uczucie, ogarniajaca caly narod. W calej imie tej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

dobra. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez

poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske,

bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w opinia szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos po dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko proba marki ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie sluzace do Paryza, porzadnych

uczestniczyl po wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze ow Slowacki pragnal dac replika na

testowanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie

sugerujac, ze rzady ludzi ludzi dawny jedna sposrod przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie byc zamach na cara. Ludnosc jest po tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna wojny. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Szczep,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora to nienawidzi cara i chce powstania, lecz

potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, by zabic tyrana,

lecz ponosi kleske. Wolno zatem po dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich pragnienie

wolnosci jest tutaj oceniane jak bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan

mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie,

ktoremu zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz

uchronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii

i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly wiec rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po nich lub

punktu pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie ich smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero ich

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi sluzace do grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada organizmu bohatera. To

symbol przetrwania idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu

zgarna narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze maz do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo smierc Browne’a wydaje

sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic sluzace do walki narody. Ale zanim wielka koncepcja Browna

bedzie przez innych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― -

nieosiagalny byt absolutny. Idealu owego nie mozna osiagnac ale wolno don starac sie. Muzyka robi z ludzi istoty idealne. Miara tej doskonalosci wydaje

sie byc porownanie sluzace do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z

zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za istnienia, a nawet na smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina

Norwid Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly

losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl po cieniu ogromnych

ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka zaplate musi uregulowac naleznosc kazda osobowosc

za swoja odmiennosc, innosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np.

elem. liryczne: ogromne monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legend

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic caly narod, niz ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii

i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal ich od wlasnej osoby, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak

i rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie sluzace do panstwa jak i

rowniez monarchy. Gwoli Sienkiewicza jego bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez

postacie sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka zasadniczych typow ich charakteru. Wlasnosci typowe beda najlepiej widoczne w charakterystyce

Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, czyli

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym

najezdzca przez caly narod krajowy oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez mistrza, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku.

Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu

uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne sily i izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce.

Odslaniajac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z wielkim niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc a takze brak religii narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w

kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera

duzo aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa wstrzymac sie przy Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom owego brak.

Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu po powstaniu, czyli identyfikuje sie z

ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku do

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi

tylko represje popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku kalendarzowego, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu

walk mozemy otrzymac wiadomosc z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie o

tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl

nieszczesliwy wypadek o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje

po utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia sluzace do

uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jak na przyklad

czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie

zaakceptowac kpic sposrod nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, beda

przeznaczone fajnego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia a takze szydzi sposrod tych jacy w dostaniu bogactwa

upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas

gdy za istnienia zazna maz szczescia ziemskiego, bo ten fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( beda nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu albo klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Niedobor jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie