matura 2017 matematyka odpowiedzi rozszerzona

( matura_2017_matematyka_odpowiedzi_rozszerzona.pdf )

http://downloads.co.pl/dl/?id=matura_2017_matematyka_odpowiedzi_rozszerzona#

Podobne: matura 2015 matematyka odpowiedzi rozszerzona, matura 2010 matematyka odpowiedzi operon, matura 2011 matematyka odpowiedzi operon,

matura 2015 matematyka odpowiedzi rozwiazania, matura 2016 matematyka odpowiedzi operon, matura 2016 matematyka odpowiedzi rozwiazania,

matura 2012 matematyka odpowiedzi operon, matura 2016 matematyka odpowiedzi sierpien, matura 2016 matematyka odpowiedzi probna,

1-wsza. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: pozycja, w ktorej powinno sie bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych dwie sa podobnie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko trup

zmarlego zostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

za zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, prawo boskie a,

takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie

fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja

jemu sie od czasu nich oswobodzic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, baczac na

akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest w

celu nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii myslac o tych celach.

Fatum – odwrotnie los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie musi spotkac czlowieka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia.

Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego doboru. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

rownoczesnie ofiara a, takze winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

jak siostra a, takze wierna prawom boskim. Jako obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny.

Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali im w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod dwie

fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal je w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie

posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali bogom

w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora to wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego

godnosci powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze ma taka moc jak Pan,

jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn robienie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog

podarowal mu moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to on odwroci od czasu Niego osob. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, potrzebuje sie w celu niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl on jednak dojsc do was cieni, albowiem zona nie zakopala swoim ciala zgodnie z jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl

czasochlonnie, az finalnie przypomniano w piwnicy o poprzednio i wyslano Tanatosa poprzez jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc duzy kamien pod

gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Naprawde bylo za drugim, trzecim,

dziesiatym wespol. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy,

dzialalnosci nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji pod ziemiach polskich do roboty Syzyfa. Tok ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil

wrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki

temu mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie za wysoko, albowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i aby nie

schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem czlowieka dramatycznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona za sprawa nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace przy roku, w takim przypadku to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

tego rodzaju wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

globu zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne oraz kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna badz

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja przy nowej mysli w

takim wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter a, takze Kora"). Mity dla starozytnych pelnily opcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie

mozna w pelni pojac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem

najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem

dazenia czlowieka w celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek

powstaja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Tylko w w

piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi zyjacych. W

taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej do niej surowej

kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby pozostawila

zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego doboru. Musi zadecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na zaleta szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej woli, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i

takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bezustannie stawiany w przypadku

wyboru, musi rozwazyc, albo powinien wybrac dobro swego ludu, albo dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. W

calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy,

przekroczenie, biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania pod polu bitwy i w celu gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty model – ukazuje, co oczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce zwrocic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec ewentualnych pokolen, jakkolwiek imie tegoz, ktory nie obcuje ze

sztuka, oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze naszym nie rozchodzi o walke na sen wieczny i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka pod piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest kaprysny, a

zmienia sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam nawet zorientowac, jak przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow

a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze przenigdy

nalezy powazac rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy zgodnie z natura, brac od globu tyle, jak duzo potrzeba, nie za

wiele, ale i nie za nieduzo. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze zdanie, ze pisanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za zycia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta daje tym samym termin swojej pewnosci, ze ma

juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc istnien bedzie przy wierszach, przy pamieci tych, ktorzy ow wiersze beda kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac zdecydowanie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze mozemy je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, trzech miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie rozbudowany naprawde, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

naczelna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej Swiata - rowniez i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos cudownego, a ow

lampy prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, przy odniesieniu w celu dorastajacych osob. Ogolnie

materia biorac chodzi o to, ze kazdy ma przy sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy pochodzace z dotychczasowym

ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system zalety, stajemy sie

innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje podopieczni. Bogini nie zniosla

takowej zniewagi a, takze jej podopieczni: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien.

Lecz i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia nature

macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie

i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace przy roku, w takim przypadku to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

tego rodzaju wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwa. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o materiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to jednakze,

ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Dawny one w celu nich naprawde cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich wielka role. Obrazuje to argument, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie mieli poglady pod dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osob opowiada mnie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni mieli podobny poglad

na informacje sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity byly i znajduja sie obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja w celu poetow, konstruktorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele odmiennych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlek, jaka wydaje sie jego natura i wykorzystanie. Dawni jednostki odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania wyboru

zalety przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa z gory skazane pod niepowodzenie oraz sam swiadectwo wyboru, niezaleznie

od tego, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana musi doprowadzic w celu katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja poznac

za witryny wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego

sprawia kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa zupelnie rozne.

Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Okazuje sie byc odwazna a, takze energiczna. Chce uczcic sen wieczny brata,

chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie inna. Boi sie o swoje zycie i nie chce zlamac zakazu

krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Okazuje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

morzem losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie

wowczas slaba a, takze przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal prawo boskie. Totez zgineli swoim bliscy. Gdyby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet oraz to zdolalo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc rzetelny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet. Bezwzgledny w celu

wrogow a, takze zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. Podczas konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby

ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon narasta w obronie

demokracji przy panstwie, swoim ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie za nieomylnego. Nie zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od

czasu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora pochodzace z

postaci wydaje sie wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Okazuje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant

wladzy publicznej. Jest on wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Jej

osoba jednak zwaza, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru 2 mozliwosci a,

takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne

wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze mogla by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, ze

racja wydaje sie po do niej stronie, musi jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w

odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny

czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I

to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje zadowolenie i

wewnetrzna harmonie. Okazuje sie byc symbolem a, takze personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka

pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie moglo zachowac Antygony poprzednio

katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie

sam.

W mojej opinii w tym przypadku mamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt przy imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jednej ze witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na siebie sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel a,

takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa

rozumienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie przeznaczona jest w celu Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie

miedzy miastami, a takze pod trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo w celu wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny,

zaslugi, zalety. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia on losy

zuchow na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna

oraz tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla

sie pod dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego

- Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie w celu trzech internautow. Aktorami mogli byc jedynie mezczyzni, grali wiec rowniez i role

kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo w celu uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do kleski, czyli

kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

znajduja sie przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i wymagania, bowiem smialkowie bronia przeciwnych racji.

Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tegoz wzgledu, ze racje obu

stron znajduja sie rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie w celu kleski zuchow. Antygona, za przeciwstawienie

sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej narzeczonego, a prywatnego syna -

Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany nadzwyczajna

konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen wieczny lub kleske.

Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez stronie

Antygony, bo przy jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi

oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a, takze spelnienie

powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego,

druga zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego koloryt

5. posiadaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, oraz gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo odrzucic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu a, takze jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl przy

swiat. Mienie roztrwonil jednakze szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Kiedy skruszony syn

wrocil w celu ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna,

ktory byl jak umarly, oraz teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich niedoborow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego a, takze obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac

innym ludziom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednakze jako

model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

rozne podloze. Raz padlo pod droge a, takze wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno

trafilo pod zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci, wyszukac jej tresc, ktory tyczy sie ziarna madrej

nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on

wczesniej a, takze odszedl od czasu wiary, jednakze powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do bliskich traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada konkretne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Pan Ojciec oraz Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow a, takze checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec

przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka.

Wedlug dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wylozyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob sam walczy o swoja godnosc odpierajac ich racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze plany Opatrznosci, oraz nie je badac;

- Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie w celu

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara,

kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest dlatego symbolem doskonalego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena

smierci krola jest przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

wydaje sie walka przy obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

herosa, w ktorej za swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce

wybiera wzgorze, aby byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. W calej swej ostatniej spowiedzi przypomina

wartosci nadajace sens swoim zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostawac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu, ktory

oznacza umieszczenie Boga przy centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady plywania przy stole ï‚® funkcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna zawolanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i wyszuka sie pod biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci pod wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak musi

zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza w celu tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

przy kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozadane, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie pod polu a, takze niedlugo

zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie zacnych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na kazdego ludzi. Zwany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim,

albowiem zawiera komplet nakazow a, takze pouczen, jak powinien zatrzymac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w ponizszym utworze

propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do

tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

przy kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Pobudza sie wsrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., , ktorzy nobilitowalo nasz tekst w celu

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem, przy XVI przy.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasami po

nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

tym samym, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw pod jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen przy Szwajcarii. W calej XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja

przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na naprawde przemyslane a, takze staranie

dopracowane od witryny formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do

XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz w takim przypadku byla to piesn

starodawna. Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona

jest w celu Matki Boskiej, druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa

oraz Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim a, takze wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, w

celu ktorej nierzadko nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog a, takze

Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy

np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np.

(dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym argumentem

na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych matek, ludziom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu

pochodzace z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, to znaczy hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa rowniez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., byly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu, opiewaja

wielkosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. panstwo szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym chetniej boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swego Syna od chwili biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go

za sprawa Zydow, poprzez przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc podobnie jak On, myslec podobnie. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych matek, ludziom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana za sprawa ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie pod czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny -

bowiem jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zagadnien do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z

powodu straty swoich podopieczni, ale rowniez z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. W mojej opinii Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa

zapotrzebowania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz rowniez

przyjmuje pod swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli przy obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja w celu szalenstwa. Jakkolwiek Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz wydaje sie

przepelniona nadzieja, ze ow jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna pierwowzor

nie pozostanie musiala naprawde cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie a, takze

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora

mielibysmy okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten posiada wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― mamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze poszerzone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu przy wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala naczelna zwrotka, ktora to obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element

lingwistyczny pochodzacy pochodzace z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzycia.

Tych nieuzywanych dzis slow jest przy „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca przy tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Ludzie

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwie pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlek zostal

zmajstrowany na wizerunek i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu bystry jest wyszukac w w piwnicy doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona fundamentalne wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu

zdobywania madrosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz to mniej. Kazdy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania.

Jestesmy zobligowani przystanac na chwile i pomyslec o lokalnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej

biezacy w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja okazac

sie dla nas istotne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, , ktorzy najwazniejsze, to znaczy nasze zycie.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce przy sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w kazdej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna nierzadko propagowala projekty parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy czerpac z

tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym ktora wage ma dla niego honor, ktory we wspolczesnym swieci stracil

pod swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka,

oraz czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. W polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego

do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow

swietych, opartych pod legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy koloryt

dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy a, takze zakonnikow

przy kosciolach badz w umyslnie wyznaczonych w dodatku miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna

wydaje sie misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i

Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski

dziejow ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja

pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy a,

takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie czlowieka na prawidlowa droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Panstwu utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej w celu glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, czlowieka. W sredniowieczu w srodku swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary

osob, ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal ich glosy a, takze raczyl darowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce przy raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza nadzieje

wygrania naszej walki. W calej utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i

stwierdza, ze nie sa ow lampy w stanie darowac czlowiekowi prawdziwego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac ciezko, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci a, takze piekna przy Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral droge walki ze

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo ma radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jak wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej

powstania w celu dzis pobudza zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem greckiego

Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest explicite do Matki Boskiej pochodzace z prosba o

wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, zawiera blagania o "zbozny

pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy.

Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila w dalszym

ciagu nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - w pierwszej kolejnosci polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany poprzez polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie przy literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie przy obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje przy zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Jako rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy druh, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw narodzil sie

przy sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna

zgodnie z regula, ze kazdy rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi poetow, znajduja

sie one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo przy parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

kwestii ostatecznych niedaleko sadu koncowego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowanie sie pod spotkanie ze

smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem. Wzory motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i trup, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa przy reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze im czlowiek minie przez zycie

skromniej, naszym jego zebranie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Okazuje

sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w w piwnicy wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Znajdujemy w pani a prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, potrzebuje z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, jedynie bano wiele..: ―

W tym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Mozemy zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla.

Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

albowiem jest on jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy wlasnego syna od chwili biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za sprawa

zydow poprzez przybyciu w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec podobnie jak on, odczuwac. Wie, ze to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i pod blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter zwlaszcza

sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

reguly budowy). Koloryt piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej branzy wiedzy. Poteznieje czesto przy tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zyciu pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta postaci literackiej ogolnie pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w strategia realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla

dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie

tesknota za zyciem natury a, takze niecheci w celu miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu w celu

ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, zapoczatkowanie tylko konkretnego watku, koncentracja sie pod jednym jedynie problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim

zyciem powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo nasz gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie w celu walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow wymownych, ze o

ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we kazdego nastepnych

epokach literackich a, takze jest powiazane z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia

przeszlo wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi w celu

niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde nawet ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i wlasne dobro.

Mocy dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika w

celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a, takze czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek ksiedza, oraz

nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, w stylu gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i roboty na wsi, totez dokladnie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz odmiennych

plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi pozytek i

daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej a, takze sprzedawac

drozej w odmiennych okolicach.

Seks Reja w celu spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to upatrywal w

ponizszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil

urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz madrosci praktycznej przedstawiciel tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza rowniez sympatii akt milosny szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

kazdy winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

wojowac w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

pochodzace z Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje

kawalek „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina wedrowki

(Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie

sklania Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takowej hanby. Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na

uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal caly

narodowosc. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu swiadczy ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupek przed a, takze po szkodzie. Mimo krzywdy nie

chca oni zreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie

potrafia ustrzec sie przed analogiczna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu:

czy zwrocic Helene poslom i zachowac ojczyzne od czasu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny).

Troja to alegoria Polski, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Trwalosc i potega panstwa jest zalezny od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, czlek powinien nawet z

radoscia umierac za nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie jawi sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia a, takze podziw w celu urokow natury. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres po temu",

"Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, rozkosz duchowa a, takze

intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy dzwiekach muzy, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w trakcie zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje

rowniez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc

- "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji czlowieka wyrazanej za sprawa

Platona - wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie przy piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi

opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), przy utworze

"Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i wartosci zmarlego,

ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny.

Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, scala rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze bez trudu odnalezc

swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski o losy wlasnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa a,

takze sprawiedliwosci. Nie wolno im myslec o prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie

naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie pod obronce ojczyzny (mialo to

zachecic ludzie mlodzi rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne detale, ktore

pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje

typowy naszego kraju balagan). Rozumuja przewodnia calkowitego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a

nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym

wraz z pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem w celu Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, ich tematyka wydaje sie zas obfita. Wystarczy

wykonac przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, natury i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge a, takze lament poprzez klesce Polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( kobiety i podopieczni ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja jeszcze milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu,

przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie nasz rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Ale jesli prawda i pochodzace z tego naszej firmy zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i poprzez szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego miejsca dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, finalnie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i jednostki, bo ma czyste serduszko i tegoz

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Panie za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz pierwszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi przy literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

wytworzenia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zycie na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie

dorosleje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Profesja na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt, wysilek natomiast

jest motywem do pychy. Po roboty mozna odetchnac wesolo spedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Czlek zyje pod wsi przy harmonii

pochodzace z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, bowiem to w istocie oni pokazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, Oraz mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

zlych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej,

ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie a, takze radosc. Uciechy plynace pochodzace z zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej

namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien

wlaczonej w tych propozycji mitologizacji a, takze jezyk mozemy podzielic pod dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore

sa lub przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych

powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek przedstawia Szymonowic osob i stosunki dworskie. Bez watpienia

obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, jednak prawdziwe niewatpliwie sa odczucia,

szczescie a, takze nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza niemal kazdy, jak wiele i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wiecej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i weryfikacje zycia,

takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze naszym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy

zajmuja spracowane wiejskie kobiety, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych sluby i zamozne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja konflikt

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje w kazdej sytuacji z nieodlacznym symbolem swojej wladzy - nahajka±, oraz chlopem nieodwolalnie

pedzonym w celu roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, albo czasem dzieki czemu postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem nie znajda sie pod

lewicy, to znaczy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie atakuje jeszcze ksiedza, powiada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w

czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami.

Ludzie znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy

Pleban, ktory w istocie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy a, takze nieprzekupny.

Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Rozne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia kwestii

narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie a, takze przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, oraz nam

nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Pod

przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia

przeszlo stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem

uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem

rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia tok calego do niej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka mozemy

sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic musi posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic.

Zwiazek malzenski powinno sie zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac. W ciagu

roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z tych przygotowanych

wiosna krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Istnieja juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. Podczas lata gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko w celu

uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i jednostki zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach

polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko przygotowane jest

to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Lecz i zima nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo

rowniez u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, przy innej rejonie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica.

Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca uwage na to, jakie wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop rowniez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta porusza

problem spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to kawalek oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu

podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa o milosci,

tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi o tancu

a, takze radosci. Naklania wszystkich w celu pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc a,

takze spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swej pracy siebie i rodzine, a zawod jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza,

zolnierza albo pisarza. Liczy nastepnie wszystkie przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w swoim poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu

przyrody pod ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji a, takze umiejetnosc

krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w swiecie, zastanawiaja morzem

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale rowniez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

prawie wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz czlowieka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na ow czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje ich syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do zabawy, ale racjonalnie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej przy sobie. W calej „Piesni o cnocie― liryk stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych

ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego

czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

sam proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie oni pozostawic poprzez sobie

slawe i honor. Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i

samym artysta, ktory z racji pod posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego na temat, ze swoim dziela beda tez swietne nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu

antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w odpowiednim

miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie rowniez

horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc rowniez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna w dalszym ciagu pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty

osobowe, idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami natury o kazdej porze rok, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych za

sprawa literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr

wiecej jeszcze zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden schemat

– wariant renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny sporzadzania, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zycie zgodne pochodzace z natura. Dobry

ozenek, zadania gospodarskie a, takze obywatelskie okreslaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace z

dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot liryczny uznaje

tezyzna fizyczna za wybrana z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej inne dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne

zycie w zgodzie z natura i nie szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i swoim prawdziwych zalety w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia powinno sie zyc zgodnie z natura a, takze jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale powinno sie przy tym

afirmowac zycie a, takze w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj

wewnetrzny broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze

postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest zroznicowane prawo. Przykladowo

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty a, takze inne w celu mieszczan.

Mysle ze, nasz problem wydaje sie nadal biezacy. Tak aktualnie bylo a, takze jest, ze ludzie majacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja

niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednakze zazwyczaj znajduja sie traktowani o wiele lzej, w wielu wypadkach moga sie

chociazby wykupic. Czesto jednostki na wielkich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie przy ich kwestii jest w znacznym stopniu przedluzone.

Nastepnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy przenigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc energii

panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i jest

zatrudnionych nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie przy malych

miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci czesto musza chodzic do tych odleglych o wiele kilometrow. W dodatku szkoly posiadaja zazwyczaj zbytnio male

srodki pieniezne na rozwoj pracowni a, takze zakup obslugi naukowych, czasem nawet pod utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, ze

kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie badz

zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - kazdy mieszkaniec wydaje sie obywatelem

a, takze panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek musi byc legalnie przygotowany w

celu pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy

miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac

nowy prawo prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa naprawde wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy bezuzyteczne, takie jak wspaniale domy oraz sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone pod ten zamiar wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, to znaczy brak namietnosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

wydaje sie podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie laczyc w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny nalezy poswiecic komplet: majatek, energii, zdrowie,

fuks, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - spory

sejmowe, walki domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego stanu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie

znajduja sie spojni, nie tworza jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u

heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie moga nawet

odpierac panstwa poprzednio poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa

dlatego krola w celu obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie.

Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia ich ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie

konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe uwaza

pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione w celu porzadku,

sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow),

odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wowczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze pod problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. szybkie sadzenie a, takze

bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc a, takze

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, jakie maja miejsce w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Rownolegle przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno przy

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna najrozniejsze analogie w celu wydarzen politycznych tego

okresu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor

polskiego Sejmu. Dostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor przesadza

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie czlowieka poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji kalwina i przy

duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za sprawa protestantow, , ktorzy jest szczegolnie widoczne przy krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do zycia

w przepychu i nienaturalne zawyzanie ilosci swietych, pod ktorych bezustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedle niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi pojac istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i kosztuje ponad

powszednich ludzi. Jednakze mnich tamten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow za swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na

cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory pochowal swego psa pod cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z

czworonoga uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek a, takze lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie w celu czesto

wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych w celu wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze

prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja ich spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo przy

odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal w celu filozofii stoickiej - sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki

pokazala, jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen

wieczny malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych

a, takze zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, , ktorzy obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak wydaje

sie na nie odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz poprzez smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy

zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to przy ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie

opowiada wlasny sen - we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim coreczka

wydaje sie szczesliwa. Postura ojca zmienia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana pod wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do kompozycji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej,

- oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja kwestii pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, wiedzie to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w punkcie

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego zycia i aktualnych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, strachu. W obliczu

smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym czasy swoje Na tym strawil,

zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos

po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w

stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wprowadzenia czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie

tekstu, wypowiedzi a, takze rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem w celu

prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; uciazliwa, codzienna praca w polu i przy gospodarstwie czyni radosc innym ludziom wsi a,

takze jest w celu nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy przy literaturze krajowej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie idea, ale strategia, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod

motywach potocznych i narzeka razem pochodzace z Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stuleciu jest, wedle

Szymonowica, mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie nierzadko dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw

bolesnych, pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i tworzac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym ponizej umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Powoduje to posadzenie o zdrada i stosunek z odrebna pasterka – Doryda, , ktorzy

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza pobliskich zarosli

wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

namietnosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce zapowiadajacego nowa

kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy wykracza hen poza

czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze

tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany

wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do

konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek

poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i

nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem tych

niepewnosci a, takze lekow. Szczegolnie wyraznie widac niepokoje poety w trzech sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej walki,

ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od czasu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlek jest samotny, a stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc ktorego

kazdy czlek powinien zawierzyc, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, swiat i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tegoz, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od

czasu Boga, zawadza mu droge do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega

Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest mocne, a jak slabe. Tresc rozwazan autora ma koloryt

uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas jeszcze silna a,

takze znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio tym,

ze niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, jak wiele Troje. W calej tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk przestrzega, ze

wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania za sprawa rozstapienie oraz

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci za losy was. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu pijanstwa

a, takze obzarstwa, oraz niezdolna w celu zadnego mordegi, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda mogli w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W calej kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem was, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zdziwic wroga,

oslabic go a, takze nie przyjac do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, lub wysoka grzywna

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa pod jego czele powinni

wreczac przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - wylicza 6 zachorowan Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga leka sie, ze fakt nasz moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje

sie wykorzystywana za sprawa magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, , ktorzy prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk

sierot za sprawa zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli do niej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

gruncie niezaleznosci od czasu papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zyciu szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja a, takze

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od edukacji Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec a,

takze spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych

zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza wiele pozytku,

oraz dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego za sprawa caly rok kalendarzowy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu autora do roboty na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w lekkim towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek a, takze daje

rozkosz. Dbajacy o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i wyprzedawac drozej

przy innych rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jawi sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej

przedstawiciel tegoz wysokiego stanu spolecznego musi posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow pod Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swoje przemyslenia na temat tego sytuacje oraz aluzje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow oraz mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty,

co formuluje slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ow przekazuje

intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia

pod wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina pod roli przeciwstawiona

jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Wielki wplyw

pod tworczosc poety mialo rowniez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego polskiego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten wydaje sie nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem mysli wlasnej zalety

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze czasochlonnie po swoim smierci beda czytane a, takze podziwiane za sprawa wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, , ktorzy bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie

da sie zamaskowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego rozwazania na nasz

temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora to pielegnowana przy sercu

czlowieka moze byc w celu niego rownoczesnie "nagroda a, takze placa" oraz swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak zwana

dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, oraz po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od czasu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty. Bez

watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej swoje przemyslenia a, takze sugestie,

jak w przyszlosci podeprzec obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze

wszystkie zalety stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo

otwarta droga do niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym czasie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, aby tam tworzyc i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie przy poszukiwaniu

bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc pod roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie okres na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta chce, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i aby posiadaly

ow zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale rowniez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to renesansowa

pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, a, takze

stoickie, zeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane jak zycie zgodne z regulami cnoty, daj szanse czyste

sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z radosci

zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili, cieszenia sie pochodzace z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac przy Piesniach

II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to byla nie

wolna od czasu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak rozne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal

dystans do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl

Zenon od czasu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do powodzenia

wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zapewniaja prawdziwego

szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a,

takze przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia

w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

trwalosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w radosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze

wizji Boga, jako wielkiego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga,

jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzyc swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od czasu trosk a, takze cierpienia oraz obawy poprzednio

smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety przy ustalone za sprawa myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wytycza sie na temat madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z

problemami, wreczac sile sakralna i trwale szczescie oraz czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie przy swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi wyszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej i

calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu a, takze

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow poprzez porwana za sprawa Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury

polityczne obywateli i bylo pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, chociaz w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal przy nagrode za wyrok przy sporze bogin, wine dlatego ponosi lacha, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu okreslic glownego herosa, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes pod rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad

komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor a, takze lasow, napisana

w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny samopoczucie, inne znajduja sie tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi

wartosc budynku rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma

posiadac na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo w celu Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w swoim zyciu kluczowa

byla swoim poezja: „Prosze, niech ze mna za raz me rymy nie gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet polski pierwszy

liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych gatunkow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, oraz calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zycie prostego ukladu

wartosci. Czlek i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza przy, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka swoim utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jak wskazowka w celu jednostki,

jednakze dla kazdego, bowiem uzywac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilkunastu wersach przy lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty

doktora i zachecaja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, oraz wstane na gazie. ― Fraszka ta ma na celem osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego

rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim

wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w dlatego kazdy musi usilnie zabiegac, aby zostawic po w piwnicy dobre

przypomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan

odroznil czlowieka od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie,

dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien szkolic swych nabywcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania prawdziwej

wolnosci. Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia przy reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli

przyjdzie przy walce zwrocic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic komplet

dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze

dzieci dostalo sie w celu niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde

rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, ze i

poprzednio szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie

– zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to w istocie odroznia polski narod od czasu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam ich nie przestrzega w zyciu. Sprawia to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od czasu

poczatku istnienia naszego was, ale albo takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie

sie zastanowic morzem dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie jakis element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – panstwie – mozemy tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze wybrana z powodow upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz kiepskie spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture

rowniez zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas pod scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach powiada posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, , ktorzy

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swoje losy scala z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na wzorach antycznych.

Utwor ten jest napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. W calej utworze naszym latwo wyszukac fragmenty, w ktorych

poeta krytykuje wladcow oraz zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny fragment

przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie

jest mnie obce―. W calej odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg zadbaj postaci, ich zachowan; od czasu patriotow

poczawszy, a pod zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w ponizszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu ma charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze w istocie w naszej epoce produkuje sie chodliwy w Polsce legenda

sielskiej, spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa przy

„Nad Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora to wszystkim

daje radosc a, takze rozrywke, ktora to tez przynosi zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

sadza egoistycznie, znajduja sie chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facio musi pracowac na panskim polu, praca nie jest radosna piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i...

Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w pani a mysl, ze „bez praw nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego czlowieka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci zycie. Za

, ktorzy? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

musi rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta kwitnac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze nam a,

takze bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm pochodzace z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i apartamencie,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji malolata obywatela a, takze do rangi

zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo bez trudu

zapamietac, albowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Instrukcje te zawarte sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami natury w kazdej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i przy bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate, nie zaluje

do niej swoich towarow, a takze a, takze zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz umiejetnosci

potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze

lansujaca porzadne. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. W calej

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych w

celu polskiego spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow

wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie

a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow

panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal

rozporzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania

wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych,

uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od

papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia

mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow pod ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje choroby

toczace Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu przy 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor nasz niesie przy sobie tresci uniwersalne, przedstawia sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on uwazny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja wowczas

gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec.

Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten przedstawia niebezpieczenstwa

grozace panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal kazdy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza A mnie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciwko

Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, przy XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych spotykamy tez przy licznych fraszkach, a

najlepsza pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest na pewno

najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt wlasnego stylu, o forme

trzymanych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, oraz o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to

uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna – do

niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow polskich. Nawiazania w celu antyku przy dorobku

Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to widac

rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej

– takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko jak poeta a, takze dramaturg, jednakze takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat za wielka

melodie, znajduje wielkie wartosci natury i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tegoz terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji - poczatkowo w celu

okreslenia zapozyczen i deseni wloskich przy sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia okresow

panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete za sprawa nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo

okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednakze odrodzenia

antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej

od finiszu XV do konca XVI stuleciu. Jest on rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: kryzys papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw, na

przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe a, takze religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, pod plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w srodku badan a,

takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej.

W calej mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero

co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za formalny jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze pod

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osob od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek ma swoj zycie zapisany przy

gwiazdach. Oddane jest jemu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zbieranie dobr. Swoje to

zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a

kosciol katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem znajduja sie wydane

przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Autor charakteryzuje choroby, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc zachorowan Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora to plynie pochodzace z "chciwosci domowego lakomstwa". W calej

sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Napad skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych

jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

ich jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, nasz sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia szczegolnie pod

sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i w celu potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa niezasadne,

m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedobor sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst zwiazana

wydaje sie z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech podstawowych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne problemy

interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup solnych, czy niedobor stalego ukladu

obronnego panstwie. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu a,

takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych polskich

utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli ostatecznie o grozacym im

ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec

mlodo, jednak w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo a, takze umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o pewne przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy przy wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jak czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa natury

c) rozumienie zycia jak wiecznej bitwy o zywot

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym

smetnym krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i tezyzna fizyczna mieszkancow. Okazuje sie byc on pelen podziwu w celu prostoty a,

takze kontaktu pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce istotne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia

ludzi w tamtym miejscu zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje przywiazanie do wsi, tamtego zycia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze

ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora poprzez stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, oraz kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, potezny, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na inny los, przykra wizja, walka o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety ow mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl odmienny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie

burzy - "skromnie w celu zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przedluza sie dlatego jak czlek (samotny, odczuwa

sie zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie

nastroje dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

za sprawa burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV

nastapil aktualnie calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie chorowity, wiecej przydatny w celu zycia anizeli

ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn nasz wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma koloryt symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Juz

sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w ponizszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego koloryt skazony wydaje sie niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw a, takze odcieni. 4 opisy konkretnego

krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia

zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy poprzednio jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly gawede starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal on o artyzm jezyka, forma swojego stylu i odmiane uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o swoim wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie prawie boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), to znaczy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, nalezy sie bawic, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie , ktorzy nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

, ktorzy sie ma.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie przenigdy bawic, jednak mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- najrozniejsze nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z podstawowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej

anarchii, kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami przy bitwie

ponizej Chicimiem przy 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 fragmentu dosc szczegolowo

opisujacych na wstepie obustronne preparowania, a potem bardzo dokladnie, dzien poprzez dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do poczatku ukladow

a, takze zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie

namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod

sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy odwrocic na sprawy naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w tych

propozycji zywy wizerunek owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia wiadomosci o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W calej 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi przy krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami,

oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Glowna czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, to znaczy taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce a, takze sasiadami

przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem w celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa);

jednak w przyszlosci sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady pod

obowiazki spoleczne wobec ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo,

pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania

postawa, ktora to doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tzw. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ), ktorej

zajeciem jest ukazanie zycia a, takze urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi ostry kontrast pochodzace z pierwszym - jest dwubarwny

(czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika pochodzace z kaprysu.

Proponuje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie spokoju trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz poczciwego

ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy cennym pochodzeniem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji pod

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego a, takze

wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek

etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej... ".

Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety znajduja sie niestale przy uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej mozemy je przeprowadzic (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz

zanotowac stalosc przy uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku a, takze ich oddzialywanie na zycie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, podstawowe prady. 1-wszy - dworski – rozwijajacy sie pod dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, panowac mistrzostwa autora,

wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni zachodnich, im

skladajacy uznanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ow wlasnie tworczosc literacka, odmiennie

anizeli nurt dworski, przykladala duza wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego kraju rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami tegoz nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten wskazuje sie rowniez sarmackim od

czasu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze ery.

Podzial literatury na dwie nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec dworski

i byly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Ale byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna dlatego mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie przy XV stuleciu. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty przy XV a, takze XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, ze Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej pod wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - o szczegolnej pozycji

jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki,

bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Tej pamietniki zawieraja okres ekipy

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

a, takze milosci natury - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl nierzadko polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696

"Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Autor zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za , ktorzy oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin, szlachcic –

dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje zadnej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, oraz mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, bowiem szlachta przy wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych przy utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Czesto poddaje krytyce wady

narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore chyli

sie w odniesieniu do upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc dzieciom do zabawy. Wszyscy pilnuja o wlasne

dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje czysta dla siebie a, takze

nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy nasz lepszy" Potocki porusza trudnosc

nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, albowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje tok

bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc przy zwyciestwie morzem poganami.

Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest przy nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym pochodzeniem

poznania osob i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu

wyprawach wojennych. Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki

wytwarza mu pragnienie zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem

swoim zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil

natreta i odcial reke swoim bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

malzonke. W odrebnej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz

zycia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o majatek i wartosci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego

sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Istnieja

pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog skierowany do osoby, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe pochodzace z ich wplywu na

zycie polityczne przy owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow a, takze klesk moga one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu przede wszystkim bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal a, takze osmieszal przy nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie nierzadko sa jednakze uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko

moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz przy

tytule, oraz przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, zbytnio mlody ilosc

lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty ow pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety krola.

Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje sie

atakiem pod sarmacje, pod jej wady i kiepskie przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez typowe cechy

Polakow, ktorzy przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i ponizej lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze przy Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz to gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze

panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

przedstawiana byla przy sposob jednoznaczny i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie

ujeta w cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji widac najwyrazniej przy

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany za reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V.

przy. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt

komiczny osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym

sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze

karmelitow. Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele

trunku mial szanse pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie

wady, deklarujac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale to tak specyficzne postawy, ze mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie

w tej okolicy tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany

jest ze sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w

kazdej sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zna

smaku wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie przy klatce a, takze uwaza, ze jest to nieco normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie

pochodzace z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie w celu niewoli, w

kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, okresla sie pod fakt, ze powstala kobieta po glownym rozbiorze Polski, moze

dlatego Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, jednakze zyl przy nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa.

Piotr malowal osob naturalne, owymi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa:

najtrudniej a, takze najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna o wiele wiecej

zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie

dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie tego, kto ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana historyjka:

slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa).

Wowczas gdy pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, watly i przy lesie", oraz nastepnie pozostaje

pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare przy Boga a, takze

smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze nierzadko

teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Natomiast zatem swiat w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a, takze

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role literatury oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: przy Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski o kraj,

pochodzace z leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno okazac

sie szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej

okazac sie powinna uzytecznosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czym poparl

zdecydowanie program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o wymagania utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w swoim dzielach zaprzata krytyka krajowej magnaterii, ktora wini za upadek panstwie. Pisal: Z samych panow zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal program reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra pod owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal podczas kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma on charakter

klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie w jednej konwencji. „Powrot posla― jest napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na reputacje

publiczna oraz na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc przemian

ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem a, takze ukazal zuchow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi a, takze wzorowi obywatele,

ci „zli― zas jak durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn

Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, , ktorzy doprowadza w celu upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia

potezna i wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale na ogol bez sensu; dziwi

sie, ze Starosta zezwala na wszystkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego niedobor

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete prawo szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie

dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli slowa jako sprzet oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na rozwoj tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie –

byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego stalo rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Procz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od czasu 1730 w celu 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody ksztalcenia. Byl on pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 rok oddano w celu uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

rozne tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy w celu redakcji a, takze

odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan a, takze

chlopow, pisza o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany za sprawa 21 latek. Z inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono na

warszawskim rynku pierwszy przy dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely

wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 rok dla teatru zaczyna

tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej zespol prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly

wydzialowe a, takze podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie

przy jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu edukacji potrzebne znajduja sie dobre pozycje

ksiazkowe dlatego przy 1775 rok powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie a, takze wydanie oryginalnych

podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali przy

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Skutek

komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a, takze

podnioslym rodzajem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych nie

wczesniej puchar, , ktorzy wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym

patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od

czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czastka pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn pod czesc poezji.

Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze

rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest afekt, ogarniajaca pelny narod.

W calej imie naszej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy przy uniesieniu. Tej pragnienie

potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego rzetelna. Pycha popycha go w

celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo panujace na

swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest

dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w opinia szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on przy pyche a, takze megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos przy dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego kleski.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl przy wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze naszym Slowacki pragnal dac replika na

testowanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

sprawa zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady tych

ludzi byly jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie zamach pod cara. Ludzie jest przy tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna bitwy. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Szczep, reprezentowany

za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest dozwolone

zatem przy dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich pragnienie wolnosci jest w

tej okolicy oceniane jak bardzo pomocne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest wzorem

patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

dlatego rozumiane a, takze doceniane za sprawa wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie ich smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia

dopiero ich wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, przy ktory nie sklada organizmu bohatera. Jest to

symbol przezycia idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze on do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna zostanie przez

odmiennych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie przedstawiona za

sprawa Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Esencja

sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny. Idealu tegoz

nie mozna zdobyc ale mozemy don sklaniac sie. Muzyka robi z osob istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci wydaje sie porownanie w celu hostii.

W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w

tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za zycia, a nawet poprzez smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci

Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwie groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona.

Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl przy cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka wartosc musi zaplacic kazda indywidualnosc za swoja

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady 3 jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa mysli wolnosci poprawniej poswiecic pelny narod, anizeli ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal ich od siebie, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je dlatego autor przy wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. Na rzecz

Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor

uwypukla kilka glownych typow ich charakteru. Cechy typowe znajduja sie najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, czyli posrednio posluguje „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez pelny narod

naszego kraju oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami jak ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak

odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne energii i izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy

walce. Odslaniajac szeroko pobudki kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji kleski w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno

do powstania, zawiera wiele aluzji a, takze mozna baczyc go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie ponizej Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom

tegoz brak. Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu przy powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem -

oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec powstania

a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje popowstancze ( wydarzenia

pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z

relacji naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Powstaja takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

rowniez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach, walce a, takze tragedii

narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego, znajduja sie

przeznaczone nowego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki

moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia zazna on szczescia

ziemskiego, bo tego rodzaju fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy zuchow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc pojawia sie

takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona

pod Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie