matura 2013 matematyka odpowiedzi

( matura_2013_matematyka_odpowiedzi.pdf )

http://extrafiles.be/hget/matura_2013_matematyka_odpowiedzi#

Podobne: matura 2016 matematyka odpowiedzi, matura 2015 matematyka odpowiedzi, matura 2013 matematyka odpowiedzi cke,

matura oke matematyka odpowiedzi, matura oke 2013 matematyka odpowiedzi, matura 2015 z matematyki odpowiedzi,

matura maj 2013 matematyka odpowiedzi, matura z matematyki odpowiedzi, matura 2015 matematyka odpowiedzi pdf,

STRUKTURA OPERACYJNY

jednej. POJECIA FUNDAMENTALNE

Zad. 001

Za hardware uwaza sie sprzet w komputerze: od chwili monitora, za posrednictwem dysk twardy, CD-ROM, drukarke, procesor, kosci pamieci

operacyjnej az po plyte glowna. Przeciwienstwem jest software.

Software- uniwersalne pojecie okreslajace programy uruchamiane na komputerze. Az do software'u trzeba system operacyjny, programy uzytkowe i

suplementarne.

Zad. 002

System operacyjny? oprogramowanie zarzadzajace sprzetem komputerowym, tworzace srodowisko do uruchamiania i inspekcji zadan konsumenta.

W celu uruchamiania i inspekcji zadan konsumenta system operacyjny zajmuje sie:

? planowaniem oraz przydzialem czasu procesora poszczegolnym zadaniom,

? kontrola a, takze przydzialem pamieci operacyjnej w celu uruchomionych zadan,

? dostarcza mechanizmy do synchronizacji zadan a, takze komunikacji miedzy zadaniami,

? obsluguje sprzet, a takze zapewnienia rownolegle wykonywanym zadaniom jednolity, nieograniczony od interferencji dostepu w celu sprzetu.

Zad. 003

Zlacze uzytkownika? w technice czesc urzadzenia odpowiedzialna za interakcje z uzytkownikiem. Czlowiek nie jest zdolny w celu bezposredniej lacznosci

z maszynami. Aby stalo sie to wykonalne urzadzenia znajduja sie wyposazone w odpowiednie urzadzenia wejscia-wyjscia tworzace razem interfejs

uzytkownika:

? interfejs tekstowy? narzedzie wejsciowe to klawiatura, a wyjsciowe to drukarka znakowa lub wyswietlacz w trybie znakowym,

? interfejs graficzny? wejscie to urzadzenie wskazujace (np. myszka), a wyjsciowe to wyswietlacz graficzny,

? interfejs strony internetowej? wstapienie i wyjscie jest wdrozone poprzez strone internetowa wyswietlana w przegladarce internetowej

Zad. 004

Powloka systemu alarmowego operacyjnego - program komputerowy pelniacy role mediatora pomiedzy systemem operacyjnym lub aplikacjami a

uzytkownikiem, przyjmujac jego uwagi i "wyprowadzajac" wyniki dzialalnosci programow. Powloka czesto czysta zawiera zasadnicze polecenia, wowczas

gdy jednak wydane przez konsumenta polecenie nie jest wbudowane, uruchamiany jest system zewnetrzny. Po zalogowaniu nabywca znajduje sie w

miarki polecen a, takze moze wydac polecenia systemowi. Zacheca go do tego tak zwanym. znak zachety- zwykle to '> ', '$' lub '#'.

Zad. 005

Po srodowisku MS Windows na platformie operacyjnym komunikujemy sie przy uzyciu okien, gdzie zachodza przerozne operacje.

Zad. 006

Po srodowisku Linux/Unix z systemem operacyjnym komunikujemy sie za pomoca srodowisk graficznych

Zad. 007

Graficzny interfejs konsumenta -czesto zwany tez srodowiskiem graficznym? uniwersalne okreslenie rodzaju prezentacji danych przez blaszak oraz

interakcji z uzytkownikiem, polegajacego pod rysowaniu a, takze obslugiwaniu widzetow.

Zad.1. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: pozycja, w ktorej powinno sie bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, z ktorych dwie sa rownie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu boskiemu, czuje

sie zobowiazana do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko organizm zmarlego zostanie pohanbione, jednak

wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie go

od tych propozycji. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja jemu sie od

nich wyzwolic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy

widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest do nas podobny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – inaczej los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w zyciu,

jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane przez

wyrocznie ma obowiazek spotkac mezczyzny i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem istnieja dzieje rodu

Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi a wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Staje sie on zarazem

ofiara i winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra i wierna

prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic widziala sposobnosci

rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie fragmentu:

osobno zlozyl mieso i owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie posiadaja

skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo ustalenie

prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w imieniu ludzi

Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, przekonuje, ze dzierzy taka sile jak Pan, jego piesn jest

prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn tworzenie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje

niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog podarowal mu sila wladania ludzmi, bluzni Bogu.

Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to on odwroci od Niego ludzi. Konrad jest cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna jest najwazniejsza, pragnie sie na

rzecz niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl on jednak dotrzec do ciebie cieni, bowiem zona odrzucic zakopala tej ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic w ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl czasochlonnie, az finalnie przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc szeroki

kamien w gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale jak juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim, trzecim,

dziesiatym wspolnie. Syzyf stale wznosi kamien, ale zawsze tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialalnosci nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach polskich do roboty Syzyfa. Tok ten odrzucic byl w stanie zniszczyc polskosci

tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten

sposob mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk byc moze sie stopic i azeby nie

schodzil zbyt skromnie wody, bowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal

sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem

czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc

zauwazona przez nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow. Dodatkowo jego

znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol

piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 3 miesiace w calej roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki konkretne

a takze kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy istnieja nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej mysli w takim

wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit jest opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne pozostaje

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa

wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i

genealogiczne. Pisarstwo antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w pelni odgadnac literatury pozniejszych epok. Odwolania

moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego

nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob

Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania,

Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek powstaja w wyniku

walki bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje

Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w sobie

sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych tworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz uznaje

go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych. Pod taki

rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej jej surowej kary,

nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile pozostawila opoznienia

brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wyboru. Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa

kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na przewaga szczescia osobistego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej woli, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Owego ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i

takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, caly czas stawiany w sytuacji

wyboru, ma obowiazek rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swego ludu, badz dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do

walki. W calej obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy,

przekroczenie, biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zlaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, jak kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania w polu walki i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty wzor – obrazuje, co wyczekuje tchorza, mezczyzny, ktory odrzucic chce przekazac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec ewentualnych pokolen, ale juz imie owego, ktory odrzucic obcuje wraz z

sztuka, a przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze naszym nie chodzi o walke na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka w piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jak przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest kaprysny, a

przeksztalca sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam poniekad zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety jest okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

lubowac sie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, zabierac od swiata tyle, jak wiele potrzeba,

odrzucic za duzo, ale i odrzucic za nieduzo. Taka postura zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze wyobrazenie, ze zapisywanie

wierszy przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za istnienia poeta, jest jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tychze, ktorzy owe wiersze beda kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych albo

historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu istnieja mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w czynieniu

dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― i ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia jedynie w inwokacji, potem jest „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac dokladnie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak bardzo, ze wolno je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 3 miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon jest rozbudowany tak bardzo, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

kluczowa fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Europy - rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos doskonalego, a ow

kredyty prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten wolno uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych ludzi.

Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze kazdy ma w calej sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy z dotychczasowym systemem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system ceny, stajemy sie innymi

ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje najmlodszych.

Bogini odrzucic zniosla takiej zniewagi i jej najmlodszych: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Lecz i

wtedy smutek duszy przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia istote macierzynstwa i wielkie

nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i

nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 3 miesiace w calej roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwie. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sytuacjach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny i duchowy. Aktualnie posiadaja atuty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy

to jednakze, ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one na rzecz nich tak bardzo cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich wielka role. Ujawnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom poznajemy jakie miec poglady w dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu ludzi opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni miec podobny poglad

na fakty sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i istnieja obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, tworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci i zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlek, jaka jest jego natura i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali w te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania wyboru

ceny przeciwstawnych lecz jednakowo waznych. Dzialania herosa sa z gory skazane w niepowodzenie a sam akt wyboru, pomijajac fakt, ktore z wartosci

zostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja spotkac

za strony wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego

wytwarza kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa absolutnie rozne. Antygona jest

potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Jest odwazna i energiczna. Chce uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic,

musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Leka sie o swoje zywot i odrzucic chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wobec

niego. Jest oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie

zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba i przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal upowaznienie boskie. Totez zgineli tej bliscy. Jesliby

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet a to potrafilo doprowadzic do anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze da rade byc sprawiedliwy i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj wplyw. Bezwzgledny na rzecz

wrogow i zdrajcow. Jest tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W trakcie konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu

jego defekty i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Uwaza,

ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od niego. Odwoluje

sie do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a odrzucic krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym,

czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie demokracji w calej panstwie, tej ojciec go nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio

nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory jest mlodszy od niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci jest

wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej.

Jest on wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest pierwsza i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej

osoba jednak mniema, ze nie powinna postapic inaczej. Role jaka narzucilo jej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze zdolala by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, ze racja jest po jej

stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora

konsekwentnie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich

jest przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje blogosc i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem i personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z wdrozeniem.

Walka z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny basta. Nic odrzucic moglo zachowac Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestie, a odniesc zwyciestwo mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. W calej utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po 1 ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na siebie

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie i wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz jako przyklady uniwersalnych prawidel i

zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci

postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie

przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez

metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest do Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, zalety. Tren

jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest z reguly wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia on losy chwatow

na tle zdarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata i milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez idea, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, organizacji lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna a

takze tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto wystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego a

mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie do trzech jednostek. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec tez i funkcje kobiece. W calej

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi go do kleski, czyli kleski.

Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne istnieja

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i wymagania, bowiem smialkowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki. Z owego

wzgledu, ze racje obu stron istnieja rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski chwatow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej ukochanego, a

osobistego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca zycia. Tragizm jest wywolany

nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie sen wieczny lub kleske.

Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug

stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga i przeciwstawianie sie

despotyzmowi a takze przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia,

szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza jest obrazem istnienia codziennego, pozostala zas,

jest nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie z 3 trzonow: dwa pierwsze to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne istnieja osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego charakter

5. posiadaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie

boze, a gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl w calej swiat. Wlasnosc

roztrwonil jednakze szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Gdy skruszony syn wrocil do ojca ow sie

bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory byl jak umarly, a teraz znow

ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich bledow i katalogow

naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego i obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w gospodzie.

Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem jest niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym ludziom

milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, jednak jako wzor

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze, uniwersalne

tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo na roznorodne podloze. Raz

padlo w droge i wydziobalo halasuje ptaki, odrzucic wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie,

wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej meritum, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia

Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z

nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on wczesniej i odszedl

od wiary, jednak powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do rodziny traktuje tak bardzo,

jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec a Jego synowie to rodzaje ludzkie,

przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania

wlasnych bledow i checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Na

dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego duzym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja tytul odpierajac katalogow racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob

stanowi symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlek powinien uprawiac tajemnicze plany Opatrznosci, a nie halasuje badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

rowniez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest zatem symbolem wspanialego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa jest meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika tworcy.

Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola jest przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

jest walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci

herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej

miejsce wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz i rog. W calej swej ostatecznej spowiedzi

przypomina wartosci ktore nadawaly sens tej zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio

wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Lecz na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zlokalizowanie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co rosnie na polu i wkrotce zostanie zebrane i znajdzie sie w biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w

wszystkich ludzi. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy

stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, jaka zaprasza do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w danej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza kulture chcial

rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre reguly zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Utwor

startuje wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym jak rosnie w polu i niedlugo zostanie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na wszystkich ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zespol

nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec

damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do tanca przedstawicieli przeroznych

stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo miec

przywileje. Ozywia sie posrod nich buta.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo ow tekst do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o wstawiennictwo;

wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w calej., doprowadzilo do

tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasami po nieco

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze

w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw w jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

w calej Szwajcarii. W calej XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) i

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja w

calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane i staranie dopracowane

od strony formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, wykonywajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana

kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., jednakze juz wtedy byla to piesn starodawna. Popularnosc i

wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Ow

firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt

przenigdy ziemskim i wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna numer 4, do ktorej wielokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora

wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych postaci

gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast

Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena,

slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni

znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy a

takze paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym argumentem na to, ze w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede wszystkim

slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek, ludziom opowiada

wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu z konca XV wieku jest

zabytkiem tekstow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa rowniez znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., zostaly bardzo popularne w

sredniowieczu, opiewaja wielkosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym wiecej

boli tej zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swego Syna od czasu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez Zydow, wedlug

przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim, stara sie czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie. Jednak przede wszystkim slyszymy tu

lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek, ludziom opowiada wlasny bol.

Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana przez ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i srebrzystej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, byc moze dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny -

bowiem jej klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych

utracila jedno z podstawowych zlecen do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich najmlodszych, ale rowniez z

powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza

Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa potrzeby niesienia jej

pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz rowniez przyjmuje w swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa. Jakkolwiek

Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi,

jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz jest przepelniona nadzieja, ze ow jedna sen wieczny, smierc jej dziecka

zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna matka nie stanie sie musiala tak bardzo cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za arcydzielo naszej sredniowiecznej

poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie formuly liturgicznej

Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora mielibysmy okazje

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz bardziej specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten gra wielorakie role. Przede wszystkim jest refrenem, a wiec

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy. Apostrofe

stanowi cala naczelna zwrotka, jaka obejmuje uklad wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy z

minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w calej

„Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Ludzie uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia istnieja centralne: Pan i czlek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jakkolwiek to czlek zostal zmajstrowany na

portret i podobienstwo Boga i dzieki temu sprawny jest odnalezc w sobie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona istotne wartosci mezczyzny, jego

tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania wiedzy, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania. Trzeba

przystanac na moment i pomyslec o wlasnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej biezacy w dzisiejszym

swieci. Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas

fundamentalne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w opowiesciach o paniach i

o panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jak najwazniejsze, czyli nasze zywot.

Zapominamy jakze jest ono ulotne i kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w kazdej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga a takze tym jaka wage dzierzy dla niego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, a

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Pod polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala sie

zarowno do gatunkow charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do progresu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow swietych, opartych w

legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy charakter dydaktyczny. Konstruowanie sie

nowych panstw i dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima,

Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w

calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach albo w planowo wyznaczonych

dodatkowo miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna jest misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica.

Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano

zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie i

sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze wspanialych

misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli

okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow odbywajacego

sie w przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie mezczyzny na poprawna droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej do glosu miedzy innymi

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

mezczyzny. W sredniowieczu w srodek swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary ludzi, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal katalogow glosy i raczyl darowac spokojne,

pobozne zycie i miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci i zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie stanowi

jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania naszej walki. W calej utworze

mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow kredyty w

stanie darowac czlowiekowi rzetelnego szczescia i bezpieczenstwa. Tez "I odrzucic milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

przedmiot milosci i piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej

do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo dzierzy radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

calej baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak wiemy sa to

wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania do dzis

wywoluje zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa z poczatkami panowania

Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest jawnie do Mamusi Boskiej z prosba o

wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, miesci blagania o "zbozny pobyt" na

ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem informacje o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa

"Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz

(ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja

wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis

powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, szybko wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila nadal

nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie w

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w sobie

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i

oddany damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy

przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw narodzil

sie w calej sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze kazdy rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i

rozmysla poetow, istnieja one raczej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a spis uczuc

rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, tresciwym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial ludzi do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw.

spraw ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala byc

przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte formowanie sie w spotkanie wraz z smiercia.

Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Okazy motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte slepia i organizm, bez konca nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, z kosa w calej reku itp. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze dywanowi czlowiek minie przez zywot skromniej, naszym

jego zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka jest apostrofa do Matki Boskiej i miesci w sobie wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli

uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby ogolne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie nam jako forma cierpiaca, zalaca sie powyzej soba i swoim synem. Oplakuje wlasne dziecko,

pragnie z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest ono twe wesele

Co zes mi do obiecywal, jedynie bano duzo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi ludzi o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest podstawowym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna, bowiem jest

on jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od czasu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow

wedlug przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec w podobny sposob on, czuc. Wie, ze to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej humorystyczny i w blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter zwlaszcza

sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego zdarzenia.

Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

reguly budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane

z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter skladow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Rodzaj ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych i oznaczal wowczas wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej na ogol pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne wystepowal takze

sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia realistyczny albo

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci do miasta,

charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedlozenie tylko okreslonego watku, skupienie sie w jednym jedynie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem codziennym i

ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ow gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) i

nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednakze glosow

przemawiajacych, ze o ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym

M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich i jest zwiazane z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia powyzej

wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby poprawy, nie liczac sie z przykrymi na rzecz niego konsekwencjami.

Odrzuca poniekad przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde poniekad ta przykra. Troska o losy

ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, poniekad osobiste ambicje i osobiste

dobro. Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego postepowania i mysl, ze zasluguje sobie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika do

refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, mezczyzna ksiedza,

a nam prostym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

mezczyzny na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i roboty na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok odrzucic zabraklo bliskim

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy w wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz odmiennych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi pozytek i przynosi

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i sprzedawac drozej w

odmiennych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

katalogow zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz wiedzy praktycznej ambasador tego ogromnego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza rowniez sympatii wspolzycie szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, kazdy winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny - borykac

sie w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski z

Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi

idealy, jedynie z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje utwor „O doktorze

Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Rfn, Wlochy) a takze

zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa

przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty, deficytem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, ze nalezy

opodatkowac szlachte i zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu

oferuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed i po krzywdzie. Mimo szkody nie pragna oni zreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych

propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed analogiczna sytuacja w

przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem jest aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

wielozadaniowym problemem pokazania interesow prywatnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Polski,

swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Moga miec

dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Stalosc i wladza panstwa jest zalezny od

poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien poniekad z radoscia umierac

zbytnio nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jak ludzkie nie jawi sie byc mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia i podziw na rzecz urokow przyrody. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy czas po temu", "Chcemy okazac sie

sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, rozkosz duchowa i intelektualna. Kochanowski wzywa

zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w

trakcie zabawy wypada zachowac, tak bardzo ceniony przez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w tworcze

mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o

czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji mezczyzny wyrazanej przez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u

czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami

wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za

wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten mozna przeczytac sie w calej piesni "Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Mowi za

Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O

spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do

fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i

zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, spaja rozne powody w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W ponizszym utworze bez trudu odnalezc swistki, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem glebokiej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie

zaakceptowac wolno dywanowi myslec o prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W swiezym fragmencie naszej

wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, a nawet

wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodziez rycerska do grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne szczegoly, ktore wbrew

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy

balagan). Mysla przewodnia calkowitego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia. Pierwszym

tworca piesni i wzorem na rzecz Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego

poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka jest zas rozna. Wystarczy wykonac przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa

posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

przyrody i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne zazwyczaj stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge i lament wedlug klesce Polakow poniesionej w trakcie

napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( damy i najmlodszych ) uprowadzone przez wroga. Poeta odwoluje sie do

tych, ktorzy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie.

Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli prawda i z tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, wyobrazenie o

harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego punktu dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie czlowieka o prawym sumieniu.

Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste serduszko i owego „kogo gryzie mol

zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Kobiety za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje swiata.

To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega Boskie-od

dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy

niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. To proba wytworzenia

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali zywot na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych, poniekad

praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie zyje sie grzecznie, poboznie

i bezpiecznie. Profesja na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest procesem do dumy. Po roboty mozna

zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas w tancach i spiewach. Czlowiek zyje w wsi w calej harmonii z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja

zwyklych chlopow godna jest podziwu, bowiem to naturalnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i

harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich, A

takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 stulecia jest

wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o zlych

cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora

zawsze dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie i radosc. Radosci plynace z zycia mezczyzny na wsi mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione

w calej obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej

namietnosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych propozycji

mitologizacji i jezyk wolno podzielic w dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa lub przykladami, badz przerobkami

idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych powiazan z mitologia±, gdzie pod maska

pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic ludzi i stosunki dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie

przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe jednak

sztuczne i zmyslone, lecz prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie i nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, tak jak i

smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej,

wyplywajace z trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz

rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze naszym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace w swoj los. Uderzajacy jest realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego ludu

wszakze jest przepych sluby i zasobne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca a mianowicie

Starosta, ktory wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem absolutnie pedzonym do roboty.

Widzimy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem nie odnajda

sie w lewicy, a wiec czy odrzucic zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje wciaz ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami.

Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie do rozmowy Pleban,

ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie

potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Przerozne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na

przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac

owego sporu wlacza sie i przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, a nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa

ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem wykonac trzeba tloke, prace suplementarna procz

panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala znowu zwozic ziarna poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka tez jest zawila, bo

i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi

takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony

wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan odrzucic sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage.

Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego jej zycia. W calej mlodosci zaleca

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka wolno sie

przyuczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc prywatnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem i ozenic. Stosunek

malzenski powinno sie zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej

zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac,

krzaki okopac, przygotowywac grzedy z truskawkami itp. Latem wolno z tychze przygotowanych wiosna krzewow i drzewek miec owoce i pozytek. Beda

juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez

kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i ludzie zle

pracuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki

futerkowe. W domu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy dogladac

gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z towarami, albo tez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w calej innej

rejonie drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny

stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, ktore to wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a

wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony

posiadaly wiecej zaufania. Chlop tez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden z utworow gdzie poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych

przez panny. Jest to utwor oparty w tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Jest mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

wyrazne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu i radosci. Sklania wszystkich do

pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swojej

pracy siebie i rodzine, a zawod jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Wylicza nastepnie wszelkie

przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy i tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w

czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych

zrodel powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody w ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale i zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i

bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w planecie, zastanawiaja powyzej nim

samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale rowniez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemal wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za ksiega stworzenia swiata oraz mezczyzny, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje katalogow syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze jest miec

dziewicze sumienie, radzi, aby uzytkowac z okazji do rozrywki, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w calej sobie. W calej „Piesni o cnocie― poeta stara sie

uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych

wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najwyzsza cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces

kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic wedlug sobie slawe i honor.

Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z

racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze tej dziela

beda tez znakomite nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec,

kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w nalezytym miejscu i czasie―. Tez filozofia

epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII wolno odnalezc rowniez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu

swojej majetnosci. Wskazowki wlaczone sa w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac

dobytku, rozkoszujac sie darami przyrody o kazdej porze roku, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych przez

literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr a nawet

zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat – rodzaj renesansowego

autora, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do 1 dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla

wiedze a takze zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc

stanowi ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, zywot zgodne z natura. Adekwatny ozenek, zadania

gospodarskie i obywatelskie okreslaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca i

troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na

wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza

wartoscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra

doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Rewelacyjne znaczenie

przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za wybrana z kluczowych wartosci, wobec ktorej inne dobra traca

swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w zgodzie z natura i odrzucic szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego istnienia i tej prawdziwych ceny w niejakich utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia powinno sie zyc wedle natura i jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie i

w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami

fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany w calej

1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej

oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej na rzecz roznych ludzi jest rozne prawo. Na

przyklad prawo karania smiercia jest zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty i inne na rzecz mieszczan. Mysle

ze, ow problem jest nadal biezacy. Tak w tej chwili bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom

co zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj istnieja traktowani o wiele lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto ludzie na kolosalnych

stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie w calej ich sprawie jest o wiele przedluzone. Nastepnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola

nauki i wiedzy przenigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i

propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z

fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale

pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci niejednokrotnie musza chodzic do tychze odleglych o wiele

kilometrow. Ponadto szkoly posiadaja zazwyczaj za male fundusze na rozwoj pracowni i zakup pomocy naukowych, niekiedy nawet w utrzymanie. W

calej ksiedze o wojnie ale juz mowi, ze kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, ktorzy je wywoluja.

Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia odnosnie spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - kazdy mieszkaniec jest

obywatelem i panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek ma obowiazek byc

prawnie przygotowany do pracy, a ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy regulamin prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci z wojny odrzucic sa tak bardzo wielkie, azeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez ludzi wyksztalconych i

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy a takze sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone w ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie

opieki nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny

prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny jest podstawowym musem

kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie ceny (Bog i ojczyzna) winny sie dobierac w wybrana calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne

dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny wypada poswiecic calosc: majatek, krzepy, zdrowie, fuks, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, wojny domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra,

a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, odrzucic

tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej jest jednosc i zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe,

bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet chronic panstwa

przed poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola do obrony wiary

katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia

roznowiercow od wszystkich urzedow i pozbawienia katalogow ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione na

rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wowczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np. natychmiastowe sadzenie i

bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, ktore to maja obszary w kraju a takze proponuje

naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Zarazem przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal

zarowno w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic maja

mozliwosc jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Zanotowac

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo,

w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" odnalezc mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany z pozycji kalwina i w calej duzej

fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, jak jest przede wszystkim widoczne w calej krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na

poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do istnienia w przepychu i nienaturalne

zawyzanie cyfry swietych, w ktorych bezustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa

wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow lecz takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i rowna sie ponad zwyczajnych ludzi.

Aczkolwiek mnich tenze jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest

anegdotka o plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu obok grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to

wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie naczelnych zasad wiary.

Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w

calej zrozumialych na rzecz wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic

wzruszaja katalogow spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej jest jedynie

bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega katastrofa ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

i zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samodzielnie, rownoczesnie

stara sie dowiedziec, jak obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak jest na odrzucic odpowiedzi wraz z strony kosciola

chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe

wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci, do miejsc gdzie przebywala przed

wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze tej coreczka jest szczesliwa.

Postura ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie zywot Jana w wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala

scieta przez nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania

czy piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula i narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i rozmowy

indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie na ogol z humanistyczna

pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem na rzecz prezentowania zachowan i ustaw

ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi krajowej Ostatnia z panien wyglasza

pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i przy gospodarstwie sprawia radosc mieszkancom wsi i jest na rzecz nich procesem

do dumy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje zatem nie idea, ale strategia, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach

potocznych i narzeka razem z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej

dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies konca XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych, pokazuje

ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i komponujac utwor zblizony raczej do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt w nia odrzucic czeka. Wywoluje to podejrzenie o niewiernosc i alians z inna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza pobliskich zarosli wybiega Filon i uspokaja

Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem

namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce zapowiadajacego nowa

klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy wykracza hen poza

czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak powoduje, ze

tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z

zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok swiatopogladowy.

Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego

przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i

nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest wspanialym obrazem

tychze niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w 3 sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy

czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od Boga. Do

grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami ciemnosci czlek jest samotny, a stawka

jest w koncu zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy czlek powinien rachowac, bowiem

jedynie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest namietnosc do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od Boga, zakloca mu

droge do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow

filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla ogolnie znana ludziom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod ktora autor

ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest intensywne, a gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma charakter

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas wciaz silna i

znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, ze

niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, tak jak Troje. W calej tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie

poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania przez rozstapienie a takze obecnosc marszalkow

stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbytnio losy ciebie.

Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa i obzarstwa, a niezdolna do zadnego mordegi, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. W calej kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie z dobrem ciebie, realizowania prywatnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, choc sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w gruncie

rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by przez atak zdziwic wroga, oslabic go i nie dopuscic do wejscia w

granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w stopniu daleko idacym istotne, aktualne i

zagmatwane. Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz utwor "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie,

lub wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jak sa w jego czele powinni podarowac

przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie ma, Skarga boi sie, ze fakt ow moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia prywatnych celow, jak prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, strach o

losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot przez

zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli jej obywatele sie nie

ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

gruncie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zywocie szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja i wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec i spiew).

Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

prywatnych zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku, przynosza duzo pozytku, jak

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu pisarza do roboty na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow i warzyw a takze innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kompanow i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, polow, co pozyskuje pozytek i daje rozkosz. Dbajacy

o fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i zbywac drozej w calej innych obszarach.

Stosunek Reja do spraw publicznych a takze sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich przesadnie.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko dlatego, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jawi sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej przedstawiciel owego

wysokiego zakresu spolecznego ma obowiazek posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w calej niej wlasne przemyslenia odnosnie tematu tego wydarzenia oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety

na najazd Tatarow w Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow a takze mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka i

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic.

Piesn ow przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w

piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII

zawarta jest pochwala istnienia na wsi w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina w roli przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia,

a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Wielki wplyw w tworczosc

poety mialo tez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z istota znakomitego polskiego poety, ktory jako 1 z glownych tworzyl literature narodowa. Jednak

nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten jest nie tylko wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem mysli wlasnej ceny Kochanowskiego jako wspanialego

poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po tej smierci beda czytane i podziwiane przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, choc nie

da sie zakamuflowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, odrzucic bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego przemyslenia

na ow temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana w calej

sercu mezczyzny moze byc na rzecz niego rownoczesnie "nagroda i placa" a takze swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana jest tak okreslana

dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, a po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty. Bez

watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej wlasne przemyslenia i sugestie,

jak w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Odrebnym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelkie zalety stanowiace cnote istnieja cenne,

lecz najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym czasie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, azeby tam tworzyc i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Pisarz

opowiada o poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie w calej poszukiwaniu

przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow zdobytych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, a nastepnie calosc znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy zawsze znajdzie czas

na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu w mieszkaniu

nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu malolata pokolenia,

kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta zechce, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i aby posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby porywac dzien, i

stoickie, by przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia mezczyzny jest fuks, rozumiane jako zycie zgodne z regulami cnoty, zapewnia

czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z przyjemnosci

zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do korzystania z chwili, cieszenia sie z

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac w calej Piesniach II,

IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla odrzucic wolna od sprzecznosci. Dlatego tez fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal dystans do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do

szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore mogly zmacic

fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co zdaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, ludzka zyczliwosc

a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra owego swiata odrzucic zapewniaja rzetelnego szczescia i

spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan. Rewelacyjne

znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z natura odnalezc mozemy

we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego przemijalnosc i

wytrzymalosc wobec tak bardzo krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu z rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga,

jako duzego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga, lecz tez wizja

czlowieka nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od trosk i cierpienia a takze obawy przed smiercia. Ow

dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta z

ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z problemami, podarowac sile sakralna i

porzadne szczescie a takze czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz

cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odnalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i calkowitej ufnosci

filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w

madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow wedlug porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla

sie kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, chociaz w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy greckiej,

zachodzi podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie odrzucic przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi kociak, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od reguly jest rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Cecha szczegolna skladow z owego okresu jest epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze Hiszpanie —

huczna rozrywke, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie

lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej

lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek globalny, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie

epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o

spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu:

„wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Do gor i lasow, zredagowana w momencie,

gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Aktualnie zas pyta z pewnym niepokojem: „dalej

co stanie sie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny nastroj, inne istnieja tez zagadnienia. W mnostwo utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma miec na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne zywot bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu

najwazniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i

nawet wlasny pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i gatunkow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow i zagadnien z zycia mezczyzny, porusza kwestie jednostki, jak rowniez calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedlozenie w zywot prostego systemu wartosci.

Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyklego czlowieka, oraz ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jako wskazowka na rzecz jednostki, jednak

dla wszystkich, bowiem stosowac sie byc moze do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kliku wersach w calej lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta,

w trakcie ktorej doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i zachecaja go do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad z

tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, a wstane pijany. ― Fraszka ta dzierzy na celem osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego skutki i niekontrolowane

zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim wyniszcza swoje

drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, ze cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po sobie dobre

przypomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo

Pan odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie,

dla zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien edukowac

swych klientow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci. Jakkolwiek ludzie

posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia w calej reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w calej walce przekazac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic calosc dla

spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo

sie do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji; nie

potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy odrzucic pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, ze i przed szkoda, i po

krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie –

zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia wlasny narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

poczatku istnienia naszego ciebie, ale badz takie postepowanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic powyzej dalszymi swymi losami, azeby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. Jesli zawiedzie 1 element w calej

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a lecz rowniez czesc ciala – panstwa – wolno tu zawrzec do „Odprawy poslow greckich―,

w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z przyczyn upadku niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do okreslonego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jak ludzkie nie jawi

sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na zdrajcach

skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, wlasne losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej konsekwencjami kazdego czynu,

odrzucic reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze naszym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a takze zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co czlowiecze nie jest mi

obce―. W calej odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg ustaw postaci, katalogow zachowan; od patriotow zaczynajac, a

w zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w powyzszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze naturalnie w naszej epoce wyrabia sie wziety w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim przynosi

radosc i rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, mysla egoistycznie,

istnieja chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz odrzucic spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia a mianowicie jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami,

Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z waznych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- a w tej dziewczyny mysl, ze „bez norm nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna idea, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie

w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje kary, a

plebejusz traci zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez kuratele wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, o ile zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), a zwolennikiem zgody i pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe

wojny obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata

obywatela i do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na inne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo bez trudu

zapamietac, bowiem dzis jest on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada

powinnosci senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wytyczne te wlaczone sa w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody w kazdej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani smierc. Cechuje

go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w calej bliskosci z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, odrzucic zaluje jej

swoich towarow, a takze i zycia a mianowicie taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja autora tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca

pochwalane. Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa

poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej

zastosowal forme dialogu. Dialog ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych na rzecz polskiego spoleczenstwa

stanow i pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o

dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz.

Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat

wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale

odrzucic posiadajacym nalezytego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i interesem panstwa,

potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje choroby

toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju i wsparciem

finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor

ow niesie w calej sobie tresci uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i

zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on ostrozny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja jak chodzi o dobro panstwa.

Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych

panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony

zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal

kazdy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o

zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza A nam prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc zachorowan spolecznych a

mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko Bogu

a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a niebagatelnie

wazna pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu, o

forme trzymanych gatunkow i o artyzm jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow polskich. Nawiazania do antyku

w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul kapitalnych, elegie.

Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu

powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego

powyzej tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko jako poeta i dramaturg, jednak takze jako tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat zbytnio wielka harmonie,

znajduje duze wartosci przyrody i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto owego terminu dopiero w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo na rzecz okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz

okreslenia czasow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie ustalenie to pozostalo

przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Wedlug niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow

wywarla duzo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednakze odrodzenia

antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, a w krajach Europy

polnocnej od konca XV do konca XVI stulecia. Jest on rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, w plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek przybywa w srodek badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do progresu osobowosci

majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W calej mysl

humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik co czlowiecze

nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej start uznaje

sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w

calej Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac je w

jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli

uwolnienia ludzi od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek dzierzy swoj los zapisany w calej

gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo albo pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zachowywanie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem istnieja wydane

w calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one do literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu jest warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc zachorowan Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W calej sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci

milosci do ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Napad skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem

laczy katalogow jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody szczegolnie

w sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V a mianowicie

"O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa porazka dla Polski, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do zgody i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze utozsamiac z

absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni istnieja

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co jest jednoznaczne z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie

milosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: brak sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

dobra pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst zwiazana jest

z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech podstawowych stanow: Pan

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy nurtujace owczesne

ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy brak stalego systemu obronnego panstwa.

Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Pan i

Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i

nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda).

Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych polskich utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow z prosba, azeby pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku;

Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, lecz w strategia

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jako czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jako wiecznej walki o zywot

2. postura uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Jest on absolutny podziwu na rzecz prostoty i kontaktu z natura. Wies,

wspomnienia, jako miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym miejscu zyjacych. Beda

oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi, tamtego istnienia,

codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki.

Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, a kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, lecz to odrzucic pomagalo. Nie zaakceptowac stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy jest

starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na dalszy los, uciazliwa wizja, walka o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dzierzy ukazywac troski duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 ulamkowy zbiorek z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odmienny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie

do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow

probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma symbolem

uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity rozklad.

Podobnie jest z osoba, ktory w starosc jest chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym

pozostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad koncowy i koniec swiata. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez

nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal

to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozmysla o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. 4 opisy okreslonego krajobrazu zmieniajacego

sie pod wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Zapach: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, poszukuje wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy przed jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo utrzymuje

sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly opowiastke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal on o artyzm jezyka, forma swojego nurcie i forme uprawianych

gatunkow, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemal boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady mozemy odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie zabawiac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie jak nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, jednak moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie dzierzy.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu jest czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie przenigdy bawic, lecz mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z podstawowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do

rodzinnych tradycji, wrecz tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo jest

wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony i pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal w

calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie pod Chicimiem w

calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc do ofiar i

poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie z 10 fragmentu dosc precyzyjnie opisujacych wczesniej obustronne przygotowania, a nastepnie

bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy

stosunek do opisywanych spraw: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow i

krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy skierowac na kwestie naprawde

fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Przedstawia

w tych propozycji zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W calej 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

1-wsza czesc zawiera 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, czyli taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce i

sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast z pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu.

Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska jest przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci wewnatrz stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu szlacheckiego nad

innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji w tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych przywilejow,

a zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu rycerskiego i wojennego rekodziela.

Porownanie obecnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek moralny

szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana

szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz jest mysl, ze kobiety istnieja niestale w calej uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore jest porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, ze predzej wolno je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zamknac w wor) niz dostrzec stalosc w calej uczuciach damy.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo tez moga zostac tematem na rzecz artysty. Np. „Do

trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwym

trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany smak,

erudycja, interesujace szczegoly tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja –

dziewczyna przedstawiona jest jako piekna i zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku i ich dzialanie na zywot umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, podstawowe prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od atrakcji turystycznych, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow

zachodnich, dywanowi skladajacy powazanie, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ow wlasnie tworczosc literacka, odmiennie anizeli

nurt gentlemenski, przykladala wielka wage do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj krajowy rodowod uznawala za

najistotniejszy tworcami owego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie rowniez sarmackim od slynnej teorii o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na 2 nurty jest wygodny, jednak nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec gentlemenski i zostaly

siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn i Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna zatem

mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stulecia. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - pierwsze oznacza obyczaj szlachty w calej XV i XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska miala poczucie, ze Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - o

szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na wsi, fascynacja natura, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go w infamie i banicje. Swoim pamietniki zawieraja

okres ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz

szlacheckiej ksenofobii i milosci przyrody - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie

polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach

1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za jak oplacic armii,

ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego bliskoznacznik

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek badz z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszystkich mszy, a mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty i panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa polskiego,

ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc dzieciom do rozrywki. Wszyscy pilnuja o osobiste

dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje tylko dla siebie i nie zdaje

sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji

duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje przebieg

bitwy i rokowan. Calosc przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie powyzej poganami. Umilowanie

ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w calej nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania ludzi i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki zapewnia mu szwung zdobycia lupow, a odrzucic

milosc do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly wynikiem tej zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje tez msze

swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem jest

uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial borykac sie w obozie wojskowym,

wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni go. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Lecz taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas

zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z

ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za naturalny stan

rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty obudowane jest troska o posiadanie i korzysci wlasne.

Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty.

"Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe z ich oddzialywania na zywot polityczne w

calej owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow i klesk maja mozliwosc one spowodowac, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Do walki z nimi sluzyly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak bajki, ukazuja portret zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal w calej nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki

tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem, lecz

rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz w calej tytule,

a przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, za mlody wiek, zbyt

lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z takimi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie wolno, ze w ten sposob Krasicki obrazuje zalety mistrza.

Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie jest atakiem

w sarmacje, w jej wady i zle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej przez dwoch szlachcicow.

Jeden z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry jest pesymistyczna a mianowicie

wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez szablonowe cechy Polakow,

ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

prezentowana byla w calej sposob niekwestionowany i prosty. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. w calej.

p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem pokazania i stylem

wypowiedzi. Problematyka utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza przy uzyciu sandalow,

pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mogl pomiescic i na widok ktorego to naczynia kazdy

walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan

homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru jest „Wstep do bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zapewniajac ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur i kot― jest atakiem w jedna z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak zwana maska:

wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha,

czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia.

Historia zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem uniwersalny, wazny praktycznie dla kazdej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie w tej chwili

w niewoli i odrzucic zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie w calej klatce i uwaza, ze jest to troche normalnego. Lecz stary

czyzyk nie zgadza sie z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie do niewoli,

zawsze bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie w fakt, ze powstala jej osoba po pierwszym rozbiorze Polski, moze

zatem Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

ludzi naturalne, danymi, jakimi istnieja, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w planecie

dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja jest po witrynie tego, kto ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa). Jak pyta, jakim

prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i w calej lesie", a nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare w calej Boga i

smieje sie ze wszystkich swietych. Lecz gdy spada na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we prywatnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze wielokrotnie

teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Oraz zatem swiat w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki i

zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z glebokiej troski o kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamyslem powinno okazac sie szczescie ojczyzny. Poniewaz

fuks spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna uzytecznosc

obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w tej dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny relikt ustroju Rzeczpospolitej

szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie chlopow i

mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra w owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w czasie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma on charakter swietny –

zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, brak jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana jest w 1 konwencji.

„Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na reputacje publiczna a takze na postawe

polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc transformacji

ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem i ukazal chwatow jednoczesnie ustalonych

jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze poglady a takze racje

polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie i pozbawieni honoru dranie.

Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich

wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza do upadku Polski, podobnie jak samowola,

prywata i egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia potezna i wyzwolona z pod obcych

sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale przewaznie bez sensu; zadziwia sie, ze Starosta pozwala na

wszelkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow,

chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za

partner, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego brak

zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum

veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zyskac; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory roztrwonil

wlasnosc rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic

otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego go nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na rozwoj tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, ze cywilizacja

odrzucic sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie – byla to

namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 do 1822. startuje sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w czterech dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam swieze metody ksztalcenia. Byl on pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny

na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku oddano do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim „Spektakorze―,

wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany w calej

pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i rozmaite tematy. Na

lamach tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy do redakcji i odpowiedzi w nie. Autorzy

krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan i chlopow, odpowiadaja o klopotach

gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany przez 21 lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku zalozono w stolicy polski pierwszy w calej dziejach

Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zestawy: francuski, wloski,

polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W.

Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal przekonany majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor

powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze

dla zapewnienia nalezytego poziomu nauczania potrzebne istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego w calej 1775 roku powolana Towarzystwo do Ksiag

Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie i wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali w

calej nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Skutek komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe wdrozenie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, jak wiele trunku mogl

ulokowac, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez

broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu jest osmieszenie stosunkow

panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czastka pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn w czesc poezji.

Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy i

rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest namietnosc, ogarniajaca kompletny

narod. W calej imie naszej milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w calej uniesieniu. Swoim

pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego dobra. Pycha popycha go

do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo panujace na

swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest zatem

indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci czlowieka

w opinia szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski.

Nalezy podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu uczestniczyl w

calej wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil

sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze naszym Slowacki chcial dac odpowiedz na zapytanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady tychze ludzi zostaly jedna z przyczyn

kleski. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku jest zamach w cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie pragna

walki. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany przez zolnierza, starca,

nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i zechce powstania, jednak potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic

o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest dozwolone zatem w calej dramacie odczytac caly

przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, katalogow pragnienie wolnosci jest

w tej okolicy oceniane jako bardzo pomocne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz uratowac go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

zatem rozumiane i doceniane przez wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie katalogow smierci albo po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero katalogow wielkosc.

Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, w calej ktory odrzucic sklada ciala bohatera. To symbol przezycia

idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze on do odbiorcy

przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo sen wieczny Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych i uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic do walki narody. Ale nim wielka idea Browna zostanie przez odmiennych

pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona

przez Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki

Chopina jest to, ze wywodzi sie ona z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt wieczny. Idealu owego nie

mozna dostac ale wolno don sklaniac sie. Muzyka czyni z ludzi istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci jest porownanie do hostii. W calej wierszu

zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi

zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za istnienia, a nawet wedlug smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu wielkich ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi pokryc koszta kazda osobowosc za swoja

odmiennosc, oryginalnosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: akcja

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal konwencje i

gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: duze monologi w calej

Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora), pokoju,

ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic kompletny narod, anizeli ocalic

go ( „smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego

mistrza Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta jest „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal katalogow od siebie, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa i monarchy. Gwoli

Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor uwypukla

kilka glownych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe istnieja najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, a wiec posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze

poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez kompletny narod krajowy oraz swiadectwo grozy

lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi

najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak odwagi,

by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac szeroko

okolicznosci kleski patrzyl z wielkim niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak

wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera duzo

aluzji i mozna baczyc go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa zatrzymac sie pod Termopilami, w ktorym miejscu

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom owego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w calej powstaniu, a

wiec identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia z 1823 roku, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z polaczeniu

naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy rowniez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw i pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Gwoli widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic z nich i

samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia

z powodu jest postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, istnieja przeznaczone niezwyklego

przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic majatkowych i

nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom

upowaznienie do prywatnego szczescia a takze szydzi z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej

przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za istnienia zazna on szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt tez opoznia i

utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, wsparcie w czynieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( istnieja nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc mozna przeczytac sie

takze arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu albo klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie