matura 2013 matematyka rozszerzona

( matura_2013_matematyka_rozszerzona.pdf )

http://www9.extrafiles.be/hdl/matura_2013_matematyka_rozszerzona#

Podobne: matura 2017 matematyka rozszerzona, matura 2016 matematyka rozszerzona, matura 2015 matematyka rozszerzona,

pazdro 2013 matematyka rozszerzona, matura maj 2013 matematyka rozszerzona, matura 2016 matematyka rozszerzona cke,

matura maj 2010 matematyka rozszerzona, matura z matematyki rozszerzona, matura maj 2011 matematyka rozszerzona,

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej powinno

sie bedzie dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami a, takze kazda decyzja doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, wraz z ktorych obie sa tak samo wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego

pozostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

dzieki scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie go od nich. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu pozwalaja

mu sie od chwili nich oswobodzic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, baczac na

akcje tragedii. Oficjalna (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory to jest do nas podobny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o ludzi celach.

Fatum – inaczej los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane

przez bogow, przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie powinien spotkac czlowieka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol

zapowiedz nieszczescia. Przykladem istnieja dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym wplywem

bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Jest on rownolegle ofiara a, takze

winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra a,

takze wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka ciebie, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic

widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach a, takze zeslali dywanom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go dzieki

dwie partii: osobno zlozyl mieso a, takze owinal je w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie maja

skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osoby skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora to wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z namietnosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego imienia

powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dysponuje taka sile jak Bog,

jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn konstruowanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog podarowal mu sila

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to on odwroci od chwili Niego ludzi. Konrad okazuje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, chce sie w celu niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak dotrzec do ciebie cieni, gdyz zona odrzucic zakopala swoim ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic dzieki ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim.

Zyl dlugo, az w koncu przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa na jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc duzy kamien dzieki gore. Syzyf

wzial sie do robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym

wespol. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale stale tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, funkcjonowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji dzieki ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Procedura ten odrzucic byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil wrocic do Grecji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk moze sie stopic i by nie schodzil zbyt

nisko wody, gdyz piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej

i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka strasznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jest zauwazona za posrednictwem nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak bardzo

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem

Niemcow. Rowniez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone.

Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na 4 miesiace w calej roku, wtedy to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob konkretne

oraz kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie albo wzorce osobowe to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej swiadomosci

w tego typu wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To,

jakie mozliwosci niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily

procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci

niepodobna w pelni zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem

najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie

byc wyrazem dazenia czlowieka do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek powstaja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

uczen Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej

spolecznosci. Same w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi

zyjacych. W taki obrot sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej

jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila

odroczenia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego doboru. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed pobraniem ostatecznej decyzji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tego ciosu

odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon,

nieustannie stawiany w wypadku wyboru, powinien rozwazyc, albo powinien wybierac dobro swojego ludu, albo dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc

idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

W celu przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki.

W calej obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca polaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania dzieki polu bitwy i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tak zwanym. anty przyklad – ukazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk

poprzez swa tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec przyszlych pokolen, z kolei imie tego, ktory odrzucic obcuje ze sztuka,

a przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie wraz z tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tym nie chodzi o walke na sen wieczny i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka dzieki piesci,

jaka podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest grymasny, a

przerabia sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam co wiecej zorientowac, kiedy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze w

zyciu nalezy powazac rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Istnien nalezy zgodnie z natura, zabierac od globu tyle, ile potrzeba,

odrzucic za wiele, ale i odrzucic za troche. Taka postura zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze wyobrazenie, ze zapisywanie

wierszy zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za istnienia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta zapewnia tym

samym termin swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie w calej wierszach, w calej pamieci ludzi, ktorzy te wiersze sa kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych badz

historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w czynieniu

dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― a, takze ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak bardzo, ze wolno je latwo odtworzyc. To 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, 3 miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze przesadza odrebna epizodyczna

scene, np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego,

nie zwiazanego z naczelna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw

zachodniej Europy - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos znakomitego, a

ow lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten wolno uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, w calej odniesieniu do

dorastajacych ludzi. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w calej sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy wraz

z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system

ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje najmlodszych.

Bogini odrzucic zniosla tak zaawansowanej zniewagi a, takze jej najmlodszych: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma

strzalami wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki

bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednak i wtedy smutek duszy przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit

tenze przedstawia swoistosc macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na 4 miesiace w calej roku, wtedy to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwoch. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie stosowane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to jednak, ze mity

odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy duze znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich tak bardzo cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich ogromna role. Ujawnia to fakt, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie mieli poglady dzieki dane kwestii, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu ludzi opowiada naszej firmie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni mieli podobny poglad

na fakty sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i istnieja obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja w celu poetow, konstruktorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak powstal ziemia

i istota ludzka, jaka okazuje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni osoby odpowiadali dzieki te pytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru ceny przeciwstawnych ale jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane dzieki niepowodzenie a sam akt wyboru,

pomijajac fakt, ktore wraz z wartosci pozostanie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja napotkac za strony

www wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego wywoluje

kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa calkowicie rozne. Antygona

jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Okazuje sie byc odwazna a, takze energiczna. Zechce uczcic sen wieczny brata, chowajac go.

Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie na temat swoje istnienie i odrzucic chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Okazuje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze morzem losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie przed

Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba a, takze przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal ustawa boskie. Dlatego zgineli swoim bliscy.

O ile uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet a to moglo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc sprawiedliwy i

bezlitosny dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy.

Przykladem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw.

Bezwzgledny w celu wrogow a, takze zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. W

trakcie konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

aby ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak zwykly istota ludzka, a odrzucic

krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon zachodzi w obronie

demokracji w calej panstwie, swoim ojciec go nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza dzieki wskazowki syna, ktory okazuje sie

byc mlodszy od chwili niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora wraz z

postaci okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Okazuje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest on wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug zonie jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Pani

jednak uwaza, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru obie mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze mogla by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, ze racja okazuje sie

byc po jej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od

chwili siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde wraz z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest

osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest rewolucyjny i walczy z zastosowaniem.

Walka wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny basta. Nic odrzucic moglo uchronic Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestii, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie

sam.

Moim zdaniem w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. W calej utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne wzgledy utworu. Korab

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien typy literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie a, takze wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa objasnienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest do Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy przejazdzki, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny,

zaslugi, zalety. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest na ogol wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia on losy

chojrakow na tle wydarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu okazuje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna oraz tym,

ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Czesto opowiadanie powstrzymuje sie do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto wystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. W

calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze naraz przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu dzieki akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi go do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i koniecznosci, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki.

Z tego wzgledu, ze racje obu stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski chojrakow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony,

jej narzeczonego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca

zycia. Tragizm okazuje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru a, takze szlachetnych intencji

sprowadzaja dzieki siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie

przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych

wartosci, takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do

brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia

codziennego, pozostala zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego rys

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo dzieki droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone za

posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, a gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo odrzucic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku a, takze wyruszyl w calej

swiat. Wlasnosc roztrwonil jednak szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony

syn wrocil do ojca tenze sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna,

ktory to byl jak umarly, a teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich niedoborow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego a, takze obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili mu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, jednakze jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce padlo

na rozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo dzieki droge a, takze wydziobalo je ptaki, odrzucic wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac przeslanie uniwersalne tejze przypowiesci, wyszukac jej

sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza nakaz, aby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a,

takze prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on wczesniej a,

takze odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do

dzinki traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada niektore cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Bog Ojciec a

Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem do

ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Po

dzis dzien samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob juz sam walczy na temat swoja tytul odpierajac katalogow racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego

nieszczescia. Hiob przesadza symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien czcic tajemnicze pomysly Opatrznosci, a nie je badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To tez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze

jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni

o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara,

kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem doskonalego wladcy a, takze doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena zgonu

krola zostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista dzialalnoscia

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje

scenka smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater

na jej miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. W calej swej ostatecznej spowiedzi

przypomina wartosci nadajace sens swoim zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio

wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednak na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu, ktory

to oznacza umieszczenie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co powstaje na polu i moment zostanie zebrane i wynajdzie sie dzieki

biesiadnym stoliku. Udziela porad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga

na temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich ludzi. Nazywany okazuje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz

wlacza zbior nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego

kultu wobec kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej podstawa i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Obrazuje smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza do tanca

pracownik roznych stanow.

Obraz objawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle

pokazuje relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza miala jeden plan parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i uznawane

w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie dzieki

polu a, takze niedlugo pozostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje

do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na wszelkich ludzi. Nazywany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jak powinien ochronic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie

w ponizszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do

tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle

pokazuje relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednakze zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Ozywia sie wsrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w

calej XVI w calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy te, ogarniajace niekiedy po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika tym samym, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja)

czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na rejonie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. W calej XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie

wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja w

calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane a, takze staranie dopracowane od

strony www formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi wraz z 1407r., jednak juz wtedy byla to piesn starodawna. Popularnosc

a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, druga do

Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie modlitwy,

na temat dobrobyt w zyciu ziemskim a, takze wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna numer 4, do ktorej czesto nawiazywali osoby

sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy

wiele historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje mianownik

(Bogurodzica miast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos

polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz miast ktora.

Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm

skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis

Lamentu wraz z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa tez znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie wraz z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., dawny bardzo chodliwe w

sredniowieczu, opiewaja wysokosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym chetniej boli swoim zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony,

bicie go za posrednictwem Zydow, na przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi wraz z nim, chce czuc tak jak On, myslec podobnie. Jednakze przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie, postrzegana za

posrednictwem ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie dzieki czarno, moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - albowiem jej klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich najmlodszych,

ale tez z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w jakims stopniu. Moim zdaniem Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa wymagania

niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje dzieki

swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ponizsza jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze w tej chwili zadna oryginal nie stanie sie

musiala tak bardzo cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

moglibysmy nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na

temat wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten posiada wielorakie procedury. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze napisana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze profesjonalne wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe przesadza cala glowna zwrotka, ktora to obejmuje uklad wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy wraz z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl wraz z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych

dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w calej tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce dwa pojecia istnieja centralne: Bog i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jakkolwiek to istota

ludzka zostal zmajstrowany na wizerunek i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu bystry jest wyszukac w samemu doskonalosc a, takze jednosc wraz z

Nim. Akcentuje ona wazne wartosci czlowieka, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania

madrosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz to mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac dzieki filozofow wraz z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania.

Musimy przystanac na chwile i pomyslec o naszej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej biezacy w

dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dawny: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja byc dla nas

fundamentalne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

globu. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w legendach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to

znaczy nasze istnienie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne a, takze kruche.

Afekt jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w kazdej epoce. Afekt to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna czesto propagowala wzorce parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga oraz tym ktora wage dysponuje dla jego honor, ktory to we wspolczesnym

swieci stracil dzieki swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, a

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. W polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego

do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do rozwoju hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow

kultu religijnego, opartych dzieki legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys

dydaktyczny. Robienie sie swiezych panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy a, takze

zakonnikow w calej kosciolach badz w celowo wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

postacia dramatyczna okazuje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Starego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow

zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie czlowieka na wlasciwa droge.

Zrodlowym bohaterem moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej do glosu miedzy

innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w centrum swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary ludzi, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal katalogow glosy a, takze raczyl dac spokojne,

pobozne zycie a, takze miejsce w calej raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych

- zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy wraz z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tejze walki. W

calej utworze objawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy led w

stanie dac czlowiekowi rzeczywistego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

kompleks milosci a, takze piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow

duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

calej baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak wiemy sa to

wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 r. Jana Laskiego). Czas jej powstania do

dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa wraz z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest explicite do Mateczki Boskiej wraz z

prosba na temat wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego, wlacza

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie stanowila

ciagle nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - w pierwszej kolejnosci polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie w calej literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary.

Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w samemu

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w calej zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw

narodzil sie w calej sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka jest przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi

poetow, istnieja one raczej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a przedstawienie

uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial ludzi do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw. rzeczy

ostatecznych obok sadu koncowego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala byc

przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie dzieki spotkanie ze smiercia.

Posiadaly temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi a, takze swiatem. Wzory motywow zgonu w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialo, bez konca nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w calej reku itp. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze dywanom czlowiek minie przez istnienie

skromniej, tym jego randka ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― oryginal Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Okazuje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W drugiej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie modlitwy,

na temat natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forme cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje

swej dziecko, chce z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi ludzi o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, gdyz jest on jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie

cierniowej korony, bicie go za posrednictwem zydow na przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, odczuc. Wie, ze to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i dzieki blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala

charakter glownie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub zasady

budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow wraz z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna

(powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadzil

go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich niekoniecznie pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy badz wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej ogolnie pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze

niecheci do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedstawienie tylko konkretnego watku, skupienie sie dzieki jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednak glosow

wymownych, ze na temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w

ten sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks.

P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy,

funkcjonuje we wszelkich nastepnych epokach literackich a, takze jest zlaczone z zajeciami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret zacnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc a, takze

dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, prywatne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby poprawy, nie liczac sie wraz z

przykrymi w celu niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie ujawnia

prawde co wiecej ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest w celu niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie

wszystko, co wiecej osobiste ambicje i prywatne dobro. Mocy dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania a, takze mysl, ze

zasluguje samemu nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Okazuje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl swej

rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kwalifikacji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

zas dziedziczenie na przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wsi, totez starannie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok odrzucic zabraklo

bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy dzieki wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz pozostalych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

pozytek i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej a, takze

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

katalogow zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz madrosci praktycznej reprezentant tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, dajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Ktory jest mezny - zmagac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w

zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni

na temat spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce

„O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca zyc wedlug przykazan.

Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze

la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac wraz z

chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na bron,

by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narodowosc.

Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupi przed a, takze po krzywdzie. Mimo szkody nie staraja sie

oni reperowac bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie umieja

ustrzec sie przed analogiczna sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu:

czy przekazac Helene poslom i uchronic ojczyzne od chwili wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc.

Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Solidnosc i wladza

panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, istota ludzka powinien co

wiecej z radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia a, takze podziw w celu urokow natury. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy termin po temu",

"Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, uciecha duchowa a, takze intelektualna.

Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci.

Twierdzi tez, ze nawet w toku zabawy trzeba zachowac, tak bardzo ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest cnota, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie

"Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji czlowieka wyrazanej za

posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie

ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o unikalnosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten objawia sie w calej piesni

"Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje

tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a

mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego

epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy

panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, spaja rozne powody w

okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednak przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W niniejszym utworze latwo odnalezc urywki,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem mocnej troski na temat losy wlasnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

wraz z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanom myslec na temat prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym

fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly

do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie dzieki

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska do grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne

elementy, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie

obrad Rady panuje typowy naszego kraju balagan). Uwazaja przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele

rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym wraz z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem w celu Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

istnieja przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w wiekszosci powazne, katalogow tematyka okazuje sie byc zas rozna. Wystarczy zrealizowac

przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, natury i istnienia, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament na klesce Mlodych polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osoby ( dziewczyny i najmlodszych ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja nadal milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli na

temat kraju a nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli nie myle sie i wraz z tego naszego biura zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego stanowiska dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osoby, bo dysponuje

czyste serduszko i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1-wszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna

korzysci, gdzie dorosleje sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Profesja na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne

utrzymanie, wysilek zas jest powodem do dumy. Po robocie mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach a, takze spiewach. Istota ludzka

zyje dzieki wsi w calej harmonii wraz z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, albowiem to

wlasnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 wieku

jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Rozkoszy plynace wraz z zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na

temat swojej namietnosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien

zawartej w nich mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic dzieki dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa albo

przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, ale alegorycznych, kompletnych powiazan

wraz z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek przedstawia Szymonowic ludzi i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy malowane w

sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja pod spodem mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie a, takze

nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, tak samo jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w

wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej a, takze celnej obserwacji i

weryfikacje zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie

tematycznie.

"Zency". W calej utworze tym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace dzieki swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, wraz z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg

miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje stale z nieodlacznym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem

bezwzglednie pedzonym do roboty.

Widzimy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor na temat

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to czesto. Pan obawia sie, albo czasem dzieki czemu postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie wynajda

sie dzieki lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje nadal ksiedza, twierdzi tylko na temat

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa

faktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust.

Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze dzieki stu urzednikow, jeden

okazuje sie byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia.

Roznorodne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim

bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie a, takze przedstawia smutny los

chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban.

Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem zrobic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala na nowo

zwozic ziarna poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest klopotliwa, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz

domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o

stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja brak rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc

zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia

poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego jej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka wolno sie

nauczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic.

Zwiazek malzenski powinno sie zawierac wraz z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. Podczas roku

przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem wolno z ludzi przygotowanych na wiosne

krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Istnieja juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie

gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie

nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osoby zle operuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a

takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja w koncu pozytek. Jednak i zima nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z produktami, albo rowniez u handlarza sie

zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz

caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu utworow.

"Na lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem

a wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy obie

strony mialy wiecej zaufania. Chlop rowniez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden wraz z utworow gdzie poeta dotyka

problem spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu

piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu

podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Okazuje sie byc mowa na temat milosci,

tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny drugiej mowi na temat

tancu a, takze radosci. Przekonuje wszystkich do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale istnienia wiejskiego. Chwali

wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop zachowuje ze swej pracy siebie i rodzine, a zawod jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

zeglarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie wszelakie przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy odnosic sie

jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie

tych zrodel powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w swoim poezji

odnajdujemy echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze

dobroczynnego wplywu przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera tez pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje nieomal wszystkie

przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem,

w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za dzielo stworzenia globu oraz czlowieka, a takze melodie miedzy nimi panujaca. To wyraz

filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy charakterystyczne w celu

renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje katalogow syntezy. Nigdy najwazniejsze okazuje sie byc miec nieskalane sumienie, radzi, aby

uzywac z mozliwosci do uciechy, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala

pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. W calej „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych

ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty okazuje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka,

a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam

proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic na sobie slawe i dobre

imie. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym

artysta, ktory to z racji dzieki posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego w ten sposob, ze swoim dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do

antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w

nalezytym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie

rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII wolno odnalezc tez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

natury o kazdej porze r., dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr wiecej jeszcze zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal

nadal jeden wzorzec – typ renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do niejakiej dziedziny tworzenia, jest

wszechstronna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J.

Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc

stanowi ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako lojalnosc, patriotyzm, istnienie zgodne wraz z natura. Odpowiedni ozenek,

obowiazki gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace dzieki roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja

rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie

wyplywa jednak wraz z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana w charakterze

czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i

porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jedna z najistotniejszych wartosci, wobec ktorej rozne dobra gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z natura i odrzucic szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych ceny w niejakich utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia powinno sie zyc zgodnie z natura a, takze jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac

zycie a, takze w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny

broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje

sie byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat

ustroju swietnym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru fenomenalnego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia

sie tu takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej w celu roznych ludzi jest

rozne prawo. Dla przykladu prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z rozmaitych warstw spolecznych, inne w celu szlachty a,

takze inne w celu mieszczan. Mniemam ze, tenze problem okazuje sie byc nadal biezacy. Tak w tej chwili bylo a, takze jest, ze ludzie posiadajacy wplywy

a, takze takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwykly obywatel, jednakze zazwyczaj istnieja traktowani znacznie lzej, w bardzo

wielu sytuacjach moga sie chociazby wykupic. Czesto osoby na wysokich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w calej ich sprawie jest w

znacznym stopniu przedluzone. Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy w zyciu kazdego czlowieka oraz

wspolzaleznosc energii panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe szkoly

i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub

najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i pracuje nadal wraz z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w

calej malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci wielokrotnie musza chodzic do ludzi odleglych znacznie kilometrow. Poza tym szkoly maja

zazwyczaj zbyt male zasoby finansowe na postep pracowni a, takze zakup pomocy naukowych, nieraz nawet dzieki utrzymanie. W calej ksiedze na temat

wojnie z kolei mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez

dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem a, takze panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek

powinien byc legalnie przygotowany do pracy, a ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac

nowy kodeks prawny wraz z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny odrzucic sa tak bardzo wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski proponuje: - wykreowac kosciol narodowy

niezalezny od chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak wspaniale domy oraz sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten plan wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie.

Modrzewski proponuje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak namietnosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny okazuje sie byc

podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie ceny (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie laczyc w jedna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny trzeba poswiecic caloksztalt: majatek, energii, zdrowie, fuks, a

nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie

istnieja spojni, odrzucic tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem

powodzenia Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic

niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob

publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie moga nawet bronic panstwa przed poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi

ludzie nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci

narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia katalogow

ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione w

celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wtedy wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

szybkie sadzenie a, takze bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku.

Wymienia wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc a, takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, jakie maja obszary w kraju oraz proponuje

naprawe istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

w celu dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna rozne analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego

Sejmu. Dostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie,

ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" wyszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy a, takze swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i w calej duzej partii stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jakie mozliwosci jest zwlaszcza widoczne w

calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich

na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do

istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych bezustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego

chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow ale takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i kosztuje ponad powszednich ludzi.

Tymczasem mnich ten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc anegdotka

na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa dzieki cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil

parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie

naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych w celu wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie odrzucic

rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja katalogow spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w calej

odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach czesto nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal byc stoikiem. Byl przekonany, ze

jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu sie

mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych

a, takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samodzielnie, rownoczesnie

chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego egzystowania. Brak okazuje sie byc na odrzucic

odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci, do

miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada

swoj sen a mianowicie we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze swoim coreczka okazuje

sie byc szczesliwa. Postura ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej

Urszulki). Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala

osoby zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala

scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja kwestii pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza,

pustka po odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec

pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

odcinku kulminacyjnym do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku,

rozpaczy, strachu. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka,

ktorym lata swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos

po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania czy

piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi a, takze

rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala pociagajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem w celu prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna praca w polu i tuz przy gospodarstwie sprawia radosc innym ludziom wsi a, takze

jest w celu nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal na motywy

folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie sprawa, ale srodek, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki

motywach ludowych i narzeka razem wraz z Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica,

miejscem wyzysku: miejscem, gdzie czesto dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne strony

istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i konstruujac utwor zblizony raczej do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie wraz z ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt dzieki nia odrzucic czeka. Wytwarza to podejrzenie o zdrada i zwiazek z odmienna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza

sasiednich zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal

scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc,

tak bardzo charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a,

takze wplywu namietnosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest swietnym obrazem ludzi niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 3 sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, okazuje sie byc wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne a, takze pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od chwili Boga. W celu grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce

z silami ciemnosci istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga,

na pomoc ktorego kazdy istota ludzka powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy

wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki a, takze dokonaly, istota ludzka maly a, takze pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga, zawadza mu droge do istnienia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst),

pod jaka autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest mocne, a kiedy slabe. Meritum rozwazan autora ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas nadal silna a, takze

znaczaca w Europie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, ze niewlasciwa

polityka moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie istnieja fragmenty swiadczace o takich intencjach autora.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na zakonczenie

poeta przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski srodek glosowania za posrednictwem rozstapienie oraz

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak

odpowiedzialnosci zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

do pijanstwa a, takze obzarstwa, a niezdolna do zadnego trudu, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Glowny z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

wraz z dobrem ciebie, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje sie

byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak zaskoczyc wroga, oslabic go a, takze

nie dopuscic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w najwiekszym stopniu istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa dzieki jego czele

powinni dawac przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 niemocy Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc do ojczyzny

fundamentalnym obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga obawia sie, ze fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

okazuje sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie dzieki jej negatywnych synow, strach o

losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek

Lokalny, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on

na gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zywocie szlachcica od chwili narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja a, takze

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec a,

takze spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich zaslug.

Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy dzieki wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach r., przynosza wiele pozytku, jak

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, aby niczego za posrednictwem caly rok kalendarzowy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w milym towarzystwie przyjaciol i dzinki, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek a, takze daje uciecha.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej w

calej innych rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie swoim charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej przedstawiciel tego

wysokiego postaci spolecznego powinien posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz propozycje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W calej reakcji

poety na najazd Tatarow dzieki Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu utrat i

zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski

proponuje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a,

takze niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic.

Piesn ponizsza przekazuje przytomnosc wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych

chwale zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23

czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem wody i

Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu

ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wsi w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina dzieki roli

przeciwstawiona jest pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Duzy wplyw dzieki

tworczosc poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej ceny Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po swoim smierci sa czytane a, takze podziwiane za

posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jakie mozliwosci bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie zakamuflowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, odrzucic bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

przemyslenia na tenze temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia,

ktora to pielegnowana w calej sercu czlowieka moze byc w celu niego rownolegle "nagroda a, takze placa" oraz swoista ozdoba zycia. Bezposrednio z

cnota zwiazana okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, a po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swej przemyslenia a, takze

sugestie, jak w przyszlosci podeprzec obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelakie

zalety stanowiace cnote istnieja cenne, ale najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta droga do niebios, Tym,

jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym sezonie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, by tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk

opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie na

swiecie w calej poszukiwaniu przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow otrzymanych

z ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki a, takze pola, a nastepnie caloksztalt znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy stale

znajdzie termin na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki czemu w domu

nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie naturalnie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu malolata

pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby swoim wnuki dawny dobrze wychowane i by posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac

dzien, a, takze stoickie, aby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami cnoty, daj

szanse czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z radosci

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia sie wraz

z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

to byla odrzucic wolna od chwili sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dawny tak odmienne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie

do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly

zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co emituje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tego swiata odrzucic zapewniaja

rzeczywistego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

trwalosc wobec tak bardzo krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu wraz z rozumu, ale rowniez w radosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia a, takze

wizji Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wobec Boga, ale tez wizja

czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk a, takze cierpienia oraz obawy przed

smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone za posrednictwem myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wytycza sie na temat madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, dawac sile duchowa i solidne szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi wyszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej

harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu a, takze

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―.

Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow na porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postawy

polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, jakkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob dzieki scenie odrzucic przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi lacha, ktora go nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes dzieki rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tego okresu okazuje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad

caloksztalt przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka

zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie,

grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka W celu gor a, takze lasow, napisana

w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z jakims

niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny humor, inne istnieja tez zagadnienia. W wielu utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc domu

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, albowiem wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego

najwazniejszym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w swoim

zyciu kluczowa byla swoim poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a,

takze nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien wraz z zycia czlowieka, porusza kwestii jednostki, jak rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego

ukladu wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka swoim utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i rowniez ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane w charakterze wskazowka w

celu jednostki, jednakze dla wszelkich, bowiem uzywac sie moze do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

prowokuja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... ) nalezacy do

mnie rzad wraz z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, a wstane wypity. ― Fraszka ta dysponuje na zamiarze osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa.

Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota

ludzka powinien nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie starac sie, aby zostawic po

samemu dobre wspomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz

odrzucic na darmo Bog odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac mu rozum a, takze mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden

plan – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra

polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych

talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien edukowac swych klientow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania

porzadku, norm, umilowania autentycznej wolnosci. Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni wraz z bronia w calej reku zmagac

sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic caloksztalt dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a,

takze dzieci dostalo sie do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic

pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, ze i przed

szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie –

zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to wlasnie odroznia nasz narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Czyni to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu pokazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy

porzadku juz od chwili poczatku egzystowania naszego ciebie, ale albo takie procedura duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie

kosciola powinni gruntownie sie zastanowic morzem dalszymi swoimi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwykly ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1 element

w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – panstwa – wolno tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jedna z przyczyn upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta wraz

z mitologii a, takze przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas dzieki scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy spaja z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem

konsekwencjami wszelakiego czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Kawalek ten jest napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej. W calej utworze tym latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow

oraz zle ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie

jest mnie obce―. W calej odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, katalogow zachowan; od chwili

patriotow zaczynajac, a dzieki zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

wraz z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

przed zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w tejze epoce wyrabia sie wziety w Polsce mit sielskiej, sielankowej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem―

itd. Nie wydaje sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora to

wszystkim zapewnia radosc a, takze rozrywke, ktora to tez pozyskuje zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego―

Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

rozumuja egoistycznie, istnieja chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlopisko musi pracowac na panskim polu, praca nie jest wesola

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei wraz z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z istotnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w zonie mysl, ze „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna mysl, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze istota ludzka ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo

dac powinien rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal

zywnosc a, takze nam a, takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia

i apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata

obywatela a, takze do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy―

– i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na rozne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie

byc bardzo latwo zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Sugestie te powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami natury w kazdej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc,

czy smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w calej bliskosci wraz z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a,

takze muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate,

odrzucic zaluje jej swoich towarow, a takze a, takze zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca dobre.

Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych w celu

polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych

myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O

prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale

odrzucic posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa,

potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych a, takze nakladow dzieki ten

plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje

choroby toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w calej 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju

a, takze wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie tresci uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o interesy narodu,

odrzucic unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do

szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec

kawalek ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli na

temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Dlatego Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc niemocy

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a,

takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w calej XVI stuleciu,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych znajdujemy tez w calej licznych fraszkach, a szczegolnie

istotna pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na temat ksztalt swojego

wlasnego stylu, na temat forme uprawianych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dawny mu rowniez obce jezyki klasyczne:

lacina, greka, hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i

wspolczesnych tworcow polskich. Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu

sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety

jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Nasz wybitny istota ludzka zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, jednakze takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka melodie, znajduje wielkie wartosci natury i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto tego terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w

celu okreslenia czasow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie objasnienie to

pozostalo przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura

odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow

srednich". Koncepcja ponizsza wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednak odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, a w panstwach

Europy polnocnej od konca XV do samego konca XVI stuleciu. Jest on rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

czynniki jak: dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, dzieki plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa w

centrum badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

rozwoju osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej.

W calej mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem

i nic co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w calej Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy tlumaczyc je

dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia to

znaczy uwolnienia ludzi od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj zycie

zapisany w calej gwiazdach. Kierowane jest mu niebo badz pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie

dobr. Posiadanie to zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch tenze powstal wraz z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal

na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje choroby,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak

wiec najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc niemocy Polski. Zawsze sa to: brak namietnosci ojczyzny, brak

zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora to plynie wraz z "chciwosci swojego lakomstwa". W calej

sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Napad skierowany okazuje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie na temat

swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

albowiem laczy katalogow jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej

potwierdzenia szczegolnie dzieki sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke,

Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei -

okazuje sie byc prawdziwa klapa dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie

prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

istnieja swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne

wraz z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Wylicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie

milosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od chwili zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc

zwiazana okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech

kluczowych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

istotne problemy interesujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup roznych metod oczyszczania

wody, czy brak stalego ukladu obronnego panstwa. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno -

obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki

sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc

ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu

a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych polskich

utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow wraz z prosba, by pomysleli nareszcie o grozacym im ryzyku;

Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem tenze,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec

mlodo, ale w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do utworu

pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej bitwy o zywot

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, stare ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym krajobrazem

kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Okazuje sie byc on absolutny podziwu w celu prostoty a, takze kontaktu wraz z natura.

Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wsi, tamtego istnienia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora na stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, ale to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy

okazuje sie byc starsza kobieta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na kolejny los, przygnebiajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac troski duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 czesciowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl inny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie do zimnej

tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane dysponuje skronie), okazuje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak

tenze probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem

burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej

chwili calkowity harmonogram. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory dzieki starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia

anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore

maja zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w ponizszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw a, takze odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

zmieniajacego sie pod spodem wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, szuka

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy przed jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historyjke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal on o zrecznosc jezyka, forma swojego wzoru i odmiane uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), to znaczy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, jednakze moralne: lojalnosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie dysponuje.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie w zyciu bawic, ale mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

calej srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej

anarchii, kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna postuluje obrony a, takze pieniedzy dzieki wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w calej bitwie

pod spodem Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja

budzic patriotyzm, gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 partii dosc detalicznie opisujacych w

pierwszej kolejnosci obustronne przygotowywania, a potem bardzo starannie, dzien na dniu wypadki pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow a, takze

zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny

i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny.

Poucza, ze uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na kwestii naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Hhg w nich

zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W calej 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl dzieki wsi w calej krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, to znaczy taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

do Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce a, takze

sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

w celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem interesujaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa, ktora

to doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej obowiazkiem jest pokazanie zycia a, takze urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi przenikliwy kontrast

wraz z pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje

zmiennosc wrazen, wynika wraz z kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa wraz z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnym przywilejow, a zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci

rycerskiego a, takze wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety istnieja niestale w calej uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej wolno je zrobic (uspokoic morze, wiatr zapiac w

wor) niz spostrzec stalosc w calej uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc,

wyrafinowany zapach, erudycja, nowinki tez istnieja w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich wplyw na istnienie umyslowe ery.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, zasadnicze prady. Glowny - uprzejmy – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych swoich

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli

zachodnich, dywanom skladajacy zachwyt, a wraz z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt uprzejmy, przykladala duza wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego kraju rodowod

uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie tez sarmackim od chwili slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial tekstow na dwa nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec uprzejmy i

dawny siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

wiec mowic co najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty w calej XV a, takze XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego

mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, ze Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla

wszak najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm

narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna

od zarania panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model

istnienia - istnienie na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze skladniki orientalizmu,

wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie a, takze banicje. Tej pamietniki mieszcza okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a,

takze milosci natury - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl czesto polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych polskich epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach

1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w polsce, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek badz z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, a mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w calej utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa polskiego,

ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze moga sluzyc wychowankom do uciechy. Wszyscy pilnuja o prywatne dobro,

odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje tylko dla

siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza

klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, gdyz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w calej 1621r. Poemat

opisuje przebieg bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w calej

zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac

sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w calej nich krytyki,

bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna sytuacje

w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow istnieja znakomitym zrodlem poznania ludzi i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji do walki dostarcza mu

chec zdobycia lupow, a odrzucic milosc do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach obcych, ktore dawny wynikiem swoim zainteresowan a,

takze ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pasek, ktory odrzucic chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke

swoim bratu. Jednak taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W drugiej

czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz istnienia ziemianskiego a, takze

obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie

prywatne szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i korzysci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater

uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe wraz z ich wplywu na istnienie

polityczne w calej owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow a, takze klesk moga one sprawic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. W celu walki wraz z nimi uslugiwaly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak bajki, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych

czasow. Krasicki obnazal a, takze osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze

ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie czesto sa jednak

uniwersalne a, takze ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory

staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz

w calej tytule, a przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbyt mlody

wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z

tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie wolno, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie okazuje

sie byc atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej wady i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej za posrednictwem dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez zwykle cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie znaja sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac

sie i pod spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje

sie coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi

na skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana byla w

calej sposob niekwestionowany i bezposredni. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie, przez

co pisarz chcial uwydatnic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od szczerej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w calej satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V.

w calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

pokazania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mogl

pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody

przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

twierdzac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak specyficzne postawy, ze mozna je miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― okazuje sie byc atakiem dzieki jedna wraz z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na silniejszego lub

sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem uniwersalny, wazny faktycznie dla kazdej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie w tej

chwili w niewoli i odrzucic zna zapachu wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje swej zycie w calej klatce a, takze uwaza, ze jest to nieco normalnego.

Jednak stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem malolata. On niegdys byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. W zadnym wypadku nie

przyzwyczai sie do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, okresla sie dzieki fakt, ze powstala ona po glownym

rozbiorze Lokalny, moze wiec Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr

malowal ludzi naturalne, takimi, jakimi istnieja, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa:

najtrudniej a, takze najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje ustawa silniejszego, ze racja okazuje sie byc po stronie www tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci a,

takze okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, niedysponowany i w

calej lesie", a nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare w calej

Boga a, takze smieje sie ze wszelkich swietych. Jednak gdy spada na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―,

ale takze w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osoby sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze

czesto teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

A zatem ziemia w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z mocnej troski na temat kraj, wraz z leku

przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamyslem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz

fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna zdatnosc

obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o koniecznosci utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu,

a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych struktury wladz

panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny a, takze polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn

o nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra dzieki

owczesne ludzie.

Do listy utworow trzeba jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma on charakter

wspanialy – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, brak jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana okazuje sie

byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― jest napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome

publiczna oraz na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Lokalny, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chojrakow jednoczesnie

ustalonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych poszczegolne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi

obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Z kolei ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski,

jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dyskusji wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza do upadku

Lokalny, podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego

zycia wielka i wyzwolona z pod spodem obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale najczesciej bez

sensu; zadziwia sie, ze Starosta zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest

goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, odrzucic respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem

za malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego brak zainteresowania

zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki okazuje sie byc

czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez chce zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego go nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie

odrzucic dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o ogromnej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na postep tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie

– byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego bylo rozumienie pociagajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej tematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od chwili 1730 do 1822. rozpoczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody nauczania. Byl on pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 r. oddano do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Lokalny zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany w calej pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

obecne i odmienne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy do redakcji

a, takze odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan

a, takze chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Lokalny. Wydawany za posrednictwem 21 latek. Z inicjatywy krola w

calej 1765 r. zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem

Operalnia, gdzie zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 r.

dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty.

Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

kompleks prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe

a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku

polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania potrzebne istnieja dobre ksiazki dlatego w calej 1775 r.

powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie a, takze wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala

do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali w calej nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury a, takze sztuki, omawiano

projekty reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia,

jednakze jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Efekt

komiczny osiagniety zostaje za posrednictwem celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym

a, takze podnioslym sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha

pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw a, takze rumoru.

Godzi zwasnionych nie wczesniej puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje

wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtedy

kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa,

np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn

dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego

macy jest afekt, ogarniajaca calkowity narod. W calej imie tejze milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― –

krzyczy w calej uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie

w celu jego porzadna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez

poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na

kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche a, takze megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, dokad

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tym Slowacki pragnal dac riposta

na pytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze

rzady ludzi ludzi dawny jedna wraz z przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku okazuje sie byc zamach dzieki cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Tylko

mlodzi oficerowie pragna bitwy. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora to nienawidzi cara i pragnie powstania, jednakze

potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, aby zabic tyrana,

lecz posiada kleske. Mozna zatem w calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, katalogow pragnienie wolnosci

jest w tej okolicy oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia zostal zmarnowany, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Lokalny. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu.

Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane a, takze doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po nich lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie katalogow smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero katalogow

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, w calej ktory odrzucic sklada cialka bohatera. To symbol

przezycia idealow Bema - bitwy o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

on do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi zacnych,

prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach

utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic do walki narody. Ale zanim wielka kwestia Browna pozostanie przez pozostalych

pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina okazuje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny byt absolutny. Idealu tego nie mozna zdobyc ale wolno don dazyc. Muzyka czyni z ludzi istoty bardzo dobre. Miara tejze doskonalosci

okazuje sie byc porownanie do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a

zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z

zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za istnienia, a nawet na smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w calej cieniu wspanialych ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za swa

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jak pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady trzech jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci poprawniej poswiecic calkowity narod, anizeli ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal czynnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal katalogow od siebie, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je wiec autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa a, takze monarchy. Na

rzecz Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka zasadniczych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe istnieja najlepiej widoczne w charakterystyce

Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec tego

posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym

najezdzca przez calkowity narod naszego kraju oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze

Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez mistrza, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac

szeroko podstawy kleski patrzyl z ogromnym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

oraz brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera wiele

aluzji a, takze mozna baczyc go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie pod spodem

Termopilami, dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie

Polakom tego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w calej

powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 r., zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zaleznosci naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wystepuja takze rozne postacie o tematyce historycznej, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce a, takze

tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, odrzucic kpic wraz z nich

a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedle niego,

istnieja przeznaczone dla siebie przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia oraz szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za istnienia

zazna on szczescia ziemskiego, bo ten fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, wsparcie w czynieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc objawia sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie