matura 2017 matematyka podstawa

( matura_2017_matematyka_podstawa.pdf )

http://rapidfile.co.pl/p/?f=matura_2017_matematyka_podstawa#

Podobne: matura 2017 matematyka podstawowa, matura maj 2016 matematyka podstawa, matura 2017 matematyka nowa era,

matura 2017 matematyka zadania, matura 2017 matematyka probna, matura oke 2014 matematyka podstawowa,

matura maj 2010 matematyka podstawowa, matura cke 2013 matematyka podstawowa, listopad 2011 matematyka podstawa,

1-wsza. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej powinno sie bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami a, takze kazda decyzja doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych dwie sa podobnie wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna

siostra, wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko

trup zmarlego pozostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w spor z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, ustawa boskie

a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie jego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten

sposob pozwalaja mu sie od chwili nich oswobodzic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge

– zmartwienie czlowieka, ktory to jest w celu nas podobny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – w inny sposob los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg

wydarzen w zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie musi spotkac jednostki i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz

nieszczescia. Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi a wlasnym wplywem

bohatera. Bohater jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wyboru. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Jest on jednoczesnie

ofiara a, takze winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra a, takze wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca,

nie widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali dywanom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod dwie

czesci: osobno zlozyl mieso a, takze owinal je w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie

posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga frakcja, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego

godnosci powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze posiada taka

potege jak Bog, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn tworzenie, taka piosenka jest moc, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog dal

mu potega wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to maz odwroci od chwili Niego osoby. Konrad okazuje sie byc

cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie dla niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu.

Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl maz jednak dotrzec do was cieni, albowiem zona nie zakopala swoim ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic pod ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl dlugo,

az wreszcie przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc wielki kamien pod gore. Syzyf wzial sie do

robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym wspolnie. Syzyf

nieprzerwanie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialalnosci nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji pod ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil wrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w ten sposob mogl wraz z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk jest w stanie sie

stopic i by nie schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona za posrednictwem nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak bardzo

Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, by

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na 3 miesiace w calej roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego

odretwienia. W ten wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc przemian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie w celu wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

otoczenia zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po osoby

konkretne oraz kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli idzie o postury ludzkie czy wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie

i herosi greccy sa nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej mysli w

takowym wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne zostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla dawnych pelnily

funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy

je pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci

niepodobna w pelni uchwycic literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc

dobrem najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka

okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie

marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a,

takze czlowiek powstaja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze wytrwalego w

ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Same w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Na taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej do niej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. o ile

pozostawila zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wyboru. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na zaleta szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej

decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz

ciosu nie wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bez

ustanku stawiany w sytuacji wyboru, musi rozwazyc, czy powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, czy dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc

idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu

walki. W obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca zlaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania pod polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tak zwanym. anty wzorzec – ukazuje, co wyczekuje tchorza, jednostki, ktory nie chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory nie obcuje wraz ze sztuka, a

przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tymze nie idzie o walke na zejscie i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka pod piesci, jaka podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest kaprysny, a

przerabia sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

miec uznanie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Istnien nalezy wedle natura, brac od otoczenia tyle, jak duzo potrzeba, nie za

sporo, ale i nie za troche. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze redakcje wierszy zapewnia

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za zycia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze posiada juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc egzystowac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci ludzi, ktorzy te wiersze sa kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych

badz historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu sa mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia jedynie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac zdecydowanie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak bardzo, ze wolno je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, 2 miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze ustala odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

glowna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej

Europy - rowniez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos doskonalego,

a ow kredyty prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten wolno uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu w celu dorastajacych

osoby. Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze kazdy ma w calej sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje pociechy. Bogini nie

zniosla tak zaawansowanej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami pochodzace z

luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie

zamienili ja w calej kamien. Jednakze i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit

tenze przedstawia swoistosc macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na 3 miesiace w calej roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego

odretwienia. W ten wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc przemian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o kwestiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one sens religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one dla nich tak bardzo cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich spora role. Obrazuje to okolicznosc, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach,

tworczosc poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie miec poglady pod dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osoby opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni miec podobny poglad

na dane sprawy, jak na przyklad my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity byly i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja dla poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie modelem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele innych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone od razu wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i istota ludzka, jaka okazuje sie byc jego natura i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru zalety przeciwstawnych jednak jednakowo waznych. Dzialania bohatera sa z gory skazane pod niepowodzenie a sam akt wyboru,

bez wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci pozostanie wybrana musi doprowadzic w celu katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja napotkac za

strony internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor

jednego sprawia kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa zupelnie rozne.

Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Potrzebuje uczcic zejscie brata, chowajac

go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje istnienie i nie chce zlamac

zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze powyzej losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie

wtedy slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal ustawa boskie. Totez zgineli swoim bliscy.

Gdyby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet a to moglo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc zacny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako lek zapobiegawczy. Wzorem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny dla

wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku konfrontacji pochodzace z

synem Hajmon pokazuje mu jego braki i przewage dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl

prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa

wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly istota ludzka, a nie krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w obronie

demokracji w calej panstwie, swoim ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza pod wskazowki syna, ktory okazuje sie byc

mlodszy od chwili niego. W przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora pochodzace z

postaci okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej. Jest

maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest pierwsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej osoba jednak uwaza,

ze nie powinna postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru 2 mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon tez uwaza, iz racja okazuje sie

byc po do niej stronie, musi jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od chwili

siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde pochodzace z nich okazuje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. A, takze to jest

przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem.

Walka pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny basta. Nic nie moglo uchronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku mamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne a mianowicie

problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

dziedziny. Wlasciwa odczytanie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest w celu Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o

dziedziny patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo w celu wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest zazwyczaj wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia

maz losy chojrakow na tle wydarzen waznych dla danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu okazuje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna oraz

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie w celu jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest

wystepowanie luznej akcji (w ktorej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’

- koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie w celu trzech jednostek. Aktorami mogli byc jedynie mezczyzni, grali wiec

rowniez i funkcje kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi jego do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i koniecznosci, bowiem bohaterowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z tego wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie w celu kleski

chojrakow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony,

jej ukochanego, a prywatnego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni.

Tragizm okazuje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru a, takze szlachetnych intencji

sprowadzaja pod siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy

los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na

przyklad odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata,

poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego, druga

zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa od razu to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne sa osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego istote

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest slowo boze, a gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo pogardzic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu a, takze jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku a, takze wyruszyl w calej swiat.

Mienie roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas gdy skruszony syn

wrocil w celu ojca tenze sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to

byl jak na przyklad umarly, a teraz znow ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania

swoich defektow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego a, takze obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osobistosci

powinni okazywac innym internautom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, lecz jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne dziedziny. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem

siewce padlo na rozne podloze. Jednego razu padlo pod droge a, takze wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Swobodnie odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci, wyszukac

jej sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze

prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl maz

wczesniej a, takze odszedl od chwili wiary, lecz powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada konkretne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to

Bog Ojciec a Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie pochodzace z

wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow a, takze checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Na dzis

dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob juz sam walczy o swoja tytul odpierajac pierwotnego racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze projekty Opatrznosci, a nie je badac;

a mianowicie Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki

z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow

sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest dlatego symbolem doskonalego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi

funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola

jest przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista dzialalnoscia

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej

miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz a, takze rog. W swej ostatecznej spowiedzi wspomina

wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac stac sie ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

to oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i odnajdzie sie pod biesiadnym

stole. Udziela porad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osoby. Nazywany okazuje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior

nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, jaka zaprasza w celu tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz objawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele lecz zostal w owa strone zabity.

Pisarstwo sredniowiecza posiadala jeden plan parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy modne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre maksymy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie pod polu a,

takze niedlugo pozostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania

sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie rozkoszy na wszystkich ludzi. Zwany jest rowniez pierwszym

savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zbior nakazow a, takze pouczen, jak na przyklad powinien ochronic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa

sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza

osobistosci interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zaprasza

do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz

smierc zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele lecz zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu spor spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Ozywia sie posrod nich buta.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor

„Bogurodzicy― jest bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze

tekst w celu rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w calej

XVI w calej., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te,

ogarniajace czasami po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika tym samym, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw pod jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna

(strofy 3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej oczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana wszelkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz w takim przypadku byla to piesn

starodawna. Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest

w celu Matki Boskiej, druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a

Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim a, takze wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, w celu

ktorej czesto nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast dla, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, internautom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu pochodzace

z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa rowniez znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior ustala psalterz., byly bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym chetniej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony,

bicie go za posrednictwem Zydow, po przybicie w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc podobnie jak On, mniemac

podobnie. Jednak przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych

matek, internautom opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana za posrednictwem ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw:

ciemnej i srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie pod czarno, jest w stanie dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila witalny

kolor, srebrny - bowiem jej klaki sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu

utraty swoich pociechy, ale rowniez z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w jakims stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz rowniez przyjmuje pod swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa. Z

kolei Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow jedna zejscie,

smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze juz zadna pierwowzor nie zostanie musiala tak bardzo cierpiec jak na przyklad ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora

mielibysmy szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten odgrywa wielorakie funkcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa

za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― mamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze profesjonalne wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe ustala cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje szereg wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w calej tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno a, takze prawde.

Ludzie uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala

mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia sa centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednakze to istota ludzka zostal

zbudowany na wizja i zwiazek Boga a, takze dzieki temu madry jest wyszukac w samemu doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje

ona zasadnicze wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu zdobywania

informacji, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz to mniej. Wszyscy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc

harmonijnego postepowania. Musimy przystanac na chwile i zastanowic sie o polskiej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory

to jest coraz to mniej istniejacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te

wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, innymi

slowy nasze istnienie. Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w wszelakiej epoce. Uczucie to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna czesto propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym ktora wage posiada dla jego zasobow honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, a

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Na polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do rozwoju hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie

obrazowaniem zywotow kultu religijnego, opartych pod legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―.

Utwory te mialy istote dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel

historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa

rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za

posrednictwem ksiezy a, takze zakonnikow w calej kosciolach badz w planowo wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np.

„Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna okazuje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei

widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w

czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki, odkupienie a, takze sad

koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze wspanialych

misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami

mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem

grzechy a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celu skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Panstwu utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej w celu glosu na przyklad tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W

sredniowieczu w srodek swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osoby, ktorzy postrzegali Stworce w

calej kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy a, takze raczyl ofiarowac spokojne, pobozne zycie

a, takze miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci a, takze zbawieniu. W sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala

jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza wiare wygrania naszej walki. W utworze

objawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

milosci rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie ofiarowac czlowiekowi

doglebnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci a, takze piekna w

calej Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i

prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad

wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej

powstania w celu dzis pobudza zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu

polaczone sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Matki

Boskiej pochodzace z prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna

Bozego, zawiera blagania o "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i

odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn

Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem

stanowila w dalszym ciagu nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - od razu polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal

sie dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy

do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i wierny damie swego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie

w calej sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony w calej utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie

z maksyma, ze kazdy rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi poetow, sa

one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza -

raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osoby do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala w celu

tzw. kwestii ostatecznych nieopodal sadu zasadniczego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie

sie pod spotkanie wraz ze smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze

swiatem. Okazy motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i trup, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych w calej dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika tym samym, ze dywanom czlowiek minie

przez istnienie skromniej, tymze jego zebranie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w samemu wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w tej dziewczyny prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba a, takze swoim synem. Oplakuje swe dziecko,

pragnie z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, jedynie bano sporo..: ―

W tym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi osoby o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie

syna, albowiem jest maz jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem zydow po przybyciu w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, odczuwac. Wie, iz to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i pod blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter

przewaznie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego zdarzenia.

Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie

jakiegos szczegolu lub maksymy budowy). Istote piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji

piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do

niej odmiany, polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zyciu pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej ogolnie pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla

w rodzaj realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze

niecheci w celu miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, zapoczatkowanie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie pod jednym jedynie problemie, pewien

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim

zyciem powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo tenze gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow

przekonujacych, ze o ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M.

Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich a, takze jest polaczone z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc

a, takze dobro ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby renowacji, nie liczac sie

pochodzace z przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie

udostepnia prawde chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko,

chociazby osobiste ambicje i osobiste dobro. Sil dodaje mu przekonanie o slusznosci takowego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje samemu nim na

dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika w celu

refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a, takze czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, a nam prostym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, jak na przyklad gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca natomiast dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto jednostki na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wsi, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi pozytek i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej a,

takze sprzedawac drozej w innych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz informacji praktycznej reprezentant tego ogromnego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza rowniez sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu zarobku. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje

dzielo „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy

(Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia polskie XVI wieku widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Proponuje im walke, by placili na

wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by

wojowal caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu oferuje ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupiec przed a, takze po krzywdzie. Mimo

szkody nie pragna oni podreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii

wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed rownolegla sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i uchronic ojczyzne od chwili wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to ogolnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Krajowy,

swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu

i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Maja dbac o

swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Stalosc i potega panstwa zalezy od

poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, istota ludzka powinien chociazby z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie wydaje

sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia a, takze podziw dla urokow

przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec,

kiedy czas po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, radosc

duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy tuz przy dzwiekach muzy, w

aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy powinno sie zachowac, tak bardzo ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od

dawnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za

najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji

jednostki wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

przekonanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji tworzenia.

Motyw ten objawia sie w calej piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod

narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we

fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a

mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej

straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do

Horacego, lecz przeksztalca je, scala rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w

owa strone problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze swobodnie odnalezc

fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki sa wyrazem mocnej troski o losy prywatnej ojczyzny.

Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie

sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy

prawa a, takze sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly

do upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie pod obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodz rycerska w celu grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne elementy, ktore pomimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

naszego kraju balagan). Sadza przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

ta kobieta. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas rozna. Wystarczy

dokonac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

przyrody i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne zazwyczaj stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge a, takze lament po klesce Mlodych polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( panie i pociechy ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie w celu tych, jacy czuja nadal milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie tenze rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednak jesli racja i pochodzace z tego nasza firme zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste serce i

tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1-wszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z noca swietojanska. To proba zrobienia

pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali istnienie na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna wartosci, gdzie dorosleje sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt,

wysilek natomiast jest procesem do dumy. Po robocie mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje pod

wsi w calej harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, bowiem to

oczywiscie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci a, takze staropolskich weselach szlacheckich,

Oraz mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 stulecia jest produktem

obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o zlych cechach

ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej

sytuacji dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie a, takze radosc. Zabawy plynace pochodzace z zycia jednostki na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych o swojej

milosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien

zawartej w tych propozycji mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa

badz przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan

pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic osoby i zwiazki dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w

sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, jednak prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie w calej

milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, jak wiele i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak zaawansowanej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i obfite zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja spor

miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, a

chlopem absolutnie pedzonym w celu roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan leka sie, czy czasem za sprawa tego postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie znajda sie pod

lewicy, to znaczy czy nie zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje nadal ksiedza, powiada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w

czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami.

Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu

rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze pod stu urzednikow, jeden okazuje sie byc

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Rozmaite lapowki a,

takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady,

prywate wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie a, takze przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana

wini Pan Ksiedza, a nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz.

Pod przymusem wykonac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia

wiecej niz stan. Zbytki powoduja brak rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba

uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc

obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia tok calego do niej zycia. W mlodosci zaleca cwiczenia

polaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka wolno sie nauczyc bez

do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Stosunek

malzenski powinno sie zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas roku

przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem wolno z ludzi przygotowanych na

wiosne krzewow a, takze drzewek posiadac owoce a, takze pozytek. Istnieja juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. W lecie gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko dla uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle operuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W borach

polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to

biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Jednakze i podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z towarami,

albo rowniez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode

szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. W Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

To wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly

wiecej zaufania. Chlop rowniez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta dotyka

problem spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty pod tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz

swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o

milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny

pozostalej mowi o tancu a, takze radosci. Naklania wszystkich w celu pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale zycia

wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop zachowuje ze wlasnej pracy zony i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy pisarza. Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Kawalek

nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na podstawie tych

zrodel powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w swoim poezji

znajdujemy echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego

oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji a, takze

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w planecie, zastanawiaja

powyzej nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale rowniez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

nieomal wszystkie rozwazania i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za dzielo stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje pierwotnego syntezy. Nigdy najwazniejsze okazuje sie byc miec

dziewicze sumienie, radzi, aby korzystac z mozliwosci do gry, ale racjonalnie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. W „Piesni o cnocie― poeta stara

sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage w celu slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali

sie oni pozostawic po sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze swoim dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje

tez w celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest

szalec w nalezytym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku,

podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc rowniez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna w dalszym ciagu pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty

osobowe, idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski,

wlasciciel zakladu swojej majetnosci. Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo

dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie darami przyrody o wszelakiej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke.

Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― a nawet „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr a nawet zycia. Taki ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden

wzorzec – typ renesansowego artysci, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura. Dobry

ozenek, obowiazki gospodarskie a, takze obywatelskie rozstrzygaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza

opisuje rej zajecia gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze

obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba

o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela.

„Poczciwosc nie wynika jednak pochodzace z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych.

Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak na przyklad u

stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni

zagwarantuja prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specyficzne znaczenie

przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za wybrana z zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej inne

dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z natura i nie szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i swoim prawdziwych zalety w niektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia powinno sie zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale powinno sie przy tym afirmowac

zycie a, takze w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i zapracowac spokoj lezacy

wewnatrz broniacy zanim atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje sie

byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru fenomenalnego obywatela

Rzeczypospolitej oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

tez postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych osoby jest rozne prawo. Na przyklad

prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne dla szlachty a, takze inne dla mieszczan. Mniemam

ze, tenze problem okazuje sie byc nadal istniejacy. Tak juz bylo a, takze jest, iz ludzie majacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym

samym prawom co typowy obywatel, lecz zazwyczaj sa traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto

osobistosci na wielkich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w calej ich sprawie jest znacznie przedluzone. Kolejnym problemem, ktory to

porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy w zyciu kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc sily panstwa a, takze jego potencjalu

intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie

wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i manipuluje nadal pochodzace z

dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci

wielokrotnie musza isc do ludzi odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly posiadaja zazwyczaj nazbyt male zasoby finansowe na

progres pracowni a, takze zakup obslugi naukowych, nieraz nawet pod utrzymanie. W ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda wojna powoduje

nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie

innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem a, takze panstwo powinno mu zapewnic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek powinien byc

legalnie przygotowany w celu pracy, a ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy prawo

prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa tak bardzo wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbedne, takie jak zachwycajace domy oraz sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone pod ten plan wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie pod dotowanie szkolnictwa

w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

1-wszy prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, innymi slowy brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winny sie zestawiac w wybrana

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra wspolnego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic komplet: majatek, sily,

zdrowie, fart, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna byc zgoda, bowiem laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - spory sejmowe,

rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod wymra, a

obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego zakresu rzeczy

wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie sa

spojni, nie tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy

dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich sferach zycia, takze publicznego, oraz prywatnego. Heretycy

nie potrafia nawet chronic panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania wojny.

Skarga wzywa dlatego krola w celu obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia

jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia pierwotnego ochrony prawnej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wtedy wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw ograniczajacych a,

takze naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

natychmiastowe sadzenie a, takze bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a,

takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore to maja obszary w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Zarazem przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O rzetelnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna rozne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu.

Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Spostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie jednostki poczciwego" wyszukac mozna wzorzec prawego obywatela.

Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany pochodzace

z pozycji kalwina i w calej duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jakie mozliwosci jest w

szczegolnosci widoczne w calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy,

oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi

handel odpustami, zamilowanie do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie cyfry swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane sa daniny. Krytykuje

rowniez obyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem

prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi uchwycic istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i kosztuje

ponad typowych ludzi. Aczkolwiek mnich ow jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal okazuje sie byc anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa pod cmentarzu nieopodal grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana,

jednak z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek a, takze lekcewazenie zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, ustala nawiazanie w celu czesto

wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych dla wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje,

ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego

uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega katastrofa ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach czesto nawiazywal w celu filozofii stoickiej - juz sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych a, takze

zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie historia sie pochodzace z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie

byc na nie odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz po smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim pochodzace z TRENOW, w

ktorym opowiada swoj sen a mianowicie we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze

swoim coreczka okazuje sie byc szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu

rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana pod wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej

Urszulki). Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala

osoby zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja kwestii pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga a nawet w odcinku

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy,

strachu. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym lata

swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z

wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wczytania

czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi a, takze rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem dla

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi krajowej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie wywoluje radosc

mieszkancom wsi a, takze jest dla nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal po motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie temat, ale rodzaj, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

ludowych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI wieku jest, podlug

Szymonowica, stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie czesto dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich,

pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i konstruujac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a do

niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z ukochanym przy

umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Wytwarza to posadzenie o niewiernosc i alians z inna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza pobliskich zarosli

wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo

charakterystyczne dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci

na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do dzis wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy wykracza hen poza

schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jakie mozliwosci

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy

wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia tez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

swietnym obrazem ludzi niepewnosci a, takze lekow. W szczegolnosci wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 2 sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, okazuje sie byc wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki,

ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z

silami ciemnosci istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na

pomoc jakiego kazdy istota ludzka powinien polegac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, ziemia i odepchnac pokusy prywatnego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki a, takze dokonaly, istota ludzka maly a, takze pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od chwili Boga, utrudnia mu droge do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do

Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana internautom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium historyczny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Sens rozwazan autora ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas nadal silna a,

takze znaczaca na starym kontynencie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz

niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, jak wiele Troje. W tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak na

przyklad maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie

poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania za posrednictwem rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbyt losy

was. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa a, takze obzarstwa, a niezdolna w celu zadnego wysilku, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda mogli

w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii narodowych.

1-wszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem was, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, aczkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak

zaskoczyc wroga, naruszyc go a, takze nie pozwolic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy w najwyzszym stopniu istotne, obecne i

zlozone. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, badz wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa pod jego

czele powinni dawac przyklad,

dwoch. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, wolnosc absolutna religijna,

wyczerpanie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc w celu ojczyzny glownym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga leka sie, iz fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

okazuje sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, jakie mozliwosci prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot

za posrednictwem zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli do niej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

rejonie niezaleznosci od chwili papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od chwili narodzin az do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja a, takze wychowaniem

pociechy szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec a,

takze spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug.

Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach rok, przynosza sporo pozytku, jak i

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego za posrednictwem caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odprezac sie w przyjemnym towarzystwie kumpli i bliskich, zaleca gry, polowania, polow, co zapewnia pozytek a, takze daje radosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupic je taniej i zbywac drozej w calej innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko totez, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz nie liczac wiedzy

praktycznej przedstawiciel tego wysokiego zakresu spolecznego powinien posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii

stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swe przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz sugestie, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow oraz mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka a, takze

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie znajacy

barier. Piesn ow przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem paliwa i Kupaly

- bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu

ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Posada ziemianina pod roli

przeciwstawiona jest innym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Wielki

wplyw pod tworczosc poety mialo rowniez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z istota znakomitego polskiego poety, ktory to jako pewien z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo

ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem mysli

wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po swoim smierci sa czytane a, takze podziwiane za

posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie zamaskowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania

na tenze temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII a, takze XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, jaka pielegnowana w

calej sercu jednostki moze byc dla niego rownolegle "nagroda a, takze placa" oraz swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana okazuje sie byc tak

okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, a po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni

o spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swe przemyslenia a, takze

sugestie, jak na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

kieszeni wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski

uwaza, ze wszelkie zalety stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo

otwarta kosztowna do niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, by tam tworzyc i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk opowiada

o poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w calej poszukiwaniu

przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc pod roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Ze zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki a, takze pola, a nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w kazdej

sytuacji znajdzie czas na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta chce, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i zeby posiadaly te

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale rowniez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, a, takze stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia jednostki jest fart, rozumiane w charakterze zycie zgodne z zasadami cnoty, umozliwia

czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia

sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla

nie wolna od chwili sprzecznosci. Dlatego tez fraszki byly tak rozmaite. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal odleglosc do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz na

pewno blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do

powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore mogly

zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na gmach

w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tego swiata nie

zapewniaja doglebnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i stalosc wobec tak bardzo krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie jednostki w harmonijnym zyciu,

w calej korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci

zycia a, takze wizji Boga, jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w

stosunku do Boga, jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk a, takze cierpienia oraz obawy

zanim smiercia. Ow dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi

radzenie sobie pochodzace z problemami, dawac sile duchowa i solidne szczescie oraz czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi wyszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga

ustepuja aczkolwiek pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana za posrednictwem Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

zrelacjonowac rozne postury polityczne obywateli i bylo pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, jakkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

przebiega podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal w calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine dlatego ponosi kociak, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu okreslic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes pod rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna utworow z tego okresu okazuje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek globalny, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany tez

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

napisana w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i zarazem

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot poetycki porownuje

sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas

pyta z jakims niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny humor, inne sa tez zagadnienia. W wielu utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc domu rodzinnego

(Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy / Zabojczy

wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego

najwazniejszym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w

swoim zyciu kluczowa byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom)

a, takze nawet polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych typow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza rzeczy jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w istnienie prostego

ukladu wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka swoim utworow

dotyczy jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka dla

jednostki, lecz dla wszystkich, bowiem wykorzystywac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych

komnaty doktora i prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera:

„Trudny (... ) nasz rzad pochodzace z tymi pany: szedlem spac trzezwo, a wstane wciety. ― Fraszka ta posiada na celu osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego skutki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pomniec o tym, iz cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w dlatego kazdy powinien usilnie starac sie, aby pozostawic po samemu dobre

przypomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem tenze, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog odroznil

jednostki od zwierzat, dajac mu rozum a, takze mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien

ksztalcic swych nabywcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania prawdziwej wolnosci. Z kolei

ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni pochodzace z bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce

zwrocic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac w celu walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic komplet dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie w

celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji;

nie potrafi budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz i zanim

szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to oczywiscie odroznia polski narod

od chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Robi to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od chwili

poczatku istnienia naszego was, ale czy takie dzialanie duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gleboko sie

zastanowic powyzej dalszymi swymi wlasnymi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie pewien

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – panstwa –

wolno tu rozpoczac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z

pobudek upadku niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz podle spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture

rowniez zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas pod scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach powiada posel

-akcji – ograniczona do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw formie, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy scala z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej

konsekwencjami wszelakiego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, bazujacy na wzorach antycznych.

Kawalek ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. W utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl.

Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i zero, co ludzkie nie jest jest

obce―. W odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, pierwotnego zachowan; od chwili patriotow poczawszy, a

pod zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w naszej epoce tworzy sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w calej

„Nad Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka

wszystkim zapewnia radosc a, takze rozrywke, jaka tez zapewnia zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, sadza

egoistycznie, sa chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facet musi wykonywac prace na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia a mianowicie jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej

rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z waznych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w tej dziewczyny mysl, iz „bez praw nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze istota ludzka ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo

dac musi rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc a,

takze nam a, takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm

pochodzace z Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), a

zwolennikiem potwierdzenia i pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie.

Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

malolata obywatela a, takze do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat

ten okazuje sie byc bardzo swobodnie zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on tez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Sugestie te zawarte sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody w wszelakiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt badacz, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w calej bliskosci pochodzace z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje do niej swoich towarow, a takze a, takze zycia a mianowicie taki ideal ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja artysci tacy jak na przyklad

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze

lansujaca pochwalane. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem,

Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny.

W „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych dla polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa,

sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej―

sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych

ludziom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie

dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Walczyl z korupcja

sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele

domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach

publicznych a, takze nakladow pod ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie dziedziny uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on uwazny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie unosi sie

ambicja wowczas gdy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny ksztalt,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

nam prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich

obywateli.

Podobna, lecz bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc zachorowan

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc

prawa a, takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w calej XVI wieku,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a najlepsza

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swojego

wlasnego stylu, o forme uprawianych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych

tworcow polskich. Nawiazania w celu antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat podlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu

sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety

jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Tenze wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, lecz takze w charakterze

tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje

swiat zbyt wielka melodie, znajduje ogromne wartosci przyrody i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla

okreslenia okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie objasnienie to zostalo przyjete

za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow

wywarla sporo sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV w celu poczatkow XVI wieku, a w krajach Europy polnocnej

od finiszu XV do samego konca XVI wieku. Jest maz rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: recesja

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, pod plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek przybywa

w srodek badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W mysl

humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero

co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w

calej Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze wolno ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osoby od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj los zapisany w calej

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo badz pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr. Dobrobyt

to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem sa wydane w calej 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej w celu rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje

przypadlosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi

panstwa. Dlatego najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. To: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie,

tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci

w celu ojczyzny, milosci dla tej dziewczyny samej. Napad skierowany okazuje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

bowiem laczy pierwotnego jedna kult, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie pod sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a,

takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa porazka

dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do

potwierdzenia i w celu potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu.

Poddani winni sa swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc

jednoznaczne pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie

milosc w celu ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ochroni Polske od chwili zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc

zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym nadal nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech glownych

stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne problemy

nurtujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup solnych, czy brak stalego ukladu

obronnego panstwa. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych polskich utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, by pomysleli w koncu o grozacym

im ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem tenze,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec mlodo,

jednak w rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej walki o byt

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu dla prostoty a, takze kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa

strone zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie

do wsi, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora po stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na drugi los, uciazliwa wizja, walka o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne posiada ukazywac klopoty duchowe jednostki. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 ulamkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl odmienny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy a

mianowicie "skromnie w celu zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak istota ludzka (samotny,

odczuwa sie zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze

przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba

pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej

III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory pod starosc okazuje sie byc chorowity, wiecej

przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie

pozniej.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw a, takze odcieni. 4 opisy poszczegolnego

krajobrazu zmieniajacego sie przy wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo trzyma sie

zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal maz o zrecznosc jezyka, ksztalt swojego nurtu i forme

uprawianych gatunkow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, lecz moralne: bycie czlowiekiem

uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie w zyciu bawic, jednak mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z glownych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej o bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal w

calej niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w calej

bitwie przy Chicimiem w calej 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja

budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 czesci dosc precyzyjnie

opisujacych wczesniej obustronne przygotowania, a potem bardzo szczegolowo, dzien po dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow

a, takze zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie milosci do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage obecnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy wizja owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce a, takze

sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich jakosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie w celu zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej obowiazkiem jest pokazanie zycia a, takze urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi przenikliwy kontrast

pochodzace z pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety

formuluje zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Planuje to gre z czuciem, nastroj gry dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu

lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa pochodzace z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz poczciwego

ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym pochodzeniem w innym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska okazuje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji

pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych

przywilejow, a zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu rycerskiego a, takze

wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale w calej uczuciach. Mysl

ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg kwestii niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej wolno je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zapiac w wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem dla artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, nowinki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa kobieta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na istnienie umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci,

tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskakiwac

odbiorce, zapewniac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny,

czyli czerpiacy z deseni zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, polskich tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt gentlemenski, przykladala duza wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego

kraju rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie rowniez sarmackim od

chwili slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwa nurty okazuje sie byc wygodny, lecz nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec gentlemenski i

byly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn a, takze Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna dlatego mowic

co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV wieku. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - od razu oznacza obyczaj szlachty w calej XV a, takze XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje progres zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska posiadala poczucie, iz Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej pod wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o

szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na wsi, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czego swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, gdzie sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Tej pamietniki zawieraja

okres ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z

tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a,

takze milosci przyrody - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl czesto polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej

latach 1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca obserwacje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje

nie dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, a mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej

wojsku wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz

panstwa polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze potrafia sluzyc potomkom do gry. Wszyscy

pilnuja o osobiste dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady systemu spolecznego. Polacy sadza tylko o zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje sama dla

siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza problem

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni

sie, albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a,

takze rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w calej zwyciestwie powyzej poganami.

Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Sporo jest w calej nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

sytuacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania

osoby i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych.

Pas opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki wytwarza mu gotowosc

zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem swoim zainteresowan a,

takze ciekawosci. Pas opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach.

Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial walczyc w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil

natreta i odcial reke swoim bratu. Jednakze taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

zone. W pozostalej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz

zycia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie wizja

typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej

epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe pochodzace z ich oddzialywania

na istnienie polityczne w calej owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow a, takze klesk potrafia one przyczynic sie, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja wizja zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie czesto sa aczkolwiek uniwersalne a,

takze ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie

tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony

juz w calej tytule, a przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, nazbyt mlody

ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie wolno, ze w ten sposob Krasicki ukazuje zalety krola. Tak

wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie okazuje sie byc atakiem

pod sarmacje, pod jej ulomnosci i podle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie

byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie pod polityce, i jednoczesnie

uwielbiaja dyskutowac i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze w calej Rzeczypospolitej historia

sie coraz to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki

brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie

ujeta w cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej

w calej satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej

dziedziny i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje

dosiegaja V. w calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami –

parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w samemu elementy bohaterskie i

komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i

podnioslym sposobem pokazania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow

a, takze karmelitow. Mnisi walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co sporo trunku posiadal mozliwosc pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje

wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika pochodzace z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep w celu bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie

wady, deklarujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale sa to tak specyficzne postawy, iz mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― okazuje sie byc atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl

sie tu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej

sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i

nie zna smaku wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w calej klatce a, takze uwaza, iz jest to nieco normalnego. Jednakze stary czyzyk nie

zgadza sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On niegdys byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie w celu

niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, obrazuje sie pod fakt, iz powstala pani po pierwotnym rozbiorze

Krajowy, moze dlatego Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

osoby naturalne, owymi, jakimi sa, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w znacznym stopniu wiecej

uzyskac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje ustawa silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie tego, kto ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa).

Wowczas gdy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i w calej lesie", a nastepnie zostaje

pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w calej Boga a,

takze smieje sie ze wszystkich swietych. Jednakze gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana

Boga―, ale tez w „upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca

obserwacje, ze czesto teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Natomiast zatem ziemia w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w calej Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z mocnej troski o kraj,

pochodzace z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej celem powinno stanowic szczescie

ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna

uzytecznosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform

Komisji Oswiaty Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Mowil o koniecznosci utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra pod

owczesne spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma maz charakter

wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, brak jest tez scen masowych, calosc natomiast utrzymana okazuje

sie byc w jakiejs konwencji. „Powrot posla― jest napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na reputacje

publiczna oraz na postawe polityczna konkretnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc przemian

ustrojowych Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze patriotycznemu

obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chojrakow jednoczesnie okreslonych jako

pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie

sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych

pojedyncze poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi obywatele, ci „zli―

zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn

Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Natomiast ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza w celu upadku

Krajowy, podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego

zycia potezna i wyzwolona z przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale przewaznie bez sensu;

zadziwia sie, iz Starosta pozwala na wszelkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego

brak zainteresowania zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; rowniez jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zapracowac; Szarmancki

okazuje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jak na przyklad

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego jego nie nauczyly, niczego

interesujacego sie nie dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na progres tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie –

byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego bylo rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Pomijajac literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej tematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od chwili 1730 w celu 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

to wypowiada sie w trzech dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl maz pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 rok oddano w celu uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 rok krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna a,

takze wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane

pod angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

obecne i rozmaite tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy w celu

redakcji a, takze odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone

mieszczan a, takze chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany za posrednictwem 21 latek. Z inicjatywy

krola w calej 1765 rok zalozono w Warszawie pierwszy w calej dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach znany

jako Operalnia, w ktorym zaczely wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W

1766 rok dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie

ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim

podlegaly uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach

miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania potrzebne sa dobre

ksiazki dlatego w calej 1775 rok powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie a, takze wydanie oryginalnych

podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola. Brali w

calej nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje przez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym a, takze podnioslym

sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow

i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar,

jakie mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od chwili

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn pod czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego

macy jest milosc, ogarniajaca calkowity narod. W imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― –

krzyczy w calej uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac,

oczywiscie dla jego dobra. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. W pogladach Konrada pojawia

sie i oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil

sie dla dobra ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo

okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w opinia szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche a, takze megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie w celu Paryza, gdzie uczestniczyl w calej

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tymze Slowacki pragnal dac odpowiedz na testowanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za posrednictwem

zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, iz rzady ludzi

ludzi byly jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku okazuje sie byc zamach pod cara. Ludzie jest w calej tej sprawie podzielone. Zaledwie

mlodzi oficerowie pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Szczep,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, lecz potrzebuje

liderow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske.

Mozemy zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, pierwotnego pragnienie wolnosci jest tu

oceniane w charakterze bardzo pozyteczne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa przeszlosci i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

dlatego rozumiane a, takze doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci badz po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, w calej ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przezycia

idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze maz

do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie Browne’a

okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia

sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych a, takze

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka idea Browna pozostanie

przez innych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina okazuje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny byt wieczny. Idealu tego nie mozna uzyskac ale wolno don starac sie. Muzyka czyni z osoby istoty doskonale. Miara naszej

doskonalosci okazuje sie byc porownanie w celu hostii. W wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim

swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest

rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za zycia, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny,

a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka cene musi uregulowac naleznosc kazda

osobowosc za wlasna odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jak na przyklad pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne,

estetyczne.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa

sie w wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legendy

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa koncepcji wolnosci poprawniej poswiecic calkowity narod, niz ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege

rozwojowa przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal

ow „czerep rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od zony, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je dlatego autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa a,

takze monarchy. Gwoli Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez

gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka glownych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe sa najlepiej dostrzegalne w

charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu a, takze

grozy, wobec tego posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej

pochodzace z obcym najezdzca przez calkowity narod naszego kraju oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny

wraz ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak

odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac

szeroko podstawy kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

oraz brak wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania,

zawiera sporo aluzji a, takze mozna miec sie na bacznosci go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie przy Termopilami,

gdzie Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w calej powstaniu, wobec

tego identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w stosunku do

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z

polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce a, takze tragedii

narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w

calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie kpic pochodzace z

nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa

przeznaczone nowego przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa

upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas,

wowczas gdy za zycia zazna maz szczescia ziemskiego, bo ten fakt rowniez opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc objawia sie tez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

pod Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie